Այս
անգամ
Հ.
Եղիա`
բաց
ի
տեղական
քաղաքային
լուրերէ`
մէջ
կը
բերէ
հայ
գաւառներու
կեանքէն
զանազան
տեղեկութիւններ,
յորս
գլխաւորն
է
Տիգրանակերտի
մասին
գրածը:
Գերայարգեցելոյ
եւ
վսեմագունեղի
տեառն
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
վարդապետի
եւ
Աբբայ
Հօրն
մերում
…
Քալտէացւոց
պատրիարգի
քոյրն
ի
տիարպէքրէն
վասն
եղբօրն
իւրոյ
եկն
աստ,
բայց
այժմ
ոչ
գիտէ,
թէ
ուր
իցէ
նա,
արդեօք
իցէ
ի
Վէնէտիկ ,
եւ
կամ
ի
Հռօմ,
գրելի
է
զսոյն
եւս,
եւ
ես
զկնի
բազմաց
խօսակցութեանց
հարցի
ցնա,
թէ
տիառպէքիր
այժմ
յորում
կացութեան
իցէ,
նա
եւ
սկսաւ
ասել
["]հիչ
սօրմայ
["]
հացին
1
օխան
նախապէս
1
ստակ
էր
ասէ,
բայց
այժմ
5
փարայ,
մսին
օխան
8
փարայ.
կանայք
չունին
հրաման
ի
տանէ
իւրեանց
ելանել
ի
դուրս,
հազիւ
կարեն
յամիսն
մի
անգամ
գնալ
ի
բաղանիս,
20
հազար
յէնիչէրի
բնակին
ի
տիարպէքիր,
առուծախն
ինքեանք
առնեն,
փարթամք
աղքատացան,
եւ
աղքատք
բոլորովիմբ
չքաւորեցան:
Մուսուլու
գիւղօրէքն
ոչնչացան.
պտղատու
եղեալ
ժողովուրդն,
ոմանք
ի
սովու
եւ
ոմանք
ի
ջրոյ
մեռան
ասէ,
եւ
այլն:
Յանցելում
աւուրն
եկն
աստ
թագաւորական
հրաման,
զի
իւրաքանչիւր
քաղաքացի
զիւր
ցորեանն
այլոց
ոչ
վաճառիցէ,
այլ
իւրաքանչիւր
քաղաքացի
վաճառեսցէ
իւրեանց
քաղաքացւոյն:
Այսու
յայտ
է,
թէ
ի
Թմշվարու
եւ
ի
Վարատինու
ցորենն
ի
խրուատլիկ
երկիրն
տանելոց
են:
Թուրքն
եթէ
կամիցի
պատերազմն
առնել
ընդ
կայսերն,
ոչ
գայ
ի
Պելկրատ,
այլ
ի
յերկուս
յառաջս
բաժանելով,
ոմանք
ի
նոցունց
ի
կողմն
Խռվատլիու
գնան
եւ
ոմանք
ի
Մաճառու.
թուրքի
թագաւորն
եթէ
կամիցի
պատերազմ
առնել
ընդդէմ
քրիստոնէից,
նախապէս
ոչ
առնէ
ընդ
սմա,
այսինքն
ընդ
կայսերն ,
այլ
ընդդէմ
Մօսկոֆին,
ըստ
որում
ոմանք
աստանօր
ի
մեծամեծաց
այսպէս
տրամաբանեն:
Սոքա
ի
կողմն
Խռվա[տ]լիէն
շատ
ազգեր
ունին:
Աստ
հարկաւորապէս
թա[ն]կանայ
հացն
եւ
միւսն,
զի
ըստ
մեծի
մասին
քաղաքիս
միսն
եւ
ալիւրն
յայլմէ
երկրէ
զայր
աստ,
զի
Պէլկրատու
հողն
Թմշվարու
պէս
չէ…:
Գերայարգութեան
քում
Նուաստագոյն
ծառայ
Եղիա
վարդապետ
Յամի
տեառն
1734
նոեմբերի
4
[Պելկրատ]
