Երուսաղեմի
Ս.
Յակոբայ
վանքին
նկատմամբ
վիճուած
հարցին
շուրջ,
յետ
երկուց
տարւոյ,
այս
անգամ
նորութեամբ
մ'է
որ
կը
զբաղի
Հ.
Պօղոս
վարդապետ:
Յիշատակուած
Գրիգոր
վարդապետը`
Գրիգոր
«Շղթայակիր»
կոչուող
Երուսաղեմի
պատրիարգն
է.
իսկ
«հրաշտակը»`
Գաղղիացւոց
դեսպանը:
Նամակին
այն
կէտերը`
որոնք
կը
շօշափեն
ակնարկուած
խնդիրը`
իրենց
համապատասխանը
մեր
ազգային
պատմութեան
մէջ
հետեւեալ
կերպով
կը
գտնեն.
«Ի
նոյն
աւուրս
տակաւին
ի
Կոստանդինուպօլսոյ
էր
Գրիգոր
Պատրիարգ
Երուսաղեմի,
եւ
սպասէր
դիպօղ
առթի`
առնուլ
արքունուստ
գիր
հաստատութեան
վասն
տեղւոյ
սրբոյն
Յակոբայ,
քանզի
հանապազ
կասկածէր
ի
գրգռութենէ
յունաց:
Ապա
նա
ինքն
Գրիգոր
եւ
Յովհաննէս
պատրիարգ
եւ
այլ
մեծամեծք
հայոց
ընդ
նոսա`
միաբանեալ
դիմեցին
առ
դեսպանն
գաղղիացւոց.
եւ
ի
միջնորդելոյ
նորա
ել
նոր
հրովարտակ
(կամ
հատտիշէրիֆ)
ի
սուլտան
Մահմուտայ
վասն
երից
ազգաց
եւս
այսինքն
հայոց,
յունաց
եւ
լատինացւոց.
յորում
հրովարտակի
հրամայիւր,
զի
որ
ինչ
կայր
ցայնժամ
ի
ձեռս
հայոց
յԵրուսաղէմ,
եւ
որ
ինչ
ի
ձեռս
յունաց
եւ
լատինացւոց,
նոյնպէս
մնասցէ
ի
ձեռս
նոցա,
եւ
մի'
փոխեսցի,
եւ
մի'
եւս
լիցի
վէճ
«ի
վերայ
այսր»:
Գերապայծառի
Տեառն
Տեառն
Մխիթարայ
Աբբայիդ
Հօր
մերոյ
…
Ընթերցեալ
զթուղթսն`
յորում
ծանուցեալ
էիր
յազատութենէ
տկարութեանդ`
մեծապէս
զփառս
տուաք
աստուծոյ,
զի
վասն
մեր
եւ
վասն
ազգին
մերոյ
տէրն
մեր
պահպանեալ
է
զգերյարգելիդ
մեր:
…
ուրախացաք
ի
վերայ
գեղեցկութեանց
նորակերտ
շինուածոց
մենաստանին
մերոյ,
զորոց
գրեալ
էիր:
Տացէ
տէր,
զի
ի
կենդանութեան
քում
զբազում
այլս
մենաստանս
նորակերտս
տայցես
կերտել,
եւ
զորդիս
քոյս
ի
նոսա
զետեղել:
…
զմի
գիր
գրեցէք
առ
Տուզօղլու
Յօհաննէս
աղայն
վասն
հասման
առ
ձեզ
հարիւր
ղռուշնոց
միոյ
կանդեղի,
զոր
յղեցի
ընդ
մի[նի]ստրօ
տի
գազայի
հրեշտակին
մերոյ…:
Գիտելի
է,
զի
երեք
ամ
յառաջ
սուրբ
Յակոբայ
թուղթքն
առնանեցեալք
եղեն
յազգէն
հայոց,
եւ
արեցան
ֆռանզըզ
թագաւորին,
յայսմիկ
ամի
ձեռամբ
հրեշտակին
տրուեցաւ
հայոց
մի
հաթտիշերիֆ
ի
դրանէ
տաճկաց`
որպէս
զի
այնու
որպէս
առաջն
տիրիցեն
սուրբ
Յակոբայ,
բայց
առաջինք
հաթտիշերիֆ
մնաց
ասեն
մօտ
ֆռանզիզ
թագաւորին.
եւ
վասն
այսորիկ
մնացեալ
ասեն
ի
հայոց
4000
ղուռուշ
եւ
այսմիկ
ամի
ասեն
Գրիգոր
վարդապետն
գնալ
յԵրուսաղէմ:
Եւ
զհրեշտակէն
յոյժ
գոհք
են
հայք.
եւ
վասն
մեր
ուղղափառացս
ասի
արարեալ
զմեծ
բարերարութիւնս.
բայց
տակաւին
առ
արտաքս
չէ
'
բացայայտ
եղեալ.
եւ
լինի
թէ
ըստ
որում
ասի`
ի
մերձակայ
ժամանակի
յայտնեսցի.
նաեւ
ասի
թէ
հրեշտակն
սպասէ
թղթոց
թէ
ի
Հռօմայու,
եւ
թէ
ի
Ֆռանսայ
թագաւորէն…:
Սետճեւի
Գրիգորի
տունն
այրեցաւ.
եւ
պատճառ
այրեցման
եղեւ
այս.
զի
տաճկաց
ղարավէլաքն
յորժամ
եկին
ի
Ճերմակ
ծովէն`
մին
ի
նոցունց
այրեցեաք
եղեւ,
եւ
գնացեալ
անկաւ
ի
յԱյեայ
ղաբուն,
եւ
անտի
մինչեւ
ի
յԵնի
ղաբուի
իսկէլէն
այրեաց.
եւ
նախ
քան
այրեցումն
տան
նորա
փախեաւ
եւս
աղախին
նորա:
Վասն
Օրսօվայ
ատային
ասի,
թէ
յետս
դարձուցանելոցք
իցեն
տաճկունք.
եւ
Պէլկռատն
եւս
մնալոց
է
իմփրաթօռին…:
Ընդ
կարմիր
գլխոյն
եւս
սոքա
հաշտութիւն
արարին…:
Գերյարգութեան
ձերում
Նուաստագունեղ
ծառայ
ս.
տ.
ս.
Հայր
Պօղոս
վարդապետ
Յամի
Տեառն
1740
եւ
յունվարի
29
[Կ .
Պոլիս]
