Մեր
ընթերցողին
կը
թողունք`
անդրադառնալ
հետեւեալ
ընդարձակ
վաւերաթուղթին
շահեկանութիւնը:
Նամակագիրը,
Պետրոս
Ա.
Կաթողիկոս,
մանրամասն
կը
խօսի
երեք
գլխաւոր
նիւթերու
շուրջ,
որոնք
են.
1.
Իր
արկածալից
ուղեւորութիւնը
դէպ
ի
Կ.
Պոլիս.
2.
Յանձնարարութիւն
առ
Մխիթար`
ջուղայեցի
քահանայի
մը
նկատմամբ,
որ
Վենետկէն
անցանելով
պիտի
երթայ
Հռովմ.
3.
Յանձնարարութիւն
մը
իր
անհաւատարիմ
ուղեկից
Զմմառեան
Հ.
Նիկողայոսի
մասին:
Իսկ
Պոլիս
ուղեւորելուն
նպատակը
ուրիշ
անգամ
մ'ալ
շեշտած
էր
արդէն
այսպէս.
«զի
օգնեցից
Աստուծով
դարձման
եկեղեցւոյ
եւ
եղբարց
եւ
ինձ
ֆարման
ազատութեան
ի
յաքսորանաց
(1743
Օգոստ.
7.
Գր.
առ
Մխիթար):
Գերյարգելի
Աբբահօրդ
Ողջուն
եւ
առաքելական
օրհնութիւն
Յայտ
առնեմ
մեծաւ
սիրով
վերոյ
գրեցեալ
ճշմարիտ
եւ
ամենայարգելի
Եղբայրութեանդ
զորպիսութենէ
տառապելոյս.
զնոյն
կրկնեմ
յաւելով
որք
պատահեցան
զկնի,
վասն
զի
ոչ
ընկալա
պատասխան
առաջնոյն:
Ի
Ալիկօռնաու
եւս
գրեցի
գիր,
ետու
Ստեփան
վարդապետին
ներ
յաւուր
չուեցման
իմոյ.
զի
խրատ
խնդրեալ
էի
յառաջադէմ
եղբայրութենէ
եւ
ի
սոցանէ
եւս
ոչ
(ոչ
)
ընկալա
պատասխան:
Զկնի
հասանելոյս
ի
վանքն
Յիսուսի
փրկչին,
յետ
բազում
նեղութեանց
եւ
պատահմանց,
ողջ
եւ
առողջ
ընդ
իս
եղելովք
մեծաւ
հանդիսիւ,
ասացի
Այս
է
հանգիստ
իմ,
տալով
միշտ
գոհութիւն
ստեղծօղին
իմոյ.
բայց
գտի
ներ
երկրիս
հանբաւ
իմն,
թէ
սուրբ
փափն
Ե
հազար
ոսկի
պարգեւեր
է
ինձ,
եւ
ոմանք
չար
բռնաւորք
խնդրեն
զկէսն
եւ
ոմանք
զմասն
ինչ.
յոյժ
նեղութիւն
եղեւ
ինձ
ի
տառապանք,
պատասխան
ամենեցուն
թէ
սուտ
է,
եւ
նոքա
ասեն
թէ
ի
Հռոմայու
գրեցին
ի
մեզ.
զգիրն
ոչ
եցոյց
ետուն:
Աստուծով
եւ
քոյին
սուրբ
աղօթիւք
ազատեցայ.
եւ
այս
սուտ
հանբաւս
ոչ
գիտացի
թէ
յուստի
ել.
իսկ
Բ
անգամ
ֆարման
հանեցին
վասն
աքսորման
ԺԵ
անձանց
ներ
ամրոցին
յԱտանու.
ողորմութեամբն
Աստուծոյ
ոչ
ոք
աքսորեցաւ.
չար
վարդապետն
սըսցի
էառ
զամենայն
արծաթեղէն
անօթն
Բ
եկեղեցւոյ
եւ
եդ
ի
գրաւի
զի
ի
կատար
հասուսցէ
զչարութիւն
իւր.
եւ
շատ
դրամ
ետ
բռնաւորաց.
ի
զուր
աշխատեցաւ,
որ
յառաջադէմ
ատելի
եւ
անհաճոյ
էր
աստուծոյ.
եղեւ
իսկ
յայժմ
ատելի
եւ
անհաճոյ
քահանայից
եւ
ամենից
ժողովրդոց
եւ
մաշի
բանդէ
ի
բանդ.
եւ
գիտաց
թէ
Աստուած
գոյ
Իսրայէլի.
իսկ
քաղաքացիք
ժողովեալ
յղեցին
ոմն
առ
իս
եւ
հարկաւորեցին
զիս
Ստամպօլ
վասն
եկեղեցեաց
եւ
այլ
իրաց,
զի
թագաւորն
կալլիացւոց
գրեաց
առ
հրեշտակն
իւր,
թէ
հոգ
տարցես
վասն
բերիացոց
որք
պատկանին
սրբոյ
Հաւատոյ
եւ
դարձման
եկեղեցեաց
առ
Հայոց
յուղղափառսն.
զի
գրեցին
սուրբ
փափն
եւ
հայոց
հաստատեցեալ
պատրիարգն
ի
վերայ
յայսմ
իրաց.
եւ
ես
յանձն
առի
վասն
փառացն
աստուծոյ
եւ
ի
օգուտ
մերձաւորաց,
գնալ
թագն[ա]բար
եւ
աշխատիլ,
առեալ
ընդ
իս
զեկեալն
ի
Բերիոյ,
եւ
մին
քահանայ.
ելի
ի
վանքէն
ապրիլի
12
ի
կերպ
աղքատի
մուրացիկի,
պատառապու
եւ
հին
հանդերձիւք,
եւ
ընկերքն
իմ
որպէս
վաճառականք
եւ
փառաւոր
ի
կերպ
յոյժ
անծանօթ
եւ
մտաք
ի
նաւ
առ
ի
գնալ
ի
Դիմեաթ.
եւ
եղեւ
մրրիկ
եւ
ալէկոծում
յոյժ
սաստիկ
ներ
ծովու,
ի
մէջ
յԱզայու
եւ
Եաֆայու
փոքր
նաւակն
ընկեցին
ի
ծովն
եւ
ծովն
զարկաւ
եւ
կոտորեաց
զնաւակն,
զի
կամէին
նավաւարքն
փախջիլ
ի
ցամաք
զի
մերձ
էր.
այլ
աստուած
ոչ
կամեցաւ
եւ
պատառեաց
ամենայն
առագաստք
նաւին
մինն
զկնի
միւսոց.
եւ
Բ
խարիսղ
ընկէցին
զի
մի
գնասցէ
ի
ցամաքն.
յայնժամ
լցաւ
նաւն
ջրովն
յալեաց
եւ
ամենեքեանս
որպէս
զձկունս
ի
ներ
ջրոյ
կայաք.
կոտորեցան
պարանք
երկաթից.
թողին
ներ
ծովու
եւ
փախեան.
եւ
յետ
սակաւ
ժամանակի
հասան
նաւահանգիստ
մի
անմարդաբնակ
եւ
անվայելուջ.
օթեցան
ի
նոյն
գիշերն
եւ
առաւօտն
ելեալ
գնացին
ի
Հայֆա,
եւ
ելաք
ի
ցամաք
ի
յանդ
գտաք
զոմն
ծանօթ
աստուծով
յոյն
ազգաւ.
ԺԲ
ձիաւոր
հեծեալ
եւ
Բ
ուղտ
բարցաք
ցամաքով,
իսկ
երկուղն
գողոց
եւ
աւազակաց
մաշեաց
զմեզ
որ
հասաք
ի
յԱգրի.
ասեմք
աստուծոյ
գոհութիւն.
եւ
յանդ
մնացաք
ԺԳ
օր :
Դարձեալ
մտաք
ի
յայլ
նաւ,
կրկին
չուեցաք
ի
Դիմեաթ
եւ
տեսաք
ներ
ծովու
մալթացիք
եւ
յոյժ
երկիւղիւ
լցան
նաւարարքն,
վասն
զի
յոյնք
էին,
բայց
ոչ
ինչ
վնասեցին.
յոյժ
պատիւ
արարին
տառապելոյս,
յետ
ընթեռնլոյ
զամենայն
վկայականս.
իսկ
կամօքն
աստուծոյ
հասաք
ի
Դիմեաթ
յաւուր
Համբարձման
տեառն
մերոյ
Յիսուսի
քրիստոսի.
պատարագ
հռջակեցի
զի
ի
Դիմեաթ
եղեալ
եղբարքն
յոյնք
են,
հայ
ոչ
գոյ.
միւս
օրն
ըմբռնեաց
զիս
յոտից
ցաւն
ըստ
սովորութեան
ԾԴ
օր
հազիւ
կարացի
յոտին
կեալ,
եւ
չուեցի
առ
յԱղէքսանդրիեա,
եւ
յանդ
գտի
ԶՌ
զինուորք
որք
գնան
ի
յԵգիպտոսէ
առ
ի
Բաբելոն.
ոչ
ոք
կարէ
ելանել
ի
տանէն
վասն
որոյ
երկիւղ
է
նոցա.
իսկ
յանդ
գտի
մեծ
ահագին
նաւ
մի
թուրքաց.
եւ
առի
զամառայ
մի.
այսօր
ԽԴ
օր
է
չունի
քանի
եւ
եղանակ
որ
ելանէ
ի
նաւահանգստենէ,
յուսալով
յաստուած
գնամ
եւ
զոր
ինչ
պատահեսցի
վասն
փառացն
աստուծոյ
կրեմ.
խնդրեմ
յեղբայրութենէդ
յոյժ
աղերսանօք
վասն
սիրոյն
աստուծոյ ,
զի
մին
անգամ
պատուիրեսցես
Հասարակաց
սրբոյ
կրօնիդ
որ
ի
խորոց
սրտէ
յաղօթս
արասցեն
յատկապէս
վասն
տառապելոյս,
զի
մեծ
սէր
եւ
հաւատ
հանդերձ
յաներկբայ
յուսով
յունիմ
ի
վաղուց
հետէ
եւ
գիտեմ
փորձիւ.
զի
բերանք
հասարակ
կրօնաւորաց
մերձ
են
ի
յականջս
աստուծոյ:
Խնդրեսցեն
ի
յաստուծոյ
զի
կատարեսցի
յիս
եւ
ինեւ
բարեգուն
զկամս
աստուծոյ:
Իսկ
անցեալ
ամին
ոմն
քահանայ
ջուղայեցի
գնայր
ի
Հռօմ,
տեսի
զնա
ի
մեծն
յԱղէքսանդրիա,
անուն
նորա
տէր
Աստուածատուր
որդի
տէր
յԱղէքսանդրի,
նորահաւատ
եւ
յոյժ
ջերմեռանդ.
բայց
լուա
թէ
ի
Վէնէտիկ
է.
զի
այսպիսի
անձինք
շուտով
գայթակղին
ի
տեսութենէ
այլոց
բանից.
երկնչիմ,
եթէ
առ
ձեզ
է
խրատեսցես
զնա
ի
ժամանակիս
յայսմիկ
ներ
պատերազմի.
հայրն
զորդին
ոչ
ճանաչէ
թէ
զնա
ի
Հռօմ
լինի
թէ
ոչ
գտանէ
տէր
եւ
պատիւ
զոր
յունի
ի
մտի,
կամ
լուեալ
է
եւ
դառնայ
վիրաւորեալ
եւ
սառն
սրտիւ
եւ
այլն
ըստ
խորագոյն
խոհեմութեան
Հօրդ:
Դարձեալ
վասն
մեր
Հայր
Նիկողոսին
կողմանէ
որ
ի
յԱլիկօռնա
բաժանեցաւ
յինէն
անհնազանդ
եւ
ապստամբ
գտաւ
կրօնին
եւ
յուխտին.
Ե
ամ
յԵգիպտոս
եկաց
եւ
ի
յայտ
միջոցիս
Դ
Ե
Ճ
մարչիլի
ապրանք
առեալ
է
[յ]երկուց
վաջառականաց
եւ
յղեալ
առ
հայր
իւր
ի
լեառն
Քէսըրվան.
եւ
ի
վաղջանի
փախեաւ
յԵգիպտոսէ,
պատճառելով
թէ
ժանտաց[աւ]ութիւն
գոլ
յԵգիպտոս
եւ
առի
զինքն
ընդ
իս
ի
Հռոմ,
ոչ
պատմեաց
ինձ
եւ
ոչ
յումեք
յեղբարց,
գիր
էկ
ինձ
ի
Հռոմ,
Գ
անգամ
ցոյց
ետու
նմա,
ուրացաւ
եւ
ասաց
թէ
ես
ուխտեալ
կրօնաւոր
քահանայ
եմ,
սուտ
գրեն
ի
վերայ
իմ
թէ
հայրս
առեւտուր
յունի
ընդ
նոսա,
իմ
հետ
ինչ
ունին
բան.
եւ
ես
հաւատացի
նմա.
եւ
իբրեւ
գիտաց
ի
յԱլիկուռնա
թէ
գնամ
ի
կողմն
Եգիպտոսի
երկարեալ :
Ի
գնալ
ընդ
իս.
եւ
յայնժամ
յայտնեալ
զանհնազանդութիւն
իւր
առաջի
Սահակ,
Գինէոս
եպիսկոպոսաց,
Ստեփան
վարդապետն
եւ
տէր
Յակոբն
ներկա
էին.
յայնժամ
եկի
յաստ
ճշմարիտ
վճռեցի
զի
տեսի
զձեռաց
գիրն
որ
ինքն
առեալ
եւ
ոչ
տեսեալ
են
զհայրն
իւր.
խնդրեն
յինէն
եւ
հասարակաց
զգրամ.
նախատինք
եւ
այպն
եղեաք
գրեաց
մերոյ,
մինն
յոյն
է
պարտատէրն
Խլաթ
կոչեն.
եւ
միւսն
ֆռանկ
է
եւ
յունին
վկայք.
զի
յառաջադէմ
գրեցի
Հայրութեանդ
վասն
անհնազանդութեան
եւ
ապստամբութեան
ապերախտ
հայր
նիկոլին,
զի
խրատեսցես
եթէ
գայցէ
ի
Վէնէտիկ.
զի
ես
յարգելի
ի
քահանայական
գործոց
զի
գիտասցէ
հայրութիւն
քոյ,
մինչեւ
դարձցի
ամենայն
գործոց
չարեաց
դարձցի
եւ
հատուսցէ
զպարտս
իւր
հոգեւոր
եւ
մարմնաւոր.
լուա
ի
յոմանց
թէ
գնալ
կամի
ի
Վէնէտիկ.
եթէ
գայցէ
խնդրեմ
վասն
սիրոյ
Եղբայրութեան
խրատեսցես
զքո
հայրական
սովորութեամբ`
կամ
գրեսցես
նմա
ի
յԱլիկօռնայ
ի
փառս
աստուծոյ
զի
շահեսցի:
Եւ
Եղբայրութիւնդ
առցես
ի
Քրիստոսէ
զվարձն
յաւիտենական:
Եւ
այլ
փորձութիւնք
եւ
պատահմունք
զանազանք
ներքոյ
եւ
յարտաքոյ
աստուծոյ
գոհութիւն:
Ժտեմ
լիցի
ոչ
ձանձրութիւն
սրբոյ
անձիդ,
երկարութիւն
գրիս
զի
ի
ներ
մահճի
գրեցի:
Ով
մխիթարութեան
սրտի
իմոյ
տրտմեցելւոյ.
ներ
յայսմ
կենի
տուն
խորհրդոյ
փառք
գոհութիւն
պատիւ
եւ
շնորհակալութիւն
պարգեւողին
շնորհաց .
եւ
յանձնեմ
զեղբայրդ
իմ
ի
նոյն
տուօղին
շնորհաց
զի
եզերեսցէ
զվաղջանս
եւ
զկեանս
մեր
ի
ներքոյ
շնորհաց
եւ
օրհնեալ
հասարակութիւնն
յարգեմ
ողջունեմ
մեծաւ
սիրով,
եւ
ցօնեմ
ի
վերայ
հոգոց
եւ
մարմնոց
իւրաքանչիւրոց
աստիճանի
եւ
շնորհի
զօրհնութիւն
առաքելական
կրկախառն
փարմամբ
եւ
պարարող
սիրով.
եւ
մնալով
միշտ
կարօտ
մարմնաւորի
տեսութեան
եւ
վերջացուցանելով
զբանս
կրկին
օրհնութեամբ,
եւ
մնամ
միշտ
պատրաստական
ծառայ
յարգելի
եղբայրութեանդ :
Ամի
Տեառն
1744
Դեկտեմբերի
3
Ի
մեծն
յԱղէքսանդրեա
Աբրահամ
Պետրոս
Պատրիարք
կոչեցեալ
Ի
սուրբ
Գահէն
ի
վերայ
հայոց
յուղղափառաց
Ողջուն
եւ
օրհնութիւն
մեր
սիրելի
պարոն
Խաչիկն…
