Էջմիածնի
Կաթողիկոսաց
պատմութեան
պատկանող
կարեւոր
էջեր
կը
ներկայացնենք
յաջորդաբար:
Խնդրոյն
առանցքը
կը
կազմէ
Ղազար
ԺԱ
Կաթողիկոս
Ջահեկցի
(1737-1748
եւ
1749-1751):
Իրեն
դէմ
յարուցուած
հակառակութեան
պատճառը
իր
իսկ
գործերն
են:
Պատրւորուած
էր`
ըրած
չարաշահութեան
իբրեւ
տունգանք`
հատուցանել
չորս
հազար
թուման,
ու
չունենալով
բաւարար
դրամ`
«Էառ
զանօթս
աթոռոյն
Էջմիածնայ
զոսկեղէնս
եւ
զարծաթեղէնս,
զորոց
զոմանս
վաճառեաց
եւ
զոմանս
ետ
տանիլ
ի
ծածուկ
յայլ
տեղի.
եւ
տուեալ
հարկապետին
երկու
հազար
եւ
հարիւր
թուման
փախեաւ
ի
Կարին»:
Ինչպէս
կը
տեսանենք`
դարձեալ
չէր
կրցած
ամբողջութեամբ
հատուցանել.
ուստի
լսելով
հարկապետ
անոր
փախուստը`
«Կալաւ
եւ
կապեաց
զամենայն
միաբանս
աթոռոյն
եւ
եդ
ի
բանտի.
կողոպտեաց
զամենայն`
զոր
ինչ
եւ
եգիտ
յԷջմիածին.
եւ
մերկացոյց
զաթոռն
յամենայն
զարդուց:
Եւ
զի
նոքիմբք
ոչ
վճարէին
բովանդակ
այն
պարտք,
կամեցաւ
ի
տանջանս
արկանել
զմիաբանսն.
եւ
նոցա
ի
սպառ
անճարացեալ`
բողոքեցին
առ
արքայ,
բայց
ոչինչ
շահեցան:
Ապա
անկեալ
ի
դրունս
մեծամեծաց`
խնդրեցին
փոխ`
եւ
անհնարին
տառապանօք
ժողովեալ
ետուն
զամենայն
հարկապետին
եւ
արձակեցին
զնա»:
Այս
ծանրածանր
չարիքներէն
միաբանք
մեծապէս
նեղուած`
աստ
եւ
անդ
թուղթեր
կը
ղրկեն,
որպէս
զի
ազգը
Ղազարու
տեղ
ուրիշ
մը
կաթողիկոս
դնէ:
Ահա
այս
կէտէն
է
որ
կը
սկսի
Հ.
Միքայէլ
իր
նամակը:
Գերյարգելոյ
Աբբայ
Հօրդ
մերոյ
տեառն
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
Վարդապետի
…
Կաթողիկոսն
լուեալ
թէ
զինքն
ոչ
կամին
գալ
աստ,
եւ
թէ
մին
զայլ
ոմն
ընտրել
մինչ
ինքն
փախուցեալ
իցէ
ի
Շահ
թահմազէն,
եւ
չէ
կարելի
վերստին
դառնալ
ի
տեղ
իւր,
գրեալ
է
աստ
թէ
չէ
օրէն
մինչ
կենդանի
է
կաթողիկոսն,
զայլ
կաթողիկոս
դնել,
ապա
թէ
ոչ`
բանադրեմ
զձեզ:
Եւ
ի
յԷջմիածնայ
կողմն
եղեալ
վարդապետքն
զգիր
գրեալ
աստ,
թէ
քանի
որ
Ղազար
կաթողիկոսն
նս[տ]աւ,
պատիժ
պատուհասն
ի
գլխնոյս
պակաս
չեղաւ:
Վասն
որոյ
կամ
Երուսաղէմէ,
Գրիգոր
վարդապետն,
կամ
Յակոբ
պատրիարգն
Կոստանդինուպօլսոյ,
յերկուց
զմինն,
զորն
եւ
ընտ[ր]իցէք
եւ
ուղարկիցէք
մեզ,
հաճելի
է:
Բայց
պատրիարգն
չի
ուզեր
ելանել
աստի.
ի
կիրակէի
միոյ,
ի
յատեան
եկեղեցւոյն
ողբերգական
կերպիւ
պատրիարգն
ի
դիմաց
իւրոց
ասացեալ
է,
Ո՞վ
Յակոբ
հաբեղայ,
ոչ
տեսանեմ
զքեզ
թողուլ
զաթոռդ
քո
զԿոստանդինուպոլիս
եւ
գնալ,
միայն
թէ
մեռանիցիմ:
Եւ
զՍահակ
ահագին
նուիրակն
վարդապետն
մէնզիլով
ուղարկեցին
առ
կաթողիկոսն,
թերեւս
առ
ի
հաճեցուցանել
զմիտս
նորին,
զի
զայլս
ընտրիցեն:
Աստ
վերստին
յայժմ
ժանտացաւն
սկսաւ
արծարծիլ:
…
Պատրաստական
ծառայ
ամենայնի
Հ.
Միքայէլ
Վ.
Ի
յամի
տեառն
1747-ին
ի
մայիսի
30-ին
[Պոլիս]
