Իբր
եզրակացութիւն
հետագայ
նամակին
կանդրադարձնենք,
թէ
Ս.
Ղազարու
Միաբանութեան
համար
շատ
հին
է`
ի
Հռովմ
Ուխտիս
վանատեղի
մունենալու
ծրագիրը:
Ինչ
որ
նոյն
ատեն
անգործադրելի
մնացած
է`
իրականանյ
սկսան
կամաց
կամաց
ժամանակի
ընթացքին:
Գե~րյարգելի
Տեղին
գիտեաց
ի
մէնջ
ի
ստանալ
ի
Հռօմ,
է
ի
Մօնթէ
Գաւալլօն
եւ
մին
յեօթանց
բլրոց
հռօմէականաց,
ուր
վասն
գերազանցութեան
տեղւոյն
եւ
օդոյն,
պապն
եւ
այլք
ոմանք
ի
մեծամեծաց
ունին
զկանայս:
Տեղին
մեր
հայի
ի
հեռուստ
առ
պալատն
պապական,
որպէս
ի
նկարագրէն
տեսանէք:
Ընդ
պողոտայն
որ
առաջի
մերոյ
տեղւոյն,
անցանէ
ստէպ
պապն
հանդիսիւ.
սոյնպէս
եւ
այլ
մեծամեծք:
Շուրջանակի
զնովաւ
են
բնակարանք
մեծամեաց,
եւ
վանորայք
կրօնաւորաց.
սակայն
մեզ
ոչ
տան
նեղութիւն,
եւ
ոչ
մեք
նոցա,
վասն
զարմանալի
կերպիւ
ի
միմեանց,
եւ
առ
միմեանս
չկարելոյ
նայիլ.
ուստի
մեր
տեին
ամենեւին
է
զերծ
ի
հայեցուածոց
աշխարհականաց
եւ
մանաւանդ
կանանց:
Շինուածն
է
հին
եւ
վաղնջական .
ուստի
որմունքն
որք
ի
վերայ
ճանապարհին,
են
իբր
կիսաւերք.
սակայն
ոչ
տան
վնաս.
իսկ
ի
միջին
կողմանէ
բոլոր
շինուածն
է
հաստատուն
եւ
բարի,
վասն
լինելոյ
նորոգեալ
եւ
զօրինեալ
ի
յապաթէ
Ֆառսեթթիէն:
Տունն
է
երկու
ղաթ.
վերին
ղաթն
է
զարդարեալ
պիտանի
եւ
գեղեցիկ
ըարասեօք.
իսկ
ներքին
ղաթն
ինչ
ոչ
ունի,
որ
վասն
այժմուս
լինի
մեզ
բնակարան
բաւական
չորից
եւ
հնգից,
ունելով
զտեղի
մատուռի,
սեղանատուն,
խոհանոցի,
եւ
այլ
ամենայն
պիտանաւոր
տեղւոց.
իսկ
ի
ներքոյ
ներքին
ղաթին
ունի
զբազում
մաղազայս
եւ
գետնատունն,
ըստ
սովորութեան
Հռօմայ:
Ունի
տեղին
ի
շինուածին
եւ
ի
պարտիզին
զութն
եւ
զինն
աղբիւրս
ջուրց
շատրուանովք
հանդերձ,
որոց
ջուրն
գնայ
անկանի
ի
ստորին
անկիւն
պարտիզին
յաղբիւրն,
յորմէ
կարեն
ըմպել
անցաւորք:
Պարտէզն
անգամ
մեծ
է
իբր
երկու
եւ
գուցէ
աւելի
եւս
քան
պարտէզն
որ
առաջի
մերոյ
նորընծայարանին,
յօրինեալ
պէսպէս
ծառովք,
բուսովք,
ծաղկօք
եւ
շատրուանօք,
որ
երեւի
իբրեւ
զդրախտն
ադենական ,
որ
մերոց
է
յոյժ
հարկաւոր,
ի
վերջն
նորա
կայ
քեօշք
ինչ,
յոր
կարէ
ոք
զկնի
շրջելոյ
ի
պատիզին ,
հանգչել:
Երկայնութիւն
տեղւոյն,
որ
բաղկացուցանէ
զպարտէզն
եւ
զբնակարանն
է
իբր
100
կամ
110
քայլ
բնական.
իսկ
լայնութիւնն
սոցա
է
իբր
50
կամ
55
քայլ.
զմեծ
մասն
երկայնութեանն
ունի
պարտէզն,
որպէս
ի
նկարագրին
երեւի.
իսկ
նայեացք
բնակարանին
մեծ
մասամբ
նայի
ի
հարաւ
ի
վերայ
պարտիզին,
որոյ
առաջն
է
բաց
եւ
ազատ,
ուստի
եւ
օդն
է
զարմանալի.
եւ
փոքր
մասամբն
նայի
յարեւելս
ի
վերայ
ճանապարհին.
ընդդէմ
որոյ
ի
միւս
կողմանէ
ի
ճանապարհին
կայ
որմն
պարտիզի
իշխանի
ուրուք:
Բայց
ի
հիւսիսոյ
կողմանէ
կցին
ի
բնակարանն
տունք
ինչ
փորձելիք,
որք
են
հինք ,
ցածք,
եւ
գռեհկականք,
որպէս
զտունս
գեղացւոց,
զորս
ըստ
ժամանակին
կարեմք
քակտեալ,
եւ
ի
տեղի
նոցա
կանգնեալ
եկեղեցի
ինչ,
որ
լինիցի
զարմանալի
գրիւք,
զորմէ
այժմ
ոչ
է
ժամանակ
խօսելոյ:
Իսկ
երկայնութիւն
այսց
տանց
է
իբր
25
կամ
30
քայլ,
եւ
լայնութիւն
նոյնչափ,
կամ
ըստ
համեմատութեան:
Իսկ
շէնքն
տանն
ի
մէնջ
բնակելոյ,
ոչ
է
պալատակերպֆ
այլ
երեւի
իբրեւ
զհասարակ
տունս
Վէնէտիկու,
պարզ
եւ
հին
որմովք
եւ
պատուհանօք:
Արդ
`
զմեծութեան
եւ
զշինուածոյն
ասացի,
զի
մի
տեարքն
կարծելով
մեծ
ինչ,
ըստ
այնմ
տեւեցուսցեն.
ուրեմն
առաւել
գնեմք
զտեղին
եւ
զգիրքն,
քան
զշէնքն:
Ուրեմն
մտածեալ
ոչ
զնիւթականութիւնն,
ոչ
կարեմք
գտանել
զայլ
տեղի
ի
Հռօմ
լաւագոյն
քան
զնա.
մանաւանդ
մտածելով
զայլ
զարմարութիւն
ինչ
արտաքին,
ոչ
յազիմ
գովելով
զտեղին,
այսինքն
է
անթիւք
թաղք
գոն
ի
Հռոմ,
որք
ոչ
ունին
զվաճառանոցս
մերձակայ
ինքեանց,
ուստի
ի
պիտոյ
լինելն
ինչ,
մանաւանդ
ի
գիշերի,
պարտ
է
վեր
ի
վայր
շրջիլ,
սակայն
մեր
տեղին
է
յայսպիսի
գիրս,
յորմէ
քայլ
մի
յառաջ
գնացեալ
գտանիս
զվաճառանոցն
զայն
համբաւաւոր
կոչեցեալ
մաղել
տէ
քօռվի,
լի
ամենայն
տեսակ
բարեօք,
որպէս
աչչէնսինն
Վենետիկու.
առ
մեօք
կայ
եւ
սքանչելի
սիւնն
արամեանեան.
եւ
յամենայն
տեղի
ուր
կամիմք
գնալ
ի
մեր
տեղւոջէն
անկանի
մօտակայ
եւ
դիւրահաս:
Մերձ
է
այնմ
եւ
գամպիտօքիսն
եւ
Սանթա
Մառիա
մաճիօռն
եւ
Փիացայ
տի
Սպանիայն
եւ
Փօռթա
Փիայն
եւ
նորընծայարանն
յիսուսեանց
են…:
1764
սեպտ.
11
(Հռովմ
)
Հ.
Մկրտիչ
Անանեանց
