Երեք
Մխիթարեան
Վարդապետներ
որ
Հնդկաստան
կ՚ուղեւորին`
Եգիպտոսի
Ալեքսանդրիա
քաղաքին
եւ
Ագրիի
վրայօք
տեղագրական
ծանօթութիւններով
իրենց
տպաւորութիւնները
կը
գրեն:
Գերապատիւ
աբբահօր
մերում
տեառն
Ստեփաննոս
րաբունապետի
խոնարհական
համբուրիւ
աջոյն`
ողջոյն
ի
Քրիստոս
…Այս
քաղաք
[Աղեքսանդրիա
Եգիպտոսի
]
հեռի
է
ի
Մսրայ
չորից
աւու[ր]ց
ճանապարհաւ,
յոր
գնան
նաւակաւ
ընդ
գետ.
դիրք
քաղաքին
տափականիստ
է,
եւ
ծովեզերեայ .
ունի
զերկու
նաւահանգիստ,
մինն,
որ
հին
կոչի,
է
տաճկաց,
յորում
են
մեծամեծ
նաւքն
մսրայ.
իսկ
միւսն
ի
քրիստոնէից.
յորում
ի
մտանել
մեր
անդ,
էին
իբրեւ
25
նաւք,
բայց
հասարակօրէն
լինին
իբր
50
կամ
60
եւ
աւելի
եւս.
ցորչափ
անդ
էաք,
յաւուրն
մի
կամ
երկու,
եւ
երբեմն
հինգ
նաւք
մտանէին
անդ.
շինուածք
քաղաքին
գրեթէ
առ
հասարակ
բարձր
են
եւ
յանտաշ
քարանց.
եւ
ունին
զտանիս.
են
ի
նմա
բազում
յոյնք
եւ
հրէայք:
Արդ
քաղաքին
են
թխադէմք,
եւ
ըստ
որում
տեսաք,
ոչ
ումեք
առնեն
զչար,
այլ
մանաւանդ
մարդասիրութիւն
ցուցանեն.
եւ
եթէ
ակն
ունին
ընդունիլ
յումեքէ
զբարերարութիւն,
ամենայն
սիրով
իբրեւ
ստրուկ
ծառայեն:
Օդն
է
ջերմ
քան
զՎենետկոյ,
մինչեւ
յամսեանն
մայիսի
գտանիլ
անդ
ձմերուկ.
սակայն
յամառան
հանապազ
շնչէ
հողմն
հիւսիսային
արեւմտեան,
որով
զովանայ
օդն…:
Այս
քաղաք
[Ագրի
]
ծովեզերեայ
է.
եւ
ունի
հանդէպ
իւր
ի
կողմն
հարաւոյ
զլեառն
Կարմեղոս,
որ
ձեւացուցանէ
զնաւահանգիստ
քաղաքին,
յորում
ի
մտանել
մեր
անդ,
էին
երեք
նաւք
փռանկաց,
մին
ինկլիզի,
եւ
երկուքն
ֆռանսըզի:
Ունի
քաղաքն
զպարիսպ
եւ
զբերդ`
շինեալ
ի
վաղ
ժամանակաց,
եւ
այժմ
ըստ
մասին
քայքայեալ:
Շինուածք
են
ի
քարանց,
եւ
են
իբրեւ
զշինուածս
բերդից:
Են
ի
նմա
չորս
եկեղեցիք.
մին
ֆրանչիսկեանց,
միւսն
մառոնւոց,
երրորդն
հերձուածօղ
յունաց,
իսկ
չորրորդն
ուղղափառ
յունաց,
զոր
նորոգ
շինեալ
էր
իշխան
քաղաքին
խօճայ
Իպրահիմն`
ծախեալ
ի
շինութիւն
նորա
իբրեւ
զվատսուն
քէսէ.
որոց
ի
յատակն
է
ի
մարմարիոնայ
քարանց,
զորս
գտեալ
են
ի
պեղելն
զերկիր.
այս
եկեղեցի
յառաջագոյն
ամ
ըստ
ամէ
տայր
շէխին
հինգ
հարիւր
դահեկան.
իսկ
ամօք
ինչ
յառաջ
առաջնորդն
հերձուածօղ
յունաց
խոստացեալ
է
շէխին,
թէ
տաց
քեզ
ամ
ըստ
ամէ
հազար
դահեկան,
եթէ
զեկեղեցին
ուղղափառաց
տացես
ինձ.
իսկ
չէին
ասացեալ
է
նմա.
ոչ
այդպէս.
այլ
դու
եւ
նա
եւս
տաջիք
ամ
ըստ
ամէ
հազար
դահեկան,
եւ
իւրաքանչիւրն
կալցէ
զիւր
եկեղեցի,
ապա
յայնմ
հետէ
երկոքին
եւս
տան
հազար
դահեկան:
Զայս
լուեալ
պատրիարգին
Կոստանդնուպօլսոյ`
նզովեալ
է
զառաջնորդն
հակառակօղ,
եւ
յաքսորս
առաքեալ,
յորում
եւ
մեռեալ
է
ի
նզովս :
Բնակիչք
քաղաքին
ըստ
մեծի
մասին
են
ուղղափառ
յոյնք,
իսկ
ի
մնացելոց`
ոմանք
են
մառօնիթք,
եւ
ոմանք
յոյնք
հերձուածօղք,
իսկ
տաճիկք
արարացիք
սակաւ
են
եւ
յանարգ
գործս
պարապել.
են
եւս
ոմանք
ի
հայոց
աղքատք,
եւ
սոքա
ամենեքին
առ
հասարակ
խօսին
արարացւոց
լեզուաւ.
եւ
ամենեքին
սարըխըլը
են
մեծամեծ
սարըխով,
եւ
ոչ
են
թխադէմք
իբրեւ
զաղէքսանդրացիս:
Եկեղեցականք
տեղւոյն
ոչ
տան
զխարճ:
Իշխան
քաղաքին
շէխ
է.
եւ
իբրեւ
թէ
ընդ
իշխանութեամբ
փաշային
Սէրտեյի,
որ
է
Սիդօն,
զի
տայ
նմա
հարկս:
Ինքն
գրեթէ
ոչինչ
առնէ
ի
քաղաքին.
այլ
փոխան
իւր
կացուցեալ
է
ի
վերայ
քրիստոնէից
զբարերարն
մեր:
Օդ
քաղաքին
ջերմ
է
գրեթէ
ըստ
ջերմութեան
օդոյն
աղէքսանդրիոյ… :
Ի
յագրի
ի
3
յուլիսի
1769
Նուաստ
ծառայ
Հայր
Մանուէլ
(Էմիւրզէ
):
Հայր
Սուքէաս
(Աղամալեանց
)
եւ
Հայր
Միքայէլ
(Չամչեան
)
