Վերոյիշեալ
նամակագիրները
այս
անգամ
ընդարձակ
թղթով
մը
կը
նկարագրեն
Մարոնիդ
կուսաստանի
մը
տուած
իրենց
այցելութիւնը
եւ
հոն
ունեցած
իրենց
առանձին
տեսակցութիւնը
համբաւաւոր
սրբակեաց
կուսանի
մը
հետ,
որ
եւ
Աստուծմէ
յայտնութիւններ
ու
տեսիլներ
կընդունի
եղեր,
անոր
շուրջ
կը
պատմեն
նաեւ
սքանչելիքներ:
Կը
տեղեկագրեն
նաեւ
Լիբանանու
Անտոնեաններէն
իրենց
եղած
հիւրասիրութիւնը:
Գարյարգելի
Աբբայհօր
մերում
Տեառն
Տեառն
Ստեփաննոսի
րաբունապետի
խոնարհական
համբուրիւ
աջոյն`
ողջոյն
…
Արդ`
յետ
կալոյ
մեր
ի
պերութ
աւուրս
երկուս,
եկն
ի
լեռնէ
անտի
ի
վանացն
կրօնաւորաց
եղբայր
ոմն
ընդ
ջորեպանի
վանացն,
եւ
հանդերձեալ
էր
յերկրորդում
աւուր
դառնալ
անդրէն,
վասն
որոյ
կալաք
զէշս
ի
վարձու
հնգետասան
փարայիւ,
եւ
գնացաք
ընդ
նոսա
ի
լեառն:
Յանցանել
մեր
ընդ
լերինսն`
տեսաք
վանորայս
բազումս
կրօնաւորաց
եւ
կուսանաց
եւ
զբազում
եկեղեցիս,
գոյին
անդ
եւ
վանք
մի
փրանկիսկանաց
եւ
վանք
մի
յիսուսեանց:
Եւ
առ
ճանապարհաւն
ընդ
որ
մեք
անցանէաք
էր
վանքն
մառոնիթք
կուսանաց
յորում
է
կոյսն
այն`
զորոյ
սրբութենէ
բազում
ինչ
լուեալ
էաք
այդր
ի
մառոնիթ
վաճառականէն,
եւ
խոտորեցաք
անդ
տեսանել
զնա
եւ
օրհնել
ի
նմանէ
մեք
երեքեանս
եւ
եղբայրն
այն.
իսկ
ջորեպանն
յառաջ
էանց
եւ
գնաց:
Իբրեւ
տեսին
զմեզ
կրօնաւորքն
որք
անդ
արտաքոյ
վանացն
ունէին
բնակութիւն,
առեալ
տարան
զմեզ
առ
եպիսկոպոսն
վերակացու
եւ
խոստովանահայր
կուսանացն:
Որոյ
տեսեալ
զմեզ`
եւ
հարցեալ
թէ
ուստի
էք,
բազում
մարդասիրութեամբ
ընկալաւ
զմեզ.
զի
լուեալ
էր
զվանաց
մերոց.
եւ
էր
ինքն
այր
ճգնազգեաց
եւ
քաղաքավար
յոյժ:
Եւ
ի
խնդրել
մեր
ցուցանել
մեզ
զկոյսն,
ասէ.
քառասուն
օր
է
յորմէ
հետէ
անկեալ
դնիւր
ի
մահիճս,
եւ
փոքր
միւս
եւս
մեռանէր,
եւ
այժմ
փոքր
մի
առողջացաւ,
արդ`
տեսից
եթէ
հնար
է`
ցուցից
ձեզ
այսօր :
Եւ
յետ
պահս
ինչ
խօսելոյ
ընդ
մեզ`
առեալ
տարաւ
զմեզ
ի
սենեակ
մի,
յորում
պատրաստեալ
էր
սեղան,
զի
ժամ
էր
ճաշու,
էր
անդ
եւ
այլ
ոմն
եպիսկոպոս,
ընդ
որոց
բազմեցաք
ի
սեղան:
Իբրեւ
ուտէաք,
էառ
եպիսկոպոսն
այն
խոստովանահայր
կուսանացն
բաժակ
ի
ձեռին,
եւ
էարբ
վասն
կենաց
գերյարգութեանդ:
Յետ
սեղանոյն
գնացեալ
եպիսկոպոսին
առ
կոյսն`
եկն
եւ
ասէ.
թողութիւն
արարէք,
զի
տկար
է
յոյժ
կոյսն
կարէ
երեւիլ
այսօր:
Եկայք
այսր
ի
դառնալ
ձերում
յաւուր
շաբաթու.
եւ
յուսամ
զի
կարէք
տեսանիլ:
Եւ
ելեալ
մեր
անտի
հասաք
ի
վանս
կրօնաւորացն
հայոց
ի
մտանել
արեւուն
բազում
աշխատանօք
ընդ
ճանապարհն
զառ
ի
վեր
եւ
առապար:
Եւ
ել
ընդառաջ
մեր
մեծամոր
վանացն
հանդերձ
ամենայն
կրօնաւորքն,
եւ
ի
տեսանել
զմեզ`
ասէ,
մեծամեծս
լուեալ
եմ
զձէնջ
եւ
բազմաց
ամաց
հետէ
ցանկայի
տեսանել
զոմանս
ի
ձէնջ.
եւ
արդ`
ելից
Աստուած
այսէր
զփափագ
իմ:
Ընկալաւ
զմեզ
բազում
սիրով
եւ
եցոյց
մեզ
բազում
մեծարանս
առաւել
քան
զոր
ակն
ունէաք.
եւ
էր
ինքն
այր
ճգնազգեաց`
պարզամիտ`
եւ
խոնարհ
յոյժ.
բազում
անգամ
տգէտ
զանձն
խոստովանէր
առաջի
մեր,
եւ
ողբայր
յաղագս
պակասութեանց
կրօնի
իւրեանց,
մանաւանդ
յաղագս
տգիտութեան
եւ
յաղագս
չքաւորութեան:
Տրտնջէին
եւս
զհայր
գրիգորէն
իւրեանց
որ
ի
հռոմ,
եթէ
ծախեաց
ի
զուր
բազումս,
եւ
պատճառ
եղեւ
ցրուելոյ
մերոյ:
Այլ
եւ
որպէս
լուաք
յայլոց,
յոյժ
ճնշէին
զնոսա
եպիսկոպոսունք
իւրեանց,
վասն
զատանելոյ
սոցա
ի
նոցանէ,
զի
յառաջագոյն
էին
ի
միասին.
եւ
թէպէտ
այժմ
կամին
կրօնաւորքն
միանալ
ընդ
նոսա,
բայց
նոքա
ոչ
յանձն
առնուն:
Արդ`
ննջեցաք
անդ
զայն
գիշեր.
եւ
յառաւօտու
մատուցեալ
անդ
պատարագ`
կամէաք
ելանել
ի
վանս
կաթողիկոսին.
բայց
ոչ
եթող
մեծաւորն,
այլ
բռնադատեաց
ի
ճաշ:
Եւ
յետ
ճաշուն
ելեալ
գնացաք,
առեալ
ընդ
մեզ
զքօլէճցի
Հ.
Պետրոսն:
Եւ
իբրեւ
հասաք
ի
վանս
անդ
բազում
աշխատութեամբ`
որ
շինեալ
էր
ի
գագաթ
բարձրագոյն
լերին,
եւ
յանդիման
եղաք
առաջի
կաթողիկոսին,
զարմացաւ
յոյժ
ընդ
անակնկալ
գալուստ
մեր:
Եւ
յետ
պատմելոյ
մերոյ
թէ
որպէս
եղեւ
մեզ
դիպել
ի
կողմանս
յայնոսիկ.
եւ
յետ
բազում
ինչ
քաղցրութեամբ
խօսելոյ
նորա
ընդ
մեզ ,
արար
մեզ
ընթրիս,
եւ
կերաք
ընդ
նմա:
Եւ
յետ
ընթրեացն
իբրեւ
կամեցաք
հրաժարիլ,
բռնադատեաց
կալ
մնալ
անդ
գոնէ
մինչեւ
ի
վաղիւն.
եւ
յոչ
կամիլն
մեր`
արձակեաց
բազում
օրհնութեամբ:
Իջեալ
մեր
անտի
յայնմ
երեկոյի
ի
վանս
կրօնաւորացն`
եւ
ննջեալ
անդ
դարձեալ
զայն
գիշեր,
յառաւօտու
յարուցեալ
հրաժարեցաք
ի
նոցանէ.
եւ
մեծաւորն
գրեթէ
լալով
արձակեաց
մեզ.
զի
փափագէր
կալ
մեզ
անդ
աւուրս
ինչ:
Ի
դառնալ
մերում
չոգաք
ի
վանս
կուսանացն.
եւ
տեսաք
զի
զբաղեալ
էր
յոյժ
եպիսկոպոսն.
քանզի
յայնմ
աւուր
հանդերձեալ
էր
գալ
անդ
պատրիարգն
նոցա:
Բայց
քանզի
անդ
էր
կրօնաւոր
ոմն
յիսուսեան
հալէպցի
եղբայր
կուսին
այնորիկ,
որ
եւ
տեսեալ
էր
զմեզ
յառաջնում
աւուր
եւ
գիտակ
էր
խոստման
եպիսկոպոսին,
գնացեալ
խօսեցաւ
ընդ
եպիսկոպոսին,
եւ
տարեալ
զմեզ
ի
խօսարանն`
ազդ
արար
գալ
կուսին,
որոյ
եկեալ
եւ
կացեալ
յետոյ
վանդակին`
ծունր
եդ
ի
տեսանել
զմեզ,
եւ
սկսաւ
մեղմ
ձայնիւ
խօսիլ
արաբացւոց
բարբառով:
Եւ
ի
խնդրել
մեր
խօսիլ
առ
մեզ
բանս
զհոգեւոր
իրաց,
խօսեցաւ
բանս
սքանչելիս
եւ
առածս
զարմանալիս
որք
զսրբութիւն
նորա
գուշակէին,
եւ
որպէս
լուաք
յեպիսկոպոսէն,
բազում
յայտնութիւնս
եւ
տեսիլս
ընդունի
յԱստուծոյ,
եւ
խօսի
բանս
մեծամեծս
զոր
մեծամեծ
աստուածաբանից
միայն
է
խօսիլ,
ըստ
օրինակի
կուսին
զորոյ
զվարսն
պատմէր
մեզ
Գերյարգութիւնդ:
Պատմեցաք
նմա
վասն
վանաց
մերոց
եւ
վասն
Գերյարգութեանդ,
այլ
եւ
վասն
Վ.
Հ.
Մատթէոսին:
Եւ
նորա
լուեալ
խնդրեաց
օրհնութիւն
ի
Գերյարգութենէդ,
եւ
աղօթս
ի
միաբանութենէ
մերմէ,
եւ
մասնաւորապէս
եւ
Վ.
Հ.
Մատթէոսէն:
Գրեաց
եւ
թուղթ
մի
առ
Գերյարգութիւնդ
արաբացւոց
բարբառով
ի
ձեռն
գրագրի.
զի
կացեալ
նորա
յետոյ
վանդակին`
ասէր,
եւ
գրագիրն
առ
մեզ
նստեալ
`
գրէր,
զոր
առաքեցաք
ընդ
այսմ
թղթի:
Լուաք
եւս
զի
ունէր
նա
յառաջագոյն
ի
մարմնի
իւրում
զվէրս,
եւ
աղօթիւք
նորա
տպաւորեալ
էր
Աստուած
զայնս
ի
կոյս
մի
պարզամիտ
յայնմ
մենաստանի,
որ
էր
դուստր
տիւրզէի:
Խնդրեցաք
եւ
զնա
տեսանել,
զոր
գնացեալ
կոչեցին.
եւ
կացուցեալ
յետոյ
վանդակին`
բացին
զձեռս
նորա,
որք
կապեալ
էին
կտաւով,
եւ
տեսաք
վէրս
ի
ձեռս
նորա
հանդերձ
չորացեալ
արեամբ:
Սակայն
նա
ոչ
գիտէ
զպատճառ
վիրացն
այնոցիկ,
այլ
կարծէ
եթէ
ցաւ
է
բնական,
իսկ
եւ
այլք
ոչ
պատմեն
նմա
վասն
նորա
պարզամտութեանն
եւ
մանկութեան,
այլ
յորժամ
կոչեն
զնա
ի
ցուցանել
այլոց,
եթէ
քահանայք
են
կամ
կրօնաւորք,
ասեն
ցնա.
երթ
առ
նոսա,
զի
արասցեն
աղօթս
ի
վերայ
քո,
եւ
բժշկեսցիս
ի
վիրաց
քոց:
Իսկ
եթէ
են
աշխարհականք,
ասեն
եկեալ
են
արք
որք
գիտեն
զբժշկութիւն,
երթ
առ
նոսա,
եւ
ցոյց
զվէրսդ,
զի
թերեւս
տացեն
սպեղանիս
եւ
բժշկեցիս :
Յետ
խօսելոյ
մեր
ընդ
կուսին`
իբրեւ
կամեցաք
հրաժարիլ,
բռնադատեցին
ի
ճաշ,
եւ
ապա
արձակեցին… :
Յամի
տեառն
1769
յոգոստոսի
22
ի
Հալէպ
Նուաստ
ծառայք
Հ.
Մանուէլ
Հ.
Սուքիաս
եւ
Հ.
Միքայէլ
