Բ.
Պատմեցից
ինչ
ինչ
սքանչելի
եւ
զարմանալի`
ի
պատիւ
երեսաց
այնմ,
որ
քաջ
հիւսիսականին
է
զակատեալ
ի
սէր.
զոր
աչօք
իմովք
տեսի
եւ
սքանչացայ,
որ
դիպաւ
ի
5
դեկտեմբերի.
զի
իբրեւ
զանցեալ
զսախղ
հասաք
ի
Քառայ
Պուռնու
անուանեալ
լեառն,
յանկարծուստ
իմն
երեւեցաւ
փոքր
նաւ
մի
մօսկոֆեան
պայրախով
ի
թիկնաց
լերին,
որ
պարզեալ
զառագաստն`
գալով
զայր
օռձայ
ի
մեզ,
զոր
ընդ
տեսանելն
մեր
խաբուտանն`
փութացաւ
եդ
պայրախ,
եւ
արկ
թնդանօթ
մի
խումպառայով,
եւ
երկուցեալ
թերեւս
ի
նաւարտակաց
ծովուն
անտի
ոք
իցէ
մօսկոֆեան
պայրախով.
եւ
ինքն
կազմեցաւ
ի
մարտ
պատերազմի,
զի
մի
անհոգս
գտցի
անպատրստ.
զամենայն
պատրաստութիւն
պատրաստեցաւ`
թնդանոթից,
թիւֆէնկից,
փիշտոֆից`
սուսերաց
եւ
զինուց,
զամենայն
ալէստայ
եդեալ
ի
միջի,
ապա
հրաման
ետ
ամենայն
ումեք`
եթէ
ճանապարհորդաց
եւ
եթէ
նաւավարաց
ելանեն
ի
վեր
արտաքս,
զի
բազմութիւն
երեւեսցի :
Գայր
նաւն
մօսկոֆեան
յոխորտանօք,
յորում
էին
աւելի
քան
զերեսուն
եւ
քառասուն
ոգիք,
մերձեցաւ
եւ
անց
զառաջեաւ
մերով
ճոխանալով,
գնաց
մեկնեցաւ
ի
մէնջ
հարուստ
մի.
դարձեալ`
փօճալամիչ
արար`
դարձաւ
ընդ
կրունկն`
եկն
մօտեցաւ
ի
մեզ
ի
թիկնաց
մերոց,
բարբառեցաւ
ընդ
մեզ
փողովն,
ողջոյն
ետ
մեզ
եւ
եհարց
ինչ
ինչ.
ապա
հեղան
գեղան
արք
տասն
անտի
ի
նաւակն
իւրեանց`
գալ
քննել
եւ
տեսանել
զնաւն
մեր,
եդին
ի
նաւակն
եւ
զթիւֆէնկս
բազումս
եւ
զէնբ,
եւ
գաղեցին
ընդ
քէպէով
իւրեանց,
եւ
ինքեանք
զոյգ
մի
փիշտովով
ի
մէջսն
եւ
սուր
առընթեր
կախեալ,
գային
կատաղաբար
առ
մեզ.
եւ
յաչաց
նոցա
հուր
ցայտէին:
Իսկ
խաբուտանն
մեր
հրամայեաց
ամենայն
նաւավարաց`
առնուլ
թիւֆէնկ
ի
ձեռս
եւ
դնել
փիշտոֆ
ի
մէջս
եւ
կախել
սուր
առ
զստեամբ.
եւ
պար
առեալ
չար
ի
չար
կանգնիլ
ի
կողմն`
ուստի
ունին
ի
վեր
ելանեն.
եւ
թողուլ
զօք
բաց
ի
մէն
միոյ
միայնոյ
ի
վեր
ելանել
մտանել,
եւ
եթէ
տեսանէք
զիս
պարպել
զփիշտոֆ,
հարէք
եւ
զամենեսին
եւ
խնայէք:
Իբրեւ
ամենեքեան
այսպէս
պատրաստեցան
կարգեցան,
եւ
կացին
կազմ
իւրաքանչիւր
յիւրում
կայի,
ահա
եւ
նաւակն
եկն
եհաս`
մերձեցաւ
ի
նաւն
մեր:
Այլ
նոքա
զհասանիլն
եւ
զեղանիլն
ի
մեր
նաւն
մի
առնել
խնդրէին.
թողին
ամենեքին
զնաւակն
առանց
պարանաւ
ինչ
հաստատելոյ`
կէօք
յայս
ինչ
պարան
ձեռն
արկեալ,
եւ
կէօք
յայլ
ինչ,
ոմն
յայս
եւ
ոմն
յայլ
ձեռնամխեալ`
ի
վեր
անդր
սողալ
զեռալ
սկսան.
ձայն
ետուն
ի
վերուստ
խիզախմամբ
նաւավարքն
մեր`
կացին
հակառակ
նոցա
չելանել
ի
վեր
բաց
ի
միոյ
միայնոյ.
այլ
նոքա
հեստեցին
բանիցն
սոցա,
նախատինս
համարեցան
անձանց
իւրեանց
զայս.
զի
գողոց
եւ
աւազակաց
սակս
են
այս
օրէնք
ասեն.
եւ
յերկուց
կողմանց
ջեռան
եւ
բորբոքեցան
եւ
անկան
զբանիւք.
նոքա
ի
ներքուստ
անտի
սողալ
ի
վեր
խնդրէին.
եւ
սոքա
ի
վերուստ
զթիւֆէնկս
ուղղեալ
սպանանել
սատակել
ձեռն
արկին.
բարձրացաւ
աղաղակ
շփոթի
եւ
աղմկին,
եհաս
ի
վերայ
խաբուտանն
ի
փուփայէն,
արարին
խաղաղութիւն
ի
միջի,
արգել
բաց
ի
միոյ
միայնոյ
ի
վեր
ելանել,
նոքա
թէպէտ
եւ
զարացան
եւ
կրճտեցին
զատամունս
իւրեանց.
այլ
զի
չէին
ինչ
ձեռնհաս
լռեցին,
եւ
մի
միայն
ի
նոցանէ
ել
ի
վեր.
բայց
եւ
նորա
հատաւ
գոյն
յերեսացն
եւ
բան
ի
բերանոյն.
շփոթեցաւ
յանձն
իւր
եւ
չգիտէր
զինչ
խօսիլ.
սկսաւ
թօթովել
եւ
կակզել
ինչ
ինչ,
եւ
ոչ
ծանուցաւ
ըստ
օրինի
զոր
խօսէր,
ոչ
առ
տգիտութեան
լեզուին
այլ
առ
խռովութեան
սրտին.
ուստի
եւ
վաղվաղակի
կարճեալ
զբանն`
էջ
ի
նաւակն,
ելին
եւ
գնացին
առ
իւրեանս
մռմռալով:
Յայսմ
վայրի
ահա
երեւեցաւ
ի
քառայ
պուռնուն
ի
ներքոյ
լերանցն
Վօլիկ
մի
տաճկի
յորում
էին
արք
իբր
երկոտասան,
տեսին
զնա
մոսկոֆեանք
եւ
ուղղեցին
զնաւն
ի
վերայ.
զոր
օրինակ
յարձակեցի
կատու
մի
ի
վերայ
մկան`
այնպէս
յարձակեցաւ
ի
վերայ
նորա
համարեցաւ
զնա
փափկիկ
պատառ
մի
ծասքեալ
ի
բերան
իւրում,
միայն
կլանելն
առաջի
կայր
նմա.
գնաց
եհաս
մօտ
մեղմիկ
օդով`
եւ
արձակեաց
թնդանօթ
մի
զկնի.
եւ
նա
ոչինչ
համարեցաւ
եւ
գնայր
զճանապարհ
իւր.
սա
երկրորդեաց
եւ
երեքկնեաց
զայն,
եւ
նա
ոչ
ինչ
հոգացաւ
զայնմանէ.
սա
աստուստ
կատաղեցաւ
եւ
զայրացաւ,
եւ
վարէր
զնաւն
սաստկութեամբ
ի
վերայ.
իսկ
նա
աճապարեաց
անդէն,
պարզեաց
զամենայն
առագաստսն,
եւ
թեւօքն
առագաստից
եւ
թիանց
վարութեամբ
տեղի
տայր:
Մոսկոֆեանք
զայն
տեսեալ`
մակոյկովն
վազեցին
ի
վերայ.
մօտեցաւ
մակոյկն
ի
Վօլիկն
եւ
սկսան
մարտ
պատերազմի.
քաջացան
երկոքին
կողմանքն
եւ
մարտեան
թիւֆէնկով
եւ
փիշտօֆով.
եւ
տեղի
ետ
հիւսիսականն.
դարձան
ընդ
կրունկն
մոսկոֆեանն
ի
նաւն.
եւ
անտի
դարձան
սկսան
մարտ
պատերազմի
թօփով
յերկուց
կողմանց,
եւ
երկարեցաւ
մարտն
իբր
երեսուն
ժամս.
եւ
որպէս
թուի
անկան
բազումք
ի
հիւսիսայնոյն
քան
ի
միւսմէն.
իսկ
Վօլիկն
մերձեցաւ
ի
ցամաք
անդր,
եւ
թիկունս
եգիտ,
եւ
անտի
սկսան
եւ
արտաքուստ
արձակել
թօփս
եւ
թիւֆէնկս.
եւ
գիշերն
եհաս
ի
վերայ.
իսկ
հիւսիսայինն
տկարացեալ
այլ
եւս`
ունայն
դարձաւ
յետս.
իսկ
նա
ազատեալ
ի
ձեռաց
նորա`
գնաց
զճանապարհ
իւր`
ի
սքանչացումն
մեր
ամենեցուն,
որք
ի
զննին
կայաք,
զի
չէր
այքան
հեռի
ի
մէնջ.
այլ
որպէս
սուրբ
Ղազարու
վանքն
եւ
Սան
Սէռվլօն:
Լուսանցքին
եզերքը
հորիզոնաձեւ
գրուած
կայ
նաեւ
հետեւեալը,
առանց
նշանի
մը`
թէ
ո'ւր
պէտք
է
մտնել:
Այլ
սոքա
չէին
բուն
մոսկոֆք,
այլ
յոյնք
մոսկոֆեան
պայրախով
եւ
նոցա
հպատակք:
Գրեցաւ
յամի
1771
ի
դեկտ.
8
