Գիրք պատմութեանց

ԹԷ ՈՐՊԻՍԻ ՊԱՏՃԱՌԱՆՕՔ ԿՈՉԵԱՑ ՇԱՀԱԲԱՍ ԶԹԱԳԱՒՈՐՍՆ ՎՐԱՑ ԱՌ ԻՆՔՆ ԵՒ ՀՆԱՐԻՒՔ ԴԱՒԵԱՑ ԶՆՈՍԱ

Ի ժամանակս թագաւորութեան Շահթահմազին՝ որ էր թագաւոր ազգին Պարսից. եւ եղեւ զօրանալ այս Շահթահմազիս եւ բռնանալ ի վերայ այլոց ազգաց՝ որք շրջաբնակ են զինքեամբ, որ եւ բռնացաւ ի վերայ ազգին Վրաց եւ էառ պատանդս ի թագաւորաց նոցա։ Ի թագաւորէն Թիֆլիսու՝ որ էր մեծ Սիմօն խանն, զդուստր նորա եւ զեղբայր նորա։ Եւ ի թագաւորէն Կախէթու, որ էր Աղէքսանդրն՝ զորդի նորա, որում անունն էր Կոստանդին։ Այլ եւ գոյին այս Աղէքսանդր թագաւորիս այլ եւս որդիք երկու՝ Դաւիթ եւ Գօրգի, սոքա երկոքինս կային առ հայրն իւրեանց յԱղէքսանդր։ Իսկ Կոստանդին, որ տուեալ եղեւ պատանդ թագաւորին Պարսից Շահթահմազին՝ մնաց անդէն՝ եւ սնաւ առ նոսա, մեծացաւ՝ եւ եղեւ այր երեւելի ի դրան թագաւորին. քանզի դարձուցին զնա ի քրիստոնէական հաւատոցն ի կրօնս մոլար առաջնորդին։ Մեռաւ Շահթահմազն՝ եւ թագաւորեաց որդի նորա Շահիսմայիլն տարի եւ կէս՝ եւ սպանին զնա։ Յետ նորա թագաւորեաց եղբայր նորա Շահխուդաբանդայ ինն տարի։ Յետ սորա թագաւորեաց սորին որդին աշխարհաւերն Շահաբաս։ Եւ Կոստանդինս այս մնաց մինչ ի ժամանակս այս Շահաբասիս, եւ յորժամ եկեալ շահն ի Թարվէզ՝ եւ ի Նախչուան եւ յԵրեւան եւ գրաւեաց զնոսա ընդ իւրով իշխանութեամբն, այս Կոստանդինս ընդ շահին էր։

Եւ յաւուրսն՝ յորում էր Շահն յԵրեւան եւ պատերազմէր ընդ Օսմանցիսն՝ որք կային ի մէջ բերդին Երեւանու հարուստն ի խորհուրդս չարեաց Շահաբաս խորհեցաւ, զի եւ զթագաւորսն Վրաց ածցէ առ ինքն, վասն որոյ առաքէ նոցա կոչնականս զ' ի նոցանէ տուեալ պատանդսն՝ յորոց մի է այս Կոստանդին՝ որ առաքեաց կոչնականս զինքն իւրում հօրն Աղէքսանդրի։ Եւ զՀանիս Թահմազղուլին, որ էր եղբայր Աթաբէկին, զոր նախագոյն յիշեցաք՝ առաքեաց կոչնական Գօրգի թագաւորին Թիֆլիսու։ Եւ Գօրգի թագաւորս էր որդի մեծ Սիմօն խանին, որ յետ ըմբռման Սիմօն խանին, զայս Գօրգիս կարգեցին ի տեղի նորա թագաւոր։ Եւ շահն, որ առաքեաց կոչնականս առ թագաւորսն Վրաց՝ յիշեցոյց նոցա եւ ասաց, եթէ հաստատուն կայք ի վերայ կանխագոյն դաշանցն, զոր նախնիքն մեր պայմանեալ հաստատեցին, պարտիք աշխատիլ՝ եւ գալ յօգնութիւն մեզ՝ որ կամք ի պատերազմիս թշնամեաց։

Իսկ թագաւորքն Վրաց առ այսմ գործ վարանեցան, քանզի ո՛չ կամէին գալ, բայց զկնի բազում խոկման եւ մտածութեան յանձն առին զգալն, ո՛չ թէ յիւրեանց կամաց՝ կամ յանգիտութենէ, այլ յանճարակութենէ։ Վասն զի ոչ են ինքնակալք զի ընդդէմ կարիցեն կալ Օսմանցւոց եւ Պարսից՝ այլ են տկարք եւ անզօրք. վասն որոյ հարկէ զի միում ի սոցունց ընդ ձեռամբ լիցին։ Յառաջ ընդ ձեռամբ էին Պարսից ի ժամանակս Շահթահմազին. իսկ Լալա փաշէն, որ էր Օսմանցւոց Սարդար՝ եկեալ կալաւ զքաղաքսն Վրաց՝ եւ շինեաց ի նոսա բերդորայս եւ կարգեաց ի բերդսն ենկիչարիս. քանզի փախոյց զՍիմօն խանն։ Եւ յետոյ միւս զօրավարն Օսմանցւոց Ջաֆար փաշէն եկեալ ըմբռնեաց զՍիմօն խանն՝ եւ առաքեաց առ խոնդքարն՝ ի Կոստանդնուպօլիս եւ անդ սպանին զՍիմօն խանն եւ զթօռն նորին. եւ այսպիսի պատճառաւ ի բաց կացին Վրացիք յազգէն Օսմանցւոց։ Եւ արդ շահն պահանջէ ի սոցունց գալ ի հնազանդութիւն. եւ պատճառս յօդէ զկանխաւ դաշնադրութիւնն՝ որ ի ժամանակս նախնեացն եղեալ է։ Եւ սոքա ոչ թէ վասն դաշնադրութեանն՝ եւ ոչ թէ յանգիտութենէ՝ եւ ոչ թէ կամաւ՝ այլ յանճարակութենէ. զի մի՛ գուցէ շահն աւարտեալ զպատերազմն Օսմանցւոց, դառնայցէ ի վերայ Վրաց. խորհեցան այնու հաճել զկամս նորա՝ զի թերեւս այնուիկ դարձուսցեն զնա յինքեանց, զի մնայցեն ի խաղաղութեան. եւ զայն ոչ գիտէին թէ յապագայն նորին ձեռամբն է լինելոց կորուստ եւ զրաւ ինքեանց՝ եւ ազգին իւրեանց։

Արդ երկոքին թագաւորքս Վրաց Աղէքսանդր եւ Գօրգի՝ ելեալ եկին յԵրեւան, տեսին զշահն։ Իսկ շահն՝ որպէս բռնաւորեալ գոյ յազգն նոցա խորամանկութիւն, յառաջագոյն սիրով եւ մեծարանօք ընկալաւ զնոսա, եւ խիլայեալ պատուեաց՝ զի հաճեցուսցէ զմիտս նոցա եւ զտեսողացն յինքն. եւ խաղաղութեամբ պահեաց մինչ որ էառ զբերդն Երեւանայ։

Եւ ապա ըստ դիւթական եւ ըստ կախարդասար արհեստին իւրեանց դեղ ինչ մահարար ջամբեցուցեալ է Գօրգի թագաւորին՝ զի յետ սուղ ինչ աւուրց մեռցի. եւ Գօրգի թագաւորս առ ժամաւն ոչ է գիտացեալ զայսպիսի հնարակերտութիւնս, զոր առ ինքն ներգործեալ է շահն։ Եւ զկնի այսմ իրագործութեանս սիրով եւ պարգեւօք արձակեաց շահն զԳօրգին գնալ ի տեղի իւր։ Եւ նա ելեալ յԵրեւանայ գնաց ի Տփխիս՝ ի քաղաք իւր, եւ ի սակաւ աւուրս կեցեալ մեռաւ, ըստ ներգործելոյ եւ ըստ բաղձանաց շահին։ Եւ ազգն եւ իշխանք՝ որք տեղւոյն էին՝ թագաւորեցուցին ի տեղի Գօրգոյն զորդի նորա զԼաւասափ՝ մանուկ տիօք։ Արդ՝ զրաւ Գօրգի թագաւորին այսպէս եղեւ ներգործութեամբ շահին։

Իսկ զԱղէքսանդր թագաւորն կալաւ շահն առ ինքն եւ ոչ եթող գնալ. այլ ընդ իւր տարեալ շրջեցոյց այսր եւ անդր. եւ խնդրէր ի նմանէ պատանդս։ Եւ սակս այսորիկ Աղէքսանդր յանհնարս անկեալ եթէ կամաւ եւ թէ յակամայ բերեալ զթոռն իւր, որում անունն էր Թամրազ՝ մանուկ տիօք՝ ետ ի պատանդ շահին, ապա շահն հրաման ետ նմա գնալ. եւ Աղէքսանդր արձակեալ ի շահէն գնաց ի տեղի իւր, եւ թոռն նորին Թամրազ մնաց ի դուռն շահին. եւ Թամրազս էր որդի Դաւթին, որդւոյ Աղէքսանդրիս։