ԹԷ
ՈՐՊԷՍ
ԿԱՄ
ՅԻՆՉ
ՊԱՏՃԱՌԷ
ՏԱՐԱՆ
Ի
ՍՊԱՀԱՆ
ՔԱՂԱՔ
ԶԱՋՆ
ՍՐԲՈՅՆ
ԳՐԻԳՈՐԻ
ՄԵՐՈՅ
ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻՆ
ԵՒ
ԶՔԱՐԻՆՔՆ
ՍՐԲՈՅ
ԱԹՈՌՈՅՆ
ԷՋՄԻԱԾՆԻ
Մեծ
թագաւորն
Պարսից
առաջին
Շահաբասն,
որ
զազգս
Հայոց
արտասահման
արար
ի
բնիկ
աշխարհէն
Հայոց,
եւ
վարեաց
յաշխարհն
Պարսից,
այնու
դիտաւորութեամբն՝
որպէս
զի
աւերեսցի
աշխարհն
Հայոց՝
եւ
շինեսցի
աշխարհն
Պարսից,
եւ
նուազեսցի
ազգն
Հայոց՝
եւ
բազմասցի
ազգն
Պարսից։
Եւ
զի
էր
Շահաբասն
ինքն
այր
զգոյշ
եւ
նախահոգակ,
եւ
յար
եւ
հանապազ
խորհէր
եւ
խոկայր,
թէ
ո՛րպիսի
հնարս
հնարեցից
վասն
ազգին
Հայոց՝
զի
մի
դարձցին
յաշխարհն
իւրեանց,
այլ
մնասցեն
յաշխարհն
Պարսից։
Վասն
զի
ժողովուրդքն
Հայոց,
այնք,
որք
յաշխարհին
Հայոց
ծնեալ
էին,
յոյժ
բաղձային
գնալ
յաշխարհն
Հայոց,
վասն
որոյ
յաղագս
գիւտի
հնարից
խոնարհեալ
զիջանէր
ի
վեհական
փառաւորութենէ
իւրմէ
Շահաբասն,
եւ
խօսէր
ընդ
ազգին
Հայոց
որում
եւ
պատահէր,
եթէ
նշանաւոր
եւ
երեւելի
արանց,
եւ
թէ
փարթամաց՝
եւ
եթէ
աղքատաց,
խօսեցուցանէր
զժողովուրդսն,
եւ
ինքն
յակճիռս
կացեալ
մտօք
ունկն
դնէր
բանից
նոցա,
եւ
ի
սիրտ
իւր
ժողովէր
զանօրէնութիւն,
եւ
յղանայր
զցաւս։
Եւ
որպէս
յառաջդ
ասացաք,
այլակերպէր
զինքն
շահն,
եւ
շրջէր
ի
փողոցս
եւ
ի
պողոտայս
ի
լսել,
թէ
զինչ
ասեն։
Մտանէր
ի
տունս
տունս,
եւ
որում
եւ
պատահէր
բանս
ինչ
առաջարկեալ
խօսէր
ի
կողմանէ
շահին՝
եւ
ի
կողմանէ
ռիաթին,
եթէ
շահն
խաղաղասէր
եւ
արդարադատ
է,
եւ
ոչ
թողու
իշխանաց
որ
զուլում
առնեն
ռիաթին։
Եւ
մանաւանդ
առաւել
խնամակալ
է
ազգին
Հայոց,
որ
զամենայն
զգործ
եւ
զբանս
նոցա
ըստ
կամաց
նոցա
կատարէ.
եւ
ընդէ՞ր
ազգն
Հայոց
ոչ
են
ջերմագոյն
եւ
յօժար
կալ
ի
յաշխարհիս
Սպահանայ.
զի
շէն
աշխարհ
է
եւ
իչէլի
է.
իսկ
աշխարհն
Հայոց
սահրատ
է
եւ
բերան
թշնամւոյ,
եւ
հանապազ
աւար
եւ
գերութիւն։
Եւ
բազում
անգամ
լուեալ
է
պատասխանի
թէ
յաշխարհին
Հայոց
ամենայն
բարեաց
լիութիւն
եւ
առատութիւն
է
եւ
թեթեւագին
է,
եւ
աստ
սուղ
է
եւ
թանկագին.
եւ
անդ
գերեզմանատունք
հարց
եւ
նախնեաց
նոցա.
եւ
վանորայք,
եւ
ուխտատեղիք,
ուր
դամբարանք
են
սրբոց,
եւ
մանաւանդ
մեծահանդէս
Աթոռն
սուրբ
Էջմիածին,
ուր
կայ
սուրբ
Աջն
Գրիգորի
Լուսաւորչին,
որով
օրհնի
սուրբ
մեռոնն.
ուստի
գնացեալ
սփռէ
յազգս
Հայոց
յամենայն
աշխարհ,
ուր
եւ
իցեն.
վասն
որոյ
ամենայն
ազգն
Հայոց
հնազանդին
սրբոյ
Աթոռոյն
Էջմիածնի
եւ
կաթուղիկոսի
նորա՝
որ
անդ
նստի։
Եւ
զայս
բանս
ոչ
թէ
տգէտք
եւ
աննշանք
ոմանք
միայն
ասացեալ
են.
այլ
եւ
նշանաւորք
եւ
գիտունք։
Այլ
եւ
լուաք
յոմանց
թէ
զայն
եւս
ասացեալ
են,
թէ
կամի
շահն
որ
հաստատուն
մնան
ազգն
Հայոց
յաշխարհի
Պարսից.
պարտ
է
նմա
բերել
զԱջն
սրբոյն
Գրիգորի
Լուսաւորչին
ի
Սպահան,
եւ
անդ
շինել
նոր
Էջմիածին,
զի
լիցի
օրհնել
մեռոն,
եւ
անդ
նստի
կաթուղիկոսն
եւ
ապա
ազգն
Հայոց
կայաւորեալ
մնասցեն.
քանզի
ի
վերայ
Աջին
եւ
Էջմիածնի
ամենայն
ազգն
Հայոց
կապեալ
կան։
Արդ
օձն
դարանակալ
եւ
խորամանկ
թշնամին
կենաց,
եւ
հոգւոց,
եւ
հաւատոց
քրիստոնէից,
որ
յար
հանապազ
ի
տարակուսի
կայր
վասն
ազգին
Հայոց.
արդ
ի
նոցանէ
լուաւ
զստոյգ
լուծումն
տարակուսանացն։
Այնուհետեւ
հաստատուն
եւ
անփոփոխելի
եդ
ի
մտի
իւրում
քակել
զսուրբ
Էջմիածինն՝
եւ
խափանել
որ
անդ
զկաթուղիկոսութիւնն.
եւ
բերել
զԱջն
Լուսաւորչին,
եւ
զքարինսն
Էջմիածնի
ի
Սպահան,
եւ
անդ
շինել
նոր
Էջմիածին.
զի
անդ
նստցի
կաթուղիկոսն,
եւ
անտի
սփռեսցի
մեռոն
ընդ
ամենայն
աշխարհ.
որպէս
զի
այնու
մնասցեն
ազգն
Հայոց
ի
Պարսկաստուն.
այլ
եւ
շահք
եւ
մուտք
ամենայն
աշխարհաց
ժողովեսցի
ի
քաղաք
եւ
յազգ
իւր։
Վասն
որոյ
ի
մէջ
քաղաքին
Սպահանու
նշանակեալ
զատոյց
տեղի՝
ուր
շինել
կամէր
Էջմիածին.
եւ
էր
տեղին
այն
մերձ
այնմ
այգւոյն
որ
բարբառովն
Պարսից
Բաղիզրիշկ
ասեն,
այսմ
այգւոյ
յարեւմտից
կուսէ
յետուստ
կողմանէ
նորին,
կից
նմին
այգւոյ։
Եւ
յաւուր
միում
գնաց
շահն
ի
նշանակեալ
տեղին,
էր
ընդ
նմա
եւ
խօջայ
Նազարն՝
եւ
այլք
ոմանք
ի
Հայոց,
ասաց
շահն
ընդ
խօջայ
Նազարին.
«Վասն
ձեր
շինեմ
աստ
Էջմիածին,
զի
մի
վասն
այնմ
Էմիածնի
կարօտութիւն
կրեալ
ճմլեսցին
սիրտք
ձեր,
եւ
հրամայեմ
գնալ
բազում
ուղտ
եւ
ջորի
եւ
սայլ,
զի
զքար
եւ
զհող
այնր
Էջմիածնի
քանդեալ
բերցեն
աստ,
զի
այնու
քարով
եւ
հողով
շինեսցի
այս
Էջմիածինս,
որպէս
զի
առանց
իմիք
երկբայութեան
հաստատեսցին
սիրտք
ձեր
ի
վերայ
նոր
շինեցելոյսե։
Եւ
այսու
կերպիւ
հնարեալ
կամէր
քանդել
զսուրբ
Էջմիածինն։
Իսկ
խօջայ
Նազարն
քանզի
ոչ
կամէր
զքանդումն
սուրբ
Էջմիածնի,
զի
կսկիծ
էր
սրտի
նորա.
եւ
առ
ի
խափանելոյ
զխորհուրդ
շահին,
պատասխանեալ
է
այսպէս.
«Թագաւորն
ողջ
կայցէ,
եթէ
կամք
քո
յօժարեսցի
շինել
զԷջմիածին
գեղեցիկ
եւ
հաստատ,
կարող
ես
յարծաթոյ
եւ
յոսկւոյ
շինել,
թող
թէ
ի
քարէ.
եւ
զինչ
հարկ
է
յաղագս
քարի
եւ
հողոյ
զայնքան
աշխատութիւնս
կրել,
եւ
զայնքան
ծախս
ծախել
ի
վերայ
նորա,
որպէս
զի
ի
հեռու
եւ
յօտար
աշխարհէ
քար
եւ
հող
բերել։
Բաւական
եւ
բարւոք
է
այս
աշխարհիս
քարն
եւ
հողն,
եթէ
կամիս
շինել,
սոքօք
շինեա,
եւ
ընդունելի
է
մեզե։
Իսկ
ամենաթագաւորն
Աստուած՝
որոյ
թագաւորութիւնն
միայն
է
յաւիտենական,
որ
եւ
զանց
առնէ
զբազում
խորհրդովք
մարդկան,
թագաւորաց,
ազգաց
եւ
ազանց
ըստ
գրեցելումն
թէ.
«Տէր
ցրուէ
զխորհուրդս
հեթանոսաց,
անարգէ
Տէր
զխորհուրդս
ժողովրդոց,
եւ
արհամարհէ
Տէր
զխորհուրդս
իշխանաց։
Այլ
խորհուրդ
Տեառն
յաւիտեան
մնայ,
եւ
խորհուրդ
սրտի
նորա
յազգէ
մինչեւ
յազգե
[Սաղմ.
ԼԲ
10-11],
ոչ
կամեցաւ
զկատարումն
խորհրդեան
շահին
յայնժամ,
թէպէտ
եւ
անփոփոխելի
գոյր
հաստատեալ
ի
միտս
նորա։
Այլ
խափանեցաւ
խորհուրդ
նորա
այսու
պատճառաւ.
զի
հանդերձեալ
էր
նա
գնալ
յաշխարհն
Վրաց
ի
վերայ
թագաւորաց
եւ
ազգին
նոցա,
եւ
բազում
զօրօք,
եւ
յոյժ
պատրաստութեամբ
ելեալ
ի
Սպահանայ
գնաց
յաշխարհն
Վրաց։
Եւ
նախ
ի
Կախէթ
եմուտ
եւ
զթագաւորն
Կախէթու
զԹամրազ
փախոյց
եւ
զերկիրն
աւերեաց.
եւ
եկեալ
եմուտ
յերկիրն
Քառթլայ
եւ
բանակեցաւ
ի
վերին
կողմն
քաղաքին
Գօրու,
ի
վերայ
ճանապարհին,
որ
գնայ
ի
Պաշիաչուխ.
եւ
խոկայր
եւ
սպասէր
թէ
որով
հնարիւք
ի
բուռն
ածեալ
ըմբռնեսցէ
զթագաւորն
Վրաց։
Զի
թէպէտ
թագաւորն
Կախէթու
Թամրազ
եւ
թագաւորն
Թիֆլիզու
Լաւասափ
փախեան
երկոքին
ի
Պաշիաչուխ,
այլ
Թամրազն
ոչ
խաբեցաւ
եւ
ոչ
եկն
առ
շահն,
իսկ
Լաւասափ
խաբեցաւ
եւ
հաւատաց
շահին
եւ
եկն
առ
նա
եւ
նա
տարեալ
զնա
ի
Պարսկաստան՝
կորոյս,
որպէս
եւ
յառաջագոյն
զամենայն
որպիսութիւնն
պատմեցաք.
արդ՝
այսոքիկ
այսպէս։
Այժմ
ասասցուք
զպատճառ
հակառակութեան
կաթուղիկոսացն,
զի
նոցին
հակառակութիւնն
է
պատճառ
ի
Սպահան
տանելոյ
քարանցն
Էջմիածնի
եւ
Լուսաւորչի
Աջին։
Ի
ժամանակին՝
յորում
շահն
զմեծ
սուրգունն
արար
եւ
զազգս
Հայոց
վարեալ
տարաւ
ի
Սպահան,
գնաց
ընդ
նոսին
եւ
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
ի
Սպահան՝
եւ
անդ
կայր.
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
եւս
գնաց
ընդ
սուրգունին,
բայց
ի
կէս
ճանապարհէն
դարձաւ՝
եւ
եկն
յԷջմիածին՝
եւ
առնէր
զկաթուղիկոսութիւնն։
Բայց
ինքն
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
ոչինչ
բնաւ
փոյթ
ունէր
վասն
շինութեան,
եւ
պայծառութեան,
եւ
ժամակարգութեան,
եւ
հաստատութեան
Էջմիածնի.
այլ
իւր
տեղի
բնակութեան
կալեալ
յԵրեւան
քաղաքի
ի
Կաթուղիկէ
եկեղեցւոջն,
եւ
ի
վերայ
իւր
ժողովեալ
զազգականս
եւ
զմերձաւորս
իւր
եւ
նոքօք
յօրանայր
լոյծ
եւ
ընդարձակ
կենօք,
մտիւքն
եւ
արդեամբքն
սրբոյ
Աթոռոյն
Էջմիածնի։
Կային
յայնմ
ժամանակի
եւ
եպիսկոպոսք
ոմանք
ի
սուրբ
Էջմիածին
ի
նոյն
գեղջէն
Էջմիածնի,
որոց
անուանքն
էին
Կարապետ՝
եւ
Մարտիրոս
եւ
Յօհան,
ընդ
որս
եւ
այլք
եւս
եպիսկոպոսունք
եւ
աբեղայք,
սոքա
հոգային
վասն
Էջմիածնի
եւ
ցաւէին
հանապազ՝
վասն
անշքութեան,
եւ
ունայնութեան
նորին,
եւ
զայրանային
ընդ
արարս
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսին։
Եւ
բազում
անգամ
աղաչանօք՝
տրտնջմամբ՝
եւ
զայրացմամբ
ասացին,
թէ
մի
թողուր
զաթոռն
այնպէս
ունայն
եւ
անշուք,
այլ
յաթոռն
նստելով
կաց
ըստ
քում
ախորժակաց,
գոնեա
զի
միայն
աստ
լինիցիս,
եւ
այն
եւս
բաւական
է
մեզ
եւ
Աթոռոյս։
Իսկ
Մելքիսէթ
յօրացեալ
եւ
ստուարացեալ
գոլով
պետական
իշխանութեամբն՝
ստունգանէր
եւ
անկուշէր
զամենայն
ասացեալս
նոցին։
Իսկ
եպիսկոպոսացն
սրտնեղեալ
ընդ
աղօտութիւն
եւ
ընդ
անշքութիւնն
Էջմիածնի՝
եւ
ընդ
քամահանս
բանից
իւրեանց։
Միակամ
եղեալ
ամենեքեան՝
ծանուցին
իշխանի
աշխարհին,
Ամիրգունայ
խանին,
որոց
ամբաստանութեամբն
կալաւ
խանն
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն,
եւ
էառ
վաթսուն
թուման
տուգանս,
որոյ
վերայ
սրտամնայ
լեալ
կաթուղիկոսն
ի
խանէն՝
ելեալ
գնաց
ի
Վրացտուն
իբր
խռովեալ
ի
խանէն։
Եւ
յաղագս
գնալոյ
կաթուղիկոսին
իշխանք
եւ
բարեկամք
խանին
մեղադիրք
եղեն
նմա,
վասն
որոյ
եւ
խանն
զարս
ոմանս
առաքեաց
զկնի
Մելքիսէթին
կոչնականս
նմա,
խոստանալով
նմա
պահել
զնա
պատուով՝
եւ
կատարել
զամենայն
կամս
նորա։
Եւ
ապա
Մելքիսէթն
դարձաւ՝
եւ
եկն
յԵրեւան.
եւ
խանն
առ
ի
շահել
զսիրտն
Մելքիսէթի՝
կալաւ
զեպիսկոպոսունսն
եւ
էառ
տուգանս։
Այնուհետեւ
Կարապետ
եպիսկոպոսն
եթող
զաշխարհ
եւ
գնացեալ
յանապատ
կրօնաւորեցաւ.
այս
այն
Կարապետ
եպիսկոպոսն
է
զոր
ի
ճառի
մեծ
անապատին
յիշեցաք,
թէ
եկեալ
բնակեցաւ
ի
Սեւան
կղզին։
Իսկ
վասն
Մարտիրոս
եպիսկոպոսին՝
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
խնդրեաց
ի
խանէն,
զի
արտասահման
արարեալ
վարեսցէ
յԱրարատեան
աշխարհէն,
եւ
խանն
արար
այնպէս.
զի
զզինուոր
ոմն
կարգեաց
ի
վերայ
Մարտիրոս
եպիսկոպոսին
վարիչ,
որ
վարելով
զնա
տարաւ
մինչեւ
ցհին
Ջուղայ,
զգետն
Երասխ
անցոյց
յայնկոյս,
եւ
ապա
դարձաւ
զինուորն։
Իսկ
Մարտիրոս
եպիսկոպոսն
ոչ
ուրեք
արգելաւ՝
այլ
գնաց
ի
Սպահան,
եւ
եմուտ,
եւ
յարեցաւ
առ
Դաւիթ
Կաթուղիկոսն,
եւ
օր
աւուր
ի
ժամու
եւ
ի
տարաժամու
պատմէր
առաջի
նորա
զարարսն
Մելքիսէթի,
եւ
զաւերութիւն
եւ
զամայութիւն
Էջմիածնի։
Սոյնպէս
եւ
առաջի
ժողովրդականացն
Ջուղայեցւոց
եւ
Երեւանցւոց
հանապազ
խօսէր
եւ
ծանուցանէր.
իսկ
Ջուղայեցիք,
եւ
Երեւանցիք
կարի
վշտացան
ընդ
արարսն
Մելքիսէթի
եւ
ընդ
ամայութիւն
Էջմիածնի,
ժողովեցան
առ
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
եւ
հարկեցին
զնա
գնալ
յԷջմիածին
տիրել
եւ
հոգալ
զշինութիւն
նորա,
ասելով.
«Մեք
օժանդակեմք
քեզ
յամենայն
գործս
եւ
ի
բանսե։
Եւ
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
ելեալ
ի
Սպահանայ
ընդ
որում
եւ
Մարտիրոս
եպիսկոպոսն
եկին
յԵրեւան
քաղաք
եւ
յԷջմիածին։
Եւ
յաւուրս
յայսոսիկ՝
յորում
շահն
ի
Գօրի
բանակ
եդեալ
նստեալ
կայր,
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
եւ
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
երկոքեան
ի
միասին
էին
ի
սուրբ
Էջմիածին.
բայց
նախանձն,
եւ
ոխակալութիւնն,
եւ
հակառակութիւնն
ոչ
սակաւ
յորդեալ
առաւելեաւ
ի
մէջ
նոցա
այսու
պատճառաւ։
Քանզի
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
յառաջագոյն
եւ
նախ
էր
լեալ
կաթուղիկոս
քան
զՄելքիսէթն.
եւ
աւուրբք
եւ
ալեօք
եւս
ծեր
էր,
նա
եւ
Դաւիթն
էր
օրհնեալ
զՄելքիսէթն
կաթուղիկոս,
զի
լիցի
ինքեան
ընկեր
եւ
ձեռնտու,
բայց
նա
եղեւ
խոչընդակն։
Եւ
յետ
ամաց
ինչ,
որ
յառաջեաց
Մելքիսէթն
յանուն
եւ
ի
գործ
կաթուղիկոսութեան,
միանգամայն
յինքն
կորզեալ
գրաւեաց
զիշխանութիւն
կաթուղիկոսութեան
եւ
ինքն
վարէր,
եւ
զԴաւիթ
հարստահարեալ
եւ
արտաքեցեալ
ի
բացեայ
արար
յիշխանութենէ։
Իսկ
որ
Դաւիթն
էր՝
ասէր
ցՄելքիսէթն,
«Թէպէտ
եւ
ի
բաց
կացուցեր
զիս
յիշխանութենէ
կաթուղիկոսութեան,
այլ
գոնեա
թերեւս
ծերութեան
իմոյ
գթա
եւ
խնայեա.
եւ
տուր
ինձ
օր
աւուր
դարման
պիտոյից
պարենի
կերակրոց
եւ
զգեստուց,
զի
անցուցից
զսակաւ
մնացեալ
ժամանակս
ծերութեան
իմոյ
եւ
մի
վշտացուցաներ
զծերութիւնս
իմե։
Իսկ
Մելքիսէթ
գիրացեալ՝
եւ
ստուարացեալ
եւ
յօրացեալ
յիշխանութեան
միջի,
ոչ
կամէր
լսել
Դաւթի.
ըստ
տէրունական
առակին՝
որ
վասն
այրւոյն
եւ
անիրաւ
դատաւորին
պատմէ
[Ղուկ.
ԺԸ
2-4],
զի
զոր
ինչ
ասէր
Դաւիթ՝
զբանիւ
նորա
Մելքիսէթն
ստունգանէր։
Այլ
եւ
արք,
որք
Մելքիսէթեանք
էին,
եթէ
խորհրդակիցք,
եւ
եթէ
սպասաւորք,
ի
չմարդի
կալեալ
զԴաւիթ,
արհամարհանօք
ունէին
զնա,
եւ
բանս
եպերանաց՝
եւ
քամահանաց
անգոսնելով
ասէին
նմա,
ոչ
թէ
ի
ծածուկ՝
այլ
յայտնի,
եւ
յերեսս
իւր
եւ
ի
վերայ
սուղ
ինչ
կարեաց
եւ
պիտոյից
վշտացուցանէին
զնա
ընդ
վայր։
Եւ
ընդ
յոլով
ժամանակաց
տմարդութեան
նոցա
գործ,
յոյժ
դառնացաւ
Դաւիթ,
զի
բնաւ
ոչ
թուլանային
ի
բիրտ
բարուց
իւրեանց.
եւ
մահու
չափ
վշտացեալ
յոգի
իւր.
այնուհետեւ
թախծեալ
սրտիւ
ելեալ
գնաց
ի
Գօրի
ի
բանակն
շահին.
զի
յանդիման
եղեալ
շահին
ամբաստան
լիցի
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսէն։
Զի
յայսմ
ժամանակի
տակաւին
շահն
ի
Վրացտուն
էր,
մերձ
քաղաքին
Գօրու
բանակեալ
էր
եւ
նստեալ։
Եւ
ինքն
շահն
զերկոսին
կաթուղիկոսսն
կարի
քաջ
ճանաչէր,
բայց
զԴաւիթ
առաւել
ընդունէր
քան
զՄելքիսէթ,
վասն
զի
ի
ժամանակին՝
յորում
զմեծ
սուրգունն
արար
շահն
երկոքին
կաթուղիկոսունքն
գնացին
ընդ
սուրգունին,
եւ
յորժամ
հասին
յԱհար
եւ
ի
Մուշկուն
կոչեցեալ
գաւառսն,
անտի
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
առանց
գիտելոյ
շահին
դարձաւ
յԵրեւան
եւ
յԷջմիածին՝
եւ
վարէր
զիշխանութիւն
կաթուղիկոսութեան
թարց
հրամանաց
շահին։
Իսկ
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
գնաց
ընդ
սուրգունին
ի
Սպահան,
եւ
անդ
ի
Սպահան
բազում
անգամ
հանդիպեալ
շահին
եւ
շահն
ընդ
նմա
գթով
եւ
քաղցրութեամբ
խօսէր՝
մինչ
որ
հայր
եւս
կոչէր
զնա
շահն.
եթէ
կեղծաւորութեամբ
եւ
թէ
ճշմարտութեամբ։
Արդ՝
դարձն
Մելքիսէթին
յԵրեւան՝
ծանր
թուեցաւ
շահին,
եւ
գնալն
Դաւթին
ի
Սպահան
դիւր
թուեցաւ
նմա
վասն
այսորիկ
առաւել
ընդունէր
շահն
զԴաւիթ։
Իսկ
Դաւիթ
կաթուղիկոսն
գնացեալ
եհաս
ի
բանակն
արքունի,
եւ
յաւուր
միում
եկեալ
յանդիման
եղեալ
շահին,
եւ
ի
տեսանելն
զնա
շահն
ըստ
նախկին
սովորութեան
գթով
եւ
քաղցրութեամբ
խօսէր
ընդ
նմա,
եւ
հարցանէր
թէ
զիա՞րդ
կեաս
ի
կեանս
քո
դիւրութեամբ
եւ
անդորրութեամբ։
Եւ
Դաւիթն
պատասխանեալ
ասաց.
«Թագաւոր,
յաւիտեան
կեցցես,
թէպէտ
եւ
իցեն
ինձ
նեղիչք,
եւ
դառնացուցիչք,
այլ
տեսանելով
զքաղցրութիւն
եւ
զվայելչութիւն
երեսաց
եւ
զմխիթարութիւն
բանից
քոց,
մոռացումն
եւ
փարատումն
լինի
ամենայն
վշտաց
իմոցե։
Եւ
շահն
հարցեալ
է՝
«Ո՞վ
է
այն
այր,
որ
զքեզ
վշտացուցանէե.
պատասխանեալ
է
Դաւիթ
բարբառովն
այլազգեաց՝
թէ
սմուկ
սաթան
խալիֆէն,
որ
է
ոսկերաց
ծախող
խալիֆայ։
Եւ
սմուկ
սաթան
ասելով
սկսեալ
է
յամբաստանութիւնն
Մալքիսէթի՝
զի
զարարս
նորա
յիշեալ
է
առաջի
շահին,
որ
զնշխարս
սրբուհւոյն
Հռիփսիմեայ
յաղագս
կաշառաց
թոյլ
է
ետ
Ֆռանկաց՝
զի
տարան։
Այլ
եւ
արք
ոմանք
ասացին,
թէ
Դաւիթն
զայս
բանս
եւս
ասացեալ
է
առաջի
շահին.
«Եթէ
ո՛չ
երթիցէ
Աջն
Լուսաւորչին,
եւ
քարինքն
Էջմիածնի
ի
Սպահան,
անհնար
է
մնալ
ազգին
Հայոց
ի
Սպահանե։
Իբրեւ
լուաւ
շահն
զնշխարաց
ծախելն՝
հետաքրքիր
եղեալ
տեղեկացաւ
ամենայն
որպիսութեանցն.
եւ
ի
վերայ
արարմանցն
Մելքիսէթի
տխերցաւ՝
եւ
ի
ցասումն
եւ
ի
զայրացումն
շարժեցաւ՝
այնքան
մինչ
ի
պատիժս
եւ
ի
տանջանս
մատնեաց
զՄելքիսէթ։
Ի
սոյն
ժամանակի
տարաւ
առ
ինքն
շահն
զԱմիրգունայ
խանն՝
մինչ
էր
ի
Վրացտուն,
ասելով
«Եկեալ
ընդ
մեզ
կացցես
ի
գործս
պատերազմիս
ընդ
դէմ
թշնամեացսե,
եւ
նա
գնացեալ
ի
Վրացտուն
կայր
ի
բանակի
շահին։
Եւ
շահն
փոխանակ
եւ
տեղապահ
Ամիրգունաց
խանին
առաքեաց
զորդի
նորին,
որում
անունն
էր
Թահմազղուլի
բէկ,
որոյ
եկեալ
յԵրեւան
քաղաք
եմուտ
ի
բերդն՝
եւ
անդ
նստեալ
պահէր
զաշխարհն։
Եւ
շահն
ցասմամբ
մեծաւ
հրամայեաց
գրել
նոմոս
արքունի
հրամանաց
ի
վերայ
Թահմազղուլի
բէկին,
եւ
առաքել
յԵրեւան
առ
նա,
եւ
էր
գոյացութիւն
գրեալ
բանին
այսպէս.
«Հրամայեալ
է
քեզ
Թահմազղուլի,
զի
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն
կալեալ
տանջանօք
չարչարեսցես,
եւ
զինքեան
իսկ
զմարմնոյ
զմիսն
կտրեալ
ինքեան
ուտեցուսցես։
Եւ
ապա
զՄելքիսէթն
կապանօք,
եւ
զՀայոց
ազգի
Լուսաւորչի
Աջն
առիս
առաքեսցես
աստե։
Եւ
զայս
գիր
ետուն
իշխանի
ումեմն
Նաղդի
բէկ
անուամբ,
որ
փութանակի
հասոյց
յԵրեւան
առ
Թահմազղուլի
բէկն։
Եւ
Թահմազղուլի
բէկն
վաղվաղակի
ի
ձեռն
ածեալ
ըմբռնեաց
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն՝
եւ
սկսաւ
չարչարել՝
եւ
բազում
ստիպով
խնդրէր
զԱջն
սրբոյն
Գրիգորի
մերոյ
Լուսաւորչին։
Իսկ
կաթուղիկոսն
եւ
իւր
միաբանքն
անճար
մնացին
եւ
ոչ
գիտէին
հնարել
ինչ,
վասն
զի
սաստիկ
տագնապաւ
խոշտանգէր
զնոսա
Թահմազղուլին.
վասն
որոյ
ածին
առաջի
Թահմազղուլի
բէկին
զԱջն
սուրբ
Լուսաւորչին,
այլ
եւ
ընդ
նմին
մէկ
ոսկետուփ
եւ
մեծագին
աւետարան,
եւ
մէկ
արծաթեայ
խաչ։
Եւ
Թահմազղուլին
առեալ
զսոսա
եւ
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն,
եւ
եկն
յԵրեւան
քաղաք։
Յետ
այսորիկ
բերին
զՄելքիսէթն
յԵրեւանայ
բերդի
մէջն
եւ
ի
վերայ
գետնոյ
տարածեցին
զնա,
եւ
ի
չորից
կողմանց
քարշեալ
պրկեցին
զնա՝
կապեալ
ի
ցիցս,
եւ
արկին
յորսայս.
եւ
առեալ
զբեւեռաքաշս
այսինքն
քալբաթին,
եւ
այնու
կտրեցին
զմիսն
ծղեացն,
որ
է
թեւերն,
եւ
զայն
կտրեալ
միսն
եդին
ի
բերան
նորին.
եւ
յերկուց
կողմանց
կանգնեալ
փայտաւորք
հարկանէին
զնա
եւ
ասէին՝
«Ծամեա՛
եւ
կուլ
տուրե.
եւ
Մելքիսէթն
թէպէտ
եւ
ոչ
կամէր՝
սակայն
ի
վտանգէն
անճար
մնացեալ՝
ծամեաց
եւ
եկուլ։
Եւ
ապա
աղաղակեաց
մունետիկն՝
թէ
կատարեցաւ
հրաման
թագաւորին
ի
վերայ
խալիֆային,
զի
զմիսն
իւր
ծամեաց
եւ
եկուլ։
Զայս
գործս
եւ
տանջանս
արարին
այլազգիքն
ընդ
Մելքիսէթին,
յաւուրս
պահոց
փոխման
Աստուածածնին։
Զկնի
այսց
գործոց,
Թահմազղուլի
բէկն
պատրաստեաց
զօրականս,
որոց
գլխաւորի
անունն
էր
Նաջիրլու
Ղուբաթ
աղայ,
եւ
ետ
ի
նոսա
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն
կապանօք,
ընդ
նմին
եւ
զԱջն
Լուսաւորչին,
եւ
զաւետարանն,
եւ
զխաչն։
Եւ
նոքա
տարեալ
հասուցին
ի
բանակն
արքային,
եւ
ծանուցին
շահին,
եւ
նա
հրամայեաց
բերել
առաջի
իւր.
եւ
բերեալ
բացին
առաջի
շահին
զԱջն,
եւ
զաւետարանն,
եւ
զխաչն։
Եւ
շահն
մի
մի
ի
ձեռս
իւր
առեալ
տեսանէր.
զաւետարանն,
եւ
զխաչն,
եւ
ապա
զԼուսաւորչի
Աջն.
եւ
հարցանէր,
թէ
ստուգիւ
ա՞յս
է
Լուսաւորչի
Աջն,
եւ
պատասխանեալ
ասացին,
թէ
ստուգիւ
այդ
է
եւ
ապա
համբուրեալ
զԱջն
եդ
ի
վայր։
Իսկ
վասն
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսին
հաստատեալ
էր
շահն
զկամս
իւր
զի
սպանցէ
զնա,
բայց
Ամիրգունայ
խանն
յոյժ
ընդունէր
զՄելքիսէթն՝
զի
բարեկամ
էր
նմա.
յաղագս
այնորիկ
հնարեաց՝
զի
զերեսին
որդիսն
իւր՝
որք
էին
նորաժամայն
տղայք՝
առաքեաց
առաջի
շահին,
որ
առ
ժամաւն
անցանէր
ընդ
մէջ
բանակին.
եւ
տղայքն
զթուրս
իւրեանց
արկեալ
էին
ի
վերայ
պարանոցի
իւրեանց
զորս
ի
տեսանելն
շահին
եւ
ի
հարցանելն՝
իմացաւ
որ
վասն
Մելքիսէթին
աղաչեն,
զի
մի
սպանցէ,
այլ
եւ
իմացաւ
թէ
Ամիրգունայյ
խանն
հնարեալ
է
զայն.
վասն
որոյ
զիջաւ
ի
կամաց
սպանանելոյն։
Զայս
գործ,
որ
արար
Ամիրգունայ
խանն
յոլով
աւուրբք
յառաջ
էր
քան
զբերելն
Մելքիսէթին
առաջի
արքայի,
որոյ
աղագաւ
ոչ
արար
շահն
հրաման
սպանանելոյ
կամ
տանջելոյ
զՄելքիսէթ.
յաւուրն
յորում
յանդիման
կացուցին
զՄելքիսէթ,
եւ
զսրբութիւնսն
առաջի
թագաւորին։
Այլ
յետ
տեսանելոյ
սրբութեանցն,
դարձուցեալ
զբանս
իւր
շահն
առ
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
ցասմամբ
եւ
զայրացմամբ՝
բազում
բանիւ
յանդիմանեաց
զնա։
Եւ
ի
զրաւ
բանին
ասաց.
«Դատաստանն
քո
աստ
ոչ
լինի
առնել,
զի
վնասն
քո
մեծ
է,
այժմ
պարտ
է
քեզ
գնալ
ի
Սպահան
եւ
անդ
կալ
մինչեւ
ես
եկեալ
անդ՝
արարից
զդատաստանն
քոե։
Արդ՝
աստանօր
պարտ
է
մեզ
սքանչանալ
եւ
հիացմամբ
զարմանալ
ընդ
հատուցումն
գործոցս՝
որ
կատարեցաւ
ի
վերայ
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսին.
զի
սա
նախ՝
զԱստուծոյ
օգնութիւնն
անտես
արարեալ՝
ի
մարդ
յուսացաւ,
եւ
ստունգանեաց
զբանս
օրինացն,
որ
ասէ.
«Անիծեալ
որ
դիցէ
զյոյս
իւր
ի
մարդե
[Երեմ.
ԺԷ
5]։
Եւ
երկրորդ՝
զի
արհամարհեաց
զՍրապիոն
վարդապետն,
որ
վասն
վճարելոյ
զպարտսն
սրբոյ
Աթոռոյն
Էջմիածնի
եւ
վասն
նորին
նորոգութեան
եկեալ
էր
ի
յԱմթայ.
այլ
զյոյս
իւր
եդեալ
ի
շահն,
ապաստան
սրտի
իւրոյ
զնա
արարեալ
գնաց
առ
նա
ի
Սպահան,
զի
յապագայ
ժամանակս
բարութիւնս
բազումս
ընկալցի
ի
նմանէ,
եւ
անտի
բերեալ
զնա
յաշխարհս
Հայոց
զամենայն
աշխարհ
աւերեալ
ծագէ
ի
ծագ
անմարդաբնակ
արար։
Եւ
այսօր
ինքն
եւս
զհատուցումն
երախտեաց՝
եւ
անկնկալութեան
իւրոյ
զայս
չարչարանս
ընկալաւ
ի
նմանէ՝
ըստ
որում
պատմեցաք,
եւ
տակաւին
եւս
պատմելոց
եմք
փոքր
ի
շատէ։
Եւ
այսպիսեօք
լինի
կատարումն
բանին
որ
գրեալ
է
թէ.
«որով
եւ
մեղանչէ
ոք,
նովիմբ
եւ
տանջեսցիե
[Իմաստ.
ԺԱ
17],
կամ
թէ
«մի
յուսայք
յիշխանս,
եւ
մի
յորդիս
մարդկան,
զի
ոչ
գոյ
փրկութիւն
ի
նոսաե
[հմմտ.
Սաղմ.
ՃԺԷ
8-9]։
Եւ
դարձեալ
աստանօր
երեւի
լինել
կատարումն
բազմաժամանակեայ
բաղձանաց
շահին,
քանզի
նա՝
որ
ի
վաղուց
ժամանակաց
ցանկայր,
խորհէր,
եւ
խոկայր,
թէ
որով
հնարիւք
քակեսցէ
զսուրբ
Էջմիածինն,
եւ
խափանեսցէ
զանդ
եղեալ
կաթուղիկոսութիւնն,
եւ
ի
Սպահան
շինեսցէ
զԷջմիածինն,
եւ
անդ
կարգեսցէ
զկաթուղիկոսութիւնն.
արդ
ահա
եգիտ
պատճառ
ըստ
յօժարութեան
կամաց
իւրոց։
Վասն
զի
դարձոյց
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն
յԵրեւան
առ
Թահմազղուլի
խանն,
եւ
գրեաց
նամակ
հրամանաց
ի
վերայ
նորա
այսպէս,
եւ
ըստ
այսմ
օրինակի։
«Ծանիր
Թահմազղուլի,
զի
ահա
դարձուցաք
առ
քեզ
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն,
եւ
զԼուսաւորչի
Աջն,
եւ
զաւետարանն,
եւ
զխաչն
Այլ
եւ
գնասցես
յԷջմիածին,
եւ
զնշանաւոր
քարինսն
Էջմիածնի
քակել
հանցես
ի
տեղւոջէն.
եւ
զայն
քակեալ
քարինսն
Էջմիածնի,
եւ
զլուսաւորչի
Աջն,
եւ
զաւետարանն,
եւ
զխաչն,
եւ
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն,
զամենեսեան
զսոսա
առաքեսցես
գնալ
ի
քաղաքն
Սպահանե։
Եւ
ի
հասանել
հրամանաց
թագաւորին
առ
Թահմազղուլի
խանն,
կամակար
մտօք
պատրաստեցաւ՝
զամենայն
անթերի
կատարել,
որպէս
զի
այնու
հաճոյական
ծառայ
երեւեսցի
առաջի
շահին։
Եւ
նախ
քան
զքարինսն
Էջմիածնի՝
զԼուսաւորչի
Աջն
կամեցաւ
Թահմազղուլի
խանն
յառաջագոյն
առաքել,
վասն
զի
մտօք
դիտեալ
նկատեաց՝
զի
մինչ
ի
քակել
քարանցն
եւ
մինչ
ի
պատրաստել
զամենայն
կահս
տանելոյ
նորա,
նա
եւ
գնացումն
քարանցն
յամրագոյն
եւ
ծանր
լինի,
բազում
աւուրք
ի
վերայ
անցանեն
եւ
անագանի,
վասն
այսմ
պատճառի
կամեցաւ
զԱջն
յառաջագոյն
առաքել։
Յաղագս
որոյ
պատրաստեաց
զօրականս
զի
տարցեն
զաջն
ի
Սպահան.
այլ
եւ
Յովհաննէս
անուամբ
զոմն
քահանայ
աշխարհիկ,
որ
էր
այր
ճարտար
եւ
իմաստուն
ի
բանս
եւ
ի
գործս,
որ
ի
նոյն
գեղջէն
Էջմիածնի
էր,
զոր
հրամայեաց
Թահմազղուլի
խանն
գնալ
ընդ
զօրականացն
վասն
սպասաւորութեան
Աջին։
Ապա
կարգեալ
զօրականքն
եւ
տէր
Յովհաննէսն
առին
զԼուսաւորչի
Աջն,
եւ
զայն
ոսկետուփ
աւետարանն
եւ
զայն
արծաթեայ
խաչն,
զայս
երեքս
ի
միասին
առին
եւ
ելին
յԵրեւանայ՝
եւ
գնացին
մինչ
որ
հասին
ի
քաղաքն
Սպահան։
Եւ
յորժամ
մերձ
եղեն
քաղաքին
Սպահանու.
ամենայն
ազգն
Հայոց,
որք
կային
ի
քաղաքն
Սպահան.
որոց
եւ
հրաման
արարեալ
էր
շահն,
ելին
ընդ
առաջ
Լուսաւորչի
Աջին՝
խաչվառով,
եւ
աւետարանաւ,
խնկօք
եւ
մոմեղինօք,
եւ
երգօք
եղանակօք,
եւ
բազում
պատուով
բերեալ
հանգուցին
ի
տուն
խօջայ
Սաֆարին,
ընդ
նշխարաց
սրբուհւոյ
կուսին
Հռիփսիմեայ,
եւ
ընդ
այլոց
սրբութեանցն,
որք
անդէն
կային։
Արդ՝
Աջն
սրբոյն
Գրիգորի
մերոյ
Լուսաւորչին,
այսպիսի
պատճառաւ
եւ
կերպիւ
գնաց
ի
Սպահան։
Իսկ
Թահմազղուլի
խանն՝
յետ
Լուսաւորչի
Աջին
առաքելոյ,
բազում
ջանիւ
հոգայր
զքարինսն
առաքել,
վասն
որոյ
ինքն
յոլով
զօրականօք
գնաց
ի
սուրբ
Էջմիածին,
եւ
զնշանաւոր
քարինսն
Էջմիածնի
քակեալ
հանին
ի
տեղւոյն,
որք
են
այսոքիկ.
սուրբ
սեղանն,
յորոյ
վերայ
պատարագն
սուրբ
մատչէր,
եւ
այս
սեղանոյս
սիւնն.
Քրիստոսի
իջման
տեղեաց
քարն.
Աւազանն,
մէկ
քար
ի
հարաւային
կողման
աստիճանէ
բեմին.
եւ
մէկ
քար
ի
հիւսիսային
կողման
աստիճանէ
բեմին,
վասն
զի
աւագ
բեմի
աստիճանքն
յերկուց
կողմանց
են՝
ի
հիւսիսոյ
եւ
ի
հարաւոյ.
չորս
քար
ի
չորից
անկեանց
եկեղեցւոյն՝
ի
դրուց
կողմանէ.
երկու
քարէ
մոմդան
որ
մեծ
իւղաբերից
մոմ
դնեն
ի
մէջն
եւ
վառեն.
երեք
այլ
որիշ
քարինք
ի
սալայարկ
քարանց
բեմին.
ընդ
ամեն
տասն
եւ
հինգ
քար։
Զայս
քարինքս
քակեցին,
եւ
հանին
յԷջմիածնէ
եւ
եդին
ի
մէջ
կաշւոյ
եւ
կարեցին։
Եւ
ապա
պատրաստեցին
արս
զօրականս,
որոց
գլխաւորի
անունն
էր
Նաղդի
բէկ.
եւ
զայն
տէր
Յովհաննէսն,
որ
ընդ
Լուսաւորչի
Աջին
առաքեցին
վասն
սպասաւորութեան
Աջին,
նա
ի
Սպահանայ
դարձեալ
էր
եւ
եկեալ,
զնա
միւսանգամ
կարգեցին
գնալ
ընդ
քարանցն
վասն
նոցին
սպասաւորութեան։
Ապա
պատրաստեցին
ըստ
բաւականի
քարանցն
սայլ,
բարձին
ի
վերայ
սայլի,
լծեցին
գոմէշ
եւ
քարշեալ
տարան
մինչ
որ
հասուցին
ի
քաղաքն
Սպահան։
Բայց
ի
քաղաքն
ո՛չ
մուծին,
այլ
արտաքոյ
քաղաքին
մերձ
Թոխչի
դարվազին,
այլազգի
մահմետականաց
գիւղ
կայ,
զորոյ
զանունն
Բաթուն
կոչեն,
յայս
գիւղս
հասուցեալ
զքարինսն՝
եդին
ի
մէջ
գմբէթին
որ
մերձ
ի
գիւղն
շինեալ
կայր։
Եւ
յորժամ
քարինքն
եկեալ
մերձ
եղեն
գեղջն
այնմիկ
ամենեքեան
որք
ի
Հայոց
ազգէն
բնակեալ
կային
ի
քաղաքն
Սպահան՝
հրամանաւ
քաղաքապետին
ելին
ընդ
առաջ
քարանցն,
խաչիւ
եւ
աւետարանաւ,
խնկօք
եւ
մոմեղինօք,
եւ
երգօք
եղանակօք,
մինչ
որ
բերեալ
ի
գիւղն
Բաթուն՝
եդին
ի
մէջ
գմբէթին։
Եւ
մնացին
քարինքն
անդէն
ի
մէջ
գմբէթին.
ոմանք
ասացին
երկու
ամ,
եւ
ոմանք
ասացին
եօթն
ամ,
եւ
ոմանք
աւելի
եւ
պակաս
ասացին։
Եւ
ապա
բնակիչքն
Բաթունայ
գեղջն
արզայ
տուին
շահին,
թէ
խնդրեմք
յարքայէ,
զի
հրաման
տացէ
վասն
քարանցն
Էջմիածնի
հանել
ի
գեղջէս
մերմէ
եւ
տանել
յայլ
տեղի,
վասն
զի
արք
գեղջս
մերոյ
մեռանին,
եւ
անդք
մեր
ոչ
եւս
տան
պտուղ
որպէս
առաջն
տային,
վասն
որոյ
հրամայեաց
շահն,
զի
հանցեն
անտի
զքարինսն
եւ
տարցեն
ի
մէջ
Ջուղայեցւոց,
զոր
եւ
արարին
այնպէս։
Եւ
ի
բերելն
քարանցն,
յորժամ
մերձ
եղեւ
Ջուղայու,
ըստ
առաջին
օրինակի
ամենայն
եկեղեցականք
եւ
աշխարհականք
խաչիւ
եւ
աւետարանաւ,
խնկօք
եւ
մոմեղինօք,
եւ
երգօք
հոգեւորօք,
բերեալ
եդին
ի
Խօջենց
եկեղեցին
եւ
կայ
անդէն
մինչեւ
ցայսօր։
Զայս
քարինքս
յորժամ
հանեալ
յԷջմիածնէ
ուղեւորեցին
գնալ
ի
Սպահան՝
թուականն
մեր
ՌԿԳ
էր,
եւ
յորժամ
եհաս
ի
Սպահան
փոխեալ
էր
տարին
եւ
մտեալ
էր
ի
ՌԿԴ.
եւ
յորժամ
եկաք
մեք
ի
Սպահան՝
տեսաք
աչօք
մերովք
զքարինսն,
եւ
թուեցաք
եւ
ապա
գրեցաք։
Սոյնպէս
եւ
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսն
բերին
ի
Սպահան
քաղաք
զօրականքն
զոր
նմա
տանող
էր
կարգեալ
Թահմազղուլի
խանն
եւ
անուն
աւագի
նոցա
Թահմազղուլի
բէկ։
Յորժամ
եհաս
Մելքիսէթ
կաթուղիկոսն
ի
Սպահան՝
շահն
համարէր
զնա
թէ
ի
բանտի
արգելեալ
կայ
ի
կալանս,
բայց
նա
կայր
յընդարձակի
եւ
վարէր
զիշխանութիւն
կաթուղիկոսութեան
ի
վերայ
հայազուն
քրիստոնէիցն
բնակելոցն
ի
քաղաքին
Սպահանու,
եւ
յամենայն
շրջակայ
գաւառս
նորա։
Արդ՝
զքարանց
տանելոյ
թուականն
գտաք
եւ
գրեցաք,
իսկ
զԼուսաւորչի
Աջին
տանելոյն,
եւ
զՄելքիսէթ
կաթուղիկոսի
տանելոյն՝
ոչ
գտաք,
վասն
որոյ
եւ
ոչ
գրեցաք։
Եւ
այս
եւս
այսպէս։