Էս-Սալթը
ստուգիւ
խիստ
հին
լաղաք
մ՚է.
բայց
իր
նոյնացումը
տեղի
տուած
է
ծանր
վէճերու:
Եւսեբիոս
կ՚ըսէ
թէ
Ռամովդ`
«քաղաք
նուիրական
եւ
ասապտանարան
Գադ
ցեղին,
Փիլատելփիոյ
արեւմուտքը
15
մղոն
հեռի
աւան
մ՚է»
(Տե'ս
Onomasticon):
Պատմիչը
առանց
ո'եւէ
տարակուսի
Ռամովդը
ցոյց
կու
տայ
Գաղաադի
մէջ
(Գ.
Թագ.
ԻԲ.
3),
կամ
Գաղաադի
Մասփան
(Դատ.
ԺԱ.
29)
մինչեւ
Էս-Սալթ`
որ
24
քիլոմէթր
հեռի
է
Ամմանէն
դէպ
ի
արեւմուտք
-
հիւսիս
-
արեւմուտք:
Բայց
այս
նոյնացումը
սխալ
է,
վասն
զի
աստուածաշնչական
բոլոր
տուիքներուն
համաձայն,
Գաղաադի
Ռա
մովդը
կը
գտնուի
հիւսիսային
կողմը
Յոբովկի,
Նահր
էլ
Զերքայի
եւ
նոյն
իսկ
Մահանայիմի`
Հէրպէդ
էլ
Մահնէհի
հիւսիսը:
Էս
-
Սալաթ
անունը
կը
ծագի
լատին
saltus
բառէն
որ
կը
նշանակէ
անտառ.
իսկ
յոյները
կ՚ըսեն
անոր
Salton
Hieraticon,
որ
կը
նշանակէ
նուիրական
Սալթը:
Գէորգ
Կիպրացին
որ
կը
յիշատակէ
զայն
այս
անուամբ,
կը
դնէ
զայն
Գ.
Պաղեստինի
մէջ:
Մի
եւ
նոյն
հեղինակը
այս
քաղաքը
կ՚անուանէ
"Salton
Bataneos
Արաբիոյ
մէջ»:
Արդ,
Էս-
Սալթի
արեւմտեան
կողմը
վեց
քիլոմէթր
հեռի
տակաւին
կը
գտնուի
Khirbet
Bataneh`
զոր
կը
նոյնացնեն
Betonium
աստուածաշնչական
քաղաքին
հետ
(Յես.
ԺԳ.
26):
Խիստ
հաւանական
է
որ
Salton
հին
Gadara
քաղաքն
է
զոր
Յովսեպոս
կը
յիշէ
իբր
քաղաք
Արաբիոյ:
Ուրիշ
հատուածի
մը
մէջ
ան
ցոյց
կու
տայ
թէ
Nimrimէն
շատ
հեռի
չէ:
Պտղոմէոս
ալ
կը
յիշէ
Gadare
քաղաք
մը
Սկիւթուպոլսի
եւ
Պելլայի
հետ,
որ
հրեայ
պատմիչին
յիշածին
տարբեր
քաղաք
մը
չի
կրնար
ըլլալ:
Սակայն
եւ
այնպէս
Gadara
անունը
կը
թուի
թէ
պահուած
է
քաղաքին
հարաւային
կողմը
Ain
Djadour
ըսուած
աղբիւրին
անունով:
Salton
Hieraticon
Պոսրայի
քորեպատկոպոսական
քաղաք
մ՚էր
յիշատակարանի
մը
համաձայն,
կամ
Բետրայի`
ըստ
տարբեր
յիշատակարանի:
Խաչակրաց
ժամանակն
Պաղտին
Ա
տարեկան
տուրքեր
հաւաքեց
Աճլունի
լեռներէն
եւ
«Սալթի
շրջականերէն»:
Հաւանական
է
որ
Ֆրանկները
նորոգեցին
միջնաբերդը
որուն
ակերակը
կը
տեսնուի
հիւսիսային
-
արեւելք:
Ենթաշինուածներու
մեծ
յօրինուածքը
ցոյց
կու
տայ
հռովմէական
կամ
բիւզանդական
ծագում
մը:
Միւս
կողմէն
արաբ
հեղինակները
մեզ
կը
սորվեցնեն
թէ
1260ին
Մոնկոլներու
կողմէն
միջնաբերդը
քանդուած
եւ
1266ին
Պիպարբի
կողմէն
վերաշինուած
է:
1840ին
Իպրահիմ
փաշան
օդը
հանեց
զայն:
Քաղաքը
ամփիթատրոնի
ձեւով
կը
տարածուի
իրար
միացող
երկու
բլուրներու
վրայ:
Ի
սկզբան
ան
կը
գտնուէր
միջնաբերդի
աւերակներուն
հիւսիսային
զառիվայրին
վրայ.
ժողովրդեան
աճումով
նոր
թաղեր
կազմուեցան
հարաւ
-
արեկմուտքի
կողմի
հակառակ
զառիվայրին
վրայ:
Քաղաքը
աջ
ու
ձախ
ունի
արգասաբեր
հովիտներ
գեղեցիկ
այգիներով
եւ
պարտէզներով:
Բնակիչներն
են
իսլամ,
յոյն
եւ
լատին.
վերջիններս
ունին
եկեղեցի
եւ
դպրոց:
Իսլամ
եւ
քրիստոնեայ
իրենց
լեզունին,
բարքերուն
եւ
սովորութեանց
մէջ
պահպանած
են
շատ
կապեր
թափառաշրջիկ
ցեղերու
յատուկ:
Էս
-
Սալթի
գինին
ընտիր
է
եւ
չամիչները
համբաւաւոր:
Հոն
շատ
կը
մշակեն
աղտորը
(sumac)
զոր
խաղախորդութեան
համար
կ՚արտածեն:
Այս
քաղաքին
փոքր
ճարտարարուեստին
կը
միանայ
շահագործութիւնը
ֆաս
ֆադային
կաւիճի`
զոր
Blankanhorn
գտած
է
Sirouի
սարահարթին
վրայ,
դէպ
ի
արեւելք:
Անգղիական
ընկերութիւն
մը
փորձեց
շահագործել
այս
հանքերը.
բայց
յետոյ
հրաժարեցաւ
անկէ`
շահաւոր
չտնելով
զայն:
Կանոնաւոր
ճանապարհներ
շինուած
են
Սալթէն
Ամման
(Meistermann,
Guide
du
Nil
au
Jourdain,
էջ
314-6):
1321ին
Ապուլ
-
Ֆէտա
արաբ
պատմագիրն
ալ
տեղեկութիւններ
ունի
Սալթի
վրայ:
