7.
Գետք
Կիլիկիոյ
Բարձրութիւն
եւ
հոծութիւն
լերանց
`
ինքնին
յայտ
առնեն
առատ
շտեմարանս
գետոց
եւ
աղբերաց.
սակայն
զի
չեն
կարի
լայնանիստք
եւ
ձիւնաշատք,
եւ
զի
տօթագին
է
ամառն
`
ըստ
դրից
կլիմային,
շատք
յաղբերաց
գետակացն
ցամաքին
ամարանի,
եւ
հունքն
մերկանան.
սակայն
գլխաւորք
գետոց
եւ
ծովեզերայք
`
անհատահոսք
են:
Գտանին
’
ի
մեծի
լեռնապարուն
եւ
մշտաբուղխ
աղբերք,
որպէս
’
ի
Կիւզէլթէփէ,
’
ի
Պուլղար
մաղարա
եւ
’
ի
կապարահանս
Դրանց
Կիլիկիոյ:
Հին
աշխարհագիր
մեր
`
ըստ
հնագունից
Յունաց
`
ասէ.
Կիլիկիա
«
ունի
գետս
վեց.
զԱռիմակդիս,
զԿալիգադնոս,
զԼամոս,
զԿիւդնոս,
զՍառոս
[1],
զՊիռամիս
».
յարեւմտից
’
ի
Պամփիւլիոյ
կուսէ
սկսանելով
զկարգն։
—
Առաջինն
(Arymagdus
կամ
Orymagdus)
չէ
քաջ
ծանօթ,
յայտ
է
թէ
փոքրագոյն
է,
եւ
յարեւմտից
գետոյն
Սելեւկիոյ
խնդրելի,
’
ի
հոյլս
մանունց
վտակաց
որք
’
ի
հարաւային
կողից
լերանցն
Իսաւրիոյ
եւ
Պիսիդիոյ
զեռալով
իջանեն,
եւ
հերձեալ
ձորակս
մանունս
`
փութանակի
թափին
’
ի
ծով.
հաւանօրէն
Անամօռի
գետակն
է
Առիմակդոսդ,
եւ
յելից
կուսէ
հրուանդանին
ծովամուտ
լինի։
—
Երկրորդ
գետն
Կալիւկադնոս,
Καλύκαδνος,
Սելեւկիոյ
գետ
կոչի
արդ,
որպէս
եւ
առ
մատենագիրս
մեր,
երրորդ
գոլով
’
ի
մեծութեան
’
ի
գետս
Կիլիկիոյ.
’
ի
զանազան
աղբերաց
եւ
վտակաց
յառաջագայեալ,
’
ի
սկզբանց
կամ
’
ի
գլխոյ
Տաւրոսական
լերանց,
որ
’
ի
միջոցս
Պիսիդիոյ
եւ
Իսաւրիոյ.
որոց
գլխաւոր
եւ
հարաւագոյնն
կոչի
Կէօքսու,
եւ
յոմանց
ողջոյն
իսկ
գետն
այսպէս
կոչի.
յահեկէն
`
որ
է
’
ի
Հս.
ընդունի
սա
զ
Պաշլըք
?
տէրէ
վտակ,
’
ի
միջի
թողլով
զԷրմէնէկ
քաղաք.
ընդ
մէջ
նորին
եւ
այլոյ
վտակի
`
ձգի
երկայնանիստ
լեառն
Թօփ-կէտիկ:
Յարեւմտից
հիւսիսոյ
ընդունի
հզօրագոյն
վտակ
մի
Պուզագչի
կոչեցեալ,
առ
Մուդ
քաղաքաւանաւ.
յորոյ
յելից
կուսէ
միւս
եւս
վտակ
`
Սարը-գավագ
անուն
`
խառնի
’
ի
գետն
[2].
աստի
եւ
անդր
գրեաթէ
ուղղակի
ընդ
արեւելս
ընթանայ
յօրացեալ,
մինչեւ
առ
Սելեւկեաւ
ունել
50
Չ.
լայնութեան
կամ
աւելի:
Հովիտ
գետոյս
թէպէտ
եւ
անձկացեալ
’
ի
խռան
լերանց
`
քաջ
արգասաբեր
է
քան
զարեւելեայ
մասն
Քարուտն
Կիլիկիոյ:
Ի
պատմութեան
անմոռաց
մնայցէ
գետս
այս,
վասն
առ
Սելեւկեաւ
ջրախեղդ
առնելոյ
զմեծ
կայսրն
Գերմանացւոց
Փրետերիկոս
Ա,
’
ի
լոգանալն
կամ
յանցանելն,
յամի
1190:
Ի
միջին
դարս
Բիւզանդացիք
կոչէին
զգետս
զայս
եւ
Երկաթագետ,
Σιδηροπόταμος,
Fluvium
ferreum,
թերեւս
վասն
երկաթահանից
’
ի
լերինսն
ծանուցելոց
յայնմ
ժամանակի:
Երրորդ
գետն
Լամաս
ըստ
արդեացս,
Լամոս
(Λάμος)
ըստ
նախնեաց,
փոքրագոյն
է
’
ի
վեցեսին
գլխաւոր
գետս
Կիլիկիոյ,
այսպէս
կոչեցեալ
յանուն
ծովեզերեայ
գեօղաւանի,
յորմէ
եւ
ողջոյն
գաւառն
այն
կոչէր
Լամոսեան,
եւ
համարէր
արեւելեան
եզր
Քարուտն
Կիլիկիոյ:
Ընդ
մէջ
սորա
եւ
Կիւդնոսի
նշանակին
մանր
գետակք.
Սարփա
չայ,
Տէլիճէ
սու,
Մէզէդլի,
Կիւզէլ
տէրէ,
եւ
մանրագոյն
եւս
վտակք։
—
Ի
խորագոյն
կամ
’
ի
հիւսիսագոյն
խորշ
ընդարձակ
ծովածոցին
`
զոր
մարթ
է
յանուն
Տարսոնի
կոչել,
մտանէ
գետն
չորրորդ,
որ
եւ
արդ
յանուն
այսր
հռչակաւոր
քաղաքի
կոչի
Դարսուս-չայի,
իսկ
’
ի
հնումն
Կիւդնոս
(Κύδνος),
չորրորդ,
եւ
ըստ
մեծութեան
եւ
երրորդ
’
ի
հռչակի.
այլ
ըստ
այսմ
եւ
առաջին
մարթի
կոչիլ
վասն
հնագոյն
յիշատակութեանն
յաւուրց
անտի
ինքնակալացն
Ասորեստանեայց:
Ակունք
նորին
են
յարեւմտակողմն
բարձր
գահուց
Կիլիկիոյ,
այսինքն
է
’
ի
Պուլղար
լերինս,
’
ի
Մտ.
Պօյա
-
մաղարայի,
յերիս
առաջս.
որոց
գլխաւոր
արեւելեանն
`
կոչի
Ճէհէննէմ-տէրէսի
(
Դժոխաձոր
),
որ
եւ
ընդունի
յարեւելից
կուսէ
`
յահեկէն
`
զայլ
եւ
այլ
վտակս
պահակին
Կիլիկիոյ,
Քէրքիտլի,
Աղաճ-քիսէ,
Մէնէվշէ,
Կուսկութա,
Կիւլէկ-սու:
Արեւմտեան
առաջն
յերից
վտակաց
հաւաքի,
յորոց
մին
Լամբրունի
գետակ
է
կոչելի,
զի
եւ
յանուն
բերդին
թուի
կոչիլ
Գալէ-սու.
երկրորդն
փոքրիկ
`
Տէլի
չայ,
խառնի
յերրորդն
եւ
’
ի
հզօրագոյն
`
Տէկիրմէն
տէրէսի,
որոյ
ուրոյն
օժանդակ
վտակ
մի
թուի
կոչեցեալն
Փամպուգ
տէրէսի
(
Բամբակաձոր
),
յոր
անուն
եւ
գեօղ
նշանակի
չորիւք
կամ
հինգ
մղոնօք
յարեւմտից
հարաւոյ
Լամբրունի:
Յետ
միութեան
երեցուն
առաջիցն
գետացեալն
Կիւդնոս
կոչի
Մէզարլըգ,
եւ
մտեալ
’
ի
դաշտ
`
առնու
զանուն
քաղաքին
Տարսոնի:
Հակիրճ
են
սահմանք
ընթացիցն,
յականցն
մինչեւ
’
ի
քաղաքն,
իբրեւ
35
մղոն,
աւելի
կամ
նուազ,
իսկ
’
ի
քաղաքէն
մինչեւ
’
ի
ծովն
`
10
կամ
11
մղոն.
այլ
’
ի
հնումն
մերձագոյն
եւս
գտանէր
ծովն
’
ի
քաղաքն,
եւ
հասուցանէր
անդր
նաւս
ակաղձունս,
ունելով
եւ
ընդարձակ
նաւահանգիստ
իմն
ծովալիճ,
անուանեալ
Հռեգմա,
որ
արդ
չերեւի
բնաւ.
հողն
վարեալ
յողողանաց
գետոյն
`
ընդարձակեալ
է
զցամաքն
եւ
խցեալ
զնաւամուտսն.
նա
եւ
ստորին
ընթացք
գետոյն
խոտորեալ
երեւին
’
ի
հին
շաւղէն,
անարգել
յեղաշրջմամբ
’
ի
կակուղ
դաշտին.
այսպէս
եւ
երկոցուն
մեծագոյն
գետոց
`
Սարոսի
եւ
Պիւռամեայ
ընթացք
եւ
բերանք
այլայլեալք
են:
Հնագոյն
Արաբացի
պատմիչք
`
Պէրտալ
կոչէին
զգետս
զայս,
ցրտին
նշանակելով,
եւ
ցարդ
համբաւի
ցրտաջուր
լինել,
որպես
թուի
`
վասն
դիպաց
լողանալոյ
’
ի
նմին
Մեծին
Աղեքսանդրի
եւ
ըմբռնելոյ
’
ի
սարսուռ.
այլ
չեն
աւելի
քան
զայլս
’
ի
գետոց
ջուրքն
ցրտինք.
եւ
ոչ
յայն
սակս
սարսռեցաւ
Աղեքսանդր,
այլ
զի
ջեռեալ
ինքն
գոլով՝
մխեցաւ
’
ի
ջուրսն:
Ի
հին
հայ
թարգմանութեան
մերում
վարուց
Աղեքսանդրի
`
այսպէս
ասի
զիրացս.
«
Է
անդ
(’
ի
Կիլիկիա
)
գետ
մի
որ
կոչի
Ոկէանոս
?.
մաքուր
է
ջուրն,
վճիտ
եւ
ականակիտ.
ցանկացաւ
թագաւորն
լոգանալ
’
ի
նմա,
եւ
’
ի
բաց
մերկացեալ
լուացաւ
’
ի
գետն
եւ
’
ի
դուրս
ելեալ
դարմանեցաւ.
բայց
ոչ
եղեւ
նմա
լոգարանն
`
փրկութեան
պատճառ.
քանզի
հովացեալ
ցաւեաց
գլուխն
եւ
ամենայն
փորոտովն
դժուարեցաւ
»:
Նա
եւ
’
ի
սկիզբն
ԺԳ
դարու
գային
նաւք
մինչեւ
’
ի
գետաբերանն
Կիւդնոսի,
որպէս
յիշէ
Պատմիչն
Ռուբինեանց։
—
Մի
’
ի
վերոյիշեալ
վտակաց
արեւմտեան
առաջիցն
Կիւդնոսի
’
ի
սահմանս
Լամբրունի
`
Ժեռակրի
գետ
կոչէր
’
ի
մերայոց
[3]:
Գրեաթէ
հուպ
բերանոյ
Կիւդնոսի
է
արդ
եւ
գետաբերան
հինգերորդ
գետոյն,
մեծագունի
քան
զնախագրեալսն,
այն
է
Սարոս
(Σάρος)
նախնեաց,
Սիյհուն
կամ
Սայհուն
այժմեայց,
որոյ
’
ի
հնումն
հեռագոյն
յարեւելս
կոյս
էին
մուտքն.
գրեաթէ
զուգակից
գտանի
ըստ
մեծութեան
եւ
ըստ
ընթացից
`
Պիւռամեայ,
(
որպէս
եւ
նորոյ
անուան
սորին
`
Ճիյհուն
).
երկոցուն
եւս
չեն
քաջածանօթ
ակունք
եւ
առաջին
ընթացք.
այլ
որպէս
հաւանագոյն
կարծի
`
երկու
առաջք
են
Սարոսի
`
անջրպետեալք
յերկայնաձիգ
գօտւոյ
միոյ
Տաւրոսական
լերանցն,
զարդիս
ըստ
գլխաւոր
մասինն
`
Քօզան
կոչեցելոյ,
որք
քաջ
’
ի
հեռուստ
’
ի
հիւսիսոյ
իջանեն,
յելից
Ա
Հայոց
կամ
Կեսարիոյ,
եւ
’
ի
Մտ.
Գ
Հայոց
եւ
Ալպստանայ.
եւ
զուգընթացք
’
ի
հարաւ
կոյս,
ընդ
մէջ
Սսոյ
եւ
Ատանայ
յիրար
անկեալ
`
գործեն
գետ
հզօր,
որ
եւ
Գզըլ-ըրմագ
կոչի
’
ի
Թուրքաց.
եւ
ըստ
նմին
ուղղութեան
փոքր
ինչ
ընդ
Մտ.
խոտորեալ
`
իբր
25
կամ
30
մղոն
’
ի
Հր.
Ատանայ
թափի
’
ի
ծով:
Արեւելեան
առաջն
հզօրագոյն
կամ
երկայնագոյն
համարի
եւ
բնիկ
Սարոս,
զի
եւ
կոչի
իսկ
անդ
’
ի
վերնակողմանն
`
Սառան-սու,
եւ
խաղայ
ընդ
հովիտ
անձուկ,
յահեկէ
`
որ
է
յարեւելից
`
զՊիմպուղա
լեառն
երկայնաձիգ
ունելով,
յաջմէ
`
’
ի
Մ.
այլ
լերինս,
յորոց
ընդունի
օժանդակս
`
զ
Ալէուս
?
եւ
զ
Ուրումլու,
որոց
յիրար
անկեալ
առ
Վահկայիւ
`
խառնին
’
ի
գետն:
Թերեւս
մի
’
ի
սոցանէ
կամ
այլ
գետակ
մերձաւոր
`
իցէ
կոչեցեալն
’
ի
միոյ
մերոց
պատմչաց
`
Ձկնջուր,
առ
որով
ասէ
զԿիզիստռա
բերդ։
—
Արեւմտեան
առաջն
յելից
կուսէ
բարձուն
Արգէոսի
սողոսկեալ
`
կրէ
զանուն
ոստանի
տարագրելոյն
’
ի
հայրենեաց
թագաւորին
Բագրատունւոյ
`
զԾամնդաւայ,
Զամանդի
կոչմամբ.
հանգոյն
միւսոյն
անձուկ
ունի
եւ
սա
հովիտ
’
ի
լեռնամէջս,
յորոց
`
փոքունս
եւ
աննշանս
կամ
անծանօթս
մեզ
ընդունի
վտակս.
այլ
ոչ
նոյնպէս
եւ
’
ի
ստորեւ
`
յետ
մտիցն
’
ի
բնիկն
Կիլիկիա.
զի
աստ
յաջմէն
`
որ
է
յարեւմտից
`
ընդունի
օժանդակս
ոչ
նուազունս,
որպէս
եւ
յետ
միութեան
երկոցուն
թեւոցն
`
գետն
յայնմ
կողմանէ
ընդունի
եւ
այլ
հզօր
օժանդակ:
Եւ
այս
յատուկ
եւ
նշանական
է
գետակացս,
զի
ոչ
յարեւելեան
դիմաց
անտի
մեծաց
Տաւրոսական
լերանցն
լոկ
իջանեն,
այլ
եւ
’
ի
յետուստ
յարեւմտից
գան
`
կտրելով
զկար
կառսն,
կամ
հուն
ընդ
խորաձորս
գործելով
երկուստեք
Ագ
տաղ
լերին,
որ
ընդ
մէջ
պարուց
Պուլղարայ
եւ
Ալա
տաղի:
Առաջին
`
որ
է
հիւսիսագոյն
օժանդակն
`
կոչի
Գօրգուն
չայ,
եւ
’
ի
սկզբան
Կէօքսու,
’
ի
սահմանաց
Նիկտէ
վիճակի
գալով,
ուր
եւ
առ
Պէրէքթլի
-
մատէնիւ
ընդունի
զհամանուն
նորուն
վտակ
Պէրէքէթլի,
եւ
դոյզն
ստորեւ
զ
Էօճէմիշ
չայ:
Գօրգուն
կոչի
եւս
Գարասու
[4]
կամ
Գարապունար
[5]
եւ
Քիւչիւկսու
[6]:
Երկրորդ
եւ
հզօրագոյն
եւս
օժանդակն
`
որ
յետ
միութեան
երկուց
առաջից
մեծի
գետոյն
(
Սառանի
եւ
Զամանդեայ
)
խառնի
’
ի
նա
’
ի
Հս.
Ատանայ,
կոչի
Չաքըտ
չայ,
այլ
’
ի
սկզբանն
Դարպաս
եւ
Պօզանդի,
յանուն
հնոյն
Պոտան
դեայ.
կոչի
եւ
Ագ-սու
`
անցանելով
ընդ
(
Սպիտակ
)
Ագ
եւ
ընդ
(
Փայտեայ
)
Թախտա
-
քէօփրիւ
կամրջօք,
ժողովելով
յինքն
այլ
եւ
այլ
վտակս.
որպէս
Փօրսուգ
չայ,
Գամըշլը,
Գզըլճէ,
եւ
հզօրագոյնն
քան
զսոսա
Գըրգ-կէչիտ
[7]
առ
Փայտեայ
կամրջաւ,
ընկալեալ
յառաջագոյն
զ
Գարասու,
եւ
զ
Շէքէր-պունար
վտակս,
եւ
այսպէս
կոչի
վասն
հարկի
անցանելոյ
ուղեւորաց
ստէպ
յայս
եւ
յայն
կողմն
նորին:
Չագըտ
եւ
Գօրգուն
խառնին
յիրեար
’
ի
Մ.
Հս.
Ատանայ,
եւ
յետ
փոքու
միոյ՝
ընդ
բուն
գետոյն
Սարոսի։
—
Ի
հարաւոյ
(
յաջմէն
)
միւս
եւս
օժանդակ
է
Պոտանդեայ,
Էլ
կամ
Ալի-խօճա
[8],
պատելով
զհիւսիսիւ
բարձրաբերձ
պարու
Գահուցն
Կիլիկիոյ
եւ
խառնելով
յելից
կուսէ
Պուլղար
մաղարայի:
Վերջին
կամ
արեւելագոյն
եւ
հզօրագոյն
գետ
Կիլիկիոյ
է
Պիւռամոս
`
ըստ
նախնի
Հելլենաց
(Πύραμος),
կոչեցեալ
Երմօն,
Ε'ρμών,
չգիտեմ
յինչ
սակս
`
յԱննայէ
Կոմնենեայ.
ըստ
արդեացս
Ճիյհուն
կամ
Ճիհան,
եւ
ըստ
մերայոցս
Ջահան.
յոր
անուն
կոչէր
եւ
նահանգն
որ
զՄարաշ
ունի
գլխաւոր
քաղաք.
քանզի
’
ի
նմա
սփռեալ
են
աղբերակունք
գետոյն,
ընդ
մէջ
վերին
հովտին
Սարոսի
եւ
անջրպետաց
Եփրատայ,
առ
Գ.
Հայովք
եւ
Գոմակենեաւ:
Երեք
առաջք
են
Ջահանայ,
հիւսիսագոյնն
որ
եւ
միջին
`
Խուրմա
կոչի
արդ,
եւ
թուի
Կարմալաս
(Καρμάλας)
Ստրաբոնի,
զոր
ասէ
’
ի
Կատաոնիոյ
բղխել
եւ
իջանել
’
ի
Կիլիկիա:
Երկրորդն
յաջմէ
նորին
`
որ
է
յարեւմտից՝
է
Կոկիսոնի
գետակն
(
Կէօքսու
).
երրորդն
յահեկէ
`
յարեւելից
`
յանջրպետաց
Եփրատայ
իջեալ
`
կոչի
Սէօկիւտլիւ
(
Ուռենուտ
):
Իցէ՞
արդեօք
սա
կամ
մերձաւոր
օժանդակ
մի
`
յիշեալն
’
ի
պատմչէ
մերմէ
Պառատիս
գետ.
զի
եւ
օրինակք
ինչ
աշխարհագրութեան
Խորենացւոյ
`
զայս
անուն
գետակ
դնեն
յ
’
Գ
Հայս
[9],
որ
է
սահմանակից
Ջահանայ.
իսկ
պատմիչն
յիշեալ
`
առ
Պառատիսաւ
ասէ
լինել
զՆերքին
Կրակկա
գիւղաքաղաք,
առ
որով
բնակեցուցանէր
Թորոս
Ա
զգերութիւն
Յունաց
`
զոր
վարեաց
’
ի
Կնդռոսկաւեայ
ամրոցէ
նոցին.
զի
եւ
յայլմէ
Բիւզանդացի
պատմչէ
վկայի
լինել
սա
ընդ
մէջ
Կոկիսոնի
եւ
Մարաշայ
[10]
։
—
Երեցուն
առաջիցն
միութեամբ
վարարեալ
Ջահանայ
`
յարեւմտից
կուսէ
Ալպիստան
քաղաքի
խաղայ
ընդ
հարաւ
ընդ
խոխոմս
լերանց,
եւ
անցեալ
ընդ
անձուկ
կիրճս
Ախըռ
տաղ
լերին,
(
որոյ
կատարք
կամարաձեւ
յիրար
մերձին
’
ի
վերուստ
),
իջանէ
’
ի
կողմանս
Մարաշոյ,
յորմէ
եւ
անդր
ընդլայնի
հովիտն.
եւ
ոչ
շատ
հեռի
’
ի
յիշեալ
քաղաքէդ
ընդունի
յահեկէն
`
յարեւելից
`
զգետակն
Ագսու.
իսկ
յաջմէն
`
յարեւմտից
`
թուի
նախ
ընդունել
գետակ
մի
’
ի
սահմանաց
Զէյթունի,
ապա
զ
Կապանայ
գետակն,
եւ
ստորեւ
’
ի
դաշտամիջի
զ
Սսոյ
ջուրն,
Ասմնձուկ
ըստ
Հ.
Ինճիճեանի.
յորմէ
եւ
անդր
ոչ
նշանակի
կարեւոր
ինչ
օժանդակ,
այլ
յորդոր
ընթացիւք
անցեալ
առ
Մըսսաւ
եւ
մերձեալ
’
ի
ծովեզր
`
դառնայ
ընդ
արեւելս,
եւ
յԵլ.
Հր.
Այասայ
`
առ
Գարադաշ
հրուանդանաւ
թափի
’
ի
Ծոցն
Հայոց,
իբր
20
մղոնաւ
հեռի
’
ի
հին
բերանոյն
`
որ
էր
յարեւմտակողմն
մերձ
’
ի
բերան
Կիւդնոսի.
նաւք
’
ի
ծովէ
ելանէին
ընդ
նա
մինչեւ
’
ի
Մսիս.
իսկ
զարդիս
հանգոյն
Սարոսի
յառաջեալ
է
ցամաքն
ձեւացեալ
’
ի
նիւթոց
վարելոց
յալեացն
`
հանդերձ
ողողակ
հողովք
դաշտագետնոյն,
եւ
խցեալ
եւ
անհետացեալ
են
նաւակայքն:
Յոլորտս
Հայոց
ծոցոյն
որ
յելից
կայ
Ջահանայ,
չկան
մուտք
կարեւոր
ինչ
գետոյ,
այլ
գետակք
աննշանք
եւ
անանուանք
ըստ
մերս
ծանօթութեան.
յորս
գլխաւոր
իցէ
արդեօք
եկեալն
յԱմանեան
լերանց
եւ
’
ի
Հս.
Պայասայ
թափեալ
’
ի
ծով,
Տէլի-չայ
կոչեցեալ,
եւ
համարեալ
Պինար
նախնեաց,
Pinarus.
առ
որս
յիշի
միւս
եւս
գետակ
Կարսոս
(Carsus),
եւ
համարի
կոչե
ցեալն
յայժմուս
Մէրգէզ
կամ
Մերգեց,
’
ի
հարաւոյ
առաջնոյն:
Ընդ
մէջ
Այասայ
եւ
գոգոյ
Ծոցոյն
խնդրելի
է
գետակն
Քլորոս
(Chlorus)
կոչեցեալ
’
ի
Պլինիոսէ,
(
Ե.
ԻԲ
)
։
—
Իսկ
զծովեզերեայց
Քարուտն
Կիլիկիոյ
եւ
զՊամփիւլիոյ
մանր
գետակս
յիշեցաք
յառաջն
սա
կա
ւուք.
յիշեսցուք
յետոյ
եւ
զայլս
’
ի
տեղաքննութեան
իւրաքանչիւր
վայրաց:
[1]
Գրչագիրք
մեր
ունին
զ
Աւռոս
։
[2]
Այսոքիկ
ըստ
Չիհաչէֆի։
[3]
Սամուէլ
Վարդապետ
գրիչ
վարուց
Ն.
Լամբրունեցւոյ։
[4]
Ըստ
Իտիպ
ճանապարհագրի
ուխտագնացութեան
Մէքքէի։
[5]
Այսպէս
կոչէ
Չիհաչէֆ։
[6]
Ֆավռ
եւ
Մանտրոյ։
[7]
Զոր
Եւրոպացիք
ծեքելով
լաւ
եւս
ասել՝
’
ի
հարեւանցի
եւ
աղաւաղ
լսելով՝
գրեալ
են
Քէրքէշիտ.
իսկ
հնագոյնն
’
ի
նոսա
Պօղ
Ղուկաս՝
գրէ
Քէրքէրճի
(Quirquigy)
։
[8]
Էնզուըրտհ
(
Բ.
72)
գրէ
Alaguga.
[9]
Ի
հնաւանդ
թարգմանութեան
բանի
միում
զգետոց,
յիշի
’
ի
Կիլիկիա
Պատառիտոս
գետ,
եւ
ասի
պարարտ
լինել.
զոր
համարիմ
նոյն
ընդ
Պառատիսայ.
թուի
նոյն
եւ
յիշեալն
’
ի
Պլինեայ
(
Ա,
22)
Պարատիսուս,
Paradisus.
[10]
Լը
Պոյ,
Պատմութիւն
Արեւելեան
կայսերաց,
ԺԳ.
290
։