Սիսուան

13. Վիճակք եւ գաւառք

Ըստ քաղաքական եւ աշխարհագրական այժմու վարչութեան, որպէս եւ խուն մի յառաջ նշանակեցաւ, թէ ոչ բոլոր ` գրեաթէ սակաւ ինչ պակաս, հինն Կիլիկիա ` մոռացեալ յայսմ անուանէ ` կոչի արդ ԱՏԱՆԱ կուսակալութիւն կամ նահանգ (վիլայէթ). զի յետ անշքանալոյ այլոցն ` այս քաղաք միայն մնացեալ է շինագոյն եւ բարգաւաճ, եւ կեդրոնական դրիւքն դիւրագոյն ’ ի տեսչութիւն ընդհանուր կողմանց: Արեւմտեանն մասն ` որ է Քարուտն Կիլիկիա նախնեաց, հովիտ Կիւդնոսի կամ Սելեւկիոյ գետոյն, երբեմն ուրոյն նահանգ էր, վերոյիշեալ Իչ-էլի կամ Իչիլ անուամբ, եւ այժմ գաւառ մի է ԳԱՐԱՄԱՆ նահանգի կամ կուսակալութեան. արեւմտագոյն մասնն ` որ ’ ի հնումն ’ ի Պամփիւլիոյ համարի էր, ուրոյն գաւառ է արդ այնր կուսակալութեան, եւ կոչի ԱԼԱՅԷ. եւ են սորա առանձնակ վիճակք,

Ալայէ

Ագ - Սէքի

Մէնուղադ

Էպրատի

Սընըր

Տուշէմպէ

 

ԻՉԻԼ գաւառի վիճակք են,

Էրմէնէկ

Գարադաշ եւ Արղատի

Սէլինտի

Պէլգէի Պազարճըգ

Անամուր կամ Մահմուրիէ

Կիւլնար կամ Շէլէնտրէ

Պէլգէի Պուզաղաճ

        ­                Եօրկան

        ­                Քերինէ

Սէլէֆքէ ( Սելեւկիա )

Էֆքաֆ

Պէլգէի Ճէպէլ

Զիյնէ

Մուտ

Սարը - գավագ

Քէշլի - Քիպիդան

Սինանլը, եւ վերոյիշեալ մետասան աշիրէթք կամ տոհմք Թուրքմանից:

 

Ատանա նահանգ ’ ի հինգ գաւառս բաժանի, եւ են իւրաքանչիւր վիճակօք,

 

Ա. ԱՏԱՆԱ

Ատանա եւ Պուտաղըլ

Տինտարլը քէպիր

Տինտարլը աշաղը

Սարը - չամ

Գարա - գըշլա

Գարաճալար

Սիս

Աշիրէթի Հաճիլի

Մսիս, Այաս եւ Պրէնտի

Գարա Իսալը

Աշիրէթի Մէնէմէնճի

Գար սէթի

 

Բ. ՏԱՐՍՈՆ

Դարսուս

Ալվանլը

Ուլաշ

Կիւյիւքչէլի

Գուշ - թէմէր

Նէմրուն պէլքէսի

Քէսի

Քասուն կամ Քուսուն

Կիւլէկ

 

Գ. ԱԶԻՐ

Ազիր եւ Գանագ

Ճէրիտ

Թաճիրլի

Ալուս

Աշիրէթի Գայալը

Փայաս

Մէն կամ Մէսն

 

Դ. ՊԻԼԱՆ

Պիլան եւ Պաղրաս կամ Դէլէք

Իսքէնտէրուն

 

Ե. ՄԱՐԱՇ

Այս գաւառ արտաքոյ է Կիլիկիոյ, աւելի քան երեսուն վիճակօք եւ տոհմիւք վրանաբնակաց. յորոց նշանակեսցուք միայն զայնոսիկ ` որ ըստ հասարակաց կարծեաց մերայոց ` անանջատ համարին ’ ի Կիլիկիոյ, ըստ ազգային տեսութեան. վասն որոյ եւ մեք բովանդակեմք ’ ի տեղագրութեանս. եւ են,

Զէյթուն

Հաճին

Ֆըռնուս

Եէնիճէ գալէ

Էնտէրուն

Պազարճըգ ?

Գարս Զիւլգատրիէ

Ճէպէլ Քուզան Սարըլը:

 

Ըստ այսմ ցուցակի ` յերկոսին նահանգսն Ատանայ եւ Գարամանի եւ յեօթանեսին գաւառս նոցին, յորս բովանդակեալ համարիմք զԿիլիկիա ` յիշխանութեան Լեւոնեանց եւ Հեթմեանց, եօթանասուն վիճակք եւ տոհմք հաշուին ըստ այժմու օսմանեան քաղաքատեսութեան. այլ մեծ մասն մի ’ ի սոցանէ անծանօթք են ինձ դրիւք, ոչ աշխարհացոյցս նշանակին եւ ոչ ’ ի գիրս ուղեւորութեանց. որով եւ անմարթ է ըստ այսմ կարգել զտեղագրութիւնս, այն զի սա յաւէտ ’ ի մերայինս սեփական պատմութիւն կրթի. վասն որոյ եւ ըստ այսմ ’ ի դէպ համարիմ կարգել, թէպէտ եւ ոչ ’ ի նախնեաց իսկ մերոց ունիցիմք ինչ ոճով ցուցեալ մեզ բաժինս գաւառաց եւ վիճակաց յերկրի աստ։ — Այլ մինչ չեւ զմերայոցս սեփականութենէ բուռն հարեալ, պարտ եւ պատշաճ է ճանաչել զվաղնջուց անցս անցից քաղաքական իրաց երկրիս, զնախագունից քան զմերազնեայս բնակողացն, որպէս ապա եւ զյետոյ եկելոցն. որպէս զի իբրեւ յերկուցն միջի պարունակեալ ` հին եւ նոր ազանց եւ ժամանակաց ` ճշգրտագոյնս հանդիսասցի հայկականն կերպարան: