Սիսուան

28. Սկեւռայ վանք

Որ ինչ էր Մլիճ ’ ի համար Պապեռօնի՝ նոյն եւ Սկեւռայ վանքն ` Լամբրունի. այսինքն է դամբանարան տերանց մեծին այնր աւանի, այլ եւ գլխաւոր տեղի աղօթից կամ եկեղեցեաց նահանգին. որոյ սկիզբն եւ հիմնարկու անծանօթ, այլ թուի զուգաժամանակ բերդին եւ պայծառութեան նորին, ’ ի հաստատել անդ Օշնի առաջնոյ զբնակութիւն իւր. թերեւս ’ ի Յունաց իսկ հիմնարկեալ եւ ’ ի նոցանէ առեալ զանունն, եթէ նշանակիցէ ինչ: Որքան ծանօթ է արդ Լամբրուն, այնքան անծանօթ մնայ մենաստանն, ’ ի վկայութենէ նախնեաց ծանուցեալ ` գոլ « առընթեր բերդին ». որպէս եւ երկիցս ասէ Սամուէլ, եւ « առընթեր հայրենատուր ամրոցի տերանց մերոց ` Լամբրոնի ». եւ ըստ վերոյգրելոցդ ` երեւի առ Ագարակի անդ Յովանի լինել, որ է ասել ըստ Հս. Ել. բերդին: Այլ կրկին էին մենաստանքն. մին ` բուն Վանքն, եւ միւս ` Անապատն. յառաջնումն էր Ս. Աստուածածին եկեղեցին մեծ, զոր եւ ասեն շինեալ Բ Օշնի, հօրն Ս. Ներսիսի, եւ կարգեալ զսա առաջնորդ տեղւոյն. բայց կամ յառաջ քան զպայազատութիւն իշխանութեանն շինեալ էր զայն Օշնի, եւ կամ զհօրն եւ զհաւուն շինած ` նորոգեալ եւ վայելչացուցեալ. քանզի եւ մինչ ստնդիայ էր որդին իւր Սմբատ - Ներսէս, յամի 1153 կամ 1154, եւ « պատահեաց ախտ ցաւոց, բերաւ ’ ի հաւատարիմ ծնողացն եւ ընծայեցաւ ամենօրհնեալ եւ միշտ փառաւորեալ Աստուածածնին, ’ ի տաճար անուան իւրոյ ` որ ’ ի վանքս Սկեւռայ … ( ուր եւ սա ) սկսեալ ’ ի դեռաբոյս հասակէն ` վարժէր յուսումն դպրութեան, ըստ յօժարութեան ծնողացն, ընդ այլ եղբարս »: Աստ էր Սուրբն քսանամենի ` յորժամ (1173) Գրիգոր ոմն եկեալ ’ ի Հռոմկլայէ ` յընդօրինակութիւն աւետարանի՝ վասն Կոստանդեայ քահանայի սպասաւորի Ս. Շնորհալւոյն, ասէ. զընտիր օրինակն « Շնորհեաց Ներսէս սուրբ եւ ընտրեալ քահանայն, որդի մեծազօր Սեւաստոսի Պատրոն Աւշնի, որ ամենեւին հանգիստ եղեւ գրչիս տկարութեան ` յիւր սեփհական Անապատն Սկեւռայ անուն կոչեցեալ, որ է մերձ յանառ դղեակն Լամբրուն »: Յետ հօրն ` եւ Հեթում Սեբաստոս անդրանիկ եղբայր Սրբոյն ` առ ժամանակաւ ձեռնադրութեան սորա յեպիսկոպոսութիւն (1175), « ամենապատիւ վայելչութեամբ շինեալ էր զտաճար աղօթից ’ ի սուրբ ուխտս ( Սկեւռայ ), եւ նկարագրութեամբ պատկերաց զարդարեալ. ընկալեալ զելեալ յանապատէ փեսայս ( զՆերսէս ), գեղեցկացեալ աստուածային հանճարովն ` որպէս լուսին, եւ պայծառացեալ գիտութեամբ ` որպէս զարեգակն, եւ հիացուցանող վարուք, կացուցին յաջմէ սորա զդշխոյ սուրբ տաճարիս, զարդարեալ եւ պաճուճեալ. եւ բազմեալ ’ ի քահանայական աթոռն, ’ ի տօնի Իսկուհւոյն ` ետ զԽաղաղութիւն ` ժողովոյս, եւ յարուցեալ կատարեաց զսքանչելի խորհուրդ սրբոյ պատարագին, յիշատակ փրկագործութեան Քրիստոսի եւ քաւութիւն ժողովրդեանս. որոյ հաղորդեալ ` տեսութեամբ եւ ճաշակմամբ, ուրախութեամբ մեծաւ մատուցաք փառս Աստուծոյ: Եւ յայնմհետէ բուռն հարեալ ’ ի վշտակցութիւն ժողովոյս ` բարեկարգութեամբ տնօրինէր ’ ի հօրէն իւրմէ աւանդեալ սուրբ ուխտիս » [1]: Յայնմ մեծահանդէս աւուր ` յորում զառաջինն քաղցրաբարբառ շրթամբքն զխաղաղութիւնն նաւթճեաց, նովիմբ ’ ի դէպ էր համարել արտասանեալ եւ զանուշակ « Ներբողեանն ’ի Վերափոխումն ամենօրհնեալ Աստուածածնին, ( որպէս վերագրի ճառն ` յաւելուածովս ) ասացեալ ’ի Ներսիսէ, ծնողաց խոստմամբ նմին ընծայեալ ծառայէ ». եւ սկսանի « Պարտական դատիմ կուսական աւուրս տօնի ` ընծայել զպտուղս բանի, իբր զտնկեալ ’ ի նմանէ որթ ` ’ ի մէջ բիւրաւոր ստեղանց ` յաստուածատունկ սուրբ այս տաճարի ». այլ որպէս այլուր յիշեցաք ` հաւանօրէն ’ ի քահանայութեանն ասացեալ է նորա զայն ներբող: Իսկ տաճարն յիշեալ ` նոյն թուի նուիրեալն առ Տիրամայրն. բայց զի շինեալ ’ ի Հեթմոյ ասէ ժամանակակիցն, կամ ա՛յլ տաճար էր յանուն նորին Իսկուհւոյ, եւ կամ կից նմին եւ մերձ՝ մի յեկեղեցեաց ծանօթից ’ ի յիշատակարանս, Ս. Փրկիչ, եւ Ս. Նշան անուամբք:

Առաջինն ` որ եւ Ամենափրկիչ, յիշատակի առ երկոքումբք հարազատովքն, որք եւ ետուն գրել «’ ի պատիւ եւ ’ ի փառս սուրբ եկեղեցւոյս Ամենափրկչիս ` զայս աստուածաբան մատեանս ( Աւետարանաց ) ’ ի վանքս Սկեւռայ ». յամի 1193. զոր եւ յիշեցաք յաւարտ տեղագրին Լամբրունի. եւ որոյ նկարիչն ասէ վասն երկոցուն եղբարցն. « Զարդարեալ պայծառացուցանեն զայս աստուածաշէն միաբանութիւնս, հանգստարան նախնեաց իւրեանց, յորոյ լրումն փառաւորութեան ` հրաման ետուն ինձ Կոստանդեայ ` հոգեւոր երկամբք ծնեալ որդւոյ, սատարութեամբ գրչի՝ աւարտել, եւ երանգօք ծաղկոց զարդարել …: Արդ աղաչեմ … զբանիցս Աստուծոյ զարդարող ` սիրով եւ հաւատովք, որակութեամբ նիւթոյս, զՏէրս իմ Ներսէս, եւ զիշխողս զՊատրոն Հեթում, անմոռաց պահեցէք ’ ի կարգ յիշատակացն որ ’ ի սուրբ պատարագն »: Ոչ կարէ լռել քաջարուեստ գրիչն եւ նկարիչ ` զարժանաւոր իւր վաստակ. « Եւ զնուաստութեանս իմոյ սպասաւորութիւն աստուածային մատենիս ` աստուածապարգեւ արհեստիւս ` յիշատակի արժանի արարէք »: Մաղթէ եւ վասն ուրումն Վարդանայ: — Յետ հնգից ամաց (1198) աստ « յօթեվան հռչակաւոր ուխտի Սկեւռայ, առաջի սրբոյ Սքանչելագործ նշանի եւ Փրկչին տաճարի », եղեւ գրչութիւն համաքատակ եւ թերեւս գեղապաճոյճ եւս աւետարանի ` Պապեռօնի, յայլմէ գրչէ. յորմէ եւ յայտ լինի ` զի ընդ դպրութեանց եւ յարուեստ գրչութեան եւ նկարազարդութեան խնամով մարզէին ’ ի վանորայքդ: — Եւ զի ոչ միայն իշխանազանց տերանց Լամբրունի էին անդ հանգստարանք ` այլ եւ վանականացն, յայտնէ դարձեալ ծերունին Սամուէլ, փափագելով ձեռօք սիրեցելոյն իւրոյ դիտապետի Ներսիսի ամփոփիլ ընդ նոսին. « Եւ զիմ աղքատութիւնս, ասէ, դնիլ սորին օրհնութեամբ ` ’ ի դամբարան հանգստեան, ընդ սրբոց իմոց հարցն. որ այժմ հուպ եմ սոցին ` ծերութեան ալեօք կոծեալ …: Ցօղ աղօթից ձերոց կաթեսցէ ’ ի հոգի մերոյն հանգստեան, եւ բեղմնաւորեալ սնուսցէ զթաղեալքս յարգանդ երկրի ` գարնայնոյ յարութեանն, պայծառանալ նորոգմամբ ընդ առաջ Քրիստոսի »: Յիշէ սա յանուանէ եւ զսակաւս ոմանս յիւրոց ժամանակակցաց վանականաց. բայց ` յայլոց ժամանակագրաց ` ծանօթանան մեզ եւ այլք ոմանք արժանաւորք յիշատակի. որոց եւ ’ ի մնացորդաց գրաւոր վաստակոցն ` հաւաստի ` գէթ ’ ի կիսոյ ԺԲ դարու ցելս ԺԳ ^ին, մեծապէս պայծառանալ Սկեւռայ ` գիտնական եւ զգուշակենցաղ միաբանօք, եւ բարգաւաճել առատազեղ խնամօք տերանց անառիկ բերդին: — Ի միջոցի ամացն յորս Սամուէլ զՍաղմոսամեկնիչն եւ զյիշատակս Ներսիսի գրէր, եւ Կոստանդին նկարէր զաւետարան Ամենափրկչին, յերեւան գան Խաչատուրն այն ողբասաց, պաշտօնեայ սիրեցելոյ վարդապետին, եւ Գէորգ վարդապետ հաւաքող եւ յերիւրող Հարանց վարուց, ընդ տեսչութեամբ հասարակաց վարդապետին Ներսիսի, յամի 1192. յորում, ասէ, գտան վարք եւ խօսք սրբոց Հարցն, «’ ի զանազան օրինակս, ’ ի մի հաւաքեալ ’ ի վանքս Սկեւռայ, ընդ հովանեաւ տեառն Աստուծոյ եւ Փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի տաճարի եւ մօր Աստուածածնի, եւ կենսակիր Սուրբ Փայտիս, հրամանաւ ճգնազգեաց եղբօր մերոյ Խաչատրոյ. քանզի այս աստուածային այրս ` ստիպեաց զիմ տկարութիւնս ` զհամակրօն եղբօրս իւր Գէորգեայ, լնուլ զփափագ տենչանաց իւրոց ` այսու մատենիւս … եւ շնորհիւն Աստուծոյ կատարեցի ` ընդ ձեռամբ հոգեւոր վերակացութեան Տեառն իմոյ Ներսեսի արքեպիսկոպոսի սրբոյ, որ այժմ կայ ’ ի գլուխ սուրբ եւ հռչակաւոր այս ուխտի միաբանութեան ժողովոյ, եւ հովուէ զմայրաքաղաքն Տարսոն, հանդերձ գաւառօք Կիլիկիոյ. եւ քանզի այս աստուածային այր ընթերցող գրոց Աստուծոյ եւ մեկնող, այլ եւ փափագանօք ’ ի միասին հաւաքող, որոյ ` եղբայրս այս Խաչատուր ` կամակատար սպասաւոր, եւ մաքուր անձինն սրբութեամբ պաշտօնեայ, աշակերտեալ բանից եւ նմանութեամբ ընթացից վարուց եւ բաղձանաց ’ ի նոյն նկրտիլ, որ եւ սա ըստ չափու իւրոյ ` ստացաւ մատեանս գրոց` հաւասար Տեառն իւրոյ եւ վարժապետի. եւ զսոյն ’ ի նորին յորդորմանէ եւ խրատու ` յօժարութեամբ ետ գրել », եւ այլն: — Հ. Չամչեան պատմագիր մեր ` ասէ սորին իսկ Գէորգայ նախ քան զհամանունն կրսեր ` արարեալ Մեկնութիւն Եսայեայ մարգարէութեանն, ’ ի յիշատակարանի ուրեք գտեալ հատուած բանի, այլ ինձ այս չէ ծանօթ. թէ ոչ շփոթիցէ զգործս երկոցուն համանուանցն: Գէորգս այս երէց ` թերեւս նշանաւոր քան զամենայն միաբանս վանացն էր ’ ի ժամանակին, զի ոչ միայն վարդապետ ` այլ եւ վարժապետ կոչի ’ ի Սամուէլէ. եւ զնա ընդ Սրբոյ Լամբրունեցւոյն ` առաքեաց Լեւոն ընդ առաջ կայսերն Ալամանաց. եւ երկոքին նոքա միայն զերծան յասպատակէ Իսմայելացւոց ` որք կոտորեցին զընկերս նոցին. եւ ապա դարձեալ ուղւոյ եղեն ’ ի միասին: Ի միջոց ժամանակի կրկին ուղեւորութեանցն ` Ս. Ներսէս յանձնեալ էր Գէորգայ ընդօրինակել յիւր իսկական բնագրէն ` զՍաղմոսամեկնիչն, « եւ նա յօժարութեամբ յանձն էառ. պատրաստեաց զնիւթն, եւ սկիզբն արար. իսկ ապա փութացուցեալ յիշխանական հրամանէն զճանապարհն որ առ ինքնակալն Հռոմայ ` թագաւորն Ալամնաց, ճանապարհակից էառ զԳէորգ. եւ ինձ Սամուելի նուաստի ( ասէ գրիչն ) հրաման ետ զսկսեալն ի նմանէ աւարտել. զոր յօժարութեամբ յանձն առի, եւ պինդ հաւատով ’ ի փառս Աստուծոյ կատարեցի, ’ ի թու. ՈԼԹ ». 1190 [2]: Այս Սամուէլ է ծերունին որ յաւարտ գրչութեան Սաղմոսամեկնչին կարգեաց զպատմութիւն վարուց Ս. Ներսիսի Լամբրունացւոյ ց '38 ամ կենաց նորին: Զընդարձակագոյնս զայս յերկասիրութեանցն ` զՍաղմոսամեկնիչս ` աստ ’ ի Սկեւռայս արտադրեալ էր հեղինակն. եւ թերեւս հուսկ աստանօր զվերադարձութիւնն ’ ի Մեկնութիւն Առակաց գրոց, յամի 1197. զոր ասէ ինքն « սկսեալ ’ ի քննութիւն աստուածախօս իմաստիցս ` երեք ամօք յառաջ (1194)… եւ յայս ամ որ է ՈԽԶ (1197) գնացեալ իմ ’ ի Կ. Պօլիս եւ խնդրեալ իմ ’ ի նորին պատրիարքէն զոր առ նոսին տեսութիւն Առակացս եւ Յոբայ, ընթերցեալ տեղեկացայ ` զի զոր առ ’ ի մէնջ պտղաբերէ շնորհք Սուրբ Հոգւոյն ` ոչ ինչ նուազ էր յայնմանէ, եւ նախ քննեալն ` համաձայն էր եւ ոչ օտարանայր. եկեալ ’ ի յարկս իմ՝ երկրպագութեամբ գոհացայ զԱստուծոյ, եւ քաջալերեցայ ’ ի քննութիւնս, հողս Ներսէս ` որ ’ ի Տարսոն անուամբ այցելու, եւ ’ ի Սկեւռայն օթեվանքս ` բնակեալ ’ ի հանգիստ »: — Անդ ’ ի միւսում ամին իսպառ հանգեաւ բազմավաստակ եւ սրբասնեալ հողն այն, որպէս յայտ առնէ ողբախառն բան քեռորդւոյն համանուան, ’ ի մի զուգաւորելով զսուգ քեռւոյն եւ զվտարմանն ’ ի սեփական բնակութենէն, ’ ի դղեկէն Լամբրունի, « եւ ’ ի միաբանակեցաց եւ հրեշտակաբնակ ուխտէ յՍկեւռայ վերաձայնելոյ. յորում տեղւոջ ծնունդ եւ սնունդ Սրբոյս, եւ յորոց միջի այժմ դամբարան սորա »:

Ի գեղեցիկ յիշատակարանաց ընդօրինակութեան Պատարագամեկնիչն եւ յընծայականէն առ քոյր իւր Մարիամ, երեւի ’ ի համբակ քահանայդ Ներսէս ` որդի Մարեմայ քեռ Սրբոյն [3], ոչ միայն անունն այլ եւ հոգի եւ ճարտար գրիչ սիրեցելոյ քեռւոյն. ցաւէ մեզ ` զի ոչ այլ ինչ մնայ եւ կամ ճանաչի սորա գրաւոր վաստակ. այլ ուսումնասիրութեան նորին եւ հոգեսիրութեանն ` վկայ են եւ բանքն եւ յորդոր առ քաջ բանասէրս ` ’ ի դրուատ մեծի արենակցին. որոյ ձեռնասուն գոլով եւ ’ ի վանս նորին սնեալ, անդ եւ յետ վախճանի նորին ձեռն արկեալ գրէր եւ տայր գրել զՊատարագամեկնիչն, մասն մի «’ ի ձեռն ուրումն եղբօր Աւետեաց ` սրբասէր քահանայի, ’ ի միաբանակեցաց վանս անուանելոյ Անապատ. իսկ այլն ’ ի Սկեւռայն վերասացեալ, ձեռամբ ուրումն ’ ի կլերիկոսաց սուրբ եկեղեցւոյն Զօրավար անուանելոյ » ։ — Եւ ահա միւս եւս եկեղեցի յայտնէ դա, թերեւս զ Ս. Գէորգն, որ տեսցի ’ ի յետագայդ: — Գեղեցիկ սիրով ըղձայ քեռորդին Ներսիսի ` զի արժանաւոր վարդապետք ժամանակին « յիշատակեսցին առաջի Աստուծոյ, ամենայն բարեկամք նորա եւ երջանիկ վարդապետքս մեր եւ տածիչք հոգւոց մերոց, Գրիգոր եւ Բասիլ [4], առ որովք այժմ դեգերիմք ’ ի վարժս. որով լցեալք առ մեզ լինին թերութիւնք Սրբոյն ` յորմէ զրկեցաք. որք յաղօտ եւ նսեմացեալ ժամանակս մեր ` որպէս զաստեղս լուսապայծառս փայլեն ’ ի գիշերի … Ընդ սոսին եւ սնուցիչ մեր եւ տախտակաւ վարժիչ ` զ Բասիլ քահանայ, եւ զայլ եւս ուսումնակից եւ զաշակերտակից անձինս, զ Յովհաննէս եւ զ Բարդուղիմէոս, նա եւ զամենայն զարմս մեր » [5]:

[1]             Այս բանք են Սամուելի Սկեւռացւոյ՝ ’ ի բազում անգամ վկայեալ յիշատակարանի անդ Մեկնութեանն Սաղմոսաց։

[2]             Ի շարագրել իմ զայսոսիկ՝ բնաւ եւ ոչ ’ ի միտս անկանէր թէ ապրեա՞լ իցէ ուրեք մատեանն այն ընդօրինակեալ յերկուց յառաջադէմ միաբանից Սկեւռայ. եւ ահա ըստ անակնկալ բաղդի՝ յետ իբր ութից ամսոց անկաւ պատուական սոփերն այն ’ ի գիրկս իմ. մատեան երկիջեան ստուար եւ մեծ, որոյ միայն ներքին շրջանակի գրուածոյն երկայնութիւն է 0, 40 Չ. լուսանցքն կտրեալք եւ կարճեալք են, եւ գունագոյն զարդքն ’ ի գլուխս իւրաքանչիւր սաղմոսաց՝ մեծագոյն մասամբ ’ ի բաց հանեալ ’ ի տխմարաց. քանզի գեղեցիկ զարդք են ճարտարին Կոստանդնի՝ որոյ նկարեալ է զԼամբրունեանց աւետարանն. գրէ նա եւ ’ ի Սաղմոսամեկնչիս կարմրադեղով ուրեք ուրեք զանուն իւր ընդ բուն գրչին, որպէս է տեսանել ’ ի նմանահան լուսատպիդ՝ որ ի հանդիպոյ, յէջ 90 ։

[3]             Ոչ յիշի հայր սորա, այլ գուշակի ազնուատոհմ լինել։

[4]             Բասիլս այս թողեալ է զկնիք ձեռինն կամ զգրչին՝ յաւարտ մատենի Պարապմանց Կիւրղի, զոր յիշեցաք ընդ ձեռացագիրս Սրբոյ Լամբրունեցւոյն, դոյզն յիշատակաւս. « Ի ՈԻԴ (1175) թուականիս « շարադրեցաւ բանս աստուածային՝ ’ ի ձեռն Ներսէսի. զ Բասիլս յիշեցէք ’ ի Տէր, զկնի աշխատողի սորին » ։

[5]             Թէպէտ ոչ երկասիրութիւն երկար, այլ եւ սակաւ մնացեալք ’ ի կրսերոյս Ներսիսէ յիշատակարանք՝ վկայեն ոչ միայն հոգեսիրութեանն, այլ եւ խորագոյն իմացմանց եւ ազնիւ սիրոյ. զոր, որպէս վասն մեծի քեռւոյն իւրոյ համարեցաք մասամբ իմն ծծել կամ ձգել յինքն՝ ’ ի գրկաց Շնորհալւոյն, նմանապէս համարիմ եւ ’ ի Լամբրունացւոյն՝ յինքն փոխադրել քեռորդւոյս. վայելչապէս իմն յօրինելով զհրաշափառ երրեակն Ներսիսեանց՝ յայսմ պարագայի։ Վկայ բանիցս եղիցի գիրն ընծայական՝ զոր գրէ առ հաւատաւոր քոյր իւր Մարիամ, ներկուռ եւ արուեստակեալ շարադրութեամբ, առաքելով ընդ նմին զիւր ձեռագիր օրինակ մի Պատարագամեկնչի քեռւոյ իւրեանց. « Աստուածային իղձս փափագանաց պատուականագունիդ ինձ՝ գիտելով միշտ ’ ի տէրունականսն, վասն որոյ ուրախացուցիչ առիթ մատուցանեմ քեզ նուէր, Սիրելի հարազատ իմ Մարիամ, զոր առ մեզ անցուցեալ յաստուածային Հոգւոյն փչմանէ՝ միշտ ընդ տուողին բարգաւաճելոյ առնն, ’ ի ստիպմանէ խնդրոյ, յորմէ որ վերագոյնդ յայտնէ բան՝ համանմանոյն երգ. զոր երկօք աշխատութեան արձանագրեալ քոյոյս Ներսեսի, ըստ այսմ յաղագս որոյ բանս է, քեզ ’ ի սփոփանս ընձեռեցի. գիտելով պատուականագոյն քեզ քան զորովք քամահեցեր, զոսկի եւ զականս պատուականս եւ զորս նոյնպիսի։ Նաեւ յաղագս եւ յայս եւս զքեզ յորդորելոյ. զի որպէս ’ ի սկզբանց անտի խոկման քո ’ ի կոչումնդ որ եսդ, եւ զանծուկ ընթացից ուղւոյն բուռն հարկանելով՝ բարեբանելոյդ էր նախանձարկութեամբ, նոյնպէս յայսմ օրէ հետէ փութալի քեզ եղիցի՝ ընդ սկզբանն եւ կատարածին փոյթ ըստ ? հանդիպել, թէպէտ եւ բնաւիցն եմք օտար։ Զի մի՛ յանձինս մեր աւարտիցի բանն ասացեալ ’ ի Տեառնէ, Այս այր սկսաւ շինել, եւ ոչ կարաց կատարել. այլ եղիցի արժանի լինել հաստատել զանձինս՝ որպէս զսա՝ ’ ի վերայ ամրագոյն վիմի, անվրդով յամենայն յարուցմանց մնալով, ’ ի փառս Աստուծոյ. ամէն » ։

               Գուցէ քաջիկ եւս յայտնեսցէ զնոյն ոգի եւ զոճ գրողին՝ եւ հակիրճ յիշատակարանս այս՝ յաւարտ ընդօրինակութեան Պատճառի թղթակցութեան Հայոց եւ Յունաց, հաւաքելոցն ’ ի Ս. քեռւոյ իւրմէ. « Զստացողիս կեանք, զստացողսն իւր յոգի, զստացողս Ներսէս՝ յոյժ վերջացեալ յաշակերտութիւն եւ որդիութիւն համանուն սուրբ Հօրս, որոյ փափագմամբ տառիցս տարփանօք հարեալ յոգի՝ սիրով, յաւելի զսա ’ ի մթերս աստուածային շտեմարանաց, ըստ ? կրկնակի եւս մաղթելով ամբարել։ Արդ եղիցի յիշատակ երիցն ’ ի մի բան յօդաւորել մեզ, զսոյն տուողին եւ ստացողին ընդ աշխատելումն » ։