Սիսուան

45. Ձորափոր Գըրգ - Կէչիտի. Փաւստինոպօլիս

Որպէս նշանակեցաք ’ ի վեր անդր ( յէջ 133 ), Դարպաս կամ Չագըտ գետ առ Փայտեայ կամրջաւ ընդունի յահեկէն (’ ի հիւսիսոյ ) զգետակն Գըրգ-կէչիտ ` յերկուց կամ յերից օժանդակաց զուգեալ, որք բղխեն յայնմ կողմանէ Դրանց Գահուն Կիլիկիոյ, այսինքն է ’ ի հիւսիսոյ. եւ այսպէս կոչի վասն յաճախագոյն  անցից վտակացն ընդ կիրճս լերանց. սակայն չեն ընդարձակք սահմանք ձորակացն, եւ ոչ վարուն անցք ’ ի նոսին, որպէս պահանջէր արդեօք յորջորջումն գետոյն, եւ որ ճահագոյն է ըստ այսմ տեսութեան ` Դարպասայ  կամ Չագըտայ. եւ ահա զսա իսկ Գըրգ - կէչիտ կոչէ ուխտագնացն Մէքքէի ( Էտիպ ), այլ յայժմուս ` ձախակողմեան օժանդակն այսպէս կոչի. ըստ այսմ համարեալ եւ մեր ` գրեսցուք զսկիզբն նորին զուգահեռական Դարպասայն ` յարեւմտից յարեւելս գնալով զառաջինն ` եւ գրեաթէ ընդ նովին երկայնութեան աստիճանաւ, իբր ութ մղոն ’ ի հիւսիսոյ, ’ ի համաքատակ երրորդակ գետնի, խուն ինչ պորփիւրեայ զանգուած եւ խառնաձոյլ ունելով միջամուխ առ աղբերակամբքն: Անդ է Օվաճըգ հանգրուան ’ ի 1178 Չ. բարձձու. եւ կոչի այսպէս ( Դաշտակ ), զի փոքր մի լայնարձակ են սահմանք իւր, ’ ի հիւսիսոյ կուսէ միայն ունելով լեռնաբլուրս հանգոյն Օձալերանցն ` որոց եւ կշռակի ’ ի հիւսիսոյ կան: Առ նովաւ վտակն Փօրսուգ խառնի ’ ի գետակն,  ’ ի հարաւոյ կուսէ Օձալերանց. նոյնպէս եւ ա՛յլ վտակ եկեալ ’ ի կողմանց Տիանեայ ( յոր տանի ճանապարհ բաժանեալ ’ ի կածանէն ` միջոյ Փօրսուգ եւ Եըլան գեօղից ), անցեալ ընդ Օվաճըգ, ընդ պորփիւրեայ լեռնակս եւ ընդ իջեվան մի՝ վեց մղոնաւ  չափ ’ ի Հս. Դաշտակին. յորմէ եւ անդր մինչ ’ ի քաղաքն ( Տիանա ) հինգ մղոնաց չափ է: ՅՕվաճըգայ ընդ Ել. Հր. Ել. ընթացեալ գետակին իբրեւ ութ մղոն ` ընդունի այլ գետակ ` իջեալ ’ ի հիւսիսոյ ընդ մէջ Տիանեայ եւ Պէրէքէթլի մատէն կապարահանից, բաժանելով զերրորդակ գետինն յաջմէն ` ’ ի լումայական գետնոյ ահեկին: Ի դէպ է զայս օժանդակ կոչել յանուն Փաշմագճը աւանի, որ երիւք կամ չորիւք մղոնօք ’ ի հիւսիսոյ կայ խառնրդոցն, եւ նշանակէ Կօշկապան կամ Մուճականոց, եթէ չիցէ խանգարումն Փաւստինոպօլիս, Faustinopolis անուան. զի ըստ հռոմէական մղոնաչափութեանց ` յայսմ կողման էր քաղաքդ, եւ մնացուածք իսկ հին եւ ստուար շինուած երեւին անդ. զոր այսպէս կոչեաց յանուն կնոջ իւրոյ Մարկ. Աւրելիոս կայսր, եւ առ յիշատակէ նորին բնակեցոյց անդ գաղթականս, զաննշան գեօղն փոխելով ’ ի քաղաք, որ եւ համարեցաւ յետոյ ’ ի բաժնի Բ Կապպադովկիոյ, եւ մի յեպիսկոպոսական թեմից նորուն, Φαυστινόπολις ըստ Յունաց եւ եպիսկոպոսն ` Փաւստինուպօլեայց, Φαυστινοπολεω̃ς. Հանգոյց մի գոլով արքունի պողոտային ` որ ’ ի Կապպադովկիոյ տանէր ’ ի Կիլիկիա, հաստատեալ էր կայսերաց աստ սուրհանդականոցս կամ ձիատուն. զայս թուի ցարդ ցուցանել համանշանակ գեօղն Իմրախօռ, կիսով եւեթ փարսախաւ յելից կալով աւանին: — Նոյնչափ հեռի ’ ի հիւսիսոյ սորա Քիւրքճիւ գիւղ. եւ ’ ի սմանէ փարսախաւ հեռի ’ ի Հս. արեւելից եւ առ ակամբք վտակին ` Պարասթալ? գեօղ: — Իսկ ’ ի հարաւոյ քաղաքաւանին եւ Օձալերանց ` յաջմէ գետակին ` Քօթայի? գիւղ ` փարսախաւ հեռի յարեւելից Ալիհիսար բերդի եւ գեղջն. — երկու մղոնաւ ’ ի հարաւոյ Քօթայեայ ` Մուրատ? գիւղ. յորոյ ելից կուսէ ուղին զգետեզերբն յոյժ խոտորկտուր է եւ դարձ ’ ի դարձի, ուրանօր եւ նեղուց մի Տէյիրմէն-պօղազի ( Աղօրեաց փող ) կոչեցեալ. միւս եւս փարսախաչափ ’ ի ստորեւ Քէօփրիւ-տէրպէնտ ( Նեղուց կամրջի ). զի անցանէ ընդ գետակն ` որ գրեաթէ  նոյնչափ հեռի կայ (’ ի հիւսիսոյ կուսէ ) նախագրեալ Չիֆտէխանի եւ Ջերմկին: — Դարձեալ, նոյնչափ  ( փարսախաւ ) կամ սուղ աւելի ` յելից Աղօրեաց - փողոյն եւ ’ ի մտից լերանց անջրպետաց ձորահովտին Գօրգունի ` Էլմալը գիւղ, ոչ փոքր. նոյնպէս  եւ որ ’ ի հարաւոյ նորին ` փարսախաւ  հեռի ` Ճէկլէ? քէօյ. նոյնչափ եւ ’ ի սմանէ ` ’ ի հարաւակողմն ` Էօմերլիւ մեծագոյն գիւղ ` ’ ի պորփիւրեայ ձորակի. որ եւ նովին չափով կայ ’ ի Հս. Ել. ծանօթ Փայտեայ կամրջին, եւ ունի պարտէզս [1]. յերկոցուն միջավայրի է գեօղիկն Ալփիր?: Յանուն Էօմէրլիւի  կոչի լեռնանցք մի, Էօմէրլի-պօղազ, կիսով փարսախաւ յելից նորուն, ’ ի ստորոտս Գարընճա լերին, որ այլովք հանդերձ անջրպետէ ընդ ձորս Գըրգ - կէչիտի եւ Գօրգունի [2]: — Չորիւք մղոնօք ’ ի հիւսիսոյ Էօմէրլիւի ` առ փոքրիկ վտակաւ որ խոնարհագոյն քան զՓաւստինուպօլսին թափի ’ ի Գըրգ - կէչիտ ` կայ միւս Էօճէլէ գեօղ:

[1]             Յանցանելն ընդ այն Քոչեայ՝ ’ ի 4 յունիսի 1859, բերին անտի գիւղականքն կեռաս սպիտակարմիր։

[2]             Յետ Փաւստինուպօլսի ցայս վայր տեղագրեալքս՝ են ըստ տեղացոյց քարտիսին Ֆիշերի։