Սիսուան

73. Այցելութիւն Լէոն Բօլի ’ ի Զեթուն

Ի տեղագրելս զլեռնակողմանքս Ջահանայ եւ առանձինն զվիճակ Զեթունի, որպէս եւ ծանուցի ` չէր իմ հանդիպեալ եւրոպացի ուղեւորի այցելուի եւ ծանօթատուի տեղւոյն. յետ այնորիկ եւ յաւարտ գործոյս ` գտի զճանապարհագրութիւն Փռանկի միոյ, որ առաջին ` որպէս եւ ինքն ասէ, մուտ գտեալ է ’ ի Զեթուն յամի 1864, եւ եղեալ անդ զաւուրս երիս (27-9 յունիսի ), միջնորդութեամբ Աբարտեան Գրիգորի վարդապետի, որոյ սակաւուք յառաջ երթեալ ’ ի Բարիզ եւ շնորհս գտեալ էր ’ ի Նաբոլէոն Գ կայսերէ եւ յայլոց: Ուղեգիրն՝ ոչ ուսումնական քննութեամբք ` այլ ընտանօրէն իմն եւ խնամով պատմէ զոր ետեսն, եւ զընդունելութիւն զոր եգիտ ’ ի Զեթունեայց, զբարս նոցա եւ զճարտարութիւն, միանգամայն եւ զկերպարանս երկրին, ընդ որս հաւասար սքանչանայ. եւ մեր համարելով հաճոյանալ ընթերցանելեաց զգրեալս առաջին եւրոպացւոյ քննողի, առաջին արասցուք ըստ նորին բանից:

Սակաւ ընկերօք, սպասաւորօք եւ երկու զինապահօք զոր ետ նմա կուսակալն Մարաշոյ ( ուստի անկաւն յուղի ), եւ վեշտասանամեայ թարգման պատանեաւ որ գիտէր հայ եւ թուրք եւ արաբ, այլ եւ փռանկ եւ իտալացի լեզուս, էանց ուղեւորն ընդ առապար լերինս անջրպետս Մարաշոյ եւ Զեթունի. որովք յետ ժամուց ինչ ` մինչդեռ նստեալ ընդ ստուար սօսեաւ ’ ի ձորեզր հեղեղատի միոյ հանգչէր, երեւեցան ’ ի բարձրաւանդակում ’ ի հանդիպոյն 12 զինեալք լեռնաբնակք, յորոց զինուց փայլատակունք հատանէին նշուլից արեգական. այլ զի ուս ընդ անութ ունէին զհրացանսն ` ծանեան բարեկամս լինել եւ ոչ թշնամիս. որք եւ վաղվաղեալ իջեալ ` ողջոյն մատուցին եւ հրաւէր ’ ի դիմաց իշխանացն Զեթունի, առաքեալք ’ ի նոցանէ ` ուղեկից լինել հիւրոցն, յորոց պատուեցան եւ ինքեանք: Ամենեքին նոքա երիտասարդք էին, երիցագոյնն իսկ չէր աւելի քան քսանեւհինգ ամաց, կայտառք, սիրունակք, քաջանշանք. մինչեւ զարմանալ ` թէ զիա՛րդ մարթ իցէ վնասիլ ումեք ’ ի միջի այսպիսեաց ` անպահապան գնալով [1]: Եւ քանզի յոյժ համբաւեալք էին ’ ի դիպաձիգ հրացանութիւն, փորձել կամելով ուղեւորացս ` եդին քար մի փոքրիկ 200 Չափ ’ ի բացի, եւ խոստացան դահեկան մի ( մէճիտիէ ) դիպուցողին. ոչ ոք դիպոյց, այլ ամենեցուն եւս գնտակք կառեան զնպատակաւն. սակայն նշանաւոր երեւեցաւ յեղանակ հրացանութեան Զեթունեայց. զի կատուանման վերելակեալ ’ ի ծառս ` եւ յեցուցեալ զգործին յոտս մի ` արձակէին բաւականաւոր ուղղութեամբ [2]:

« Չիք գեղեցիկ քան զերկիր նոցա. շոճիք մեծամեծք, սօսք ստուարաստեղունք, կաղնիք կանաչասաղարթք ` հաճոյարար հանգիստ ընծայեն աչաց. վտակք մանուածաւալք, հեղեղք ուղխինահոսք, աղբերք ականակիտք եւ սառնորակք ` շիջուցանեն զծարաւ, եւ ածեն ’ ի կածանսն ` դալարութիւն յարակայ, նաեւ ’ ի լափլիզող տապս արեգական:

Հրացան զուսով եւ ձեռք ’ ի նոսին ` թափօրապէս յառաջ խաղային լեռնականքն. եւ հասեալք ’ ի վտակ մի հզօր, բաց յերկուց գլխաւորացն ` այլք մերկացեալ մխեցան ’ ի ջուրն, մրցելով յերագութեան անցից, եւ իբրեւ ’ ի բնական տարեր իւրեանց ` կանչելով եւ կայտռելով խաղային ’ ի սրընթաց հոսանսն: Արեգակն խոնարհէր ’ ի թիկունս լերանց, եւ սիւգ ախորժ անկանէր զուղեւորօքն եւ ոչ սառուցանէր. մերձ ընդ մերձ հրարձակ լինէին Զեթունցիք ’ ի պատիւ նոցա. այլ ճանապարհն գամ քան զգամ դժուարակռիւ լինէր. եւ ’ ի շրջելն ընդ այլ կողմն՝ երեւեցան հեծեալք ոմանք, որոց գլխաւոր ` ճարտարութեամբ մղէր զերիվարն ամեհի. եւ պատմուճան նորա կարմիր ոսկէման, մովկքն կապոյտ, մաշլա սպիտակ ծածանեալ ’ ի հողմն, եւ դէմքն արեւակէզք ` սեւագոյն եւս երեւեալք ’ ի վերջալոյսն ` հեծելապետ ոմն երեւեցուցանէին զնա, եւ էր նա մի ’ ի հզօրագոյն մարտկաց ընկերհաշտութեանն, իշխանն Խոսրոյեան, որ եւ վայելչութեամբ իմն մեծի իշխանի մատեաւ առ ուղեւորսն. զհետ նորա գային գունդք քաղաքացեաց ’ ի պատիւ, եւ ստէպ հրարձակութիւնք լինէին. այլ դժուարութիւն ճանապարհին ոչ սակաւ տագնապեցուցանէր զանփորձսն. զորովք ` մի ըստ միոջէ յաւելուին ուղէկիցք ` յերկիր խոնարհելով ’ ի պատիւ. նոցին փոխանակ ստիպէին եւ սոքա անդադար ձեռն ’ ի լանջս ածել, մինչեւ ’ ի լքումն բազկաց. նոյնպէս եւ ճայթմունք հրացանից եւ ատրճանակաց հրարձակութիւնք ստէպ լինէին ’ ի լեռնէն. ուստի իջեալ Աբարտեանն ողջոյն մատուցանէր ուղեւորին, եւ արկեալ զձեռն ’ ի պարանոց երիվարի նորա ` առաջնորդէր ընդ աղօտն. եւ ահա ըստուերք իմն ուրուականք երեւէին ’ ի վերայ լեռնակի միոյ, որ եւ յանկարծօրէն լուսաւորեցաւ, եւ իջին տասն ձիաւորք հրարձակք: Եւ յետ տաժանելոյ իբրեւ ժամ մի ’ ի խոռոչս անհնարինս ` երեւեցան տունք սակաւք յայնկոյս խորաձորոյ միոյ. եւ ուր ուրեմն հասին ’ ի վանս ( Ս. Աստուածածնի ), յետ 12 ժամուց ուղեւորութեան. եւ մեծագոյն եւս եւ ստէպ հնչէին հրացանութիւնքն հանգոյն ուժգին որոտմանց, առ ’ ի պատիւ հիւրոցն, զոր չեմ բաւական, ասէ գրողն, բացատրել արժանապէս. եւ ցաւէ նմա զի ոչ կարաց նկարել զդիրս հիացուցիչ վայրացն. ընդ որ եւ մեզ իսկ ցաւէ ոչ սակաւ [3]:

Այն ինչ ելին ’ ի դստիկոն մի մենաստանին ` եկին յողջոյն հիւրոցն իշխանք, քահանայք, զօրագլուխք եւ պաշտօնեայք, եւ նստան. զուարթաբարոյ եւ հարցասէր երեւեցաւ եպիսկոպոսն ( թուի ծերունին Տէր Սարգիս ), եւ բազմեցաւ ` յորժամ բերեալ եդին սեղան բրնձով եւ կթեղինօք, ասելով, Սա փակեսցէ զբերան մեր: Ուղէգիրն որոյ չէր տեսեալ զլօշ նուրբ, զառաջինն կարծէր զայն ջնջոց, եւ հաց որոնէր, եւ ուսաւ զի ոչ միայն հաց է, այլ եւ զդրգալի եւ զպատառաքաղի սպաս հարկանէ:

Նկարագրէ զքաղաքն ’ ի զառիվայր լերին դար ’ ի դար, որպէս թէ մէն տուն այլոյ տան սանդուղ իցէ վերելից. փողոցք առապարք եւ ծամածուռք ստիպեն զուղեւորս մեծաւ զգուշութեամբ գնալ ` եթէ կամիցին մնալ ողջանդամ: Զթիւ բնակչացն համարի 20, 000. եւ գլխաւոր արուեստ նոցա զհալս եւ պատրաստութիւն երկաթոյ, զոր պէսպէս գործեն. լերանցն առատապէս մատակարարելով զնիւթ բովուց եւ վաստակոյ եւ պարէնի: Են ’ ի քաղաքին եւ Թուրքք սակաւաւորք, որոց թոյլ առնէ ազնուապէս վարչութիւն երկրին: — Եկեղեցիքն գծուծք են, եւ նկարք պատկերացն անարուեստք. ( յորոց եցոյց Խոսրոյեանն ստուար գլուխ մի Յովհ. Մկրտչի ` ’ ի փոքրիկ սկտեղ, զոր բառնային երկու հրեշտակք փոքրկունք ` յոյժ այլանդակք. իսկ արուեստ ճարտարապետութեան բնաւ իսկ չերեւէր ). եւ են թուով հինգ, իբրեւ մեծամեծ զետեղարանք (hangars) փայտաշէնք մեծաւ մասամբ, յորոց տգեղութիւն յաւելուն ապիկիք կարմիր եւ կապոյտ կախեալք կոտորակօք պարանաց յիրար կապելոց խոշոր հանգուցիւք, 15 քահանայք են հնգից թաղիցն, յորոց ոմանք բնակեն ’ ի վանսն: — Ունի Զեթուն եւ զՊահպանակ իւր (Palladium), զաւետարան ստերդման Վասլի ուրումն. որ մինչ ’ ի կարեւոր հարկի տալոց էր երդումն եւ ստեաց, ձեռն աներեւոյթ եհար զնա սրով, եւ արիւնն ցայտեաց ’ ի վերայ աւետարանին. զայդ աւետարան ’ ի մեծամեծ տօնս կամ ’ ի վտանգս ` հանեալ ’ ի պատենից ` տան պատուել հաւատացելոց [4]: Անծանօթ են սոցա մեծամեծ զանգակք մեր ( Եւրոպացւոց ), որոց մարթ էր կործանել զզաղփաղփուն եկեղեցիս աղքատին Հայոց Տաւրոսի. այլ փոխանակ զանգակի ` կոչնակաւ վարին. ( եւ ստորագրէ զկոչնակն, այլ ոչ որպէս զմերս Նարեկացի. խոստովանի միայն զի կոչնակահարքն գաղտնի իմն արուեստիւ գիտեն ներդաշնակաւոր գործել զգանգիւնն ):

Նշանաւոր են ’ ի Զեթուն ընկուզենի ծառք մեծամեծք ` թուով վեց. էր երբեմն, ըստ պատմելոյ Խոսրոյեանի, զի ասպատակ Եգերացւոց եմուտ յերկիրն, կանանց եւ մանկանց. անդէն ծածկեցան ծառքն երիտասարդօք, եւ ’ ի գիշերի կոտորեցին զամենայն գողեանն, եւ թաղեցին զդիակունսն ընդ անարդիլ ապառաժ կոշկոռով, խաչ երկաթի կանգնեալ ’ ի վերայ: Հարցի զիշխանն ` թէ ո՞չ զանգիտիցէ ’ ի նոր յարձակմանց. ծիծաղեցաւ, եւ եցոյց զապառաժն ` ասելով, Գոյ տակաւին տեղի բաւական ընդ դովաւ:

Ի հիւսիսային արեւմտեան կողման քաղաքին զննեաց ուղեւորն ` զհուն հեղեղաց լերանց բացեալ ’ ի քարաժայռս, յորս քարինք հաստավիրզք կոծկոծեալք եւ ծակոտեալք անցս տան ջուրց, մերթ պաղպաջուն դարահոս սահանօք, մերթ նուրբ եւ անձուկ երակաւ, որ երգաձայն իմն կարկաջանօք քծնի ընդ մամռապատ քարինսն. յստակ անդնդոցն ` պտոյտ ածէ խելաց եւ քաջապնդաց անգամ. եւ զարմանամ, ասէ ուղեւորն ` յանձին իմում, թէ զիա՞րդ գիշերայն յայնգունակ վայրս յածեցաք, եւ ոչ բազում անգամ ջախջախեցան պարանոցք մեր: Յափունս գետոյն փայտաշէն լոգարանք են կանանց ` բացօթեայք. եւ ոչ ոք ` ասէր իշխանն, չար ինչ ածէ զմտաւ, զի են կանայք եւ քորք եւ դստերք մեր:

Համբոյրս բարուք եւ բարեբնոյթս ծանեաւ ուղեւորն զԶեթունցիս. չէր նոցա երբեք սպանեալ զոք առ ’ ի գողանալ, այնպէս օրինապահք են ` զի չիք ամենեւին բանտ յերկրի իւրեանց. այլ եթէ ոք յանցանս ինչ մեծ գործիցէ ` արտասահման առնեն. եթէ զղջանայ եւ դառնայ ` ’ ի վանս ուրեք ապաշխարել ’ ի ժամանակ մի, ապա արձակեն, եւ հրամայեն նմա տալ ողորմութիւն ըստ կարի իւրում: Արք ` դարբնեն զերկաթ. կանայք ` դարմանեն զորդն շերամոյ. տղայք ’ ի դպրոց երթան ցտասն ամ տիոց, սակաւ ինչ ուսեալ, ըստ չափու գիտութեան վարժապետացն: Ի կրօնապահութեան՝ թէպէտ թոյլ տան Թուրքաց, այլ ոչ եւ ուրացողաց. յամին 1845 մորթեզերծ արարեալ կենդանւոյն այրեցին քահանայ մի ` որ առ հակառակութեան ուրացեալ էր ’ ի հաւատոցն. եւ առանց ինչ ակնառութեան պատմէին զայս:

Յորժամ նոր ինչ կարգս կամիցին մուծանել կամ ուղղութիւն առնել, ժողովեն զերիցունսն եւ յայտնեն զպէտս իւրեանց. քահանայքն գումարեն զծերունիս եւ ծանուցանեն զխնդիր ժողովրդեանն. սոքա քննեն եւ որ ինչ լաւ թուի ` զայն հաստատեն. իսկ գործադիր հեղինակութիւնն յանձնեալ է ’ ի չորեսին իշխանս ` ընտրեալս կամ ըստ տոհմիցն ազնուութեան եւ կամ ըստ հանճարոյ առաւելութեան. եւ լուեալ մեծարանօք զառ ’ ի ծերունեացն ` կատարեն զոր պատշաճ դատին. առ հայրենասիրութեան իւրեանց միայն կարգեալ կան ’ ի գլուխ ժողովրդեանն. այլ սորա է գերագոյն կարողութիւն, եւ կարէ մերժել զիշխանսն ` եթէ գթիցեն ’ ի յանցանս ինչ: — Ի ժամանակս պատերազմի աշխարհակոչ առնեն, եւ գումարեն 7 կամ 8000 մարտիկս ` ’ ի վեշտասանամենից մինչեւ ցվաթսունեւհինգամեայս, իւրաքանչիւր իւրով թոշակաւ զինուորեալ [5]:

Յետ այսորիկ ճառէ ուղեւորն զազգային կամ զպատերազմական ինչ երգոյ նոցին, զոր թարգմանեալ եւ հրատարակեալ է Լանկլուայ. զորոյ եւ զգրուած մի ` եցոյց պանծանօք երեցն Աբարտեան: — Յետ երկուց աւուրց (29 յունիսի ) կամելով ուղեւորացն վաղ քաջ ընդ այգն մեկնիլ ’ ի Զեթունէ եւ գնալ ’ ի Հաճին, ոչ գտին ընկերս յօժարակամս ` առ խեթի թշնամութեան Եգերացւոց. մինչեւ ստգտանել զնոսա առ Խոսրոյեանն ` իբրեւ վատասիրտ. իսկ իշխանն որ լուռ եւեթ կայր ` արկեալ զձեռն զուսով գանգատողին ` հայեցաւ ’ ի թիկունս կոյս. եւ անդէն հասին զինեալք չորք հրացանօք եւ ատրճանակօք, զսպեալ զհանդերձս իւրեանց զմիջովք ` առ անարգել ընթացս: Արդ ` երթայք, ասէ, խաղաղութեամբ. դոքա առաջնորդեսցեն ձեզ: Եւ ’ ի կամել նոցա տալ նմա ձեռաձիր ինչ ` վասն մարդկանն ընդ առաջ իւրեանց եկելոց, Նախատինք են նոցա, ասէր, ընդունել զայդ. եւ թախանձեալ առնուլ գոնեա վասն տալոյ ողորմութիւն, էառ զոսկին եւ եդ ’ ի ձեռս եպիսկոպոսին: — Իսկ չորեցուն երիտասարդացն խոժոռ աչօք հայեցեալ ’ ի զինապահս ուղեւորացն ` յուղի անկան, զիւրեանց ռազմականն սկսանելով երգել նուագ, յորմէ եւ երիվարք մեր, ասէ, վառեցան յաշխոյժ խրոխտական:

Գրեաթէ ուղղորդ ընդ զառիվայր էր ճանապարհն. յաջմէ քարաժայռք անհեդեդք եւ երկնաբերձք, յահեկէ անտառախիտ գագաթունք ամպածածուկք. չէ ուրուք նկարեալ գեղեցիկ ինչ քան զոր մեքս տեսանեմք. այս գործ է Աստուծոյ, եւ ոչ այլոյ ումեք գոյ մատն ’ ի դմա մայրիքն մրրկակոծք, սօսիք լայնասաղարթք, եղեւինք արմատախիլք եւ գետնաթաւալ եդեալք ` մինչեւ ցօրն յորում վառեսցի զնոքօք հուր. կաղամախիք գօսացեալք ` որոց մնայ փոթորիկ մի ուժգին ` առ ’ ի տապալել եւ գործել կամուրջս անարուեստս ’ ի վերայ հեղեղատին որ սնոյց զնոսա: Համօրէն դալար են եւ բարձունք եւ խորաձորք ` ’ ի յոլովութենէ աղբերաց ջուրց հոսեցելոց. միայն ճպռունք ճճուողաձայնք վրդովէին զշուրջ զմեօք պատեալ վսեմական եւ զմեծափառ լռութիւնն. արեգակն թուէր ծաղր ’ ի մեզ արձակել ընդ ոստս ծառոց. եւ երկինք կապուտակայինք զգլխովք մերովք լնուին գոհութեամբ զսիրտս մեր՝ առ բնակեալն ’ ի նոսին եւ առ պահապանն մեր: — Յետ չորից ժամուց գնացից հասին ’ ի թաւուտ մի ծառոց ` որպէս գոմ շրջափակ, ուր խոխոջայր առուակ ականակիտ, եւ առընթեր եղեւին մի կանգուն այլ գօսացեալ, որ ազդեաց բարոյական խորհրդածութիւնս առ ուղեւոր մեր ` յելեւէջս ճանապարհին, մինչեւ իջին ’ ի դաշտ. անդ ընդ առաջին ելին նոցա Եգերացիք զինեալք, այլ եւ գերանդի յուս. առ որս անքթիթ յառեալ երթային Զեթունցիք ահարկու դիմօք. այլ անվնաս անցեալ առ միմեամբք ` մերձեցան ուղեւորքն ’ ի Կոկիսոն քաղաք, բայց ոչ կամեցան առաջնորդքն մտանել անդր, այլ խոտորեալ տարան ’ ի Քիրաճի-օղլու հանգրուանս Հայոց. իսկ զինապահքն կամէին երթալ ագանել ’ ի Կոկիսոն. բայց զի խիթալի էր ’ ի բանից նոցա գրգռիլ համադենից նոցին քաղաքացեաց եւ կուտիլ ’ ի վերայ Զեթունեայցն, ուղեւորքն աղաչանօք ` ապա եւ գանիւ ստիպէին զնոսա կալ առ ինքեանս. եւ յորժամ անսաստեալ միոյ ’ ի նոցանէ եւ պրծեալ յարգելչացն ` վազս առեալ դիմէր ’ ի քաղաքն կոյս, մի ոմն ’ ի Զեթունեայց ուղղեաց ’ ի վերայ նորա զհրացանն. եւ նորա իսկոյն զկայ առեալ յետս նհանջեցաւ: Հասին ապա ’ ի վրանս Հայոցն այնոցիկ, եւ մարդասիրապէս ընկալեալք մեծարեցան կթեղինօք. այլ զլօշն ոչ կարացին եւ աստ ճաշակել: Վաղ քաջ ընդ այգն (30 յունիս ) յուղի անկան ’ ի դաշտավայրն ` ուր արածէին արագիլք սպիտակք եւ եզինք լայնեղջիւրք. յետ երկուց ժամուց ժամանեցին ’ ի լերինս, եւ անցին ընդ յոյժ դժուարին եւ անձուկ վախուտս, ուր հազիւ 0, 26 Չափու միոյ լայնութիւն էր. բայց առաջնորդքն լեռնականք այծեմանց հանգոյն արշաւէին, զակն յուղեւորսն յառեալ, անդադար ձայն տալով եւ զհետսն նշանակելով, մինչեւ հասին յեզր գետոյ. որոյ սահմանք գերազանցեալ իմն գեղեցկութեամբ երեւեցան ուղեւորին, եւ ցաւէ դարձեալ զի ոչ կարաց նկարել. եւ մեք զանց առնեմք զստորագրութեամբն, զի ոչ որոշակի նշանակէ զդիրս տեղեացն եւ զհեռաւորութիւն, բայց միայն գուշակի ընդ մէջ Կոկիսոնի եւ Հաճնոյ լինել. ուր եւ ժամանեցին [6] ’ ի մուտս գիշերոյն, յետ ելանելոյ եւ իջանելոյ ընդ լերինս դժուարակոխս, վասն որոյ յոյժ գանգատէին զինապահքն. զի 14 ժամս ընթացեալ էին, զատ ’ ի դադարմանցն ուրեք ուրեք. եւ մտեալ գիշերայն ագան ’ ի վանս Հաճնոյ: Աստի ’ ի վաղիւն (1 յուլիսի ) հրաժարեալ Զեթունեայց ` համբուրելով զձեռս ուղեւորացն եւ զառաջնորդին Հաճնոյ, ( զոր պատրիարք կոչէ ուղեւորն, թերեւս անդ դիպեալ կաթողիկոսին ), հանգրիճեալ զհանդերձս իւրեանց, արկեալ զուսովք զհրացանսն, եւ հայեցեալք առ անգամ մի եւս խեթի ’ ի զինապահսն, ելին ճեպով, եւ ընթացան երագ երագ ընդ լեառնն Հաճնոյ, թողեալ յերախտապարտ զարմանս զուղեւորսն, որպէս խոստովանին սոքա, ընդ արիութիւն նոցա եւ ընդ աչալուրջ սպասարկութիւնն [7]:

[1]             Tous ces montagnards sont jeunes; le plus âgé ne dépasse pas vingt-cinq ans: tous avaient l'air ouvert, aimable, distingué: nous avions de la peine à nous figurer qu'on risquât quelque danger à passer au milieu d'eux sans escorte.

[2]             Ils grimpent comme des chats sur un arbre, se cachent dans le feuillage, appuient le canon de leur arme sur une branche et visent avec assez de précision. - Rien de plus beau que leur pays. De grands pins, des platanes énormes, des chênes verts reposent délicieusement les yeux; des ruisseaux qui serpentent, des torrents qui se précipitent, des sources limpides et glacées étanchent la soif et maintiennent les défilés dans un état de verdure permanente, malgré l'ardeur dévorante du soleil.

[3]             Je regrette de ne pouvoir donner qu'une bien pâle idée de notre réception. J'entends encore à l'heure qu'il est, l'écho de la montagne, reproduisant les coups de feu tirés en notre honneur avec un roulement semblable à celui du tonnerre: mon seul regret, avant de m'endormir, est, de ne pouvoir dessiner quelques-uns des sites qui nous ont charmés.