Սիսուան

86. Կաթողիկոսունք. Աջպանք. Եպիսկոպոսք

Զամս հարիւր եւ յիսուն աթոռս Սսոյ եղեւ գահ ընդհանրական հայրապետի Հայոց (1293=1441), յաջորդութեամբ ութեւտասն կաթողիկոսաց. առ որովք ` մանաւանդ ցկէս ԺԴ դարու ` ստէպ եւ երկար թղթակցութիւնք, միաբանութիւնք եւ անհամաձայնութիւնք եղեն ընդ գերադրական գահուն Հռովմայ, երկբայք եւ վէճք զհաւատոց եւ զծիսից, որպէս յայտ է ամենեցուն [1]. զոր խափանել իմն ջանալով ոմանց արեւելեայ վարդապետաց Հայոց, ըստ այլ եւս դիտմանց, որպէս եւ ’ ի դիւրագոյն հոգեւորական տեսչութիւն ազգին մեծագոյն մասամբ ’ ի բնիկ հայրենի աշխարհին եղելոյ, հաստատեցին գերագոյն գահ կաթողիկոսական յԷջմիածին, որով յերկուս բաժանեցաւ իշխանութիւնն. եւ այս չորք եւ կէս դարք են յաջորդելով եւ ’ ի Սիս անխափան, ’ ի Գրիգորէ Մուսաբէկենց ` առ որով եղեւ բաժանումն, մինչեւ ցարդ ` կացեալ են անդ քառասուն եւ չորք կաթողիկոսք, եւ են.

1440. Գրիգոր Ա. Մուսաբէկենց.

144? Յովսէփ [2].

1447. Կարապետ ’ ի Սսոյ.

1449. Ստեփանոս ’ ի Սարաձորոյ.

1474. Յովհաննէս Ա. յԱնտիոքայ.

1489. Յովհաննէս Բ. Թուլկուրանցի կամ Թլկուրեանց.

1525. Յովհաննէս Գ. ’ ի Քիլիսոյ, Կայծակն կոչեցեալ.

1539. Սիմէոն Ա. Ուլնեցի կամ Զեթունցի.

1545. Ղազար Ուլնեցի.

1548. Թորոս Ա. որ եւ Թէոդորոս Թոռսան, ’ ի Սսոյ.

1551. Խաչատուր Ա. Չորիկ կոչեցեալ.

1560. Խաչատուր Բ. կամ Խաչիկ Ուլնեցի, Երաժիշտ.

1584. Ազարիա Ջուղայեցի [3].

1586. Տիրատուր * [4]

1588. Յովհաննէս *.

1601. Յովհաննէս Դ. Անթապցի.

1602. Պետրոս Կարկառեցի.

1627. Մինաս ’ ի Կարնոյ.

1633. Սիմէոն Բ. Սեբաստացի կամ Արեւելցի.

1648. Ներսէս ’ ի Սեբաստիոյ.

1654. Թորոս Բ. ’ ի Սսոյ.

1658. Խաչատուր Գ. Մինտէրճի, ’ ի Սեբաստիոյ

1663. Դաւիթ Բերիացի կամ Կարկառեցի *.

1679. Սահակ Մէյխանէճի.

1683. Ազարիա Ղաթրամի, Կարկառեցի.

1689. Գրիգոր Բ. Ատանացի, Պիծակն կոչեցեալ.

1691. Աստուածատուր Նարին, Սասնեցի.

1694. Մատթէոս Սարի, Կեսարացի.

1701. Պետրոս Բերիացի.

1719. Յովհաննէս Ե. ’ ի Հաճնոյ.

1727. Գրիգոր Գ. Ուղուրլի, Կեսարացի.

1730. Յովհաննէս ( Տէր Ադամ ) Զ. Հաճնեցի.

1734. Ղուկաս Սսեցի ( Աջպահեան ).

1737. Միքայէլ, եղբայր Ղուկասու.

1757. Գաբրիէլ, եղբայր Ղուկասու եւ Միքայէլի [5].

1771. Եփրեմ Սսեցի, եղբօրորդի երեցուն վերնոցն.

1784. Թէոդորոս Գ. Սսեցի [6].

1801. Կիրակոս Ա. եղբօրորդի Թէոդորոսի.

1822. Եփրեմ. ութեւտասնամեայ. հրաժարեալ ’ ի 1833.

1833. Յովհաննէս Է.

1846-8. Միքայէլ Բ.

1853. Կիրակոս Բ [7].

1866. Կիրակոս Գ. ( Տէր Նիկող. ) վերջին Աջպահ [8].

1871. Մկրտիչ, Քէֆսիզեան, Մարաշցի [9] ։

Քանզի բազում անգամ յիշեցաւ Աջպահից տոհմն, արժան համարիմ յիշել աստանօր, զի Եփրեմ կաթողիկոս գրելով զպատմութիւն կաթողիկոսաց Հայոց, առանձին խնամով գրէ եւ զիւրոց նախնեաց. բայց սխալէ յոյժ նախահաւ իւրոյ տոհմին ասելով զՅովհաննէս եպիսկոպոս եղբայր Բ Հեթմոյ եւ որդի Բ Լեւոնի, որպէս համարի. այլ նոցա չէ եղեալ այդպիսի որդի կամ եղբայր. եւ ոչ է շփոթել ընդ Յովհաննու եպիսկոպոսի եղբօր Ա Հեթմոյ, որոյ չէր մտեալ ’ ի կարգ աշխարհի, եւ զայս որոշէ եւ ինքն Եփրեմ: Դարձեալ սխալէ ` ’ ի Յովհաննէ անտի ազգապետէ Աջպահից ցՄինաս թոռն թոռին նորա († 1613) 300 ամս ժամանակի տալով. ապա հարկ է թէ Յովհաննէսն այն եպիսկոպոս նախահաւ իւր, ո ոք եւ իցէ, ոչ ’ ի սկիզբն ԺԴ դարու, այլ ԺԶ <sup>ին</sup> կամ գէթ ’ ի կէս ԺԵ <sup>ին</sup> կացեալ իցէ. եւ այս են սերունդք նորա ցտասն ազգ. զյետինսն ` որ յայսմ դարու կացին ` անգիտանամ.

 

   Տէր Յակոբ [10]

  Թուի պակաս կամ շփոթ ինչ յազգաբանութեանդ, քանզի գտանեմ ’ ի կռան մատենի միոյ զինքնագիր յիշատակարանս այս յամի 1741. « Ծառայ Աստուծոյ եւ ամենայն սրբոց նորա ես Սըսցի Աջբանի որդի Եղիազար վարդապետս եւ հայրն իմ տէր Մկրտիչն եկայք ’ ի մեծ քաղաքն Կեսարիայ. ’ ի Ս. Աստուածածին յեկեղեցին։ Այս եղեւ Թվին ՌՃՂ, սեկտենբեր ամսոյ ԺԵ ^ի, պատկեր աւուրն Սուրբ Խաչին. ամէն. Աստուած հաստատ պահէ զԿեսարացիք, զբազում երախտիքն տեսաք. Տէր Յիսուս ինքն հատուսցէ զփոխարէնն. ամէն »: Թերեւս Գ Եղիազարու թոռն իցէ վարդապետս այս Եղիազար, կամ ’ ի Մինասայ սերեալ: — Զատ յարձակ Պատմութենէն ` արարեալ է Եփրեմի եւ չափաւ ` զիւրոյ տոհմին, այլ թերի մնացեալ, գէթ ըստ օրինակին ` զոր ոչ անդէպ վարկանիմ հրատարակել ’ ի ստորեւդ, ’ ի յիշատակ կաթողիկոսին այնորիկ բանասիրի եւ իւրոյ տոհմին, միանգամայն եւ վասն պատմական ինչ դիպաց [11] ։ 16 Թեմք են Սսոյ ` ’ ի Կիլիկիա, ’ ի Փոքր Հայս եւ յԱսորիս:

Առ թագաւորօք մերովք եւ ’ ի հաստատել կաթողիկոսական գահուն ’ ի Սիս ` կայր յատուկ եպիսկոպոս կամ արքեպիսկոպոս քաղաքին, որպէս եւ յառաջ քան զայն, երբեմն իբրեւ Դրան երեց արքունեաց եւ երբեմն ոչ. եւ են ծանօթքն ինձ եպիսկոպոսունք Սսոյ,

1193-8. Յովհաննէս ( յետոյ կաթողիկոս ).

1261. Թորոս արքեպիսկոպոս, քարտուղար արքունի.

1267. Յակոբ.

1301. Յովհաննէս.

1307-14. Կոստանդին.

1320. Կոստանդին Լամբրունեցի ( յետոյ կաթողիկոս ).

1342. Բարսեղ.

1372. Յովհաննէս արքեպիսկոպոս.

Գլխոյ քահանայութեան Հայոց կալով ’ ի Սիս ` հարկ էր աստանօր եւ ժողովոց նոցին գումարել. ուր եւ զատ ’ ի սակաւախումբ գումարմանց ` եղեն եւ ազգային մեծ ժողովք, յորս յաճախ եւ թագաւորքն եւ իշխանք մեծամեծք նստէին ընդ հարցն եւ վանահարց. որպէս յամի 1290, վասն Կոստանդեայ կաթողիկոսի փոխելոյ յաթոռոյն. ’ ի 1299, վասն ընտրութեան Անաւարզեցւոյն. եւ վասն կրօնական խնդրոց ` յամս 1307, 1332, 1342-3, 1363:

Ոչ Հայոց միայն ` այլ եւ օտարազնեայց ` որոց ազգայինքն գտանէին բազմութեամբ յերկրիս Կիլիկիոյ, կային եւ բարձր գահք եկեղեցականք եւ եկեղեցիք ’ ի մայրաքաղաքին ’ ի Սիս: Տեսաք ’ ի վեր անդր զվկայութիւն Վիլլեպրանտայ, որ համարի պատրիարքական իսկ աթոռ ունել Յունաց աստ, փոխանակ ասելոյ արքեպիսկոպոսական. որպէս էր եւ Լատինաց հաստատեալ, ոչ միայն ’ ի Սիս, այլ եւ յայլ քաղաքս, յորոց երբեմն մերժեաց Լեւոն ` ’ ի գժտելն ընդ նոսա վասն բերդին Կասդիմայ եւ խնդրոյն Անտիոքայ, այլ յետոյ մտին դարձեալ: Ի սկզբանէ ԺԳ դարու շնորհեալ էր Լեւոնի եւ վաճառական ընկերհաշտից Գենուացոց եւ Վենետկաց շինել առանձինն եկեղեցիս ’ ի Սիս, որպէս եւ յայլ քաղաքս ոմանս: Էր եւ Ասորւոց աթոռ հայրապետական, զոր հաստատեաց բարեկամն Հեթմոյ Ա ` Իգնատիոս, շինեալ անդ կաթողիկոսարան, յամի 1244. յոր յաւել եւ մեծ բժիշկն Եդեսացի Իսա ` զեկեղեցին յանուն Պարսամայ: Էր Ասորւոց եւ այլ եկեղեցի յանուն Ս. Աստուածածնի, եւ երկոքին եւս անաղարտ մնացին յաւերման Սսոյ յամի 1266. այլ եւ վանք մի նոցա այլազգաբար գրեալ ’ ի լատին թարգմանութեան Ապուլֆարաճի ` Guiechat, Gujechat. զի արաբագէտ միանձն մի էր անդ եւ աղերսելով զերծոյց զտեղին. բայց միւս եւս մենաստան նոցա Պաքսեմատի կամ Պարքսեմադի կոչեցեալ (Paxemati, Parxemati) այրեցաւ. դարձեալ շինեալ ` յամի 1275 էին ’ ի նմա քսանեւհինգ միանձունք, յորժամ Եգիպտացիք խանգարեցին զայն ընդ միւսոյ եւս վանաց: Էր եւ պատրիարքի նոցին առանձին փոքր մենաստան յարուարձանս քաղաքին: — Անագան ուրեմն մտեալ է ’ ի Սիս աղօթատեղի մսլիմաց. քանզի ’ ի սկիզբն ԺԴ դարու ասի խնդրեալ Պիլարղու զօրավարին Թաթարաց շինել անդ մզկիթ մի, եւ ոչ առեալ յանձն Հեթմոյ Բ. եւ յայս սակս ասեն ոխանալ Թաթարին եւ դաւաճանութեամբ սպանանել զնա եւ զեղբօրորդի նորին զմանուկ թագաւորն Լեւոն Գ: Զարդիս գոյ մզկիթ մի ’ ի Սիս:

  

[1]             Որպէս եւ արժանն պահանջէր՝ թուի գրութեանցն եղելոց վասն իրացս այսոցիկ՝ հաւաքեալ ’ ի մի գիրս կամ Դիւանս. եւ զայս կարծեմ Չորարան անուանեալ ’ ի Մխիթարայ Ապարանեցւոյ. այլ ոչ իմանամ զստուգաբանութիւն կոչմանն, եւ ոչ զգիրսն ճանաչեմ, բայց միայն զթուղթս ինչ Քահանայապետաց Հռովմայ եւ զսակաւս ’ ի պատասխանեաց, եւ զհանգամանս ժողովոց երկուց կամ երից։

[2]             Մաղաքիա Դպիր կարգէ զսա ’ ի շար կաթողիկոսաց Սսոյ։ Նոյն յետ Ստեփանոսի երկու Յովհաննէս միայն դասէ։

[3]             Սա յետ փորձանաց՝ ’ ի Հռոմ եկաց եւ վախճանեցաւ, որպէս եւ Մատթէոս Սարի՝ դեդեւեալն ’ ի հաւատս՝ յերկեղէ սպանման, ’ ի ժամանակի նահատակութեան Տեառն Կոմիտասայ (1707) ։

[4]             Աստեղանիշքդ ոչ համարին օրինաւոր կաթողիկոս ։

[5]             Յանօրինաց լեռնականաց սպանաւ սա յամի 1770 (’ ի 10 սեպտեմբ. ) որպէս գրէ եղբօրորդի նորա եւ յաջորդ Եփրեմ, յաւարտ Մեկնութեանն Յովնանու, եւ յաւելու. « Ի վաղիւն յորժամ զշաբաթացեալն ’ ի կենաց հանգուցաք ’ ի դիրս հանգստեան՝ յաւուր շաբաթու, դարձ առին նոյն արիւնռուշտ գազանքն, խիզախելով ’ ի վերայ մեր. եւ զօրն ողջոյն խոշտանգելով, զայս ինչ պահանջելով կամ զայն … եւ մինչ յայս վտանգ կայաք տագնապեալ եւ կոշկոճեալ՝ ոչ պակաս քան զաւուրս տասն, մահու ակն կալեալ քան կենաց, անդէն կրկին հէնք եւ ասպատակմունք անդր առաւել քան զնախորդ պաշարումն նոցա, աւելի քան զքառերիւր արս սրիկայս եւ արեանածարաւս. եւ առ այս ’ ի ծուփս մեծ անկեալ՝ այնուհետեւ ’ ի գերեզման վարկէաք զմեզ. քանզի ոչ զիս եւեթ, այլ ազգատ առնել զմեզ խորհէին։ Եւ մինչ այսպէս սպառեցան առ ’ ի մէնջ բարիքն … շրջեաց ( Աստուած ) զսիրտս նոցա ’ ի քաղցրութիւն, եւ զխորհուրդս նոցա չար ’ ի բարի. ոչ բոլորքն միանգամայն, այլ երեւելիք ոմանք ’ ի նոցանէ. եւ այսպէս ժամ գտեալ մեր հանդերձ հարբ իմով ըստ մարմնոյ՝ Մարկոս անուն Աջապահ քահանային, որ է եղբայր եռամեծի հայրապետին, անկաք ’ ի ճանապարհ, որ առաջնորդեալ բերէր զմեզ յաստուածապահ քաղաքն կոչեցեալ Ատանայ. բայց մնաց ’ ի Սիս հարազատն իմ ըստ մարմնոյ Գրիգոր անուն դպիր, հանդերձ եռեակ ստեղամբքն իւր. եւս եւ բոլոր աթոռայինքն անդ ’ ի սուրբ աթոռն », եւ այլն. ուր դարձաւ եւ ինքն Եփրեմ յետ սակաւուց՝ կաթողիկոսական ընտրութեամբ. եւ կացեալ իբրեւ ամս չորեքտասան, հանգոյն հօրեղբօրն էառ վախճան, սպանեալ ’ ի բռնակալէն Սսոյ։

[6]             Եթէ վախճանեալ է սորա յամի 1791, ըստ վերոյգրեալ տապանագրի, ապա Կիրակոս յաջորդեալ է յառաջ քան զ ’ ԺԹ դար։

[7]             Ոչ գիտեմ յորում ամի կացեալ է կաթողիկոս։

[8]             Հրաժարեալ, եւ վախճանեալ յամի 1880 ։

[9]             Գահակալէ ’ ի 27 հոկտ. =8 նոյեմբերի. եւ հռչակի արդ ’ ի ժամանակի գրութեանս, վասն եղանակի վարմանն ընդ Պատրիարքական Աթոռոյն Կ. Պօլսի։

[10]           Կոչի սա Հռետոր Սսեցի, ոչ գիտեմ վասն որպիսեա՛ց բանից։ Միայն երգք ինչ նորա ծանօթ են ինձ, յորոց մին Գովեստ Երուսաղէմի գրեալ յամի 1635, որոյ տնագլուխ տառք կազմեն զբանս՝ Յակոբ Քահանայի ասացեալ է, եւ սկիզբն է.

« ՅԱստուծոյ շինեալ քաղաք պատուական,

Ցանկալի զուարթնոց եւ որդւոց մարդկան.

Ըզքեզ նորոգեաց Դաւիթ մեծ արքայն,

Սուրբ Երուսաղէմ, քաղաքդ աննըման » ։

Ա՛յլ տաղք նորին. Ի Գարուն. « Գարունն է բացուել ».

Վասն թշուառութեան ազգիս. « Ականջդ բաց, զբան լսէ ».

Մարգարէից. « Մովսէս ասեմ ըզհրաշալին ».

Կոստանդնուպօլսի նկարագիր. « Այս տաղ չափական ».

Սիրոյ. « Դժար գտվար ».

Գինւոյ. « Ասաց Դաւիթ » ։

[11]           Երիւք ամօք զկնի վախճանին Եփրեմի (1787), ոմն յաշակերտաց նորա՝ Խաչատուր անուն՝ բերեալ է ’ ի վանս մեր (’ ի Ս. Ղազար ) զիսկական ձեռագիր Տեառն իւրոյ, եւ այնր ժամու Հարց ուխտիս ընդօրինակեալ. որ է այսպէս.

Բարք է բնաբար առ բանական

Սեռըս՝ ներհուն գոլն ըղձական,

Նախանձելոյ վիպագրութեան

Եւ անվըրէպ զրուցաց ըզբան.

Եւ մանաւանդ զիւրական

Նախնեացըն վէպ կարգել արձան։

Յերիս հատեալ բաժանեցան

Ամանակաց թիւք կարգեցան,

Յանցեալն, ներկայն եւ յառապայն,

Որովք լրանայ այս յաւիտեան։

Արդ ներկայիս իղձք գիտութեան՝

Ոչ նեղէ զոք խըստիւ այնքան,

Դատարկախոյզ դառն քըննութեան.

Եւ ապառնեաց գիտելոյ ջան,

Գրեալ կնքեցաւ միանգամայն

Ի հրեշտակաց եւ ’ ի մարդկան.

Որպէս է բանըն տէրունեան,

Թէ ձեզ որ չէ այս գիտական.

Հայր եդ յիւրում իշխանութեան,

Յայտնել եւ ոչ ումեք արժան։

Իսկ անցելոց իրաց ըզբան

Եւ եղելոցըն պատմութեան՝

Լինել սիրող է բընական

Իմաստասէր ազգ բանական։

Որպէս եւ իմ եդեալ ըզջան,

Եփրեմ անուն անձն անարժան,

Կաթուղիկոս հայկազնեան,

Լինել սիրող այսըմ գրութեան։

Այսու ըղձիւ սիրալրական

Վառեալ երբեմն երջանիկն այն,

Բանիւ մատչէր թախանձական

Խօսիլ զնախնեացըն իւրական.

Դնէր առաջի զգութն հայրական

Եւ ոչ ձըգել յետ կոյս ունկան.

Զհայրն իմ ասեմ զմեծ քահանայն

Մարկոս անուն այն սըրբաբան.

Ուստի եւ իմ փոյթ եւ ըզջան

Յանձին կալեալ միանգամայն՝

Աջապահիցըս պատմութեան,

Եղէ գըրող յաւէտ յայնժամ,

Բայց ոչ բանիւ ինչ չափական,

Եւ կամ տաղիւ հոմերական,

Այլ յոճ արկեալ շարագրութեան

Առ ’ ի թողուլ յետնոց արձան։

Այլ եւ հայրն իմ այն սրբաբան՝

Յիշատակաց բարեաց արժան,

Լինէր խնդրող այնպիսական

Մեզ հետեւիլ բանից գրութեան.

Որպէս եւ է ձեզ յայտնական՝

Մինչ ընթերցման լինիք ժաման։

Բայց աստ դարձեալ երկրորդական

Գործ առաջի տաժանական,

Զոր ինչ գրութիւնն է նախնական

Փոխել ’ ի յոտըս չափական.

Ոչ ըստ նախնոյն յընդարձակ բան

Այլ համառօտ եւ ճշտաբան,

Աջապահից միայն անուան

Հետեւաբար գոլ պատմաբան։

Ապա աստէն հանդիսանամ

Ձեզ առաջի առնել ջանամ,

Թէ հի՞մ սոքա ազգ բաղդական

Իշխանութեամբս այս վարեցան.

Որպէս երբեմն ազգ ղեւտական

Տապանակին վիճակ անկան,

Տապանակիս աշխարհական.

Հանգունաբար սոքա պաշտպան՝

Աջոյ աջոյն այն սրբազան

Լուսաւորչին մեր Պարթեւեան.

Ընդ որում է աջն յարգական

Սեղբեստրոսին հռովմէական,

Նիկողայոս ըսքանչական,

Զարմանալին բանիւ Պարսամ.

Չորից սրբոցն երջանկական

Աջապահ ազգ մեր կարգեցան։

Նախ եւ առաջ հաւն իմ Յոհան ՝

Եղբայր Հեթմոյ արիական։

Աշրաֆ սուլտանն եգիպտական

Էառ ըզԿլայն Հռովմէական,

Զհայրապետըն հայկական

Պըսականուն որ էր յայնժամ,

Վարեաց գերի չարն այն գազան

Ըստ չորրորդին գոլով դաժան.

ԶԱջն ընդ կահիցըն սրբոյ տան՝

Վարեաց գերի միանգամայն.

Ապա Հեթում Երկրորդ արքայն

Յետ գերութեանն եգիպտական՝

Բերեալ ’ ի Սիս ըզգանձըն զայն,

Ըզլուսատուն մեր հայկական,

Արար աթոռ ընդհանրական,

Հայրապետաց մեր նստարան,

Մինչեւ ցայսօր եւ առ յապայն

Աթոռ ազգիս Ասքանազեան։

Իսկ զաջըն սուրբ հրաշական՝

Յանձնեաց յեղբայր իւր սիրական

Տեառն Յովհաննու արհիական,

Յորմէ եւ է արդ մերըս բան։

Սա նախ ’ ի կարգ աշխարհական

Մըտեալ՝ ծնանի որդիս ինքեան,

Ապա առնու զայն աստիճան

Որ համայնից է ըղձական։

Եթէ կամիս դու զամենայն

Ըզսըմանէ է իմանալ բան,

ԸզՊատմութիւնըն նախնական

Երթ ընթերցի՛ր ջանիւ միայն։

Եղիազար յար եւ նըման

Յաջորդէ յետ հօրըն մահուան,

Աստիճանաւ քահանայական

Սպասաւորէ այն սըրբութեան։

Ըզսըմանէ է ’ ի մեզ բան՝

Թէ ’ ի Մանթէշ էառ վախճան,

Յեկեղեցին այն հրաշական

Է սուրբ մարմնոյն իւր դամբարան։

Որոյ Որդին Երկրորդ Յոհան

Սպասաւորէ հօրըն փոխան.

Սա զաստիճան արհիական

Ասի առնուլ նախնոյն նըման.

Եւ մինչ էառ զկենաց վախճան,

Եղիազար Երկրորդ փոխան՝

Շնորհիւ Էին գտաւ արժան

Հօրըն պատւոյ ժառանգական.

Սա զաստիճան քահանայական

Եւ զամբիծ վարըս մաքրական

Նաեւ զպաշտօն նոյն յարգական

Էառ անձին միանգամայն։

Յորում եհաս վերջին հրաման

Մինչ կայր յերկիր պանդխտական,

Ի յԱտանա՝ առեալ վախճան

Փոխեալ յաշխարհ գերադրական.

Իսկ սուրբ մարմնոյն հանգստարան

Ի սուրբ Տիլլի վայր բերկրական։

Ապա որդի հօրըն փոխան

Մինաս անունն այն քաջաբան.

Աստիճանի սա ոչ ժաման

Կրկնապսակ աշխարհական.

Բայց ետ ’ ի գործ ծառայական

Զանձըն վարուք արժանական.

Բազում կրից տաժանական

Եւ դիպուածոց վշտակրական

Ըզսա ասեն գոլ կրական,

Վասըն գանձուն այն պատուական.

Ընդ արեւելս երեք ամ

Սորա եղեալ տարագրական,

Հայրապետիւ մեր հայկական

Նստողիւ յաթոռ դիտապետական.

Ազարիայն այն սրբազան

Հանդիսանայր յաթոռ յայնժամ.

Վասըն պարտուցըն յոգնազան

Սուրբ Աթոռոյն տնօրինական,

Դիմեաց յաշխարհ տարագրական

Աջապահիւ մեր քաջաբան.

Ի Բերիա առեալ վախճան

Յիւրըն աթոռ չեղեալ ժաման.

Տեառն Յոհաննու նստեալ փոխան

Այն որ բանիս է վիպաբան։

Դարձեալ եհաս ողբ եւ կական

Վասն չարեացն մարդկան փոխան.

Ի յԱնթէպու դիմեաց յայնժամ

Սատուրճի ոմըն չար գազան

ԸզՍաւրիոյ ասպետն ըսպան

Մեծամեծօքըն միաբան.

Անտի ’ ի Սիս խրախուսական

Անթիւ զօրօք անխուսական,

Յորմէ եղեն փախըստական

Հարքն ’ ի չարէն հալածական։

Արք սրիկայք գազանական

Ի քաղաքիս մերում յարեան,

Որոց Սոխտայք մակադրական

Անուն կոչեալ ’ ի մէջ մարդկան.

Գըլուխ զօրուն եւ զօրական

Մահտի օղլուն, որ զէտ գազան.

Բայց զՍատուրճին իբրեւ լուան՝

Եղեն իսկոյն հալածական։

Իսկ արք տեղւոյս ամենեքեան

Զինչըս իւրեանց թողին ’ ի տան՝

Ըզձեռանէ որդւոց միայն

Կալեալ՝ եղեն փախստական.

Թէպէտ խնամքըն վերնական

Եւ գթութիւնն արարչական՝

Փրկեալ պահեաց զամենեսեան

Յորոգայթէ անտի մահուան.

Բայց ’ ի յընչից զուրկ եւ ունայն

Եւ մազապուրծ զերծան միայն։

Իսկ Աջապահն այն քաջաբան

Յորմէ լինիմք մեք վիպաբան,

Թողեալ զոր ինչ էր մարմնական

Ինչք զստացուածք իւր զանազան,

Միայն կալաւ փոյթ եւ ըզջան

Ըզլուսատուն մեր Հայկական։

……………………………