Սիսուան

108. Բնագրութիւն Քարային Կիլիկիոյ

Հին աշխարհագիրք Յունաց եւ Լատինաց, որպէս ծանուցաք յառաջագոյն ( յէջ 2 եւ 62 ), Քարային եւ կամ Ապառաժ անուանէին զհամօրէն զարեւմտեան մասն Կիլիկիոյ, ’ ի սահմանաց Տարսոնի մինչեւ ’ ի սահմանս Պամփիւլիոյ, եւ յատկապէս գետահովիտն Կալիւկադնոսի ( Կէօք - սու ) կամ զգետոյն Սելեւկիոյ, որ ըստ այժմեան օսմանեան տեսչութեան կոչի Իչ-էլի նահանգ. բայց զի մեր չէ փոյթ հին կամ նոր բաժանմանց երկրի ` ըստ օտարաց, ( որք եւ անմիաբանք են յայսմ մասին ), այլ ըստ երբեմն մերազգեացս տիրապետութեան, հարկաւորիմք յայս բաժին երկրի ամփոփել եւ զմասն կամ զբոլորն Իսաւրիոյ ` փոքու աշխարհի, զոր եւ բնութիւն իսկ գետնոյն եւ մերձաւորութիւնն ` ոչ միայն դրացի ` այլ գրեաթէ անանջատ կացուցանէ ’ ի Քարուտն Կիլիկիոյ. ընդ նմին եւ զմասն ինչ Լիկայոնիոյ ` զնուաճեալն երբեմն ’ ի Լեւոնէ, այս ինքն ` զ Լարանտա կամ Գարաման, որոյ սահմանք նոյնպէս խառն են ընդ Իսաւրիոյ. էր իսկ երբեմն առ Բիւզանդեամբք զի բովանդակ իսկ միջոցս այս երկրի ` մասնաւորեալ յերից աշխարհաց ` Թեմ Իսաւրիոյ կոչէր, որպէս եւ կանխաւ յիշեցաք ( յէջ 41):

Սակաւածանօթ են կողմանքս ’ ի պատմութեան մերում, կամ զի եւ ոչ երկար ինչ ժամանակս կացին ընդ ձեռամբ մերայոցս, բաց ’ ի մասանց ինչ, եւ կամ զի ոչ բռնաբարեցան ստէպ ` որպէս արեւելեայ կողմանքն ` յԵգիպտացւոց եւ ’ ի տիրողացն Ասորւոց երկրի, վասն այնորիկ եւ անյիշատակ մնացին, որպէս եւ ’ ի յետին ժամանակքս ` անայցելուք յուղեւորաց [1], զի եւ ոչ հասարակաց պողոտայի հետք են ընդ այն. ոչ գիտեմ թէ եւ գտցին եւ որչափ ինչ ` ազգային յիշատականոցք ’ ի նոյնս։ Արդ այսոքիկ որպէս զիարդ եւ հաճոյ իցեն այլոց, մեք զբովանդակ զերկիրն ` որ յարեւելից ’ ի Տարսոնէ կամ ’ ի Մերսինէ ձգի յարեւմուտս մինչեւ ’ ի կողմանս վիճակին Ատալիոյ, եւ ’ ի հիւսիսոյ ` յարեւմտեան պարուց գահուն Կիլիկիոյ (’ ի Պուլղար եւ ’ ի Տիւմպէլէկ լերանց ) եւ ’ ի Գարամանայ ` ընդ հարաւ ’ ի ծովեզերս Միջերկրականին, համարիմք պատշաճել Քարայնոյն Կիլիկիոյ, եւ բաժանեմք յերկուս մասունս կամ գաւառս. անուանելով Ա. Գետահովիտ Կալիւկադնոսի կամ Սելեւկիա. Բ. Լարանտա, որ այժմս կոչի Գարաման. յայս յետին անուն երբեմն ճանաչիւր եւ մեծ մասն Կիլիկիոյ, ’ ի տիրապետութեան սերնդոց Գարամանն Թուրքի. նոյնպէս անուանեցաւ եւ յետոյ յաշխարհակալութեան Օսմանեանց: Միայն զծովեզերս Գարամանիոյ թողումք ’ ի տեղագրութիւն Ծովային մասին Կիլիկիոյ:

[1]             Ի հարեւանցի տեսութեան իսկ կողմանցս՝ նշանակեցան ’ ի գիտնոց՝ յազգս բուսականաց, Ճլելեկք՝ Մազոտն եւ յատուկ Գարմանեան (Silene Capillipes, Sil. Caramanica), * Գաճի կորատերեւ եւ Առոստեան ? (Gypsophila Curviflora, Gyp. Arrostij), * Արագլակտուց ենտելիկէրեան (Pelargonium Endelicherianum), Շահոգրամ ենթականաչ (Dianthus hypochlorus), Մաղթեղջիւր կնգղաւոր (Cornucopiæ cucullatum), * Փորենի պաղպաջուն (Gastridium nitens), Աւազուկք լեդեպուրեան եւ մատզող (Arenaria Ledeburiana, Ar. glutinosa). պատկեր յետնոյս ըստ ձեւագրութեանն ’ ի Չիհաչէֆէ, որպէս սեփական Քարայնոյն Կիլիկիոյ՝ տեսցի յէջ 281 ։