Շիրակ

50. ՆԱԽՃԱՒԱՆ

Ի հարաւոյ կուսէ լերինն երկու մղոնաւ ՚ի բացէ, յելից Զըռչեայ իբր երկու փարսախաւ, եւ ՚ի մտից Տեկոր գետոյ ` նոյնքան հեռաւորութեամբ, յընդարձակ ` այլ յամայի դաշտի կայ գլխաւոր շինից այսր մասին Շիրակայ աթոռ դատաւորի ` առ Օսմանեանց իշխանութեամբ: Նախճաւան հայաբնակ գիւղ մեծ, յորում եւ մեծակառոյց հին եկեղեցի Ս. Ստեփանոս, որոյ գմբէթ անկեալ է եւ ՚ի յետին ժամանակս յարկեալ, նոյնպէս եւ խաթարեալ որմունքն կարկատեալ որմունքն կարկատեալ են, ՚ի պէտս պաշտաման արձանագիրքն եւս խանգարեալք են, եւ մնացորդ նոցին ունի թուական 1035 ամի, առ Յովհաննէս Սմբատ թագաւորու, գրեալ առ դրանն ՚ի ներքուստ:

Ի ՆՁԴ թուականիս ի թագաւորութեանն Սմբատայ Շա ( հնշահի ) որդո Գագկա ես Գրիգոր … եւ թոռն Չուտասին …( Ստեփ ) աննոս յիմ հայրենի …

Թերեւս հնագոյն քան զայդ է արձանագիրն որ ՚ի հարաւոյ կորմանն արտաքուստ [1] եւ ես հնագոյն որ ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ մեծամեծ տառիւք, որ եւ մաղթողական իմն թուի, այլ ըստ առաջնոյն թերացեալ:

Ստեփաննոս յառաջառաքեալ եւ նախասար ( կաւագ )… զԳրիգորի ծնաւղն... Հիպատո …

Յառաջ քան զսակաւ ամս, յերի եկեղեցւոյս ` ՚ի թիկանց կուսէ, յայտնեցան գետնափոր մուտք եւ քարեղէն սանդուղք իջից ՚ի դամբանարան քարաշէն ուր եւ տեսան երկու տապանք արկղաձեւք, որմով զատուցեալք յիրերաց, ՚ի վերայ միոյն գրեալ էր, որչափ ստուգի յընթերցուածոյ քննողին, թերեւս ոչ քաջ վարժի [2] յայսպիսի քննութիւնս, այս գեղեցիկ եւ արժանաքնին տապանագիր, առանց թուականի.

Աստուծոյ հրամանաւքն եւ աստուածակոչ աստ է հանգուցեալ ընդ հարս իւր երանելի Տէր Արտաւազդ Կամսարական Ապուհուպատ պատրիկ եւ իշխան Հայոց որդի Հրահատա Պատրկի Շիրակա եւ Արշարունեաց տեառն եւ ամուսին Շուշանա Մամիկոնենի.

Գուցէ նորին իսկ Շուշանայ իցէ ընթերական տապանն: Ի կարգս կամսարական իշխանաց եւ տեարց Շիրակայ անյիշատակ է սա ՚ի պատմչաց. եւ թուի լինել որդի քաջին եւ եղբայրասիրին Հրահատայ եղբօր Ներսեհի եւ Սահակայ շինողի եկեղեցւոյն Տեկորոյ. անշուշտ նա, եւ կամ մի ՚ի մերձաւորացն ` եւ այսր Նախճաւանի եկեղեցւոյս է շինող, զոր եւ թերի եւ վերջին բառ արձանագրութեանցն … Հիպատո … յայտ առնէ ` զԱպիհիւպատ պատուոյ մակդիրն. յորմէ եւ եկեղեցին նոյնպէս ճանաչի Զ դարու շինած լինել. եւ արժանի մանր խուզարկու քննութեան տեղիս այս, եւ որ շուրջ զիւրեւն: Ի սասանութենէ երկրի ` ասէ զկործանումն գմբեթին, ոմն ՚ի մերայոց [3], որ եւ վկայէ լինել առ նովաւ գետափոր նկուղս. որք եւ ՚ի ճահ գան հին համբարանոցաց բնիկ տերանց երկրիս Կամսարականաց, որոց եւ Ոստան գոլ գուշակի Նախճաւան, որպէս եւ մինչեւ ցայժմ գլուխ գիւղորայից կողմանս էր: Զերկոսին եւս հանգամանքս տայ գուշակել պատմահայր մեր Խորենացի. զի ասէ ( Գ. ԼԲ ), Արշակայ Բ յետ կոտորելոյ զԿամսարականսն յԱրմաւիր ` անդր հրամայէ կուտել զհամբարս նոցա. « Զորոց պեղեալ երկուս խորս յոյժ քաջախորս եւ սաստկապէս լայնս, որ ՚ի շինին Նախճաւանի, բերին սայլովք նոցին աւանին ». ուրանօր եւ զոսկերս գազանակուր եղելոց տերանց իւրեանց ` « հաւաքեալ ՚ի սայլսն, ներքոյ եղեգանն, բերեալ թաղեցին ՚ի նոյն խորս. զոր զգացեալ Արշակայ ` հրամայէ զայլորդսն ՚ի վերայ խորոցն կախել զփայտէ »:

[1]             … Նայ կամաւքն Սմբ … Անդրէաս Մրենոյ Գագա որ … ի կատարած աշխարհի … դոյն արեխաւսութեմ սուրբ Ստեփան … Շահնշահի վոյն եւ …

[2]             Ոչ գիտեմ ո ' յր հանդիպեալ եւ գաղափարեալ էր զտապանագիրս զայս, զոր մտերիմ ոմն ` ամօք յառաջ առաքեաց մեզ. եւ արդ ՚ի պահու տպագրութեանս ` այլոյ բանասիրի խոստումն է առաքել տեղեկութիւն զայսմանէ. թերեւս ժամանեսցէ ՚ի յաւելուած ծանօթութեան ՚ի տեղւոջ ուրեք մատենիս:

[3]             Տէր Պօղոս Վարդապետ Պետրոսեան: