17.
ՀՈՎՈՒԱԿԱՄՈՒՐՋՆ.
ՀՄՆԱՐ
ԼԵԱՌՆ
Նշանաւոր
քան
զգեօղեանդ,
եւ
մի
յայժմեան
հռչակաւոր
եւ
աւանդական
շինից
աշխարհիս
մերոյ
`
է
կամուրջ
մի
առ
երի
համանուն
գեղջ,
իբր
30
տամբ,
որ
արդ
թուրքարէն
Քեօփրի,
քեօյի
կոչի.
եւ
կամուրջն
Չօպան
քեօփրիւսի,
այս
է
Հովուի
կամուրջ,
՚ի
վերայ
Երասխայ,
յարեւելից
խառնրդոյ
նորին
ընդ
Մուրցայ,
՚ի
4902
բարձրութեան
յերեսաց
ծովու:
Աւանդի
շինեալ
՚ի
հովուէ
միոջէ,
կամ
հովուակերպ
ծպտելոյ
մեծատան,
որոյ
կամեցեալ
ցուցանել
զճոխութիւն
իւր
եւ
զճարտարութիւն,
զի
բազմաց
փորձեալ
եւ
ոչ
յաջողէին
սանձել
կամրջաւ
զԵրասխ,
արկ
զհաստակառոյց
շինուածն
՚ի
վերայ
երկոցուն
գետակացն
Մուրցի
եւ
Երասխայ,
թէ
եւ
այժմ
սակաւ
մի
խոտորեալ
է
գետոյն.
գլուխ
մի
կամրջոյն
յեցեալ
է
՚ի
սպառուած
Հըմնար
լերին
բարձու
1900
Չ.
եւ
միւսն
՚ի
դաշտավայրն
հարաւակողման,
աւելի
քան
զ
700
յերկայամոթիւն
եւ
իբր
30
՚ի
լայնութիւն.
եօթամբք
մեծամեծ
այլ
անհաւասար
սրանկիւն
կամարօք,
համակ
՚ի
սպիտակ
եւ
գորշագոյն
որձաքարէ,
յորս
նշմարին
եւ
գիծք
քանդակեալք
առ
նշանակէ
ինչ:
Արդարեւ
ճարտար
եւ
ամուր
շինուած,
որոյ
զդէմ
կալեալ
է
այնքան
բուռն
բաղխման
ալեայ
զարս
յոլովս:
Գլուխք
կամարացն
ձեւակերպեալ
են
՚ի
վեցանկիւնի
իմն
անկունս,
յորոց
յերրորդումն
`
որ
՚ի
հարաւոյ
կուսէ
`
սենեակ
մի
է
փոքրիկ
դրամբ
եւ
փոքրագոյն
լուսամուխ,
եւ
համարի
կայան
պահապանին.
երկուստեք
կողք
կամրջին
`
բարձր
են
իբր
չափ
մի:
Յարեւմտեան
կողման
կամրջին
նշմարին
երկու
արձանագիրք
այլ
չեւ
եւս
ստուգեալք,
յորոց
մարթ
էր
արդեօք
ճանաչել
եւ
զճշմարիտ
շինողն,
զոր
ոմանք
համարեցան
զնոյն
իսկ
զԴարեհ
Վշտասպեայ,
500
ամաւ
նախ
քան
զՔրիստոս,
ոչ
միտ
եդեալ
`
զի
թէ
գոյր
յայնժամ
շինուածդ
`
ոչ
անմահանայր
վիրգիլեանն
հանճարաբանութիւն
`
անհանդուրժող
կամրջոյ
լինել
Երասխայ:
Այլք
համարին
մերոյս
Վաղարշայ
շինեալ
զայն
յելս
Բ
դարու
`
ընդ
դաստակերտ
աւանին,
եւ
այլք
Արաբացւոց
շինած.
եւ
կէսք
մօտագոյն
եւս
ժամանակաւ,
ցուցանելով
եւ
զգերեզման
շինողին
՚ի
գահաձեւ
սարահարթի
բլրոյ
միոյ
մերձաւորի,
որ
կարկառի
՚ի
գետափնն
`
յահեկէ
կողմանէ,
նոճի
ծառօք
շրջապատեալ.
որ
եթէ
ստոյգ
եւ
եթէ
ոչ,
սակայն
արժանաւոր
էր
շինողն
այնպիսւոյ
գեղեցկագիտակ
վայրի
եւ
հոյակապ
եւս
մահարձանի,
զի
յաղթողագոյն
գտեալ
քան
զտիեզերակալ
Հռովմայեցիս
`
լծագիր
եղեւ
լծընկէց
ալեացն:
Բայց
յերկրորդ
պատերազմին
Ռուս-Թուրքաց
`
յամին
1854,
Օսմանեանք
քայքաեցին
զմասն
մի
կամրջին
առ
արգելուլ
զանցս
թշնամեացն
՚ի
Կարին.
յայտ
է
թէ
յետոյ
կարկատեցաւ
վարկպարազի:
Մի
՚ի
կամարացն
վաղագոյն
եւս
խարխարեալ
էր,
որպէս
ասեն,
՚ի
սասանութենէ
երկրի,
ոչ
բազում
ամօք
յառաջ,
զոր
Հաֆըզ
փաշայ
Կարնոյ
ետ
կարկատել
կոփածոյ
քարամբք
մեծի
ընթերակայ
իջեւանատեղւոյն.
այլ
յետ
13
ամաց
կործանեցաւ
եւ
այն,
եւ
փայտակերտ
զուգեցին
յայնմհետէ:
Նիւթ
հին
շինուածոյն
է
հրաբղխեայ
տոփաքար
սեաւ
եւ
կարմիր
գունով,
նման
քարանց
հրաշակերտիցն
Շիրակայ,
յորմէ
յայտնի
եւ
երկրաբանական
նմանութիւն
կողմանցն.
իսկ
կազմուած
գետափանց
Երասխայ
առ
կամրջաւն
`
ցուցանի
խճանիստ
՚ի
վերոյ,
կանաչագոյն
կաւուտ
՚ի
միջի,
եւ
դեղնասպիտակ
կուռ
մառնական
(marne)
՚ի
ներքոյ,
ոչ
ունելով
մնացուածս
գործարանաւոր
մարմնոց:
