Այրարատ

44. ԱՐՇԱՐՈՒՆԵԱՑ ԳԱՒԱՌ

Անուն գաւառիս ծագեալ յԱրշաւրայ, որպէս ՚ի վերդ տեսաւ, պէսպէս գրի ՚ի յետնոյ, աղաւաղեալ. ըստ տոհմապետին հարկ էր Արշաւրունիս կոչել, այլ հնագոյնք միշտ ԱՐՇԱՐՈՒՆԻՍ գրեն. յետնագոյնք թողեալ երբեմն զառաջին Ր տառ ԱՐՇԱՐՈՒՆԻՍ գրեն, որպէս Սամուէլ Կամրջաձորեցի. իսկ յետ այնր յ՚ԺԳ դարու ՚ի յոգունց ռամկօրէն իմն Աշորնիք գրի. թէ կամաւ եւ թէ վրիպակաւ ` ոմանք կոչեն եւ Արշակունիս, որպէս եւ Բուզանդ ( Դ. ԾԵ ), գուցէ զի եւ շէնքն որ անդ յիշին եւ ողջոյն իսկ գաւառն ` Արշակունեաց արքայից սեփականութիւն էր, նաեւ Կամսարականքն իսկ ` Արշակունիք էին ՚ի Կարենեանն Պահլաւէ: Գրի ուրեք եւ Արշունիք. թերեւս եւ սխալմամբ կարծեմ գրեալ եւ ԱՇՈՏԱՅ ԵՐԿԻՐ փոխանակ Արշօրաց, եւ այլուր ԱՇԱԿԵՐՏԵԱՅ ԵՐԿԻՐ: Կոչի դարձեալ եւ ըստ բնական դրիցն ` փոխանակ Երասխայ ` Աշորնեաց Ձոր:

Իսկ ըստ այժմեան քաղաքական վարչութեան ` մասն մի գաւառիս ` Կաղզուանայ վիճակէր, եւ մասն մի ` Շօրէկէլի ` յահեկէ Երասխայ, ցխառնուրդս Ախուրենի. իսկ յաջմէն անձկագոյն սահմանն ձորավայր ` ՚ի Ռուսաց բաժնի էր եւ խառն ընդ վիճակաց Ճակատուց գաւառի. երկոքին կողմանք Ախուրենին աստի եւ անտի խառնրդոցն ` յառանձնակ գեհ մի գրէին սակաւաթիւ գիւղորայիւք, մեծ մասնն Ռուսաց վիճակեալ ` Սհաթլու կոչեցեալ ՚ի Թուրքաց, եւ Սապաթայ երկիր ՚ի մերոցս յետին պատմչաց, որպէս թուի յանուն Սահաթի Թուրքման իշխեցողի կողմանցս եւ Ճակատուց, յաւուրս արշաւանաց Լէնկ-թիմուրի: Առաքէլ պատմիչ երկիցս եւս ՚ի յիշելն « յայնկոյս գետոյն Երասխայ », ասէ, զաջն կամ զհաւակողմն իմանալով, ( զի ինքն յԷջմիածնի յահեկէ եւ ՚ի Հս. կայր ), եւ ՚ի միում նուագի որոշակի եւս « ՚ի կողմն Կողբայ », ասէ. այլ այժմ հիւսիսակողմն գեօղքն յաւէտ համարին այսմ փոքու գաւառի սեփական, որպէս ՚ի ստորեւդ կարգեսցուք: - Եւ քանզի զանձուկ եւ զփոքր մասնս այս արեւելեան Երասխաձորոյ ` կայ մեզ տեղագրել անուամբ Արշարունեաց գաւառի, չունիմք ինչ ցուցանել նշանաւոր ըստ բնական հանգամանաց երկրին, զոր ընդ մէջ Կաղզուանայ եւ Ախուրեան գետոյ ` պարսպեն լեռնաբլուրք Գարաճատաղ կոչեցեալք, սակաւ մղոնօք հեռիք ՚ի գետոյն, վասն այնորիկ եւ արդարեւ ձորացուցանեն զնա. նոյնպէս եւ ՚ի հարաւոյ աննշան ինչ բարձունք զատուցանեն ՚ի Ճակատուց կամ ՚ի Կողբայ գաւառէն: