214.
ՆԱՀԻԷ
=
ԲԱԳԱՒԱՆ
Ի
հնումն
գլխաւոր
մասն
ընդարձակ
գաւառին
Բագրեւանդայ
կամ
առաջին
շինութիւնք
`
յարեւելակողմանն
եղեալ
են,
՚ի
ստորոտս
Նպատ
լերին,
ուր
Արածանի
`
միացեալն
՚ի
չորից
վտակաց
՚ի
գաւառի
Ծաղկոտան,
վարարեալ
խաղայ
ընդ
արեւմուտս,
անդանոր
՚ի
վայելչագեղ
վայրի
պայծառ
ջրոց
եւ
բուսոց,
թերեւս
եւ
յաւանդութենէ
իրիք
բնակութեան
նահապետին
Նոյի
(
յորոյ
անուն
կարծեցին
ոմանք
եւ
առ
մեօք
զկոչումն
լերինն
`
իբրու
Նոյապատ
),
՚ի
հարաւոյ
կամ
յահեկէ
Արածանւոյ
կանգնեալ
էր
՚ի
վաղուց
Բագաւան,
որպէս
գրէ
եւ
յունարէնն
Ագաթանգեղեայ
պատմութեանն,
այսինքն
Բագնեաց
աւան,
որ
է
թարգմանութեամբ
(
որպէս
առնէ
Խորենացի
)
Դիցաւան
մեծ
տեղի
պաշտամանց
հեթանոս
Հայկազանց,
զոր
առաւել
բազմացուցին
աշխարհախումբ
տօնիւք
`
որդիք
եւ
թոռունք
Բ.
Արտաշիսի,
Մաժան,
Տիգրան
եւ
Վաղարշ
որպէս
եւ
վերագոյնդ
նշանակեցաք,
՚ի
ճահ
նսկ
գալով
յիշեալ
աւանդութեան
Նոյի,
հանդէս
խաղուց
ջուրց
եւ
աղաւնեաց
թռուցման
եւ
անտուստ
ցարդ
մնայ
առ
մերայինս
նոյն
սովորոյթ
՚ի
տօնի
Վարդավառին,
զոր
յոյժ
մեծահանդէս
կատարէր
ազգս
մեր
եւ
եկեղեցի.
իբկ
նախնիքն
զՆաւասարդի
տօնս,
յորս
մեծապէս
պատուէր
Արամազդ
գլխաւոր
դից
միանգամայն
եւ
Վանատուր,
իբր
զի
ձրն
դարմանեալ
լինէին
անդ
երեկոյթիւնք
եկք
եւ
ուխտաւորք:
Յաճախութիւն
հեթանոսական
տօնիցն
եւ
հանդիսից
յետ
հաստատութեան
կամ
նորոգութեան
՚ի
Վաղարշայ
`
ոչ
շատ
աւելի
քան
զդար
մի
տեւեաց,
եւ
հաւանօրէն
նոյն
իսկ
թոռն
նորին
`
Մեծն
Տրդատ
մինչչեւ
իսկ
առեալ
զքրիստոսական
կնիքն
տապալեաց
բրեաց
զբագինս
հարց
իւրոց,
եւ
զորմզդական
կրակն
`
զոր
դաւաճան
հօրն
իւրոյ
Արտաշիր
Սասանեան
«
առաւել
եւս
յորդորէր
եւ
անշէջ
հրամայէր
լուցանել
».
քանզի
՚ի
դառնալ
Ս.
Լուսաւորչին
՚ի
Կեսարիոյ
եւ
՚ի
յամել
յարեւմտեան
կողմանս
եւ
՚ի
Տարօն,
Տրդատ
«
առեալ
զզօրս
իւր
եւ
զԱշխէն
տիկին
եւ
զքոյրն
իւր
Խոսրովիդուխտ
գայր
հասանէր
՚ի
քաղաքագեօղն
Բագաւան,
որ
անուանեալ
կոչի
՚ի
պարթեւական
լեզուէն
`
Դիցաւան,
եւ
անդ
սպասեալ
մնայր
նմա
ամսօրեայ
ժամանակս
».
եւ
յայտ
է
թէ
ոչ
վայրապար
կայր
եւ
ներէր
մնալոյ
մալար
մեհենեացն,
այլ
՚ի
բաց
բարձեալ
պատրաստէր
տեղի
պաշտաման
նորոց
եւ
սուրբ
կրօնից
մինչեւ
՚ի
ժամանել
անդր
Ս.
Լուսաւորչին.
որում
«
ընդ
առաջ
լինէր
թագաւորն
ամենայն
զօրոքն
հանդերձ
առ
ափն
Եփրատ
գետոյն
…
եւ
բազում
ցնծութեամբ
եւ
ուրախութեամբ
յաւանն
դառնային,
Եւ
անդ
մատուցեալ
թագաւորին
իշխանք
եկեալք
(
՚ի
Կեսարիոյ
)
զբերեալ
պատգամն
ողջունաբեր
թղթոյն
(
Ս.
Ղեւոնդիոսի
հայրապետի
)…
ուրախ
եղեն
ընդ
մխիթարութիւն
թղթոյն
…
(
Եւ
ապա
)
տուեալ
հրաման
արքայագունդ
բանակացն
`
ամսորեայ
ժամանակօք
՚ի
պահս
եւ
յաղօթս
յամենայ
…
եդ
անդ
(
Ս.
Գրիգոր
)
հիմունս
եւ
շինեաց
եկեղեցի,
եւ
զնշխարսն
(
Ս.
Յովհ.
Մկրտչի
)
զոր
ունէր
յոսկերաց
Սրբոցն
`
՚ի
տէրունական
տանն
բնակեցուցանէր
…
Իսկ
՚ի
լնուլ
կէտին
եղելոյ
պահոցն
կատարելոյ,
առեալ
երանելւոյ
Գրիգորի
զաշխարհաբանական
զօրացն,
զինքնին
զթագաւորն
եւ
զկին
նորա
Աշխէն
եւ
զմեծ
օրիորդն
Խոսրովիդուխտ
եւ
զմեծամեծսն
ամենայն
եւ
ամենայն
մարդկաւ
բանակին,
ընդ
առաւօտն
լուսանալոյն
յափն
Եփրատ
գետոյն
մատուցանէր
եւ
անդէն
մկրտէր
առ
հասարակ
զամենեսեան
յանուն
Հոր
եւ
Որդւոյ
եւ
Հոգւոյն
Սրբոց:
Եւ
իբրեւ
իջանէին
մարդիկն
ամենայն
եւ
թագաւորն
`
՚ի
մկրտութիւնն
՚ի
ջուրն
Եփրատ
գետոյն,
զտեղի
առեալ
ջուրք
գետոյն
`
անդրէն
դարձան
ընդ
կրունկն
եւ
լոյս
սաստիկ
երեւեալ
՚ի
նմանութիւն
սեան
լուսաւորի
`
կայր
՚ի
վերայ
ջուրց
գետոյն
եւ
՚ի
վերայ
նորա
նմանութիւն
տէրունական
խաչին
…
եւ
իւղն
օծութեան
զոր
արկանէր
Գրիգորիոս
՚ի
վերայ
մարդկանն
`
շրջան
առեալ
՚ի
մէջ
գետոյն
`
շուրջ
զմարդկաւն
խաղայր
…
եւ
ընդ
երեկո
աւուրն
`
նշանն
աներեւոյթ
լինէր,
եւ
նոքա
յաւանն
դառնային:
Եւ
որ
մկրտեցանն
յաւուր
յայնմիկ
`
աւելի
քան
զհնգետասան
բիւր
մարդիկ
յարքունական
զօրացն
…
Եւ
անդ
մատուցանէր
զօրհնութեան
պատարագն.
հաղորդէր
զամենեսեան
՚ի
խորհուրդն
սրբութեան
…
