1.
ԼԵՐԻՆՔ.
-
Գրեաթէ
բովանդակ
երկիրն
սիւնեաց
լեռնակոհակ
է,
ի
հիւսիսակողմանն
եւ
ի
միջակողման
`
բարձր
ց
'5000
յարեւմտակողմն
խոնարհեալ
ի
դաշտ
Երասխայ,
ընդ
որում
եւս
քան
զեւս
զիջանի
ընդ
հարաւ
`
ց
'1500
եւ
եւս
նուազ
յելս
սահմանացն:
Թէպէտ
եւ
ոչ
որպէս
զԳեղամայ
պարատափին
`
միայար
գօտիք
իցեն
լերանցն
Սիւնեաց,
այլ
եւ
զատ
ի
մեկնակ
լերանց
երեւին
եւ
կցորդք
կամ
չարք
ինչ
նոցին,
որք
եւ
յայլ
եւ
այլ
դէմս
իջուցանեն
գետս,
եւ
գլխաւոր
նոցին
գրելի
է
զմիջակացն,
որ
ի
հիւսիսոյ
կումէ,
այսինքն
ի
հարաւ-արեւելեան
ծայրէ
Գեղամայ
պարատափին
(
կամ
լերանց
Սոթից
)
խաղայ
ուղիղ
ընդ
հարաւ
արեւելախառն,
մինչեւ
յԵրասխ,
եւ
զարդիս
յանուն
հարաւագոյն
գլխաւոր
գագաթանցն
`
առ
հասարակ
կոչի
Ղազանկելու
լերինք,
յորմէ
ի
վեր
ընդ
հիւսիս
ելանելով
`
նշանակին
ի
պարուն
լերինքն
Շեքեր-ուս,
Ալուն-
բարձրագոյնն
լերանց
աշխարհին
որպէս
եւ
մի
ի
բովանդակ
Հայս,
Գափուճիկ,
12060
եւ
Ալանկեզ,
Սարմուսագլը,
Աղրի,
Արաստան,
Տեվեկեօզ,
որ
հիւսիսագոյն
սար
համարի
պարուս,
որպէս
հարաւագոյն
Սարիփափախ
ի
Մ.
ի
Հր.
Ալանկէզի
եւ
ի
Հս.
Մեղրեայ:
-
Հիւսիսային
մասն
պարուս
յարեւելից
կուսէ,
եւ
հարաւակողմն
պարատափին
Գեղամայ
`
ի
հիւսիսոյ
կուսէ
`
պարսպեն
զՎայոց
ձոր
գաւառ,
որպէս
եւ
այլ
լերինք
ոչ
նշանաւորք
`
ի
հարաւոյ,
եւ
նուազագոյնք
եւս
յարեւմտից,
գործելով
լայնածիր
ձոր
մեծ,
զորոց
հաւաքելով
զաղբերս
`
յօրանայ
Արփա
գետ,
եւ
հուն
գործեալ
ընդ
արեւմուտս
`
իջանէ
ի
դաշտն
Շարուրայ,
թափել
յԵրասխ:
-
Նման
իմն
`
այլ
երկանաձեւ
տաշտ
կամ
ձորագաւառ
գործեն
լերինք
շրջափակք
ոչ
բարձունք
`
ի
հարաւակողմն
աշխարհին
`
զհովիտ
Չավընդուր
գետոյ,
որ
եւ
վասն
այդ
օրինակ
առանձնութեանն
եւ
ամրութեան
`
կոչեցաւ
ի
հնումն
յատկապէս
Չորք,
եւ
յետոյ
`
Աշխարհ
կամ
Երկիր
Ղափանու,
այսինքն
Կապանու,
յանուն
գլխաւոր
իշխանանիստ
ամրոցին.
եւ
ըստ
ռամկաց
`
վասն
շրջապարոյր
ամրափակութեանն
`
ծուղակ
իմն
համարեալ
եւ
կոչեցեալ,
զի
զայս
նշանակէ
անունդ
ի
թուրք
լեզու:
-
Արեւմտեան
պատուար
ձորագաւառիս
է
հարաւային
մասն
վերոյիշեալ
Ալանկէզ
լերանց.
հիւսիսայինն
`
Խաչպօլու
լերինք
կոչին.
իսկ
հարաւակողմանն
գլխաւոր
լեառն
է
Խուստուփ,
9885':
-
Արեւելեան
լերինք
անջրպետք
օժանդակաց
Երասխայ
եւ
Կուրի
եւ
երկոցուն
աշխարհացն
Սիւնեաց
եւ
Արցախոյ
`
չեն
ինչ
բարձունք,
կամ
ոչ
նշանակեալ
այնպիսիք.
իսկ
արեւելեան
հիւսիսայինք
`
որք
զայժմեան
նահանգն
Գանձակայ
զատուցանեն
ի
Գարապաղէ
(
Սիւնեաց
),
յայտնանիշք
եւ
հաստակառոյցք
եւս
են.
որպէս
արեւելագոյնն
Գըրք-կէօղ,
8770',
Շալվա,
Իսդիսու,
եւ
բարձրագոյնն
Սարիեար-Սըռչալու,
10705',
որ
կայ
յարեւելեան
հարաւային
ծայր
պարատափին
Գեղամայ
եւ
ի
Հս.
Տէվէկէօղի:
-
Ի
միջնաշխարհին,
ընդ
մէջ
գետոցն
Որոտան
եւ
Հագարու
`
կան
սեպուհ
լերինք
Ծղկաց
`
Գըզըլ-պօղազ,
որ
թուի
նոյն
ընդ
կոչեցելումն
(
ի
Տիւպուայ
)
Օղլախ-արմազ,
իբր
11070'.
Ըշըխլու,
10870'.
Քեչալ
տաղ,
9990'.
Ճանգուրթարան,
եւ
այլն:
-
Յարեւելից
հարաւոյ
Տաթեւու
նշանակի
Թափասար
լեառն,
եւ
ի
Մ.
Հր.
սորա
`
Քամպիլ
10500':
-
Ի
Վայոց
ձոր
յիշի
Այրիձու
լեառն.
ընդ
մէջ
նորին
եւ
Ծղկաց
`
Մէխդուխան
բարձր
լեառն
11180':
Ընդ
մէջ
Ծղկաց
եւ
Ձորոց
`
Իւչթէփէ
լերինք
9000'.
Կասպել
որ
է
Գաղբոյլք
նախնեաց,
«
մեծ
եւ
դիտաւոր
սար
»
կոչեցեալ
ի
Մ.
Տաթեւոյ,
ուր
նշանակին
յաշխարհացոյցս
Գարագայա
եւ
Մուրուշ
կամ
Մուրաշին
?:
-
Ի
Հաբանդ
նախնեաց
յիշի
Ձագեձորոյ
լեառն
`
ի
կողմանս
Շիհերոյ
եւ
Խոտոյ.
իսկ
յԱղահէճք
`
Եղջերուի-խոս
սար.
զարդիս
նշանակի
Չալպուռուն
5900':
Խնդրելի
է
ի
սոյն
կողմանս
եւ
Քուռակախաղաց
լեառն:
-
Իսկ
յարեւմտակողմն
Սիւնեաց
յԵրնջակ
եւ
ի
Նախճաւան
`
Օրաժին
?
9910':
Եըլանլու
(
Օձուտ
),
7482',
ի
Հս.
Ե.
Ջուղայ,
Թիու
?
8425'.
Դարու
`
ի
Հս.
Ջուղայու
եւ
ի
Հր.
Եըլանլուի,
(
թուի
գրեալն
Տաղրի
ի
ռուս
աշխարհացուցի,
5980'),
որ
է
նոյն
իսկ
լեառն
Գարուայ,
այսպէս
սխալ
ընթերցեալ
կամ
գրեալ
ի
պատմութեան
Սիւնեաց
Օրպելեանի:
-
Ի
կողմանս
յայսոսիկ
եւ
Ձորոց
գաւառին
են
եւ
Շըխ
եուրթի,
11178'.
Ազնաբերդ,
8900'.
Սարիփափախ
կամ
Սարիեադախ
ընդ
մէջ
Որդուատայ
եւ
Մեղրեայ,
8322':
