Ե.
Հանդէս
Ջրօրհնեաց
յամի
1212.
Ոչ
է
մոռանալ
եւ
զհրճուական
հանդէսս
զոր
համաշխարհի
ժողովրդեանն
կարգեաց
’
ի
վայելս,
որպէս
’
ի
դէպ
է
ասել
`
բազմօրեայ
աւուրբք.
այն
զի
’
ի
մեծի
տօնի
Յայտնութեան
Տեառն
հանդիպեցաւ
եւ
կարգ
օծմանն
’
ի
թագաւոր,
յորում
սովորութիւն
էր
ազգիս
’
ի
վաղ
ժամանակաց,
աշխարհախումբ
տօն
ցնծութեան
կատարել,
եւս
եւ
եկեղեցական
օրինօք,
Ջրօրհնեաց
արարողութեամբ,
ընդ
նմին
քաղաքական
հանդիսիւ
եւ
պէսպէս
զբօսանօք.
որոց
առաջին
մարթ
է
գրել
զզօրահանդէսն,
զոր
ոչ
խափանէր,
այլ
մանաւանդ
յորդորէր
եղանակ
երկրին
Լեւոնի,
մանաւանդ
զի
’
ի
Տարսոն
’
ի
ջերոտ
ծովակողմն
`
կատարեցաւ
հանդէսս
այս
մեծ,
ուր
գրեաթէ
չերեւի
ձմեռն,
եւ
բարեխառնագոյն
յայնժամ
են
օդք
քան
’
ի
գարնայնի
եւ
ամարանի:
Չիք
երկբայել
զի
շքեղագոյն
յոյժ
եղեն
ամենայն
հանդէսք
յայսմ
ամի
տօնի
Ջրօրհնեաց
եւ
պսակման
Լեւոնի,
քան
որ
յզկնիսն,
զորոց
զմիոյ
ընծայէ
մեզ
նկարագիր
`
եկ
ոմն
օտարական
’
ի
խորոց
Գերմանիոյ,
յերկրէ
Հաննովրի,
Վիլլեպրանտ
ազնուական
Օլտէմպուրկցի
[1],
յամի
1212
գտեալ
յարքունիս
Լեւոնի
’
ի
Սիս
եւ
’
ի
հանդիսի
անդ.
զորոյ
արժան
համարիմ
առ
տեղեաւս
թարգմանել
զբանս.
«
Յաւուր
տօնի
Յայտնութեան
Տեառն,
զոր
Հայք
Մկրտութեան
կոչեն,
ժամանեցաք
’
ի
Սիս,
յոր
հրաւիրեալն
էր
զմեզ
թագաւորին
`
կատարել
զհանդէս
տօնի
իւրոյ:
…
Ի
ծագել
առաւօտուն
`
փութային
ամենեքեան
երթալ
’
ի
գետ
անդր,
որ
առ
երի
քաղաքաւանին,
ուր
իջանէր
եւ
Տէրն
արքայ
այսու
կարգաւ.
ինքն
հեծեալ
էր
յերիվար
բարձրապարանոց.
յաջմէ
եւ
յահեկէ
նորա
երթային
կարգապետ
(
մայստռ
)
տանն
Ալամանաց,
եւ
բերդապան
Հիւրատանն
Սելեւկիոյ,
դասուք
հազար
արանց
կրօնաւորաց
ընկերաց
իւրեանց.
զհետ
նոցա
`
Պարոնն
Ռուբէն
`
կրսերն
թագաւոր,
(
զոր
`
որպէս
կանխաւ
ասացի,
Ոթոն
կայսր
Հռովմայեցւոց
`
ըստ
խնդրոյ
աւագ
թագաւորին
`
պսակեալ
էր
սակաւուք
յառաջ
),
եւ
դասք
դասք
ազնուաց
երկրին
եւ
բազմութիւն
զօրականաց
`
վայելչապէս
զգեստաւորեալք.
զորոց
`
արբանեակք
նոցին
կրելով
’
ի
ձեռս
զնշանս
եւ
զդրօշս,
եւ
ածելով
զերիվարս
նոցին
պալարակապս,
երթային
յառաջնոյ
մեծի
թագաւորին.
իսկ
ընդ
մէջ
սորա
եւ
նոցա
`
ընթանային
գունդ
գունդ
զինակրաց
փայեկաց՝
անձնապահք
թագաւորին.
եւ
ամենայն
բազմութիւն
ժողովոյն
մեծաձայն
աղաղակաւ
ողջունէր
զնա
`
կոչելով,
Սուրբ
Թագաւոր,
(Sub
Tacvol),
մինչդեռ
մեծաւ
շքով
իջանէր
նա
’
ի
խորան
իւր
հարեալ
առ
ափն
գետոյն:
Զկնի
սոցա
գային
’
ի
հետիոտս
`
Յոյնք
զգեստաւորեալք,
պատրիարքաւ
իւրեանց,
եւ
բազում
սրբազան
սպասուք.
եւ
այնքան
մեծ
լինէր
ձայն
հնչման
փողոցն
եւ
այլոց
երաժշտական
գործեաց,
զի
հանդէս
իմն
քան
թէ
թափօր
թուէին
յարդարել.
զտեղի
առին
եւ
սոքա
’
ի
սահմանեալ
իւրեանց
կայանս
`
առ
գետեզերբն:
Յետ
այնորիկ
իջանէր
վայելչապէս
դաս
ուխտի
եկեղեցւոյն
Հայոց
`
զխաչն
մկրտութեան
բարձեալ,
հանդերձ
արքեպիսկոպոսաւն,
հեզադէմ
կերպարանօք
եւ
բարւոք
կարգաւ
[2]:
…
Սոքա
եւս
կալան
զտեղի
կայից
իւրեանց
առ
յիշեցեալ
գետովն:
Եւ
’
ի
գումարել
ամենայն
խմբից
հանդիսին
’
ի
մի
վայր,
եւ
դաս
առ
դաս
եղանակել,
տեսանէաք
յուժգնակի
հնչել
նոցին
`
զալիս
երկայն
մօրուացն
իբրեւ
օդալիցս
իմն
ծփելաս
’
ի
վերայ
կրծոցն,
եւ
ընթեռնլով
աւետարանս
եւ
թուղթս
առաքելականս
’
ի
յոյն
եւ
’
ի
հայ
լեզու,
եւ
զկերպարանեալն
Յորդանան
օրհնելով,
զխաչն
`
զոր
բերեալ
էին
`
մկրտէին
’
ի
ջուր,
եւ
յաջմէ
կողմանէ
արձակէին
աղաւնի
մի:
Յայնժամ
հեծեալ
ոմն
’
ի
յաւանակ
`
յառաջեալ
իջեալ
’
ի
մէջ
գետոյն,
կանգուն
կալով
`
վերագոչէր
շաքարաձայն
բարբառով.
Կեցցէ
թագաւոր
մեր
յաւիտեան.
եւ
դարձեալ,
Զօրութիւն
եւ
հաստատութիւն
ամենայն
քրիստոնէից.
եւ
’
ի
միաձայն
պատասխանի
առնել
բազմութեանն
`
աղաղակելով,
Ամէն,
յառաջադէմն
այն
քաջ
եւ
յահեակ
զալիս
ջուրցն
հերձանէր.
ընդ
որ
ոչ
սակաւք
քրքիջ
բարձին:
—
Ապա
թագաւորն
եւ
այլք
`
ցօղէին
զինքեանս
ջրովն.
իսկ
Ասորիք
մերկացեալք
ընկենուին
զանձինս
’
ի
ջուր:
—
Եւ
’
ի
կատարել
այսոցիկ
ըստ
օրինի,
դասք
եկեղեցականացն
դառնային
’
ի
վանս
իւրեանց.
իսկ
թագաւորն
եւ
զօրականք
`
’
ի
դաշտ
անդր
դիմէին,
եւ
պալարակապ
երիվարօքն
արշաւակի
վազս
առեալ
`
նիզակաճօճ
նիզակաբեկ
խաղս
առնէին
զինուորականս.
եւ
զբովանդակ
զօրն
զայն
մեծաւ
ցնծութեամբ
խրախացան.
իսկ
յերկրորդումն
աւուր
այր
իւրաքանչիւր
դարձաւ
’
ի
տեղի
իւր
»
[3]
։
Արդարեւ
տօ՜նք
մեծատօնք
Հայկական
տօմարի:
[1]
Յիշեալս
այս
այր
եւ
այլուր
եւ
’
ի
Տեղագրութեանս,
Willebrand,
էր
’
ի
զարմէ
Կոմսից
Օլտեմպուրկի
Գերմանիոյ,
ոչ
միայն
ուխտից
աղագաւ
եկեալ
յԱսորիս,
այլ
թուի
եւ
հրեշտակութեամբ՝
առ
Լեւոն.
զի
ընդ
իւր
էր
եւ
դեսպան
դքսին
Աւստրիոյ.
նուիրեալ
եկեղեցւոյ՝
հետ
զհետէ
եղեւ
կանոնիկոս
Հիլտէսհայմի,
եպիսկոպոս
Բատերպոռնի,
արքեպիսկոպոս
Ուդրեխդի։
[2]
Զորս
յոյժ
գովել
կամէի,
ասէ,
եթէ
չէր
շփոթեալ
զկարգն՝
մեծամօրուս
երիցու
միոյ,
որոյ
յանցանելն
ընդ
վտակ
մի
օժանդակ
գետոյն,
զերծեալ
էր
կօշիկ
ոտիցն,
եւ
’
ի
ջանալն
ըմբռնել՝
կասեցոյց
զթափօրն,
եւ
այլն։
[3]
«In
die
vero,
hoc
est
in
festo
Epiphaniæ,
quod
Hormeni
Baptisterium
appellant,
pervenimus
Sis,
ad
quem
Dominus
Rex
nos
ad
celebrandum
suum
festum
invitaverat…
Mane
vero
facto
omnes
ad
quoddam
flumen,
ipsi
villæ
vicinum
festinabant:
ad
quod
Dominus
Rex
hoc
ordine
descendebat:
alto
equo
insidebat;
et
Magistrum
domus
Alemannorum,
et
Castellanum
de
Seleph
Hospitalarium,
cum
eorum
sociis,
viris
religiosis
millibus,
suo
lateri
adjungebat:
quem
Dominus
Ruppinus
junior
rex,
quem,
ante
dixi,
Otto
Romanorum
Imperator,
ad
petitionem
senioris
Regis
nuper
coronaverat,
cum
nobilibus
terræ
illius,
et
cum
multis
militibus,
pulchre
indutis,
subsequebatur;
quorum
servi
singula
vexilla
et
baneras
in
manibus
gestantes,
et
eorum
equos
phaleratos
deducentes,
seniorem
Regem
præcedebant:
inter
quos
et
ipsum
multi
sarganti
pedites,
cum
armis
suis,
ad
custodiam
Regis
discurrebant:
qui
ab
omnibus,
hic
astantibus,
Sub
Tacfol,
id
est,
Sacer
Rex,
cum
ingenti
clamore
salutabatur:
et
sic
ipse
in
magna
pompa
ad
tentorium
suum,
in
ripa
fluminis
præparatum,
descendebat;
deinde
Græci,
et
eorum
patriarcha,
pedites,
et
præparati
cum
multis
sanctuariis
subsequebantur,
qui
in
tanto
clamore
buccinarum,
et
aliorum
instrumentorum
musicorum,
incedebant,
ut
potius
pompam,
quam
processionem,
ducere
viderentur.
Isti
etiam,
in
loco
eis
deputato,
super
flumen
reliquos
expectabant.
Tunc
tandem
Hormenorum
clerus,
Crucem
quamdam
baptizandam
bajulans,
decenter
cum
suo
Archiepiscopo
descendebat…
Isti
etiam
suam
stationem
et
residentiam
supra
prædictum
luvium
acceperunt.
Processionibus
igitur
in
unum
convenientibus,
hinc
inde
discantari,
et
longas
eorum
barbas,
quæ
illorum
pectora
sicut
quædam
plenaria
contegebant,
multo
hiatu
vidimus
laborare,
qui
Evangelia
et
Epistolas
græce
et
hormenice
recitantes,
et
illum
simulatum
Jordanem
benedicentes,
crucem,
quam
illuc
apportabant,
baptisabant,
et
columbam
a
dextra
illius
emiserunt.
Tunc
quidam
in
asino
in
medium
fluminis
descendens,
et
stans
erectus
zuccharato
gurgite
proclamabat:
Vivat
Rex
noster
in
æternum,
et
rursus;
Valeat
et
confortetur
omnis
Cristianitas.
Omnibus
autem
ab
ore
illius
dependentibus,
et
respondentibus,
Amin,
ille
præcentor
in
aquam
detrudebatur.
Quod
non
sine
multorum
risu
est
effectum.
Deinde
Rex
et
alii,
ipsa
acqua
aspergebantur:
Suriani
vero
toti
nudi
lavabantur.
His
ergo
rite
peractis,
Clerici
ad
monasteria,
Rex
vero
et
milites
ad
campos
festinabant;
ubi
illi
in
phaleratis
equis
discurrentes,
et
hastas
dirumpentes,
egerunt
ludos
militares.
Et
sic
totum
illum
diem
in
lætitia
multa
expenderunt;
postero
die
omnibus
ad
sua
remeantibus».
-
Willebrand.
