Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Սահմանակից եկեղեցեաց եւ Հարքայ ծանուցանէ լինել այս բան Լաստիվերտցոյն ՚ի գլ. թ. Յարեւելից կողմանէ ելեալ ընդ Ապահունեաց եւ ընդ Հարքայ գաւառն անցեալ ՚ի Մանանաղի, իջեալ եւ յԵկեղեաց: Իսկ անուն նորա ցուցանէ լինել ՚ի նմին հանք ազնիւ աղի, մանանայի նմանեցուցեալ, ուստի եւ մեզ երեւի թէ այժմ անկանի ՚ի Թէքման եւ ՚ի Խնուս` ուր ելանէ աղ ընտիր ¹:

Ի գաւառի աստ էր այրն դժուարին` ուր ամրացան երեքկին նախարարք յափշտակօղք գանձուն գ. Արշակայ, զոր Խորենացին գ. 45. ստորագրէ յասելն: Փախըստեայս արկանէր (Սամուէլ Մամիկոնեան) յամուր Այրս ՚ի գաւառին Մանանաղւոյ, յոր մուտ ո'չ գտանէր բայց ՚ի գաւառին Մանանաղւոյ, յոր մուտ ո'չ գտանէր, բայց ՚ի կողմանէ դոյզն ելք էին առ ՚ի թաւալ. եւ առաջի գրաց Այրին` սեպ էր ուղղորդ միապաղաղ, եւ ՚ի վերուստ պաղանձաւքուաւոր, որ հայի յանդունդս խորաձորոյն. եւ որ ինչ զերծանի յանհնարին ուխս սաստկութենէ անկանի` անդադար հոլովմամբ գլորեալ, ո'չ ուրեք լինել ² ոտնակռիւ:

Զեպիսկոպոս գաւառիս յիշատակէ Ղազար Փարպեցի մի ՚ի թուոյ նոցա` որք գրեցին պատասխանի նամակին պարսից. կոչելով ՚ի թղթ. 75. * Տէր Զաւէն եպիսկոպոս Մանանաղւոյ:

Սմբատաբերդ: Լաստիվերտցին ՚ի գլ. ժա. յայս անուն կոչէ զլեառն յասելն. Որս պատրաստեցաւ *Մանանաղւոյն ՚ի լեառն որ կոչի Սմբատաբերդ: Այլ ստորեւ դնէ ՚ի նմա եւ բերդ եւ առաւել ստորեւ ՚ի բազմաւորականն կոչէ Լերինս Սմբատայ: Առին զայն պարսիկք եւ սկիւթացիք ՚ի 1048. չարաչար հարուածս ածեալ ՚ի վերայ փախստէից անդր ամրացելոց:

Շիրնի: Բերդաքաղաք` զոր Արիստակէս Լաստիվերտցին ՚ի գլ. իդ. դնէ ՚Ի Մանանաղոյ սահմանս:

Կաշէ. եւ Աղիասոյ: Կրկին գեօղք ՚ի նոյն սահմանի` որք էին կալուածք երկուց կանանց սահելոյ յաղանդ թոնդրակեցոց: *Ունէին (ասէ) գեօղս երկուս, զնոսա կաղաղս եւ հանգրուան պատրաստական արարին վիշապ օձին կամակորի: Եւ զկնի կոչէ Ագարակս, յասելն: *Եւ զԱգարակսն որ իւրեանց բնակարան տեղիք էին` զորս յառաջ սակաւ մի յիշեցաք, որոց անուանքն կոչին միումն Կաշէ, եւ միւսումն Աղիւսոյ, զբնակիչս տեղեացն զամենեսեան ընդ ինքեանս միաբանեցին||:

Բազմաղբիւր կամ Խաչ Աւան եւ Ջերմայ Քաղաքագեօղ: Տեղիք զորս Լաստիվերտցին ՚ի նոյն գլ. իդ. երեւի դնել ՚ի Մանանաղւոյ սահմանս (2): Վասն առաջնոյն գրէ. *՚Ի հատուածս լերինն Պախրայ` որ այժմ կոչի Գայլախազուտ (3), առաջին հարցն Աւան ինչ էր` զոր Բազմաղբիւր կոչեն, ուր զաստուածային նշանն բազմապայծառ վայելչութեամբ կանգնեալ էին, որ եւ զանուն գեղջն ՚ի նոյն փոխեալ, Խաչ անուանեն մինչեւ ցայսօր||: Պատմէ ապա` եթէ զիարդ արբանեակք երկուց կանանցն կործանեցին զխաչն ՚ի գիշերի, եւ փախեան ՚ի վերոյիշեալ գեօղս, եւ ապա յիւրեանց հետոցն ըմբռնեցան, քանզի գրէ յիշելով զերկրորդ տեղին` յասելն. *Վեց ՚ի նոցանէն` զորս վարդապետս ասէին լինել չար եւ պիղծ կրօնիցն, զնոսին ձերբակալ արարեալ` գայ ժողովն (եպիսկոպոսաց եւ երիցանց հանդերձ ժողովրդովք) ՚ի Քաղաքագեօղի որ կոչի Ջերմայ: