Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Աշմուշատ: ՚Ի վերոգրեալ ծանօթութեան եպիսկոպոսարանաց ՚ի Չորրորդ Հայս` գրի ՚ի յոքնակի սեռականն Արմուսադօն: Զնոյն յիշատակեն եւ այլք ոմանք յարտաքին մատենագրաց յունաց եւ լատինացւոց. Արմօսադա, կամ Արսամօսադա անուամբ, զորոյ զգիրս Պլինոս զ. 9. դնէ ՚ի Մեծն Հայս Մերձ յԵփրատ. իսկ Պտղոմէոս` Մերձ ՚ի Տօրոս: Որպէս եւ տակիտոս ժե. 10. զԱրսամօսադա բերդ յիշէ ՚Ի մէջ Տօրոսի` ՚ի Հայս: Պողիբիոս` որում համաձայնի եւ Պտղոմէոս` զգիրս աշմուշատայ կացուցանէ ընդ մէջ Եփրատայ եւ Տիգրիսի, թէպէտ եւ ՚ի Հայս դնեն, եւ ո'չ ՚ի Միջագետս:

Քաղաք անուանէ Պտղոբիոս ՚ի ը. գիրս իւր. Պլինոս եւ Պտղոմէոս Աւան կոչեն: Գտանի եւ դրամ Մարկոսի Աւրելիոսի կայսեր` տպեալ ՚ի քաղաքիս յունական գրով Արմօսադդէնօն, որ նշանակէ Արմօսադացւոց, կամ ըստ մեզ Աշմուշատացւոց:

Անուն քաղաքիս Աշմուշատ, աղաւաղեալ է յԱրշամուշատ անուանէս, զորօրինակ ուղղագոյն եւս կոչեն ոմանք, եւ ՚ի յանուանէն յայտ լինի` Արշամայ թագաւորի` կամ այլոյ ուրումն Արշամոյ շինեալ զայս քաղաք:

Հայ Եպիսկոպոս տեղւոյս յիշատակի ՚ի ստորագրութիւնս ժողովոյն Հռոմկլայու ՚ի ԺԲ. դարուն` զկնի եպիսկոպոսին Կիպրոսի, եւ նախ քան զեպիսկոպոսն Նփրկերտոյ` Թէոդորոս եպիսկոպոս Աշմուշատայ:

՚Ի նմին ծանօթութեան եպիսկոպոսարանաց` բաց ՚ի նախայիշատակեալ տեղեացդ դնին ՚ի Չորրորդ Հայս եւ յետագայքդ. Տաբի'մօն, որ այժմ Մայրաքաղաք է ասէ. Խոզոմա'խօն. Արտօն, որ է բերդ. Կարինի'ս. Մամուզուրօն:

Ճապաղաջուր: Բերդ` զոր յայս նահանգ երեւի դնել Ասողիկ դ. 36. յասելն. *՚Ի ՆԽԴ. թուականին շարժեցաւ երկիր. բայց սաստկագոյն աշխարհն Չորրորդ Հայոց… բերդն Բալու հանդերձ շինուածովն, եւ քարն եւս փլուզանիւր. խարխալեալ Ճապաղաջուր բերդին, Դկլաթայ, Աթթախայ, եւ Ամթայ, եւ ամենայն քարուկիր գեղեցկաշէն եկեղեցեաց:

Թովմա Մեծոփեցի Գաւառ անուամբ յիշատակէ զՃապաղաջուր, յասելն վասն Լանկթամուրայ. *՚Ի սակաւ աւուրս եհաս ՚ի վերայ նորա ՚Ի Գաւառն Ճապաղաջրոյ:

Յիշատակի եւ եպիսկոպոսն տեղւոյս ՚ի ստորագրուիս ժողովոյն Սսոյ ՚ի ԺԴ. դարուն. Սերոբէ եպիսկոպոս Ճապղըջրոյ:

Մեծկերտ: Յայտ է թէ անկանի ՚ի Չորրորդ Հայս, զի Սամուէլ թուէ զսա մի ՚ի տեղեաց` զոր էառ եւ յաւեր էած կայսրն Թէոփիլոս ըստ Ասողկայ զՉորրորդ Հայս յաւեր էած: Վարդան կոչէ զսա բերդ, եւ դնէ մօտ ՚ի Բալու. ՚ի գրելն վասն ա. Բարսղի կաթողիկոսի. *Պատահէ նմա փորձութիւն ինչ սակաւ ՚ի ճանապարհին ՚ի բերդն Մեծկերտոյ մօտ ՚ի Բալու ՚ի յունականացն որ անդ. որք կամեցան կողոպտել զնոսա:

Յիշէ անդէն Վարդան եւ զԾովակ` յասելն. *Բայց զխաչն երկաթի` ձեռագործ առաքելոյն Թէոդոսի, որ տանէին առաջի, ընկեաց բարձողն ՚ի Ծովակն: Այլեւ զկղզեակն որ ՚ի նմին ծովակի` յիշատակէ նա ինքն Վարդան` յասելն. *Աթոռն հայոց շրջեալ ՚ի բազում վայրս, ՚ի Կարմիր վանքն, եւ ՚ի շուղըն, եւ ՚ի Ծովքն, գնացեալ դադարէ ՚ի Հռոմկլայն:

Նոյնպէս եւ Շնորհալին վասն եղբօր իւրոյ Գրիգորի կաթուղիկոսի ՚ի յիշատակարանն Յիսուս որդւոյ.

*՚Ի Ծով անուն դղեկէն ելեալ, զոր սեփհական ինքեան շինեալ: