Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Շատիկ: Յիշատակի առ ասող. գ. 11. *Եւ սկսաւ նա (Սմբատ Տիեզերակալ) գոռալ ընդ հօրեղբօր իւրոյ Մուշեղայ որ ՚ի Կարս, եւ առնու զբերդն որ ՚ի Ճակատսն, որում Շատիկն կոչեն: Յիշէ զնոյն եւ Լաստիվ. գլ. բ. առանց որոշելոյ զգաւառն. *Մի ոմն յիշխանացն ՚ի կողմանէն Աշոտոյ ՚ի դատ կացեալ առաջի Գէորգէ, ասէ թէ Շատիկ իմ բնական տեղի է` զոր անիրաւաբար տարաւ յինէն Սմբատ:

Կողբ: Յերկրին ճակատուց դնէ զայս Թովմա Մեծոփեցի` Գիւղաքաղաք կոչելով, որ մեզ թուի նոյն իսկ Ճակատք գաւառ: Նոյն երեւի լինել ընդ այսմ կողբայ որ յիշատակի առ Յովհաննու կաթողիկոսի` յասելն վասն եզրի կաթողիկոսի. *Ընկալեալ պարգեւս զերիր մասն գիւղաքաղաքին Կողբայ, եւ զաղտս նորին բովանդակաբար, դառնայ մեծաւ շքով ՚ի տեղի իւր: Սոյնպէս յիշատակի եւ առ Ստեփաննոսի Օրպէլեան. գլ. իզ: Զաղահանս Կողբայ յիշատակէ եւ Կիրակոս գլ. հբ. յասելն վասն թաթարաց. *Զամենայն աղահանս առին որ ՚ի Կողբ, եւ որ յայլ կողմանս կողմանս:

Աշոտ սպարապետ որդի Շապհոյ յաւուրս ա. Սմբատայ արքայի հիմնեաց աստէն եկեղեցի` որպէս գրէ Յովհաննէս կաթողիկոս. *Զկնի ապա հիմնադրէ եկեղեցի ՚ի քաղաքագեօղն Կողբ, բազմածախ փարթամութեամբ: Առ Խորենացւոյն գ. 60. կոչի Գիւղ. *Միւս ընկեր նմին ՚ի Կողբ գեղջէ, որում Եզնիկ անուն կոչէր:

Զայսոսիկ համարիմք մի եւ նոյն Կողբ. զի այլուր ո'չ գտաք ցարդ ՚ի գիրս նախնեաց Կողբ անուն գիւղ ինչ կամ քաղաքագեօղ, բայց եթէ գաւառ ՚ի Գուգարս, որ եւ տիրապէս կոչի Կողբոփոր: Նոյնպէս եւ զՃակատք գաւառն համարիմք լինել այն` որ է յԱյրարատ, եւ ո'չ որ ՚ի տայս. զի բան Յովհաննու կաթողիկոսի. գրեթէ յայտնի ցուցանէ լինել յԱյրարատ, քանզի շինութեամբ եւ տէրութիւն Բագրատունեաց (յորմէ ցեղէ էր վերոգրեալ Աշոտ) էր յԱյրարատ:

Սուրմառի, կամ Սուրմար: Բերդաքաղաք յիշատակեալ ՚ի Լաստիվ. գլ. ժ. *Եւ նա (այսինքն Վեստն Սարգիս) ելեալ յամրոցէն (Անւոյ) երթայ ՚ի բերդաքաղաքն որ կոչի Սուրմառի: Թովմա Մեծոփեցի դնէ զնոյն ՚ի Ճակատ գաւառի յասելն. *Եկին (զօրք Լէնկթէմուրին) ՚ի վերայ Ճակատուց երկրին Սուրմարու եւ Կողբայ: Պատմիչն Օրբէլեան. գլ. ե. թղթ. 24. կոչէ Սուրբ Մարի. Առին (Զաքարէ եւ Իւանէ իշխանքն) զկարս եւ զՎաղարշակերտ, զԿաղզուան, զՍուրբ Մարի, եւ զԱնի, եւ զԱնբերդ: Նոյնպէս գրէ եւ առ Կիրակոսի ՚ի գլ. խգ. վասն թաթարաց ՚ի ԺԳ. դարու, ասպատակողաց ՚ի Հայս. *Առին եւ զքաղաքն Սուրբ Մարի` զոր սակաւ ամօք յառաջ առեալ էր զնա ՚ի տաճկաց Շահնշահի եւ Աւագին, եւ դե'ռեւս կարկատեալ էին, յանկարծակի եհաս ՚ի վերայ նոցա մի ոմն յաւագացն (թաթարաց) զօրօք բազմօք` որում անուն էր Զարաբահտուր, եւ վաղվաղակի ա'ռ նա, եւ զոր ինչ եգիտ ՚ի նմա յափշտակեաց:

Նոյն եւ առ Թովմայի Մեծոփեցի. որ գրէ վասն թագաւորին Ազախաց, դիմեաց *՚Ի վերայ երկրին Ճակատուց էառ զքաղաքն Սուրբ Մարի, եւ ՚ի հիմանց տապալեալ զամուրն մեր` որ էր ամրափակեալ պատուական ազգին Բագրատունեաց, եւ գերեաց զքաղաքն եւ զամենայն շրջակայ գեղորայսն: Եւ անմիջապէս ՚ի վերայ բերէ. *Իսկ բարեպաշտ տանուտէր մի Մարտիրոս անուն… ՚ի գեղջէն Կողբայ ելեալ ՚ի լեառն Բարդող` որ կոչի յայլոց ազգաց Թակալթու, յոյժ արի եւ քաջ մանկամբ գեղջն ապրեցոյց զամենայն հաւատացեալսն: