Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Խաչիկ կաթուղիկոս հայոց կացեալ ՚ի հայրապե տութեան ամս, ժթ. եւ ամիսս իբր. 6. վախճանեցաւ, եւ թաղեցաւ յիւրում հանգստարանի ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ եկեղեցւոյն Արգինայի` զոր իւր էր շինեալ: Յայնժամ Գագիկ արքայ Շահնշահ ժողով մեծ արարեալ եպիսկոպոսաց յԱնի քաղաք, յորս գլխաւոր էր Սահակ եպիսկոպոս Արշարունեաց, կացոյց հաւանութեամբ նոցա յաթոռ կաթուղիկոս ութեան հայոց զտէր Սարգիս առաջին, յամի տեառն. 992. եւ ՚ի թուին հայոց. նխա. յերկուշաբթի աւուր զկնի սրբոյ զատկին:
       Սա էր մին ՚ի միաբանից վանացն Սեւանայ կղզւոյ, եւ երեւելի ՚ի մէջ կրօնաւորաց. սմա տուեալ էր Գագիկ արքայ յառաջ քան զթագաւորելն զվանսն Շողագայ. եւ յետ թագաւորելոյն կարգեալ էր զնա առաջնորդ Սեւանայ վանիցն. եւ զի քաջ գիտէր զառաքինական ընթացս կենաց նորա, նմին իրի յետ մահուան Խաչկայ զնա ետ ձեռնադրել կաթողիկոս: Սա ինքն տէր Սարգիս ունէր զմարդասէր եւ զքաղցր բարս. եւ էր խոնարհ ՚ի կենցաղավարութեան` եւ խոհեմ ՚ի կառավարութեան, միանգամայն եւ ճգնազգեաց եւ աղօթասէր. զի զոր ինչ կարգ պահոց եւ աղօթից ունէր ՚ի վանական ութեան իւրում, զնոյն պահեաց անխափան եւ ՚ի կաթողիկոսութեան: Այս հայրապետ գտեալ զնշխարս ինչ սրբոց Հռիփսիմեանց` շինեաց եկեղեցի յանուն նոցա առընթեր կաթուղիկէին Անւոյ:
       ՚Ի սորա աւուրս ծաղկեցաւ Ստեփաննոս վարդապետ Տարոնեցի ` Ասողիկ կամ Ասողնիկ կոչեցեալ. որ եւ հրամանաւ սորին Սարգսի արար զպատ մութիւն հայոց ՚ի ծագմանէ ազգին մինչեւ ՚ի ժամանակս իւր` յերիս գիրս, ցամ տեառն. 1000. կամ 1004: Սորա երեւի արարեալ եւ զմեկն ութիւն մարգարէութեն Երեմիայ. զի Գրիգոր Մագիստրոս` որ փոքր մի յետոյ էր, եւ ՚ի պատանեկ ութեան տեսեալ էր զնա, գրէ ՚ի թուղթն առ Գէորգ վարդապետ այսպիսի ինչ. Վասն որոյ բանս հայցէ ՚ի քէն զմեկնութիւն Երեմիայի մարգարէի, զոր գրեալ է Ասողնկայ երջանիկ ծայրագոյն ծերոյ, շնորհել մեզ:
       բ. ՚Ի չորրորդ ամի կաթողիկոսութեան տեառն Սարգսի` յաւուրս քաղոց ամսոյն, այն է դեկտեմբեր, եղեւ գետնաշարժութիւն սարսափելի ՚ի սահմանս Հաշտենից, Խորձենոյ, Ծոփաց, Բալուայ, եւ Պաղնոյ. եւ տեւեաց ամիսս եօթն. եւ եղեն քանդմունք մեծամեծք: Զայսմանէ գրէ Ասողիկ վկայ ականատես: Բոլորովին փլան ասէ շինուածք ամենայն ՚ի հիմանէ դղորդեալք, ընդ գրեցելումն` թէ շարժէ զառ ՚ի ներքոյս առ ՚ի հիմանց, եւ սիւնք նորա դողան. եւ կամ թէ` որ հայի յերկիր, եւ տայ դողալ սմա: Փոխանակ մարգարէիցն արար աստուած` որմոցն աղաղակել. եւ փոխանակ առաքելոցն լերինք ձայն արձակեցին. զի ծանիցեն եւ իմասցին անզագայք զահաւոր զօրութին աստուծոյ. որք ոչ լուան ՚ի լրոյ, զփորձ առցեն տեսութեամբ եւ չարչարանօք անձանց: Զի հերձան լերինք, եւ պատառեցան վէմք. բացան աղբիւրք եւ ջուրք յանջրդին տեղիս, եւ ցամաքեցան ելք սովորական ջուրց, դաշտք ծածանէին, եւ լերինք որպէս թէ առ միմեանս խոնարհէին. ծխոյ նմանութեամբ փոշւոյն ծառայելոյ զօդսն լնոյր. եւ ամենայն շինուածք քաղաքաց գիւղից եւ ագարակաց տապալեալ` զբնակիչսն ՚ի ներքոյ առնուին, մեռեալս եւ կիսամեռս զնոսա առնելով. եւ մնացելոցն կենդանեաց ճիչք լալեաց եւ վայք ողբաց ՚ի վեր բարձրանայր. եւ բերդն Բալու հանդերձ շինուածովն եւ քարն եւս փլուզանիւր խարխալել Ճապաղաջուր բերդին Դկլաթայ, Աթթախայ եւ Ամդայ. եւ ամենայն քար ու կիր գեղեցկաշէն եկեղեցեաց եւ ապարանից:
       գ. Յանցանել այսպիսի դառն աւուրց կիւրապաղատն Դաւիթ` իշխան Տայոց` լուեալ թէ մեռեալ է Բատ ամիրայ Ապահունեաց, դիմեաց անդր զօրօք. եւ պաշարեալ զքաղաքն Մանազկերտ աւուրս բազումս` տագնապ մեծ հասոյց ՚ի բնակիչս նորա. եւ առեալ զայն` ՚ի բաց վարեաց անտի զամենայն այլազգիս. եւ բնակեցոյց ՚ի նմա զՀայս, եւս եւ զՎիրս եղեալս ընդ իւրով իշխանութեամբ: Դառնացեալ ընդ այս յոյժ այլազգեաց առ հասարակ` անհամար բազմութեամբ դիմեցին եւ եկին ՚ի վերայ Դաւթի. եւ հասեալ ՚ի գաւառն Ծաղկոտան` ՚ի գիւղն որ կոչիւր Կոստեանք. բանակեցան անդ. էր ընդ նոսա եւ մեծ ամիրայն Ատրպատականի Մամլուն` որ տիրէր կողմանցն պարսից: Իսկ Դաւթայ առել զզօրս իւր` եկն ՚ի Վաղարշակերտ. հասին անդ յօգ նութիւն նմա եւ Գագիկ թագաւոր հայոց, եւ Աբաս ընդ նմա. եւս եւ թագաւորն վրաց Բագարատ: Յորոց զահի հարեալ այլազգեացն` այրեցին գիշերայն զբազում մօտակայ շէնս. եւ փախուցեալ մեկնեցան անտի, եւ գնացին յաշխարհ իւրեանց: Այլ մին ՚ի զօրավարաց Դաւթի Կարմրակէլ անուն` ըստ գրելոյ Ուռհայեցւոյն` պնդեալ զհետ նոցա` եհար զյետնամայսն. եւ յառաջ անցեալ կալաւ եւ զկինն Մամլունայ, եւ եբեր առ Դաւիթ :
       Իսկ Դաւիթ դարձեալ ՚ի սահմանս տ էրութեան իւրոյ, եւ կացեալ անդ զժամանակ ինչ` էառ զզօրս հայոց եւ զվրաց, եւ դիմեաց ՚ի վերայ Խլաթայ, որ եւս էր ՚ի ձեռս այլազգեաց. եւ պաշարեաց զքաղաքն յամսեանն դեկտեմբերի: Էր արտաքոյ քաղաքին եկեղեցի մեծ` որ երբեմն լեալ էր եպիսկոպոսարան հայոց. եւ ուխտատեղի: Զայն եկեղեցի իջեւանս արարին իւրեանց զօրքն վրաց, զոր եւ կարգեցին ախոռ երիվարաց իւրեանց` առանց գիտելոյ Դաւթայ: Տեսեալ այլազգեաց` որք էին ՚ի քաղաքի զայն գործ նոցա խօսեցան առ նոսա ՚ի պարսպէ անտի, եւ ասեն. ո՞չ քրիստոնեայք էք դուք, եւ զիարդ պղծէք զեկեղեցիդ զայդ: Եւ վրացն պատասխանի արարեալ յանդգնութեամբ եւ հայհոյութեամբ ասեն. մեր առաջի եկեղեցիդ հայոց եւ մզկիթ ձեր` մի համարեալ է:
       ՚Ի յերկարիլ պաշարման քաղաքին մինչեւ ՚ի տօն զատկին, եկն ՚ի վերայ նոցա սակաւ զօրօք ամիրայն Ամդայ. եւ պատերազմեալ սաստ կութեամբ ընդ զօրս Տայոց` հարան զօրք իւր ՚ի նոցանէ չարաչար, եւ նահանջեցան յետս: Այլ իբրեւ եհաս գիշեր, անկաւ ահ զարհուրանաց ՚ի վերայ զօրացն վրաց. յորմէ խուճապեալ շփոթեցան յիւրեանս, եւ ՚ի փախուստ դարձան. փախեան ընդ նոսա եւ հայք: Զայն տեսեալ թշնամեացն` պնդեցան զկնի նոցա, եւ հարին զբազումս ՚ի նոցանէ. ընդ որս եւ զԲագարատ մագիստրոս վրացի. եւ կալան զմեծ իշխանն վրաց զԲագուրան:
       դ. Իսկ Մամլուն ամիրայն Ատրպատականի դարձել պատրաստել ՚ի պատերազմ` ժողովեաց զօր բազում յոյժ իբր հարիւր հազար արանց քաջաց ՚ի պարսից եւ ՚ի մարաց եւ ՚ի Խորասանայ. եւ անցեալ ընդ Վասպուրական աշխարհ, եկն ՚ի գաւառն Ապահունեաց ՚ի կողմանս Մանազկերտի` տալ պատերազմ ընդ Դաւթայ: Իսկ Դաւիթ ոչ կամելով ինքնին ելանել ընդդէմ նորա, զի տկարացեալ էր եւ յեցեալ ՚ի ծերութիւն, առաքեաց հրեշտակս առ թագաւորն հայոց Գագիկ, եւ առ թագաւորն վրաց Գուրգէն որդի Բագրատայ, եւ խնդրեաց ՚ի նոցանէ օգնութիւն: Եւ Գագիկ ընտրեալ վեց հազար այր զօրաւոր` ետ ՚ի ձեռս Վահրամայ Պահլաւունւոյ եղբօր Վասակայ սպարապետին հայոց, եւ Սմբատայ Մագիստրոսի եւ Աշոտոյ իշխանի ուրումն ազգականին Վահրամայ. եւ առաքեաց յօգնութիւն Դաւթայ . եկին ընդ նոսա եւ սակաւ զօրք Աբասայ արքային Կարուց. եւ վեց հազար զօրք ՚ի Գուրգենայ. ընդ որս եւ զօրքն Դաւթի, որոց զօրագլուխ եղեւ Գաբրիէլ ոմն որդի Ոչոպընտրեայ. ամենեքին առ հասարակ ոգիք իբր քսան հազար:
       Գնացեալ սոցա ՚ի լեառն Սուկաւ ՚ի ձորն աղտից` պահէին զառաջս պարսից. եւ ապա եկին ՚ի գաւառն Ապահունեաց. եւ բանակեցան յանդիման թշնամեաց իւրեանց ՚ի բարձր տեղւոջ ուրեք ՚ի սահմանս գեղջն Ծըմբոյ: Այլ սիրտք նոցա զարհուրեալ ընդարմացան ՚ի տեսանել զայնչափ բազ մութիւն բանակի թշնամեացն. մանաւանդ զի ոչ կարէին խլրտիլ ՚ի տեղւոջէ անտի իւրեանց: Եւ յառաւելուլ նոցա յերկիւղ սաստիկ` յաղօթս եղեն ապաստան, եւ ՚ի նոյն շարունակելով աղաչէին զաստուած` պաշտպանել ինքեանց ՚ի պարծանս քրիստոնէական հաւատոյ:
       Գիտացեալ Մամլունայ, եթէ երկիւղիւ պաշարեալեն Հայք եւ Վիրք, եւ տեսեալ զսակաւ ութիւն նոցա` փութացաւ պատրաստել զճակատ իւր յառաջնում աւուր անդ արաց ամսոյ. եւ ահեղ իմն արշաւանօք խաղացոյց զզօրսն յառաջ եւ մերձեցաւ յայն տեղի բարձր. ուր էին Հայք եւ Վիրք. եւ ձայն ետ նոցա իջանել ՚ի մարտ: Իսկ նոցա զանգիտեալ` առաքեցին բանս, եւ ասեն. մեք ո'չ ելանեմք այսօր ՚ի պատերազմ. այլ` յայլ օր: Ընդ այս բան նոցա յոխորտացեալ թշնամեացն` յղեցին պատգամս առ նոսա, եւ ասեն. թէ կամաւ եւ եթէ ակամայ հարկ է ձեզ այսօր պատերազմիլ. բայց նոքա ոչ առին յանձն եւ ոչ արկին գանձամբ զէն. այլ քանի մի ոմանք իջեալ մենամարտեցան ընդ թշնամիսն . եւ ՚ի նմին մենամար տութեան մեռան ՚ի վրաց արք հինգ: Եւ զի աննահանջելի պատրաստութեամբ վառեալ էին թշնամիքն, տեսեալ թէ հայք ոչ իջանեն, յարձակեցան ինքեանք սաստութեամբ ՚ի վերայ խառն ամբոխիւ յամ կողմանց:
       Շփոթեալ հայոց եւ վրաց յարշաւանաց նոցա` առին իւրաքանչիւր զզէնս իւրեանց. եւ ՚ի բաց եդեալ զերկիւղ` աղաղակեցին առ ած` եւ ասեն. օգնեա ' մեզ Աստուած փրկիչ մեր. զայս ասացել` հեծան յերիվարս իւրեանց, եւ առանց ճակատ յօրինելոյ` ՚ի դիմի հարան թշնամեաց խառն ՚ի խուռն, եւ զայրագին յարձակմնմբ կոտորեցին զնոսա` ՚ի բերան սրոյ: Տեսեալ թշնամեացն` եթէ սպառին ՚ի նոցանէ, ՚ի փախուստ փութացան. որոց զհետ պնդեալ հայոց եւ վրաց` հարին ՚ի նոցանէ զբազումս մինչեւ ՚ի դուռն Արճէշ քաղաքի. եւ դարձ արարեալ անտի յետս` յաւարի առին զամենայն զարդ եւ զկահ բանակի նոցա, եւ զկողոպուտ անկելոցն. որովք լիացան եւ փարթամացան ամենեքին. եւ գիտացին, եթէ զօրութեամբ տեառն յաջողեցաւ նոցա այն գործ. վասնորոյ եւ գոհանային զաստուծոյ. մանաւանդ զի ոչ ոք ՚ի նոցանէ անկաւ ՚ի մարտի անդ, եւ ոչ իսկ ոք վիրավորեցաւ, բաց ՚ի հնգից անտի` զորս յիշեցաք. եւ գնացին ուրախութեամբ իւրաքանչիւր յաշխարհ իւրեանց:
       Յետ իբր տարւոյ միոյ իշխանք Տայոց նախանձաբեկ լեալ ընդ հռչակիլ անուան Դաւթի Կիւրապաղատի ՚ի յոյնս ՚ի Հայս եւ ՚ի Վիրս, միանգամայն եւ ձանձրացեալ ՚ի ծերութենէ նորա, խորհուրդ վատ եդին ՚ի միտս իւրեանց. եւ ՚ի հաղորդիլ նորա մարմնոյ եւ արեան տեառն յաւուր մեծի հինգ շաբթի դեղ մահու խառնեալ ՚ի սուրբ խորհուրդն` կարճեցին զնա ՚ի կենաց ակն ունելով թէ ինքեանց վիճակեսցի ինչ յիշխանութենէ նորա. որովհետեւ ոչ ունէր Դաւիթ ոչ որդի եւ ոչ եղբայր: Բայց նա մինչչեւ աւանդեալ էր զհոգ իւր` իբրեւ գիտաց զմիտս նոցա. կտակաւ յանձն արար զբոլոր աշխարհն Տայոց եւ զզօրս իւր ՚ի կայսրն Վասիլ, եւ թող ութիւնս տուել սպանողաց իւրոց` վախճանեցաւ:
       Զսմանէ բազում գով ութիւն գրէ Ասողիկ ականատես վկայ . Էր ասէ այրն հեզ եւ հանդարտ առաւել քան զամենայն թագաւորս` որ ՚ի ժամանակիս յայս. եւ եղեւ նա պատճառ խաղաղ ութեան եւ շին ութեան ամենայն արեւելեայց, մանաւանդ հայոց եւ վրաց. զի զգոռ պատերազմաց յամենայն կողմանց դադարեցոյց նա յաղթօղ եղեալ յամի շուրջանակի ազգաց, եւ թագաւորք բազում կամաւ հնազանդեցան նմա: Սա լցեալ աւուրբ` ծերացեաք ժամանակօք վախճանեցաւ: Սոյնպէս եւ Լաստիվերացին` որ տեսեալ էր զնա, բազմօք գովէ: Էր ասէ այր հզօր եւ աշխարհաշէն , մեծապարգեւ եւ աղքատասէր. որ եւ էր արդարեւ սահման խաղաղութեան. քանզի յաւուրս նորա հանգչէր ամենայն մարդ ընդ մարգարէութեանն ընդ որթով իւրով եւ ընդ թզենեաւ:
       ե. Էր յայնժամ կայսրն Վասիլ ՚ի Տարսոն Կիւլիկեցւոց. եւ իբրեւ լուաւ զմահուանէ Դաւթի , եւ զկտակէն` զոր արար նա, (որպէս յիշէ եւ Կեդրենոս ), փութացաւ հասանել յաշխարհն Տայոց. եւ եկն նախ ՚ի կողմանս Մելտինոյ: Ուր մատեան առաջի նորա քահանայք հայոց ՚ի Սեբաստիոյ, եւ պատմեցին նմա` զոր միանգամ արարեալ էր ընդ նոսա մետրոպօլիտն, զորմէ խօսեցաք ՚ի գլ. լխ: Եւ կայսրն հրամայեաց նոցա համարձակ պաշտել այնուհետեւ զպաշտամունս հայոց, եւ հնչեցուցանել աներկիւղ զձայն ժամահարի: Եւ ինքն անցեալ անտի` գնաց ՚ի քաղաքն Երիզայ` որ ՚ի գաւառն Արշամունեաց առ Դերջանաւ: Եկն անդ առ նա ամիրայն Նփրկերտոյ ՚ի պատուել զնա. եւ նա եւս տուեալ ամիրային պատիւ իշխանութեան` բազում պարգեւօք արձակեաց յիւրմէ. եւ հրաման առաքեաց առ զօրս Տարոնոյ եւ Չորրորդ Հայոց` օգնական լինել ամիրային` յոր պէտս իրաց եւ կոչեսցէ զնոսա:
       Եւ ապա մեկնել անտի` գնաց ՚ի կողմանս լերինն, որ Հաւճիչ կոչիւր: Ուր եկին ընդ առաջ նորա Բագրատ թագաւոր ափխազաց, եւ հայր նորա Գուրգեն թագաւոր վրաց, եւ մեծարեալ զնոսա կայսեր` ետ Բագրատայ զպատիւ կիւրապաղա տութեան եւ զհայր նորա զԳուրգէն Մագիստրոս կարգեալ` արձակեաց զերկոսին եւս գնալ յաշխարհս իւրեանց: Մինչչեւ մեկնեալ էր նոցա, հասին անդ եւ ազատագունդ Տայոց ՚ի յարգ ութիւն կայսերն. եւ նոքա եւս պատուեցան ՚ի նմանէ: Եւ եղեւ անդ ՚ի նմին աւուր դժբաղդիկ իմն պատահար մեծի պատերազմի յղգս դոյզն ինչ սնոտի պատճառի` ընդ պատմելոյ Ասողկայ: Այր ոմն ՚ի զօրացն ռուսաց եղելոց ՚ի բանակի կայսեր տանէր խոտ երիվարի իւրում, առ որ մատուցեալ մի ոմն ՚ի վրաց խլեաց զայն ՚ի ձեռաց նորա. եւ յաղաղակել առն առ այլ ռուսս աղաղակեաց եւ վրացին առ իւրսն. եւ զի վրացիք մօտ էին, հասել նորա անդր սպանին զռուսն: Զայն տեսեալ այլոց ռուսաց, որոց թիւ էր վեց հազար նիզակաւոր առանց, շարժեցան ՚ի պատերազմ, եւ յառաւելն գրգռիլ` ելին ընդդէմ նոցա ազատագունդքն Տայոց. բայց ոչ կարացեալ զդէմ ունիլ կատաղի յարձակման ռուսիցն` կոտորեցան բազումք. ընդ որս եւ երեսուն արք ՚ի յոյժ պատուաւորաց. այն է` զօրավարն Տայոց, զոր պատրիկն կոչէին, եւ երկու որդիք Ոչոպընտրեայ` Գաբրիէլ եւ Յովհաննէս եւ այլ ոմն Չորտուանէլ անուն` թոռն Ապուհարպայ, եւ այլք:
       Եւ իբրեւ չուեաց անտի կայսրն Վասիլ, եկն ընդ առաջ նորա Աբաս թագաւոր Կարուց` գեղապանծ եւ վայելուչ զարդարեալ զամենայն ծառայս իւր ընդ կարգի. մինչեւ զմայիլ իսկ կայսերն: Եհաս անդր եւ թագաւորն Վասպուրականի Սենեքերիմ. եւ ապա եղբայր նորա Գուրգեն: Ընդ որս ուրախ լեալ կայսեր` մեծարեաց եւ պատուեաց զնոսա արքայավայել պարգեւօք. եւ ետ նոցա զձիս եւ զջորիս եւ հանդերձս պայծառս, եւ ոսկի յոլով. եւ դարձոյց զնոսա անդրէն յետս. եւ գրեաց հրովարտակ առ շրջակայ ամիրայս, զի մի բնաւ նեղեսցեն զնոսա: Եւ ինքն անցեալ ընդ հարք գաւառ չոքաւ ՚ի Բագրեւանդ. եւ բանակեցաւ ՚ի դաշտին մերձ ՚ի Վաղարշակերտ քաղաք. եւ մնայր անդ գալստեան Գագկայ արքայի Մեծին Հայոց. իսկ Գագիկ Շահնշահ նուաստ ութիւն անձին համարեալ զգնալն ` ոչ չոքաւ առ նա:
       Յայնժամ քեռորդի նորա Աբուսահլ. որ թշնամութեամբ էր ընդ նմա, զայս գործ նորա առիթ առեալ` չարախօս եղեւ զնմէ առ Վասիլ: Իսկ Վասլի անտես արարեալ` ել անտի եւ եկն ՚ի քաղաքն Ուխթեաց, եւ տիրեաց ամենայն աշխարհին Տայոց, եւ կացոյց ՚ի վերայ քաղաքաց վերակացուս ՚ի հաւատարիմ մարդկանէ տեղւոյն. եւ զմնացեալ ազատս աշխարհին առեալ տարաւ ընդ իւր յաշխարհն Յունաց, եւ բնակեցոյց զնոսա անդ. Իսկ իբրեւ լուաւ արքայն Գագիկ եթէ չարախօս լեալ է զիւրմէ Աբուսահլ առ կայսրն, առաքեաց զորդի իւր զՅովհաննէս զօրօք ՚ի վերայ քաղաքացն` յորս տիրէր Աբուսահլ. եւ Յովհաննու եկեալ` յաւարի էառ զգաւառն Կոգովիտ եւ զԾաղկոտն. եւ դարձաւ առ հայր իւր: Իսկ Գուրգեն վրաց արքայ անարգանս իւր համարեալ զպատիւ մագիստրոսութեան` զոր ետ նմա կայսրն Վասիլ, զի ինքն ակնուէր գոնէ կիւրապաղա տութեան խաղաց զօրօք իւրովք յաշխարհն Տայոց, եւ բռնացեալ անդ սիրեաց բազում տեղեաց: Արձակեաց յայնժամ ՚ի վերայ նորա Վասիլ կայսեր զԿանիկլ զօրավար. որ յետ կռուելոյ ընդ Գուրգենայ ՚ի կողմանս Բասենոյ զբազում ժամանակս` հուսկ յետոյ նուաճեաց զնա ՚ի հնազանդութիւն. եւ եկեալ երկոքեանն առ միմեանս յաւանն` որ կոչիւր սուրբ Աստուածածին յանուն եկեղեցւոյն` ՚ի լերին Մեծբաց, կռեցին դաշինս. եւ տուաւ մասն ինչ աշխարհին Տայոց ՚ի ձեռս վրաց: Զկնի սակաւուց մեռաւ Գուրգեն եւ թագաւորեաց որդի նորա Բագրատ արքայ ափխազաց նաեւ ՚ի վերայ աշխարհին Վրաց. եւ ապա ՚ի վախճանիլ նորա յամի տեառն. 1015. թագաւորեաց Գորգի որդի Բագարատայ ՚ի վերայ երկուց աշխարհաց:
       ՚Ի սմին ժամանակի Դաւիթ եղբօրորդի Գագկայ արքայի ապստամբ ութիւն խորհեալ ՚ի նմէ, ոչ եւս կամէր հնազանդիլ նմա: Ընդ որ ցասուցեալ Գագկայ` խաղաց զօրօք իւրովք ՚ի Տաշիր գաւառ ուր տիրէր Դաւիթ . եւ քանդել աւերեաց գրեթէ զամենայն երկիր նորա` զամիսս երիս յամեալ անդէն: Եւ թէպէտ միանգամ եւ երկիցս պատրաստեցաւ Դաւիթ հարկանիլ ՚ի դիմի, այլ զանգիտեալ ՚ի նմանէ ոչ համարձակեցաւ պատահիլ նմա: Յերկերիլ այսր արշաւանաց Գագկայ, Սարգիս կաթուղիկոս տեսեալ թէ այնու պատճառաւ բազումք ՚ի հայոց կորնչին, եղեւ միջնորդ խաղաղութեան, եւ էած զԴաւիթ ՚ի Շիրակաւան. եւ ուխտ սիրոյ հաստատեաց ՚ի միջի կալ յայնմհետէ Դաւթի ՚ի հնազանդ ութիւն Գագկայ իբրեւ հօր, եւ Գագկայ ցուցանել առ Դաւիթ զհայրական խնամս:
       Վախճանեցաւ ՚ի սմին ժամանակի Գուրգեն Արծրունի թագաւոր Անձեւացեաց. եւ մնացին նորա երեք որդիք, Դերենիկ Գագիկ, եւ Աշոտ եւ զի մանկահասակք էին նոքա, Սենեքերիմ եղբայրն Գուրգենայ տիրէր այնուհետեւ ՚ի բովանդակ Վասպուրականի: