Պատմութիւն կաթողիկոսաց Կիլիկիոյ

Հեղինակ

Բաժին

Հայագիտութիւն Հայ դասական մատենագրութիւն

Թեմա

Տեղեկատու գրականութիւն Պատմագրութիւն Աշխարհագրութիւն

ՊԱՏՃԵՆ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԿՈՆԴԱԿԻՆ
       Յի. Քի. ծռյ. տր. Ստեփաննոս արքեպս. եւ շնորհիւ սբյ. Հոգւոյն Վերատեսուչ եւ Պտրիրք. մեծի արքայապերճ մայրաքաղաքիս Կոստանդնուպօլսոյ։ Յորմէ ընծայեսցի Յսաւանդ ողջոյն եւ տիրապարգեւ բազմապատիկ օրհնութիւն Ածախնամ աթոռանիստ մայր եկեղեցւոյն Սսայ տանն Կիլիկիոյ եւ բոլոր վիճակաց նորին, Տիրապահ քաղաքաց եւ գիւղից հրաշալի սբց. վանորէից եւ եկեղեցեաց, բարեջան եւ Առաքելաշնորհ Կթղկս. հոգեզգօն Միքայէլ մեծապատիւ սրբազան Եպիսկոպոսապետի. հոգեշնորհ եպիսկոպոսաց, շնորհազարդ վարդապետաց, մաքրագործ քահանայից, Ածասէր Իշխանաց, բարեխրատ ծերակուտից. արդարավաստակ գործակալաց եւ արուեստաւորաց, եւ առ հասարակ ամենայն լուսաւորչակրօն, բարեպաշտ օրհնեալ ժողովրդոց մերոց մեծաց եւ փոքունց արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց եւ ամենայն չափու հասակի ի Քրիստոս ած. հաւատացելոց , լիցի կալ եւ մնալ խաղաղութեամբ։
       Եւ ընդ շնորհաձիր տիրապարգեւ ողջունի եւ օրհնութեանս` յայտարարութիւն լիցի համայնիցդ սիրելեաց մերոց ի Տէր, զի ամենայն որ միտս ունի եւ կամի զկեալ` վկայէ անշուշտ, թէ կարեւոր են յոյժ մարդկութեանս մարմնական ախտիցն բժիշկք, որք օգտակար դեղոցն սատարութեամբ ապաքինեալ զցաւսն, տան կատարել զընթացս առօրեայ կենաց յաղցաւոր յայս կենցաղ։ Ապա քանի՜ առաւել քահանայք` բժիշկք հիւանդութեանց հոգւոյ` հարկաւոր համարեսցին, որք ի ձեռն սրբարար խորհրդոց եկեղեցւոյ առթեն մեզ ստանալ զերանաւէտ կենացն ժառանգութիւն յաւիտենական յերկինս։ Քանզի պանդուխտ եմք մեք յերկրի` նշդեհ եւ անցաւոր ամենեքին. իսկ մեր բուն եւ սեպհական քաղաք յերկինս է վերին Սիօն, ուստի եւ փրկչին ակն ունիմք Տն. Յիսուսի Քրիստոսի։ Նա` զի մշակք են այգւոյ Տեառն (? ) քահանայք, որք քրտնաջան երկօք հանապազ դարման տանին բանական տնկոց` հաւատացելոցն բազմութեան, պտղաբեր լինել արգասեաց ածահաճոյ առաքինութեանցն տնկագործողին իւրեանց Քրիստոսի։ Ապա եթէ ի հարկաւորութեան պահու ո՛չ գտանիցի բժիշկ, որ ըստ բնութեան եւ ըստ խառնուածոյ խօթացելոցն զդեղ առողջարար մատուցանիցէ, ո՞չ աւանիկ զայրացեալ ախտին` վտանգ մահու ի վերայ հասուցանէ։ Նոյնպէս եթէ ի դէպ ժամանակի ո՛չ գուցէ մշակ յայգւոջ` առ ի հօտել յատանել զանպիտանսն, եւ տնկել պատուաստել զպիտանիսն, ո՞չ ապաքէն խոպանանայ եւ մոլախոտի, եւ փոխանակ բերոց բարութեան առբերէ զփուշ։ Բայց զի՞նչ ասէ ձայնն բարբառոյ. ամենայն ծառ որ ոչ առնէ զպտուղ բարի, հատանի եւ ի հուր արկանի։ Բայց տեսանէաք բազմիցս զի քահանայք որք են բժիշկք ախտաւորութեանց հոգւոյ, եւ մշակք բարեջանք այգւոյ երկնաւորին, եւ կարգեալ են ի հոգւոյն Աստուծոյ կատարել զշնորհաձիր խորհուրդս հաստատեալս ի Քսէ. ի փրկութիւն հաւատացելոց, եւ պարտաւոր են ըստ պաշտաման իւրեանց զմի մի իւրաքանչիւր իբրեւ զհայր զորդի անձանձիր խրատել, յարբեցութենէ, յանիրաւութենէ ` եւ յամենայն իրաց չարաց ի բաց կալ, եւ զհետ կրթիլ բարւոյ, եւ խոստովանութեամբ եւ ապաշխարութեամբ քաւել զմեղս իւրեանց, նոքա մեկուսի զանձինս տարեալ ի մատակարարութենէ խորհրդոց, եւ բարձիթողի արարեալ զժողովուրդն գլխովին, տարաշխարհիկ պանդխտութեամբ եկեալ ի քաղաքս ` շրջէին աստանդական ի պանդոկս, յաղորիս եւ ի գերեզմանատունս իբրեւ զմուրացիկ յանպատուութիւն սրբազան կարգին, եւ յանարգանս համօրէն ազգին։ Եւ ի հարցաքննել մերում զպատճառ նժդեհութեան իւրեանց` տային մեզ պատասխանի, թէ վասն զի հասոյթն քահանայական` զոր տան մեզ ժողովուրդք` հազիւ լինի բաւական ի հոգալ զկարեւոր պետս կենաց մերոց, ապա առ ի վճարել զհարկն արքունի որ սալեան կոչի, ստիպիմք ի փոխատուէ առնուլ զարծաթ տօկօսեօք, եւ ո՛չ կարելով հատուցանել յերկրի մերում, թողեալ զհայրենիս եւ զժողովուրդս գամք ի քաղաքս յայս վճարել զպարտս մեր։ Եւ տեղեկացեալ գիտեմք` եթէ ժողովուրդք հեռաւոր աւանաց եւ գիւղօրէից հազիւ ունին զբաւական քահանայս առ ի կատարել զաստուածային ժամերգութիւն եւ զայլ սրբարար խորհուրդսն` որք հարկաւոր են քրիստոնէի ի կեանս եւ ի մահ. ահա՛ բազումք ի քահանայից անտի թողեալ զնոսա անխնամ, վտարանդի շրջին յօտարութեան հայթայթել զարծաթ ի հատուցանել զպարտս իւրեանց. զայն տեսեալ վշտանայաք ո՛չ սակաւ եւ խնդրէաք հնար եւ ճար մնալ մշտապէս յեկեղեցիս իւրեանց յոյր վերայ ընկալեալ են զձեռնադրութիւն։ Վասն որոյ ազգային ժողովով խորհուրդ առեալ ի դարմանս վնասուս հանդերձ Ազգախնամ ամիրայիւք` աղաչանս մատուցաք հզօր, ահաւոր, բարեգութ եւ ամենողորմ ինքնակալին, եւ նա ըստ բազում մարդասիրութեան իւրում շնորհեաց քահանայից, որք են ընդ տիեզերական իշխանութեամբ իւրով, ազատութիւն ի հարկաց անտի որ սալիեան կոչի, զոր առնուին ի նոցանէ մինչեւ ցայսօր ժամանակի վասն տանց եւ այգեաց եւ արտորէից որպէս յաշխարհականաց։ Եւ ահա՛ զհրովարտակն նորին արքայական բարձրութեան ընդ Պատրիարգական կոնդակիս առաքեցաք առ ձեզ յարձանագրութիւն, եւ այսուհետեւ զօրութեամբ այնմ հրովարտակի ազատ են ամենայն քահանայք յարքունի տրոց անտի, ինքեանք եւ տունք իւրեանց յորում բնակին, այգիք եւ արտորայք նոցա յորոց զկարեւոր պիտոյս ընտանեաց եւ զաւակաց իւրեանց լնուն։ Ապա պարտաւոր են զամենայն աւուրս կենաց իւրեանց աղօթս առնել առ Աստուած վասն մշտայաղթ բարեբաղդ եւ ամենագութ ինքնակալին մերոյ, զի երկար ամօք եւ բարելից յաջողուածովք վարեսցէ հանապազ զմեծազօր թագաւորութիւն իւր յանքոյթ խաղաղութեան, եւ հզօր օգնականութեամբ Ամենակալին զամենայն թշնամիս իւր խորտակեսցէ ընդ ոտիւք իւրովք մինչեւ ի սպառ։ Եւ յօրէ աստի չունին պատճառս ինչ քահանայք ելանելոյ յերկրէ իւրեանց եւ գնալ յօտարութիւն. այլ շատացեալ քահանայական հասութիւ, զոր տան նոցա ժողովուրդք վիճակի իւրեանց, միամտութեամբ սրտիւ պաշտեսցեն զածային ժամերգութիւնսն ի սահ…… մեծաւ հաւատով եւ երկիւղիւ սպասաւորեսցեն ահաւոր խորհրդոյ սրբոյ պատարագին։ Զի թէ երկնաւոր սերովբեն ահիւ եւ դողութեամբ կաց…… ան ի կայծակունսն որ ի վերայ սեղանոյն, ի ձեռն ունելեացն մերձենայր, որ օրինակ …… խորհրդոյն, որչափ առաւել զգուշութիւն պիտի քահանային մատչիլ առ ճշմարտութիւնն` առ կենդանարար մարմին եւ արիւն Որդւոյն Աստուծոյ , որով սրբիմք ի մեղաց, եւ գտանեմք զարդարութիւն եւ զկեանս յաւիտենից։ Նոյնպէս եւ առ կատարումն այլոց սրբարար խորհրդոց` ունելով զմիտս իւրեանց անզբաղ յաշխարհային հոգոց եւ ի տատամսութեանց, մատիցեն հաւատով յուսով եւ սիրով եւ ամենայն երկիւղածութեամբ, զի մի՛ պատիժ պատուհասի յանձինս ձգեսցեն։ Եւ արտաքոյ ժամու աղօթից եւ պաշտաման մի՛ ի վաճառանոցս եւ ի շուկայս դեգերեսցին վայրապար, եւ մի՛ ժամավաճառ լինիցին ի զրոյցս անպիտանս եւ ի սնոտիս, եւ կամ զքնով թարթափեսցին պղերգաբար. այլ պարապեսցին յընթեռնուլ եւ ի միտ առնուլ զածաշունչ կտակարանս զհին եւ զնոր, որպէս զի կարող լինիցին ուսուցանել տգիտաց զհարկաւոր մասունս հաւատոյ ի փրկութիւն հոգւոց, եւ զմեղսասէրս խրատել յածեղեն պատգամաց` եւ դարձուցանել ի վարս բարիս։ Սուրբ սրտիւ եւ անզբօս հաւատով յաղօթս կալ առ Աստուած, ի միտ ածեալ նոցա զպատգամն տէրունական, թէ զոր ինչ խնդրիցէք ի հօրէ իմմէ յանուն իմ տացէ ձեզ։ Հեզ եւ համբոյր եւ բարեմարդիկ լինել առ արտաքինսն, եւ սիրով եւ խաղաղութեամբ եւ ամենայն կարեկցութեամբ վարիլ ընդ ընկերին, ի դէմս ածեալ նոցա զվճիռն առաքելական, թէ որ ատէ զեղբայր իւր մարդասպա՛ն է։ եւ աւետարանական վարդապետութեամբ անձանձրոյթ յորդորել զամենեսին բարեպաշտութեամբ կեալ ի Քս. Յս. եւ ահիւ եւ դողութեամբ զանձանց փրկութիւն գործել. որպէս զի եղիցին հաւատացելոցն հոգիք որպէս դրախտ ածատունկ ազգի ազգի երփնագեղ ծաղկօք առաքինութեան զարդարեալ եւ պտղատոհմական արգասեօք գործոց բարութեան բարգաւաճեալ։ Ապաքէն դուք քահանայք Աստուծոյ եւ սրբարար խորհրդոց մատակարարք, որք զօրութեամբ հրովարտակին արքունի գտիք այժմ ազատութիւն ի սալեանայ կոչեցեալ հարկաց` յորոց նեղեալ տառապէիք յամաց բազմաց` տարագրեալք ի հայրենեաց, ապա հարկ ի վերայ կայ ձեզ անհրաժարելի ըստ ածային հրամանի` անխափան ի պաշտօն ձեր կանխել հանապազ սուրբ սրտիւ եւ մեծաւ հաւատով եւ սրբութեամբ եւ ամենայն ածահաճոյ առաքինութեամբ օրինակ զանձինս ընծայեցուցանել ժողովրդեան , եւ հանապազորդել յեկեղեցւոջ անդ` յորոյ վերայ ընկալեալ էք զձեռնադրութիւն երիցութեան, եւ յամենայն ի կեանս ձեր անարատ քաղաքավարութեամբ զածային ժամերգութիւնսն կատարել, զշնորհաձիր խորհուրդսն պաշտել եւ կենցաղօգուտ խրատիւք եւ վարդապետութեամբ զամենեցուն ընթացս ուղղել առ Աստուած։ Իսկ եթէ այսուհետեւ տակաւին ո՛չ շատասջիք հասութիւն` զոր ունիք ի ժողովրդոց ձերոց, այլ պատճառելով զպատճառս սնոտիս ի բաց երթիցէք ի տեղեաց ձերոց եւ յեկեղեցեաց առ անյագ ցանկութեան արծաթոյ, եւ զժողովուրդ վիճակի ձերում զորոց յանձն կալեալ էք զ …… թողուցուք առանց քահանայի եւ առանց հոգեւորական դարմանոյ, գիտասջիք զի ընդունելոց էք զպատիժ պատուհասի յԱզգախնամ Ամիրայից եւ ի մէնջ ըստ հոգւոյ եւ ըստ մարմնոյ արդար իրաւամբ։ Եւ դուք ժողովուրդք Աստուծոյ լուարուք եւ ի միտ առէք, զի պարտիք պատուել զքահանայս իբրեւ զհրեշտակ Տեառն ամենակալի, եւ հոգալ զպետս կարեաց նոցա (?) զուարթառատ տրովք եւ նուիրօք. քանզի գրէ առաքեալն. եթէ երիցունք կրկին պատուոյ արժանիք եղիցին, մանաւանդ որք (?) աշխատիցին բանիւ եւ վարդապետութեամբ, եւ թէ` արժանի՛ է մշակն վարձու իւրում, եւ թէ` որ ի տաճարի՛ն գործեն` ի տաճարէ անտի ուտեն, եւ որ սեղանո՛յն պաշտօնեայք են` ի սեղանոյ անտի վայելեն. եւ յաւելու ասել, եթէ մեք ի ձեզ զհոգեւորն սերմանեցաք, մեծ ի՞նչ է եթէ ի ձէնջ զմարմնաւորսդ հնձիցեմք։ Ուստի յայսմհետէ քահանայ ոք եթէ թողեալ զժողովուրդ իւր ի բաց գնասցէ յեկեղեցւոյ իւրմէ, որ գլխաւորքդ էք ի ժողովուրդս տեղւոյն, գրեսջիք առ մեզ, եւ մեք ազգային միաբանութեամբ (? ) ո՛չ դանդաղիմք քննել եւ իմանալ զպատճառն երթալոյ նորա, եւ ո՛ ոք գտցի յանցաւոր եթէ քահանայն կամ եթէ ի ժողովրդականաց ոք, հանդերձեալ եմք հոգեւոր եւ մարմնաւոր պատժովք սաստել զայնպիսին։ Հուսկ ապա սիրովն Յիսուսի Քրիստոսի աղաչեմ զամենեսին զձեզ մտադիւր յօժարութեամբ կատարել իւրաքանչիւր առ միմեանս զփոխադարձ պարտաւորութիւնս ձեր ըստ կամացն Աստուծոյ, եւ մի՛ իւիք պակասեալ գտանել. իբր զի քահանայքդ հայրաբար (?) խնամօք ի հոգեւորսդ բերեալ պարապ, եւ ժողովուրքդ որդիական հնազանդութեամբ ի պատուիրանս Աստուծոյ խորհելով հանապազ ի միասին արժանաւորեսջիք հասանիլ խոստացելոցն բարեաց ի պատրաստեալ օթեւանս երկնից. շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամեն։
       Պտրիրք Կստնդնպօլսի
       ՍՏՓՆՍ ԱՐՔ ԵՊՍԿՍ.

       Գրեցաւ ազդարարական
       եւ պատուիրի կոնդակս
       օրհնութեամբ
       յամին Տեառն 1834,
       ի Պատրգրնս. ամ. հայոց,
       ի Կոստանդնուպօլիս։