Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ի Պօլսոյ ի Զմիւռնոյ եւ ի Կարնոյ ժամանեցին թուղք առ սրբազան վեհն: խնդրեալ էր նուիրակն մեծին Պօլսոյ Զաքարիա վարդապետն զթուղթս ինչ ի սրբազան վեհէն, զորս եւ յղեաց: Որք են թուղթ մի ի վերայ քաղաքին Պօլսոյ, մխիթարութիւն եւ սփոփութիւն սակս նեղութեանցն զոր կրէին: Զի վասն մեծ պատերազմին Ռուսաց` սով էր անկեալ ի Պօլիս, եւ ամենեքեան ահաբեկ լեալ` կային ի մէջ տրտմութեան: Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՅԻԶ. ՅԼԷ :
       Թուղթ մի եւս առ Միքայէլ ոմն, որ զկտակ հանգուցելոյ ումեմն Յարութիւն անուամբ, հասուցեալ էր Զաքարիա վարդապետին: (Խ ):
       Թուղթ մի եւս առ մհ. Սարգիս ոմն, որ զԲ ոսկի ողորմութիւնս էր տուեալ, եւ յամենայն ամիս եւս խոստացեալ էր տալ :
       Թուղթ մի եւս առ մահտեսի Ղարտաշն, որ ի կենդանութեան իւրում տուեալ սրբոյ Աթոռոյս վասն հոգւոյն իւրոյ զբաժին: (2) Թուղթ մի եւս առ նորին եղբայր մահտեսի Պետրոսն, վասն այսր դարձեալ, եւ յորդորումն , զի որպէս ի վերայ Պարսպին զանունն արձանացոյց, ի վերայ տանեաց եկեղեցւոյն եւս արձանացուսցէ` տալով զյատուկ իմտատիայս :
       Թուղթ եւս վասն հաստատութեան առ Պալաթու նոր գանձապետ մահտեսի Սիմէօնն, որոյ վասն գրեցաւ ի յուլիսի Ի Զաքարիա վարդապետին գրել զորպէսն, եւ նա գրեալ էր :
       Թուղթ եւս առ Շօռօթեցի Մկրտիչ աղայն գրեաց, սիրով եւ յորդորմամբ պատուէր` (որպէս եւ ի յուլիսի Ի , ) զի զմեզ եւ միաբանից մերոց տալոց դրամսն տացէ: Մխիթարութիւն եւս սակս վշտացն, զի էր ի բանտի: Թուղթ առ Նասիպն, մեղադրութիւն վասն սոպո արարմանցն, (որ ասացաւ ի յուլիսի Ի , ) եւ սաստիւ մեծաւ հարկ, տալ զդրամն անպատճառ :
       Թուղթ մի եւս առ Ուռումէլու նուիրակ Յովհաննէս վարդապետն, որ տրտում եւ յուսահատ նստէր ի Պօլիս: (Որ յիշեցաւ ի յուլիսի Ի : ) Պատուէր` առ Զաքարիա վարդապետն մնալ յայս ձմռանս, եւ մի զերկուս ծախս առնել, մինչեւ եթէ ի գարնանն անդորրութիւն լիցի, երթիցէ ի վիճակն իւր, ապա թէ ոչ, զայլ իմն հոգս արասցէ յայնժամ: Իսկ Պօղոս աղայն` զփօլիցայն նուիրակին Հնդկաց հասուցեալ էր Զաքարիա վարդապետին, (Ա) (որ ի յուլիսի Ժ յիշեցեալ է , ) վասնորոյ` ըզթուղթ մի գրեաց առ նա, շնորհակալիլով վասն տալոյն զփօլիցայն: Այլ եւ ըստ յունիսի Ժ գրելոյն առ նա սրբազան վեհին, գրէր նա այժմ, թէ գրեա ' Հնդկաց նուիրակին, զի զոր ինչ դրամս ունիցի, հասուսցէ ի Բասրա առ Միքայէլ աղայն, զի եւ ինքն ի Պօլիս տացէ Զաքարիա վարդապետին : Եւ սրբազան վեհն գրեաց` (որպէս ասելոց եմ ի ներքոյ . ) եւ ծանոյց նմա չգրելն: Եւ որպէս ի յունիսի Ժ ասացաւ, ի Բաղդատ եւս գոյր դրամ յարդեանց նուիրակին առ գանձապետ Ալէքսանն, (35) նաեւ Շահվէրտի անուամբ հայ ոմն ի Բաղդատ ի տան սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ Տէր Մարկոսին վախճանեալ, զկտակ էր արարեալ սրբոյ Աթոռոյս. (Ի ) զի իւր աղա Թիֆլիզեցի Դաւթի որդի մահտեսի Աստուածատուրն` որ էր ի Բասրա, հասուսցէ սրբոյ Աթոռոյս, որպէս գրէր Տէր Մարկոսն : Վասնորոյ` գրեաց սրբազան վեհն Պօղոս աղային, զի գրեսցէ Միքայէլ աղային զայն դրամսն եւս առնուլ թէ զբաղտատունն, եւ թէ զբասրայունն, (ՃՀ ) զի եւ ինքն ի Պօլիս տացէ Զաքարիա վարդապետին :
       Թուղթ մի եւս առ Միքալէլ աղայն գրեաց ի Բասրա, զնոյն բանսն` զորս գրեաց Պօղոս աղային, եւ պատուէր` շուտով առնուլ ի յԱլէքսանէն եւ մահտեսի Աստուածատուրէն զդրամսն, եւ գրել Պօղոս աղային, զի եւ նա ի Պօլիս հասուսցէ Զաքարիա վարդապետին .
       Թուղթ մի եւս ի Բասրա առ վերոյիշեալ մահտեսի Աստուածատուրն գրեաց, տալ զկտակ Շահվերտուն (Ի ) Միքայէլ աղային, եւ գրել ի Պօլիս Զաքարիա վարդապետին` Զի ի Պօղոս աղայէն առցէ զայն գրով իւրով: Եւ ինքեան եւս գրեսցէ զտալն: Առ Միքայէլ աղայն յղեցաւ: Թուղթ մի եւս Բաղդատ առ սրբոյ Աթոռոյս վէքիլ Տէր Մարկոսն` եւ գանձապետ Ալէքսանն գրեաց, ծանուցանելով զոր ինչ վասն Շահվերտու կտակին գրեաց, եւ պատուէր` զի եւ ինքեանք գրեսցեն մահտեսի Աստուածատուրին` տայ զայն դրամ Միքայէլ աղային: Ապա` եւ վասն առ ինքեանս եղեալ դրամոյն` որ էր մնացորդ արդեանց նուիրակին` զոր առ նոսա էր եդեալ, (որպէս ասացեալ է յանցեալ ամին ի փետրուարի ԻԴ , ) գրեաց զպատուէր` զի հասուցեն ի Բասրա Միքայէլ աղային , եւ գրեսցեն Զաքարիա վարդապետին, զի եւ նա գրովն իւրեանց առցեն ի Պօղոս աղայէն, եւ ինքեան եւս գրեսցեն: (Առ Միքայէլ աղայն յղեցաւ : ) Թուղթ մի եւս առ Հնդկաց նուիրակ Յովսէփ վարդապետն գրեաց, ծանուցանելով զգրելն առ ինքն զթուղթս ի դեկտեմբերի ԺԷ, եւ ի յունիսի Ժ, հանդերձ դիտմամբ նոցին փոքր մի: Եւ Պօղոս աղայիւն հասանիլն առ մեզ փօլիցային իւրոյ, (Ա ) եւ առ Ալէքսանն եղելոյն եւս` որպէս ասացաւ ի վերոյ: Եւ պատուէր` զի զոր ինչ դրամս ունիցի հասուսցէ ի Բասրա առ Միքայէլ աղայն, եւ գրեսցէ ի Պօլիս առ Զաքարիա վարդապետն, զի գրով իւրով առցէ ի նմանէ, եւ ինքեան եւս գրեսցէ աստ: Եւ զի` զԺ հատ միանման եւ կոթաւոր չայի գաւաթս տակովն իւրեանց առեալ բերցէ: Առ Միքայէլ աղայն յղեցաւ, եւ նորինն առ Պօղոս աղայն ի Պօլիս, զի յղեսցէ առ նա ի Բասրա :
       Թուղթ եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապետն գրեաց, ի պատասխանի երից գրոց նորին, գրեցելոցն ի մարտի Ը, ի յունիսի Ե, եւ ի յուլիսի ԻԲ: Առ որ հասեալ էր թուղթն, որ յապրիլի ԻԸ գրեցաւ: Վասն Մսրդամու Առաքէլի գրոյն գրեալ էր թէ` կամի զպղնձեայ մայր գիր մի յղել, եւ ո'չ զհայր, նա եւ զպատկերս պղնձեայս` զոր ինչ եւ խնդրիցես: Գրեաց թէ` այլ չեն պիտոյ մեզ նորին գիրն եւ զպատկերն: Սպառնալիս եւս` զի գրեսցէ նմա: Եւ ի յԱմստերդամ գրեաց զկարգաւոր յղել, որպէս եւ ինքն գրէր: Անթիմոնին զոր խնդրեաց յառաջ, այժմ գրեաց թէ այլ չէ պիտոյ: Եւ զգործիս վասն տպագրին, եւ զայլ ինչս` եւ զթուղթ` եւ զհայր գրոյն, զորս յառաջ գրեալ էր առնուլ, գրեաց կամ ի ձեռն Զաքարիա վարդապետին ի վերայ Պօլսոյ, եւ կամ այլով հաւատարմաւ յղել աստ: Վասն թուղթ շինելով այլ եւս հարցմամբ գրեաց տեղեկանալ: Եւ Ֆռանկիւլի Բաթլնամայի Սաւատն զոր յղեցաք, (որպէս յիշեցաւ յապրիլի ԻԸ , ) տեսեալ էին զի այլ իմն էր լեալ, եւ թուով յառաջ քան զթամասուկն: Ուստի` յղեալ էր յետս Ղուկաս վարդապետն, հանդերձ հաճութիւն, զոր ի դատարանում առեալ էր ի նմանէ յառաջ ի տալն դրամին, (5) եւ սրբազան վեհն հաւանեցաւ, եւ գրեաց միամիտ առնել զՍաղաթիէլն, եւ զորդ նորին Ֆռանկիւլն: Եւ զՄարգարի հուճէթն եւս յղել, որպէս եւ յապրիլի ԻԸ գրեցաւ: Յիշեցոյց եւս թէ` վասն դրամոյն` (դ ) զոր գրեցաք քեզ յապրիլի ԻԸ տալ Զաքարիա վարդապետին, այն գիրն լիցի քեզ ղապզ, որպէս եւ ի նմա գրեալ եմ: Բայց զի մասն ինչ (5) եւս էր հասուցեալ, մասն ինչ եւս նոր գրեաց տալ Զաքարիա վարդապետին: (Բ 5) եւ այսոցիկ ասէ ի միասին , այս գիրս լիցի քեզ ղապզ: Գրեաց փոքր ինչ եւ զորպիսութեանց ներկայիս եւ զանցից :
       Թուղթ օրհնութեան եւս ըստ խնդրոյ սորին առ մահտեսի Պօղոս ոմն, եւ զոքանչն իւր, որ վասն հոգւոյ կնոջն իւրոյ զԱ արծաթէ սկիհ էր տուեալ: Թուղթ եւս առ Պօլսոյ նուիրակ Զաքարիա վարդապետն գրեաց, ի յուլիսի ԻԱ, յօգոստոսի ԻԳ, եւ ի սեպտեմբերի ԺԶ գրեցելոց: Թէ ահա զթուղթսն զորս խնդրեալ էիր յղեցաք, որք ի վերոյ գրեցան: Եւ պատուէր վասն Յովհաննէս վարդապետին, տանել առ ինքն, զի յայս ձմռանս ի միասին մնասցեն` (որպէս եւ նմա գրեաց : ) Իսկ Թօխատու նուիրակի Փօլիցայն (Գ) (որ յիշեցաւ ի յուլիսի Ի, եւ ի սեպտեմբերի Գ , ) ըստ հրամանի սրբազան վեհին տուեալ էր մահտեսի Փիլիպպոսի եղբայր Նազարէթին, որպէս գրէր ինքն: Բայց Նազարէթն չէր գրեալ եղբորն իւրոյ զառնուլն, եւ նա տարակուսէր: Ուստի գրեաց ասել նմա, զի եղբորն զմիամտութիւն գրեսցէ: Իսկ եւ ի Հիւլայու Տէր Մանուէլն հասուցեալ էր ի Պօլիս առ Զաքարիա վարդապետն զկտակսն, զորս յիշեցաք ի դեկտեմբերի ԺԴ եւ ի Շահրիարցի Տէր Յովհաննէսէն զԱՃ ղուռուշ եւս նորապէս, յորմէ ԲՃ եւս յառաջ էր հասեալ: Գրեաց սրբազան վեհն զհաճութիւն: Եւ զի` վասն ի սեպտեմբերի ԻԲ յիշեցեալ Տուզախու անապատի գանձանակին գրէր ստէպ ստէպ, վասնորոյ գրեաց թէ` չէ մեզ այդ պիտոյ, որովհետեւ անապատն այն Գանձասարու է վիճակ, ծանոյց եւ զգրելն վասն այնր Յովհաննէս Կաթուղիկոսին, եւ խոստացաւ յետոյ գրել վասն նորա թէ զինչ արասցէ: Վասն գանձանակաց կոնդակս էր խնդրեալ, յետոյ գրել խոստացաւ: Իսկ վասն Ախլցխայու Առաջնորդութեան ֆերմանին, զոր ի յուլիսի Ի եւ յառաջ եւս, խնդրեաց սրբազան վեհն, գրեալ էին պատրիարգն եւ Զաքարիա վարդապետն թէ` որովհետեւ վէզիրն ի պատերազմին է, եւ տակաւին չեն առեալ զօրքն ի տեղւոջ իմիք զկալ, ուստի` ոչ արդ առնելոյ գոյ, եւ ոչ զֆերման տալ, զի ի ձեռն վէզիրին պարտի լինիլ, եւ գրեալ էին ժամանակ ինչ համբերել: Եւ սրբազան վեհն հաճեցաւ: Բայց անհնար է ասէ, թէ զԿարմիր Վանից Յակոբն թողուցում ի վիճակն այն, իսկ եթէ դուք առանց Առաջնորդի թողուք զնոսա, դուք գիտէք: Իսկ ֆռանկ պատրիքն, զորս Ախլցխայու փաշայն վարեալ անտի ի կալանս էր արարեալ յափն ծովուն ի տեղւոջ իմիք: Գրեալ էին զբողոք առ դեսպանն ֆռանկաց որ ի Պօլիս, զի զհոգս ինչ արասցէ վասն ինքեանց: Եւ նա խնդրեալ էր ի պատրիարգէն թողուլ տալ զնոսա ի բաց: Իսկ նա ասացեալ էր` թէ այդ բանիւ` եւ ձեռամբ կաթուղիկոսին մերոյ է լեալ: Եւ նա խնդրեալ էր ի նմանէ, գրել սրբազան վեհին, զի ազատեսցէ զնոսա: Եւ պատրիարգն պատասխանեալ էր թէ` գիւրն էր այդ, բայց մինչեւ ոչ գրեսցես դու նոցա, զի մի եւս վրդովեսցեն զհայոց ժողովուրդսն, եւ ոչ եւս ի մէջ նոցա մտցեն ուր եւ իցեն, եւ կամ զաղանդն ախթարմայութեան նոցա ուսուսցեն: Եւ նա հաւանեալ ասացելոյն, գրեալ էր զթուղթ մի պատուիրական առ պատրիսն, զի մի եւս մտցեն ի մէջ հայոց ժողովրդեան ուր եւ լինիցի, եւ կամ յեղաշրջիցեն զնոսա ի հաւատոց իւրեանց: Եւ յղեալ էին զգիռքն զայն առ սրբազան վեհն, եւ խնդրեալ էին զպատասխանիսն ի բաց թողուլ տալ, եւ զգիրն զայն առ նոսա յղել: Իսկ զի ի ֆերմանին չէր գրեցեալ զպատրիսն ի կալանս առնել, այլ միայն ի բաց վանել յերկրէն, վասնորոյ գրեաց թէ` փաշայն է ի կալանս արարեալ, առանց մեր խնդրոյն : Եւ թէ որպէս էր կատարեալ փաշայն զհրաման ֆերմանին, յղեաց առ Զաքարիա վարդապետն զօրինակ գրոյ փաշային Ախլցխայու, զոր գրեալ էր առ ինքն, յորում ցուցեալ էր, թէ որպէս զհրաման ֆերմանին ի գլուխ հանեաց: Զի ցուցցէ անդ պատրիարգին եւ իշխանացն: Արդ ասէ, որ ինչ ի մէջ ֆերմանին գոյր, մեք զայնս կատարել ետուք, իսկ եթէ փաշայն ինքն է զպատրիարգսն ի կաքանս տարեալ, մեք զինչ արասցուք: Բայց խոստացաւ հանել տալ անտի զպատիսն: Եւ զդեսպանէն շնորհակալ եղեւ, որ զայն գիրն գրեալ էր առ պատրիսն: Բայց յայնժամ ասէ լինիմք կատարելապէս շնորհակալ զդմանէ, եւ օրհնեալ միշտ, մինչեւ զայսպիսի իմն կանոնադրական եւ սաստի գիր եւս ի փափէն հանցէ ի վերայ ամենայն պատրեաց , զի մի ' այլայլիցեն զխղճալի ազգս Հայոց, եւ մի ' հանցեն ի բնական աւանդութեանց իւրեանց, եւ մի բնաւ խօսիցին ընդ նոսա վասն հաւատոյ: Եթէ կամի` զի սէրն հաստատուն մնասցէ ի մէջ երկուցս, թող այսպէս արասցէ, յայնժամ եւ մեք աղագաւ շնորհակալս եւ զոհաբանս լիցուք զինքեանց: Եւ պատուիրեաց ասել պատրիարգին եւ Գասպար Ամիրային, զի թէ պատշաճ տեսցեն, ընթերցին զայսքան բանս առ դեսպանն: Գրեաց եւս ասել դեսպանին, զի պատրիքն ի յԱխլցխայ ո'չ եթէ հարեւանցօրէն մուտ եւ ելս առնէին, այլ տեղաւորեալ հաստատնապէս, եւ զմի եկեղեցին զաւթեալ` նստին որպէս Առաջնորդ` եւ տէր ժողովրդեան: Զոր եթէ ոք ի մերազգի սեւագլխաց արասցէ ի յերկիրս իւրեանց, թողո՞ւն արդեօք: Ասացէք ասէ` եւ զիրաւունս խնդրեցէք, զի Ախլցխա Հայոց երկիր է եւ ո'չ ֆռանկաց: Եթէ այսպէս յայտնի զրկողութիւնս արդարութիւն համարին իւրեանք եւ ո'չ անիրաւութիւն, այդ եւս ահա նոր օրէնք` եւ նոր աւետարան: Գրեաց եւ զգալն Հերակլ Արքային, եւ զանցսն ամենայն որք սակս նորին, ի կարճոյ: (Որպէս յամսոյս Ժ, եւ յայլ տեղիս ասացաւ : ) Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ Զաքարիա վարդապետն, շնորհակալիլով վասն տալոյն զփօլիցայսն, զորս մինչեւ ցայժմ ի վերայ իւր: Զորաց նա այժմ գրեալ էր: Եւ զորինչ Ղուկաս վարդապետին գրեաց` հասուցանել ինքեան զդրամ (Բ 5), սմա եւս ծանոյց, եւ զգիրն առ սա յղեաց` յղել առ նա, եւ զդրամն առնուլ: Եւ զոր ինչ առ Պօղոս աղայն` եւ ի Բաղդատ, եւ ի Բասրա` եւ առ նուիրակն Հնդկաց եւ յայն կողմունսն գրեաց վասն փօլիցայից` որք ի վերայ ասացան, սմա եւս ծանոյց, եւ զգրեանսն առ սա յղեաց` տալ Պօղոս աղային, եւ ըստ ժամանակին զդրամսն առնուլ: Ծանոյց եւ զնոր փօլիցայագրեանսն գրելն եւ յղելն ի Կարին, (ոպպէս ասելոց եմ ի ներքոյ , ) զի նուիրակն Կարնոյ զդրամն առեալ` տացէ զգրեանսն դրամ տուողին: Ուստի ասէ` ի գալն առ քեզ գրեանցն , տո'ւր աներկբայ: Մկրտիչ աղային եւ Նասիպին եւս զգիր գրելն ծանոյց, եւ պատուիրեաց հարկել եւ առնուլ զդրամսն, եւ յո'չ տալն` ծանուցանել, զի տացէ զբաժին նոցա: Նոյնպէս եւ մահտեսի Յակոբին` (որ յիշեցաւ ի յուլիսի Ի , որոյ եղբայր մահտեսի Մաղաքիայն մեռեալ էր , ) պահուիրեաց գրել սաստիւ եւ հարկել զի տացէ զդրամն, եւ յամառիլն, զնմանէ եւս ծանուցանել: Եւ սիրով մեղադրութիւն փոքր ինչ մահտեսի Մովսէսին, որ ոչ եւս գրէր զգիր: Զօրինակս ձերադեաց աքսորելոցն Ախլցխայու, եւ երիցանցն Վաղարշակերտու, յղեաց զի տեսցէ, եւ ցուցցէ եւս պատրիարգին եւ իշխանաց: Թուղթ եւս առ խոջայ Նազարէթն գրեաց, գրել եղբօրն իւրոյ մահտեսի Փիլիպպոսին դառնուլ ի Զաքարիա վարդապետէն զփօլիցայն նուիրակին Թօխաթու, (Գ ) զի եւ նա միամտեսցի, որպէս եւ Զաքարիա վարդապետին գրեաց: Եւ զի` զիրս ոմանս ըստ գրելոյ սրբազան վեհին առեալ էր Զաքարիա վարդապետին, եւ բերօղ ոչ լինէր վասն վրդովմանց կողմանցն, գրեաց սմա հոգ տանիլ, եւ ընդ հաւատարմաց յղել :
       Թուղթ մի եւս առ սրբոյ Աթոռոյս հին նուիրակ Յարութիւն վարդապետն գրեաց, (որ յիշեցաւ ի յունիսի Ժ, եւ յուլիսի Ի , ) վերջացուցանելով զգրելին եւ զասելին, թէ ահա Զ ամն լրացաւ նուիրակութեանդ, եւ Գ ամն լրացաւ ապստամբութեանդ , եւ իմա համբերութեան չափն եւս լրացաւ: Զի այլ ոչ մնաց կերպ` զոր քեզ ոչ գրեցի, թէ սիրով` թէ մեղադրանօք, թէ յորդորանօք, եւ թէ ահացուցմամբ, եւ ոչ մի կերպ ազդեաց քեզ: Շատ էր քեզ այդքան անիրաւել, եւ ինձ այսքան համբերել, որ այլ մեծաւորք այսքանեաց մասին ոչ համբերէին: Բայց արդ` ասէ, Բ ինչ մնաց ասել քեզ եւ վերջացուցանել: Նախապէս` վկայէ ամենասուրբ երրորդութիւնն եւ մեր հաւատն, զի ես խէթ ինչ զքէն ոչ եմ ունելոց բնաւին ի սիրտս իմ, մինչ եկեսցես աստ, թողեալ զկարծրասրտութիւնսդ: Երկրորդապէս` նոյնք ասէ լիցին վկայ, զի մինչ ոչ բնաւ գայցես, յայնժամ` թէ ի Հայս իցես` եւ թէ յայլ ազգս, թէ մեռեալ եւ թէ կենդանի, զքեզ այնպէս եմ առնելոց, որ յԱդամայ հետէ բնաւ` չիցէ լեալ ի վերայ աշխարհի: Զի ուր երթիցես, եղջիւրն Կայենի ի ճակատդ, եւ դատապարտութեան գիրն ի պարանոցդ, անհանգիստ եւ հալածական լինիցիս յամենայն ումեքէ, մինչեւ կենդանի եւս, եւ յետ մահուանդ եւս ըստ սմին: Պահեա ' ասէ զայս գիրս, զի զորն երկուց անտի ընտրեսցես եւ կատարիցի, իմասցիա զճշմարտութիւն եւ զստութիւն: Քանիցս ասէ ընթերցիր, թերեւս լիցի կակղութիւն քարացելոյ սրտի եւ արթնութիւն ննջեցելոյ խղճմտանցդ: - Զայս յղեաց առ Զաքարիա վարդապետն, եւ զօրինակն եւս յղեաց առ նա, եւ գրեաց ի վերայ նորա թէ` այսու օրինակաւ գիր գրեցաք առ Յարութիւն վարդապետն, եւ ահա առ քեզ յղեցաք: Արդ` եթէ որպէս գրէք` (զոր այժմ էին գրեալ ) եկեսցէ նա յայդր, եւ զնչան զղջման եւ աստ գալոյ ցուցցէ, բարի է: Եւ թէ ոչ, յայնժամ զօրինակդ զայդ ցոյց իշխանաց եւ պատրիարգին զի տեսցեն, եւ զմեզ անմեղագիր արասցեն: Եւ դու զթուղթդ զայդ յղեա ' առ Յարութիւն վարդապետն, եւ զորպէս լինիլն վերջապէս մեզ ծանո ': Յղեաց զմեծ պահարանն առ խօջայ Նազարէթն, տալ Զաքարիա վարդապետին :
       Թուղթ գրեաց առ Կարնոյ Առաջնորդ Բաղտասար վարդապետն, եւ առ իշխանսն, ըստ խնդրոյ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին: Զի վասն հարկաւոր պիտոյից եւ հարկատրութեանց իւրեանց դրամ էին առեալ նմանէ փոխ, եւ ո'չ տային: Վասնորոյ գրեաց սիրախառն մեղադրանօք եւ յանդիմանութեամբ ` տալ նմա զփոխն իւր: Եւ յատկապէս Առաջնորդին վասն զնուիրակն յամեցուցանելոյն, (որպէս եւ ի սեպտեմբերի ԻԳ , ) եւ յոյժ սաստիւ եւ սպառնալեօք հարկ եւ պատուէր` ջանալ վասն նուիրակին, եւ յայս նոյեմբեր ամսեանս հանել ի քաղաքէն յայսկոյս ի գալ աստ :
       Թուղթ եւս առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսին ի Կարին, եւ ի պատասխանի թղթոյն, առ որ զգրեանսն Պօլսոյ յղեաց, հասուցանել առ իւր եղբայր Նազարէթն, զի տացէ Զաքարիա վարդապետին: Եւ առ քաղաքի իշխանսն եւ Առաջնորդն զթուղթ գրելն ըստ խնդրոյն` ծանոյց` զոր յղեաց առ նա: Եւ գրեաց վասն տարակուսանաց նորին` որ յաղագս փօլիցայի Թօխաթու նուիրակին, (որպէս ասացաւ ի վերոյ , ) թէ ահա հասուցեալ է Զաքարիա վարդապետին Նազարէթին: Եւ զի գրէր թէ ` Բաբերդու Առաջնորդ Սարգիս վարդապետն` եւ Տէր Պետրոսն` զդրամսն ո'չ գտան, (3Ծ ) եւ կամէր, զի հանցէ ի հաշուէն, գրեաց թէ` Բաբերդու Առաջնորդն եթէ ոչ տայցէ ունիս դու զիրաւունս, յայնժամ մեզ ծանո: Բայց վասն տալեաց Տէր Պետրոսին ես զի՞նչ արարից, զի եւս ոչ եմ ասացեալ թէ տուր, այլ դու ես տուեալ: Արդ որպէս տուեալ եւս, յետս ա'ռ: Ի մահտեսի Խաչատուրէն ես է ասէ Տէր Պետրոսին դրամ հանեալ` (ՂԵ) (որպէս ասացաւ ի սեպտեմբերի ԻԳ , ) զայն եւս ա'ռ: Եւ վասն նոր փօլիցայի գրեաց թէ` ահա նուիրակն խօսելոց է ընդ քեզ, որպէս ի թղթոջ նորին ասելոց եմ ի ներքոյ: Գրեաց եւ զթուղթ եւս առ Նունուսեցի մահտեսի Յովհաննէսն, եւ յեղբայրն իւր մահտեսի Սարգսին, ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց: Եւ որպէս ի սեպտեմբերի Գ, այժմ եւս գրեաց, զի զթուղթն` զորոյ օրինակն յղեալ էին յառաջ, Ա օզմայն Գ ղուռուշ եւ կիսով` մինչեւ ցԱՃ օզմա յղել: Եւ ի Զմիւռնոյ թուղթ էր գալոց վասն սոցա, եւ մեզ եւս ամանաթ, ի Ղուկաս վարդապետն, որպէս գրէր նա, վասնորոյ` գրեաց, զի ըզթուղթն զայն գնովն իւրով` ընդ մեր ամանաթին յանձնեսցեն Սարգիս վարդապետին, զի բերցէ: Եւ որքան եւս աժանագին թուղթ զտանիցի, ի կողմն իւրեանց անցուցեալ ըզնշանն յղեսցեն եւ եթէ խնդրեսցէ, յղեսցեն վասն մեր: Այլ եւս թուղթս ունէր, որոյ աղագաւ գրէր թէ` վատ է փոքր ինչ, ասաց զնորին նշանն եւս յղել :
       Թուղթ մի եւս առ Կարնոյ նուիրակ Սարգիս վարդապետն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն: Զոր ինչ մահտեսի Փիլիպպոսն գրեաց սակս Տէր Պետրոսին Բաբերդու Առաջնորդի, եւ այլոց հաշուից, սմա եւս գրեաց ասել նմա: Եւ պատուէր`գրել Բաբերդու եւ Գէղու Առաջնորդացն սակս տալեացն իւրեանց, (որք ի վերոյսդ, եւ յապրիլի ԻԸ, եւ անտի այսր, եւ ի վեր եղեն յիշեցեալք , ) սաստիւ եւ հարկիւ զի տացեն, եւ ի չտալն` ծանուցանել : Եւ իւրեան յոյժ հարկիւ, սաստիւ եւ եղադրութեամբ պատուէր` փութալ ի գալ աստ, եւ մի եւս յամել: Գտանի լաստ մինչեւ յայտնութիւնն: Ապա թէ ոչ` ասէ, այնուհետեւ զոր ինչ ասիցես եւ գրեսցես, անընդունելի է: Զմահտեսի Յովհաննիսի թուղթն եւս առ սա յղեաց, եւ պատուիրեաց` զի որպէս նմա եւս գրեալ է, զթուղթն առեալ ընդ իւր բերցէ, իսկ եթէ մահտեսի Փիլիպպոսն թուղթս ունիցի քան զնորինն լաւ եւ աժանագին, ի նմանէ առեալ բերցէ :
       Գրեաց եւ զերկուս փօլիցայագիրս` յանուն Պօլսոյ նուիրակ Զաքարիա վարդապետին, ի միումն գրեալ զանուն մահտեսի Փիլիպպոսին (Ե ) եւ միւսն առանց անուան դրամ տուողի, (Բ ) զի թէ մահտեսի Փիլիպպոսն տալ ո'չ յօժարիցի, նուիրակն յայլոց առեալ զդրամն տացէ նմա զթուղթն: Զորս եւ առ նուիրակն յղեաց, եւ պատուիրեաց` զի մինչեւ ոչ առցէ զդրամն` ոչ տացէ զթուղթսն, ապա թէ ոչ, ի քէն ասէ առից: Եւ առեալ ասէ զայնս, նա եւ զհին հիսապից դրամսն եւս ի մահտեսի Փիլիպպոսէն, եւ ի Տէր Պետրոսէն եւս զտալեաց բանսն սաղացուցեալ, (3Ծ) (ՂԵ ) քոյովդ հանդերձ, եւ զայլս ամենայն զորս գրեցաք, մինչեւ ցսուրբ ծնունդն աստ գտանիլ պարտիս: Ապա թէ ոչ ծանո ' մեզ , զի յատկապէս մարդ յղեսցուք վասն քոյ, որ զքեզ առեալ բերցէ աստ: Այլ` եւ զմահտեսի Փիլիպպոսի թամասուկն` զոր վասն տալեացն իւրոց տուեալ էր մեզ ի գնալն աստի ի յապրիլի ԻԸ, յղեաց առ սա, զի յետ հատանելոյն ընդ նմա զհին հաշիւն, եւ յառնուլն լրապէս զդրամսն տացէ նմա: Գրեաց սմա եւ զիսկն որպիսութեան գալոյ Հերակլ Արքային, եւ զանցիցն` որք այնր սակս, ծանուցանել ի պատշաճաւոր տեղիս, զի մի զայլ եւ այլս ասիցեն: Իսկ եւ տղայ ոմն Յովհաննէս անուամբ, որ լեալ էր անդ սմա սպասաւոր, յորմէ եւ ձեռնադրեցեալ էր սարկաւագ, եկն աստ` զի միաբան լիցի, եւ յետոյ հրաժարեալ դարձաւ յետս, ուստի` գրեաց սմա` զի եթէ կամիցի դարձեալ սպասաւոր ել ինքեան, եթէ յանձն առնուցու գալ աստ ընդ իւր, եւ մնալ աստ մինչեւ ցմահ, առցէ առ իւր, ապա թէ ոչ` մի առցէ: Այս եւս առ մահտեսի Փիլիպպոսին յղեցաւ տալ նմա :
       Թուղթ մի եւս առ Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն գրեաց, ծանուցանելով զորպիսութիւն գալստեան Հերակլ Արքային, զանցսն` որք այնր աղագաւ: Եւ պատուէր դարձեալ վասն Ալաշկերտու ախթարմայիցն, զի մի թուլատրեսցէ, այլ ջանասցէ դարձուցանել զնոսա: Հարցանելով թէ` կոնդակն զոր գրեցաք, զի՞նչ եղեւ, (որ ի սեպտեմբերի ԻԷ յիշեցաք : ) Եւ` Ղօշավանից Մինաս վարդապետն` յետ աւարտման վանիցն` (որպէս սացաւ ի ԺԷ հոկտեմբերի : ) փախուցեալ գնացեալ էր ի վանս սրբոյ Թադէոսի Առաքելոյն: Վասնորոյ ` գրեաց սմա կոչել զնա առ ինքն, եւ առնուլ եւ գալ աստ, զի իմասցուք ասէէ ի նմանէ լաւապէս զորպիսութիւնս Ղօշավանիցն: Այս եւս Կարնոյ փայեկին տուաւ, տալ Զաքարիա վարդապետին յերթալն: Զոր մահտեսի Փիլիպպոսն էր յղեալ, որոյ անունն էր մահտեսի Պաղտասար: Որ ել ի նոյեմ. ԺԲ :