Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Խաբեբայ եւ յուդայս սարաս ժողովարար ոմն, ժողովարարութեան աղագաւ գնացեալ ի Յերապօլիս` եւ անդ մահմետականք չաշուտ 14) անուամբ կալեալ են զնա եւ տուեալ առ տեղւոյ իշխօղ Մահմատբէկն, եւ նա եւս յանձն է առեալ զշաշուտութիւնն, եւ անմեղ անձինս ոմանս` եւս ի զուր զրպարտեալ է, իբր թէ ինքն ի վերայ նոցա գիր բերեալ իցէ: Յորոց մինն եղեալ է Թօխաթու նորոգ նուիրակ Պետրոս վարդապետն: Ուստի` եւ իշխօղ տեղւոյն կապանօք յղեալ է զնոսա առ Մատենու Էմին աղայն: Եւ նա եւս արկեալ է զնոսա ի բանտ: Եւ բաց ի սոցանէ` անմեղ անձինս ոմանս եւս է ժողովեալ սա ի Յերապոլսոյ յԱկնայ եւ ի Մատենու, (մինչեւ յուլիս Ի, թէ քահանայք եւ թէ աշխարհականք , ) եւ եղեալ ընդ նոսա ի բանտի: Կամելով ծանուցանել սարասկեար Մուստաֆայ փաշային, զի որպէս կամիցի` այնպէս արասցէ: Եւ բանտարկեալքն եւս լռելեայն գրեալ էին ընդ փայեկի առ սրբազան վեհն եւ առ բարեկամսն իւրեանց զեկեալ դիպուածն ի վերայ ինքեանց: Եւ ի գալ փայեկին ի Կարին` ըմբռնեալ էին զնա աւազակք ի ճանապարհին: Եւ մերկացուցեալ զթուղթսն ի նմանէ առեալ: Իսկ նա տեղեակ եւ հմուտ գոլով վերոյիշեալ անցիցն` եկեալ ի Կարին, միըստմիոջէ ծանուցեալ էր մահտեսի Փիլիպպոսին: Եւ նա եւս զամենայն գրեալ էր աղերսիւ առ սրբազան վեհն եւ ազատութեան հնար առնել խնդրեալ վասն նոցա, եւ զվտանկաւոր անունն վերացու ցանել ջանալ ի յաղդէն մերմէ: Վասնորոյ` եւ սրբազան վեհն թուղթ մի խանին մերոյ գրեցոյց ի մերոյ գրեցոյց ի վերայ սարասկեարին եւ զթուղթ աւս ինքն գրեաց առ նա: Որոց դիտումն էր այս թէ` այս օճախիս խաքիֆայն Բ թագաւորաց ֆէրմանով նստի անդ, ի ամենայն ազգին Հայոց հոգեւորապէս իշխէ, եւ զսեւագլուխսն իւր թագաւորի ֆէրմանով յղէ յամենայն տեղիս, եւ զաքէաթ ) ժողովել տայ եւ բերէ աստ, որով այս օճախս չէն մնայ: Ի բնէ անտի այս է սոցա կանոնն: Եւ մինչեւ ցայժմ թէ յայս օճախէս եւ թէ ի Հայոց ազգէն, խայինութիւն ) մի չէ ոք երբէք տեսեալ եւ ոչ լուեալ, եւ խալիֆայի մարդկանցն ոչ ոք մանի ) չէ եղեալ, կամ չառ եւ չիլթախ ինչ ի նոցանէ արարեալ: Այժմ այդ զուր ձայնդ որ յԱրապկերու կողմունսն եղեալ են ի վերայ անմեղ անձանց ոմանց Հայոց ազգին իբր թէ նոքա խային եւ չաչուտ լինին, եւ ըմբռնել են ի հավս ) արարեալ հանդերձ խալիֆայի մարդովն: Ամենեւին սուտ է, եւ անհաւատալի գրոյց, այդպիսի բան մինչեւ ցայժմ ոչ ի Հայոց ազգէն ի ելեալ, եւ ոչ յայս օճախէս: Զի Հայոց ազգն բաց ի հնազանդ ծառայութենէ, խայնութիւն ոչ առնեն թագաւորի: Արդ` գրեա շուտով Մատենի Էմինին, զի մուրախաս ) արասցէ զնոսա: Զի վատ անուն է այդ յայլ տեղիս եւ չար օրինակ առնուն եւ այդպէս առնեն, եւ զանուն խղճալի ազգին Հայոց կոտրեն եւ խային հանեն: Եթէ զայս այսպէս ոչ արասցես, վերջն լաւ չի լինիլ: Խանի գիրն փոքր ինչ սպառնալէօք էր, իբր թէ այսպէս ոչ արասցես` վերջն լաւ չի լինիլ, եւ սրբազան վեհինն աղաչական ոճիւ էր :
       Թուղթ եւս առ Իբրահիմ էֆէնտին գրեաց (որ ի յունվարի ելն յիշեցաւ , ) վասն բանտարկելոցն ըստ նոյն դիտմանն ի կարճոյ` զոր ինչ առ փաշայն գրեաց. որպէս զի` նա եւս խօսեսցի ընդ փաշային, եւ այնպէս առնել տացէ, որպէս գրեցաւ :
       Թուղթ մի եւս առ սարասկեարի սառաֆ մահտեսի Փիլիպպոսն գրեաց (որ ի յունվարի ելն յիշեցաւ , ) ըստ նմին օրինակի :
       Թուղթ մի եւս առ փոքր փաշայի սառաֆ տիրացու Յակոբն գրեաց եւ ըստ խնդրոյ նորին փաշային` մէկ ամանով ջաւզի մուրապայ յղեաց առ նա ընդ մեր Միրզային տալ փաշային: Յղեցան այսոքիկ ընդ մեր Միրզայ մօլլա Ահմատին: Որ ել ընդ խանի մարդոյն ի յունվարի ԺԷ: