Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Արդ` ի բնէ սովորութիւն է ի մէջ ամենայն Ասնաֆից, զի յորժամ արուեստաւոր ոմն զաշակերտն իւր ի յարհեստն այն զոր ինքն ուսեալ է լաւապէս կրթէ, յետ այնորիկ ըստ սովորութեան իւրեանց վարպետ օրհնէ զնա, եւ չրաղ առնէ ինքեան : Եւ աշակերտն եւս` յայնժամ ըստ կարեաց իւրոց խարճ հոգացեալ, յայնմ աւուր` ընդունելութիւն եւ հացկերոյթ առնէ այնմ բոլոր Ասնաֆին, եւ վարպետին իւրոյ եւս տիւշալիկ 23) տայ: Այսպէս եւ ի Թիֆլիզ քաղաքւոջն բարեպաշտ Յարութիւն անուամբ այր ոմն, որ էր ուստաբաշի չիթճոց Ասնաֆին, տեսեալ էր թէ ի յընդունելութենէն մեղք ծնանին. այսինքն կագ եւ աղմուկ լինին, վասնորոյ` զայն Ասնաֆի բոլոր վարպետսն ի բարեգործութիւնս յորդորեալ, համակամութեամբ ամենեցուն, յանուն սրբոյ Աթոռոյս գանձանակ էր հաստատեալ ի միջի իւրեանց, զի յորժամ աշակերտն այն զընդունելութեան խարճն զոր հոգալոց է ի վարպետ լինելն իւր, մի արասցէ. այլ զայն ի գանձանակն սրբոյ Աթոռոս արկցէ. զոր ինքն այժմ հաստատեալ է: Եւ ուստաբաշի Յարութիւնն այն բաց ի գանձանակ հաստատելոյն, զիւր տիւշալիկն եւս արկանէր ի գանձանակն սրբոյ Աթոռոյս, վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն տեղւոյն նուիրակ եւ Առաջնորդ Ռէթէոս վարդապետին` զօրհնութեան եւ շնորհակալութեան թուղթ մի գրեաց չիթճոթ բոլոր Ասնաֆին: Յորում եւ ուստաբաշի Յարութիւնին ` յատուկ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն եւս գրեաց, եւ զնա սրբոյ Աթոռոյս վերակացու եւ գանձապետ կարգեաց: Պատուիրելով նմա զի գանձապետութեան գործոյն իւրոյ մուղայէթ լինիցի. եւ զարդիւնսն առատութեամբ առեալ ի գանձանակն արկցէ եւ առ ինքն պահեսցէ, եւ ըստ ժամանակին մերոյ տացէ, եւ մեզ գրեսցէ: Կրկին պատուէր` զի զորքան գանձանակադրամս այժմ ընդ իւր ժողովեալ ունի, նուիրակին մերոյ եւ Առաջնորդ Ռէթէոս վարդապետին տացէ, զի նա առ մեզ հասուսցէ: Նաեւ կանօն է սրբոյ Աթոռոյս, զի ժողովարար յղելն մեր ի Թիֆլիզ վասն մոմի, քանի մի ղալիպ սպիտակ մոմ տամք նմա զոր տարեալ անդ թափէ, եւ իբր օրհնութիւն սրբոյ Աթոռոյս գլխաւոր Ասնաֆիցն բաժանէ, զի առատութեամբ տացեն մոմ սրբոյ Աթոռոյս: Արդ` յայսմ ամի եւս ըստ սովորութեանն յորժամ սրբազան Վեհըն ի մարտի ԻԲ զԱհարօն վարդապետն մոմի ժողովարարութեան աղագաւ յղեաց ի Թիֆլիզ. բայց ոչ էր բաւականացեալ ընդ ետ տարեալ մոմն: Որոյ աղագաւ Ռէթէոս վարդապետն մէնջ մոմ էր խնդրեալ յղել: Վասնորյ` եւ հրամանաւ սրբազան Վեհին ԸՃ բաժանելոյ մոմ յղեաք առ նա ընդ վրացի Եսայուն հանդերձ թղթովն չիթճոց Ասնաֆին: Եւ Ռէթէոս վարդապետն նշխար եւ սեր էր խնդրեալի մէնջ: Բայց չէր սովորութիւն. վասնորոյ` ոչ յղեցաք: Ել վրացի Եսայի ի Ապրիլի ԺԶ :
      
       Առ Հաշտարխանու նուիրակ Մինաս պետն ի պատասխանի թղթոյն :
      
       Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Հաշտարխանու նուիրակ Մինաս վարդապետն ի պատասխանի ի դեկտեմբերի ի գրեցեալ թղթոյն: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի յունվարի ԻԳ զթուղթ գրելն առ ինքն հանդերձ դիտմամբն ի կարճոյ: Եւ հարկ զի գրեսցէ զպատասխանին ի միամտութիւն իւր: Եւ զի` ի դրդմանէ այլոց ոմանց տեղւոյն, վասն թղթագրութեան զբանս էր գրեալ առ սրբազան Վեհըն: Վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն ծանոյց նմա բազմիցս զթուղթ գրեալ առ նոսա, եւ ի նոսա, եւ ի նոցանէ պատասխանի ոչ ընկալեալ: Եւ մանաւանդ` պատճառելով զնեղութիւն կողմանցս վասն հանրատարած խռովութեանն, որոյ աղագաւ եւ անհնարին գոլ աստի զթուղթ եւ զմարդ յղելն անդ: Այլ եւ Ռուսաց թագաւորի հրամանագիր օրինակն խնդրեալ էր ի սրբազան Վեհէն. զոր եւ գրեցուցեալ ընդ թղթոյս յղեաց առ նա: Նաեւ հրամանաւ սրբազան Վեհին` զթուղթ մի եւս Մկրտիչ վարդապետն մեր գրեաց առ նա, զի Դ քիւրք առեալ յղեսցէ :
       Որում եւ պատուիրեաց` զի զոր ինչ հրամանաւ իւրով գրեալ է ինքեան Մկրտիչ վարդապետն, փութով առեալ յղեսցէ, զի մինչեւ ցաշունն աստ հասցեն: Յղեցաւ այս ընդ հաշտարխանցի ջուլհակ Յարութիւնին: Որ ել ի ապրիլի ԺԶ :
      
       Առ Նախիջեւանու Հաճիխանն ի պատասխանի թղթոյն:
      
       Եղեգաձոր` ի վաղուցհետէ ամայի կայր, բայց այժմ Նախիջեւանու իշխօղ Հաճիխանն եւ նորին ազգական Շիւքիւլլաբէկն (որում էր սեպհական մուլք ). քանի մի գիւղորայս շինեցուցեալ էին յայնմանէ, եւ զմնացեալն եւս օրաւուր շինեցուցանէին: Բայց ի նորաշէն գիւրողայս բնակեալ քրիսոնեայքն ոչ ունէին քահանայ: Եւ ոչ գոյր Առաջնորդ Կարմիր վանիցն որ անդ: Որոց աղագաւ եւ Հաճիխանն զԵրջկաու սրբոյ Կարապետի Առաջնորդ Կարապետ վրադապետն ընդ Շիւքիւլլաբէկին եդեալ, հանդերձ թղթով յղեալ էր առ սրբազան Վեհըն: Զի գրեսցէ Առաջնորդացն երկրին այնմիկ, զի ի նորաշէն գիւղորայս եղեալ ժողովրդոցն քահանայ յղեսցեն: Եւ ինքն եւս աստի Առաջնորդ յղեսցէ Կարմիր վանիցն: Եւ որովհետեւ գիւղորայքն տակաւին ոչ էին ըստ բոլորին ի շինութիւն եկեալ. վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն ըստ խնդրոյ Հաճի խանին այժմ ոչ անդ Առաջնորդ: Այլ զթուղթ մի գրեաց առ նա ի պատասխանի թղթոյն: Որում եւ խոստացաւ զի երբ գիւղորայքն ըստ բոլորին ի շինութիւն գայցեն, յայնժամ Առաջնորդ յղեսցէ Կարմիր վանիցն: Եւ վասն քահանայից ոչինչ գրեաց նմա. այլ պատուիրեաց Կարապետ վարդապետին, զի ի հանելն ի տեղի իւր, զմի ոմն ի միաբանից իւրոյ վանիցն երբեմն յղեսցէ առ ժողովուրդսն Նորաշէն գիւղորէիցն զի երթեալ շրջեսցի ի մէջ նոցա. եւ ի ձեռն հոգեւոր խրատու շահեսցէ զնոսա մինչեւ ի կատարեալ շինութիւն գալն գիւղորէիցն. եւ ապա յայնժամ ըսհ խոստման իւրոյ Առաջնորդ յղեսցէ Կարմիր վանիցն: Եւ զի` աստ եւս Եղեգաձորցիք գտանէին, որոց աղագաւ եկեալ էր Շիւքիւլլխանն առ ի տանել զնոսա ի հայրենի երկրին իւրեանց: Որոյ գնացեալ առ խանն մեր խնդրեաց զնոսա: Եւ խանն եւս մեծաւ պատուով ընկալաւ զնա, եւ ի կողմունս Գառնոյ` ազգ մի քրդաց զոր Միլլու կոչէին (որք էին բանակ մեծ ) զայն ետ նմա, եւ սիրով ուղեւորեաց: Եւ Կարապետ վարդապետն ոչ գնաց ընդ Շիւքիւլլաբէկին. քանզի մերձ էր սուրբ Զատիկն, վասնորոյ մնացեալ աստ աարար զսուրբ Զատիկն, եւ ապա գնաց աստի: Որ ել հանդերձ արամբքն իւրովքն եւ Ապրիլի Ի :
      
       Ի Բայազիտ` Առ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննէսն` վասն առնլի դրամոյն իւրեանց ի հաճի Բաղրէն, եւ նորին Թէմէսուկացն :
      
       Եւ թէպէտ քան զայս յառաջ յամսոյս ԺԲ խոստացաւ սրբազան Վեհըն Բայազիտցւոցն զի փութով հոգացեալ զդրամն մեր (բ ) տացեն տեր Վահանին, որ յետ քանեաց աւուրց ի ձեռն հաճի Բաղր տաճկին ի կողմանէ մեր գիւղի իջարայէն բարաթ արասցէ ի վերայ նորա, այլ ոչ եւս գնաց անդ հաճի Բաղրն: Բայց ի կողմանէ իւրոյ տալեաց դրամոյն (ՃԼ ) Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննիսին եւ նորին փեսայ Մարկոսին եկեալ աղաչեաց զսրբազան Վեհըն, զի զայն դրամն (ՃԼ ) ի Բայազիտ Նսնուսեցի մահետսի Յովհաննիսին եւ Մարկոսին տացէ, եւ զիւր Բ թամասուկսն բերել տացէ ի նոցանէ, եւ իւրեան հասուսցէ: Եւ մինչեւ կամէր սրբազան Վեհըն զի ըստ խնդրոյ Հաճի Բաղրուն գրեսցէ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննիսին, նոցա չրաղ Աղաբաբն, յայնժամ եկն յԵրեւան. ընդ իւր ունելով զՁԳ թուման եւ զՌ դեանի թամսուկն պարոն Մարկոսին, որով եւ խնդրէր զդրամն ի հաճի Բաղրէն: Եւ նա եւս կրկին անգամ աղաչեաց զսրբազան Վեհըն զի գտալիք դրամն մեր (ՃԼ ) ինքեան Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննիսին եւ նորին փեսայ Մարկոսին տացուք ի Բայազիտ, եւ զիւր Բ թամասուկն առեալ ի նոցանէ ինքեան տացուք: Եւ սրբազան Վեհըն եւս լսելով նմա, պատուիրեաց Աղաբաբին ոչ խնդրել զդրամն ի հաճի Բաղրէն, մինչեւ գրեսցէ ինքն մահտեսի Յովհաննիսին, զի որպէս գրեսցէ նա ինքեան, այնպէս արասցէ: Եւ նա եւս ըստ հրամանի սրբազան Վեհին թոյլ ետ: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն զթուղթ մի գրեաց առ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննէսն ի Բայազիտ` (որ ի յունվարի ԺԶ յիշեցաւ ), զի գրեսցէ Աղաբաբին որ զպարոն Մարկոսի թամասուկն տացէ մեզ, եւ ինքն եւս զԽԶ թումանի եւ ԴՌ դեանի թամասուկն առ մեզ յղեսցէ, զի մեք եւս զԲ թամասուկն Հնճի Բաղրին տացուք, եւ ինքն անդ զդրամն առցէ ի Բայազիտցւոց. սրբազան Վեհըն զդահբաշի Սողոմօնն այժմ յղեաց ի Բայազիտ, զի ընդ պարոն Վահանին ի միասին ախլաթ ) արարեալ, առցեն ի նոցանէ զդրամն մեր: Քանզի ցաւեցուցանելով տային: Ընդ դահբաշի Սողոմոնին` թուղթ գրեցոյց սրբազան Վեհըն առ Տէր Վահանն, զի թէ մինչեւ ցայժմ ի Բայազիտցւոցն առեալ իցէ զդրամն մեր (բ ) յորմէ` մասն ինչ (ՃԼ ) հանեալ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննիսին տացէ, եւ զմնացեալն է Գ թուման ԳՌ դեան եւ Ի փարայ, յանձնեսցէ դահբաշի Սողոմոնին, որ բերեալ մեզ հասուսցէ: Յղեցաւ, այս ընդ դահբաշի Սողոմոնին: Որ ել ի Ապրիլի ԻԱ: