Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Բայազիտու Աւտի փաշայն, զի այր ոմն չարագլուխ գնացեալ առ Փաշայն արզ էր արարեալ թէ` նուիրակն աւելի դրամս առնու: Եւ նա եւս բոյրութլու էր տուեալ, զի դօշակագլուխ ԺԲ փարայ տացեն նուիրակին , եւ ոչ աւելի: Զոր ի լսելն սրբ. վեհին այսպէս գրեաց փաշային թէ` զի յորիշ տեղիս ուր որ Հայոց ազգն գտանին ասէ, քեասիմի անուն չկայ. ամեն մարդ իւր կարողութեան կեօրէ կուտայ, ի՞նչ է ասէ պատճառն որ այդ երկիրդ մեզ մերձակայ, եւ դրացի` ԺԲ փարայ քեասիմ տան: Եթէ Ի կամ Լ փարայ եւս տան, մեզ չէ ' պիտոյ ասէ, որովհետեւ քեասիմ անունն կայ: Մեր դիտումն այն է ասէ, որ քեարիմի անուն չլինի. որքան որ կարեն տալ ասէ ժողովուրդքն իւրեանց կարողութեան կեօրէ` թէ շատ եւ թէ սակաւ այնքան տան, որպէս որ այլ տեղեաց կանօն է: Մանաւանդ` մեք ի թագաւորէն ֆարման ունիմք ասէ, որ փաշայ եւ այլ զապիթք, մեր մարդկանցն եւ մեր նուիրակացն թէ ի շրջելն աստ եւ անդ` եւ թէ յառնուլ ի ժողովրդոցն զտուրս ըստ մեր կանոնին, չխօին: Այս Կանօնս հեռաւոր տեղեաց զապիթքն պահեն, եւ մեր մարդկանցն չխօսին , դու որ մերձակայ եւս մեզ եւ ի բնէ բարեկամ եւս, զայդ վասն է՞ր առնես ասէ. որ թագաւորի հրամանին եւս է ներհակ: Եւ թէ մեր նուիրակին նոր բոյրուլթու կուտաս ասէ որ գնալ ի մնացեալ տեղիսն, եւ ըստ կանոնին մերոյ յիւրաքանչիւր անձանց առնու զիւր նուիրակութիւնն բարի է: Ապա թէ ո'չ, ահա գրեցի ասէ մեր նուիրակին որ գայ յԱթոռս, եւ այնուհետեւ որքան ես կենդանի եմ, այլ սեւագլուխ չեմ յղելոց յայդր երկիրդ: Եւ իմ յետագայ կաթուղիկոսացն եւս կտակ կու գրեմ ասէ, որ նոքա եւս չուղարկեն բնաւ յայդր երկիրդ զսեւագլուխ :
       Թուղթ մի եւս առ տէր Վահանն` Մարգարէ Աղայն, եւ պարոն Մուրատն: Որոց եւ ծանոյց զմիտս թղթոյ փաշային: Զոր եւ բաց եդեալ ի թղթոջս, յղեաց առ նոսա, զի առանձին բացեալ ընթարցցին, եւ իմասցին զմիտս գրեցելոցն, եւ ապա տարեալ տացեն փաշային: Զնոր ֆարմանին սուրաթն եւս յղեաց առ նոսա, զի տարեալ ցուցցեն փաշային, զի գիտասցէ լաւապէս` որ անկարգ է իւր արարմունքն, եւ ընդդէմ հրամանաց թագաւորին: Եւ պատուէր` զի այնպէս ջանասցեն, որ փաշայն զնուիրակն բերցէ առ ինքն եւ յուսադրեսցէ, եւ նոր բոյրուլթու տացէ` որ գնացեալ զմնացեալ տեղիսն ժողովեսցէ. եւ քեասիմ անուն չլինիցի: Եթէ այսպէս լինիցի ասէ` յոյժ բարի է. զնուիրակն յղեսջի'ք յիւր վիճակն, եւ զեղելութիւնն մեզ գրեսցի'ք: Ապա թէ այսպէս չլինիցի ասէ, եւս գրեսջիք մեզ զորպէսն, եւ զնուիրակդ մեր փութով ի ս. Աթոռս յղեսջիք: Այնուհետեւ այլ սեւագլուխ չէ մտանելոց ասէ յայդր երկիրդ. ոչ յիմ ժամանակս, եւ ոչ յետոյ: Կրկին պատուէր` զի զսուրաթն ֆէրմանին իւրոյ ընդ Սողոմոնին յետս յղեսցեն առ ինքն, եւ զպատասխանին թղթոյս գրեսցեն : Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՇՁԵ, ՇՁԶ :
       Թուղթ մի եւս առ Բայազիտու Գալուստ վարդապետն: Ծանուցանելով նմա զմիտս թղթոց փաշային եւ իշխանացն: Եւ պատուէր` զի թէ փաշայն ըստ գրեցելոյ իւրոյ Բոյրուլթու տացէ ինքեան, յայնժամ եւ ինքն եւս սակաւ ընծայիւք տեսցէ զնա, եւ գնացեալ զմնացեալ տեղիսն նուիրակեսցէ: Եւ թէ ոչ` ելեալ եկեսցէ ի ս. Աթոռս: Յղեցան այսոքիկ ընդ դահբաշի Սողոմոնին: Որ ել ի ապրիլի ԻԷ :
       Եկաւ հասաւ ի Թիֆլիզ :
       Վրացի մի Քիտեսի անուամբ` ի ձեռն ղաթրջի Դաւիթն Ա լիտր մոմ էր յղեալ ի ս. Աթոռս յանուն սրբոյ Գեղարդին :
       Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զթուղթ օրհնութեան գրեալ ի վերայ նորա, ի ձեռն նոյն ղաթրջուն յղեաց առ նա: Որ ել ի ապրիլի ԻԹ :

       Փօլիցայ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին :

       Քան զայս յառաջ մինչ յԱզիզի որդի յԻբրահիմ յանուն տաճկէ միոջէ Զ ուղտ առաք դրամով իպէաս ս . Աթոռոյս, (ախ ) յայնժամ տաճիկն այն խնդրեաց ի սրբ. վեհէն զդրամն ի Կարին տալ ինքեան: Եւ սրբ. վեհն եւս այնպէս առնել խոստացաւ նմա, եւ յամսոյս ԻԷ գրեաց եւս մհ. Փիլիպպոսն, թէ յետ քանի աւուրց ի ձեռն Իբրահիմ յանուն տաճկի միոյ փօլիցայ եմ առնելոց ի վերայ քոյ, պարտիս տալ: Սակայն` տաճիկն այն յետոյ փոշիմանեալ ի խնդրոյն, զսակաւ մասն ինչ (Խ ) յայն դրամոյն (ախ ) աստ էառ ի մէնջ, զմնացեալն խնդրեաց ի Կարին տալ ինքեան: (ա 1) վասորոյ` եւ սրբ. վեհն զփօլիցայագիր մի գրեալ ի վերայ Մուրտիկենաց մհ. Փիլիպպոսին, այն ուղտատէր Իբրահիմ տաճկին ետ, զի երթեալ առնուցու դրամն ի նմանէ: (ա 1) յորում եւ պատուէր` գրեաց առ նա, զի ի գալ փօլիցայագրին առ ինքն, յարդեանցն ս. Աթոռոյս դրամն տացէ տաճկին, (ա 1) եւ զփօլիցայագրին առնուցու ի նմանէ, եւ զդրամն ի հաշիւն ս. Աթոռոյս արկցէ: Ել Իբրահիմ տաճիկն այն ի սրբոյ Աթոռոյս ի ապրիլի Լ :

       Կրկին փօլիցայ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին :

       Կարնեցի Օքսուզօղլի կոչեցեալ մհ. Աբրահամեան պ. Յովհաննէսն վաճառականութեան աղագաւ եկեալ էր աստ: Եւ վասն երկիւղի ճանապարհին աստ դրամ (6) ետ մեզ, զի ի Կարին տացուք ինքեան: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զփօլիցայագիր մի գրեալ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին, ետ նմա, զի այնու երթեալ առնուցու զդրամն (6) ի մհ. Փիլիպպոսէն: Իսկ նա զփօլիցայագիրն ետ մեզ, զի մեք յղեսցուք առ մհ. Փիլիպպոսն: Քանզի` ինքն վաճառականութեան աղագաւ երթալոց էր ի Թիֆլիզ: Եւ մինչ աստէն ելեալ գնաց յԵրեւան, յետ քանի մի աւուրց ընդ Կարնեցի խաղաղորդ Յովաննէս անուամբ առն միոյ գրեալ էր մեր վէքիլ Յակոբ վարդապետին թէ` զփօլիցայագիրն մեր առեալ ի սրբ. վեհէն տուր զմա, զի առ մհ. Փիլիպպոսն տարցէ: Եւ Յակոբ վարդապետն բերեալ զգիրն նորա եցոյց մեզ, եւ խնդրեաց զփօլիցայագիրն եւ մեք եւս հաւատացեալ գրոյն, զփօլիցայագիրն` Յակոբ վարդապետին ետուք, զի տացէ նմա: Ել Յովաննէսն այն ի սրբոյ Աթոռոյս ի մայիսի Ե :

       Առ Կարսեցի պ. Գէորգն պատուէր վասն ջրաղացի նաւագնոյն եւ ողորմութեան:

       Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Կարսեցի պ. Գէորգն: (Որ ի յնվ . ԻԵ յիշեցաւ . ) որում եւ պատուիրեաց, զի փայտաբեր Գեամալմաս տաճկին ԱՃ ղռուշ տացէ. որոյ Լ ղռուշն ողորմութիւն նմա, եւ Հ ղռուշին եւս ջրաղացի Գ փայտեայ նաւ շինեցուցեալ բերցէ ի պէտս սրբոյ Աթոռոյս: Զի աստ այնպէս պայմանեցաք ընդ նմա: Որ ել ի մայսիս Ը :

       Առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Յովհաննէս պետն պատուէր վասն արգելման առաքմանն յատուկ հրաւիրակի, եւ վասն առնելեացն պ. Սաֆարին :

       Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Յովաննէս վարդապետն: (Որ ի մարտի Ի յիշեցեալ է . ) զի լուաք թէ` Հերակլ Արքային վասն հարսանեաց որդւոյն իւրոյ Լեւոն Միրզայն` կրկին յատուկ հրաւիրակ է յղելոց առ սրբ. վեհն: Զոր ի լսելն սրբ. վեհին, պատուիրեաց սմա խափանումն տալ: Քանզի վասն զբազմաց եւ հոգալեացն իւրոց ոչ կամէր երթալ: Եւ զի Փարսատանենց Մանուէլն (որ ի պատմութեան ՌՄԻԱ երորդ ամին եւ ի մարտի ԺԵ յիշեցուցեալ է . ) Թիֆլիզեցի պ. Սաֆարն դրամ էր տալոց: Եւ Սաֆարն այն այժմ եկեալ ի Թարվիզու երթայր ի Թիֆլիզ յառնուլ զդրամն իւր ի Սամուէլէն: Ուստի` եկեալ աղաչեաց զսրբ. վեհն գրել Յովաննէս վարդապետին, զի թէ Սամուէլն ոչ տացէ զդրամն իւր, առեալ նա տացէ ինքեան: Եւ սրբ . վեհն լսելով աղաչանաց նորին, գրեաց սմա զայս: Եւ պատուէր եւս` զի փութով մոմ հոգացեալ յղեսցէ: Յղեցաւ այս յԵրեւան առ վրացի Ստեփանն, առ Յովաննէս վարդապետն յղեալ: Գրեցաւ ի մայիսի Թ: Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ Բէրինձէ անուամբ քրիստոնէի ումեմն: Որ էր Վրաստանցի եւ ի գեղջէն Կասպու: Որոյ որդին գերի էր անկեալ ի ձեռս այլազգեաց: Զոր եւ այլազգի ոմն առեալ: Խ թուման գրաւ պահէր առ ինքն: Եւ սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ Հերակլ Արքային` զայս թուղթս ի վերայ Բայազիտու` Խօյայ` Սալմաստու` Հախբակու` Յորում` Մակուայ` Թարվիզու` Մարաղու` Տուխուրզանու` Ասպահնու` Շիրազու` Ռէշու` Գիլանու եւ շրջակայիցն նոցին գրեալ Ա ամ պայմանաւ ` ետ նմա: Որ ել այսու ժողովարարութեան թղթովս, ի մայիսի ԺԲ: