Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Մէլիք Յովսէփին ի պատասխանի թղթոյն: Զի որդի նորին պարոն Բէկլարն ի վաղուցհետէ ցաւս ունէր յանձն իւր. որ եւ ի բազում բժիշկս անկեալ, ոչ էր գտեալ յումեքէբժշկութիւն: Եւ հայրն նորա մինչ լուեալ էր զգալն թղթաշէն ֆռանկացն ի ս. Աթոռս կարծելով թէ` բժիշկը իցեն նոքա, վասնորոյ` ընդ իւր իւզբաշի Ալամխանին աղաչանաց գիր էր գրեալ առ սրբ. վեհն, զի զմինն ի թղթաշէն ֆռանկացն առաքեսցէ առ ինքն, որ երթեալ բժշկեսցէ զորդին իւր: Բայց սրբ. վեհըն զառաքեալն նորին ունայն յետս դարձոյց: Գրելով նմա թէ` սոքա ոչ են ասէ բժիշկը որպէս լուեալ եւս, այլ թղթաշէնք են. զորս ի ֆռանկստանու բերել եմք վասն թղթաշինութեան : Իսկ յետոյ սրբ. վեհն ցաւակցաբար քանի մի բժշկութեան բանս ասաց Ալամխանին ասել նմա, զի այնպէս արասցէ. որպէս զի` թերեւս այնու բժշկութիւն գտցէ որդին իւր: Որում եւ ծանոյց զասացեալսն իւր: Յղեցաւ այս ընդ իւզբաշի Ալամխանին: Որ ել հանդերձ ընկերօքն իւրովք, ի մայիսի ԻԶ :

       Ի Բաղդատ` ի Բասրա եւ ի Հնդիկս թուղթք եւ նորատիպ տօնացոյցք յղեցան ընդ տէր Գէորգին :

       Որովհետեւ սրբ. վեհն յամենայն երկիր զնորատիպ տօնացոյցս յղէր , վասնորոյ` եւ ի Հնդիկս եւս յղեաց: Թէ վասն եկեղեցեաց այնց կողմանցն, եւ թէ վասն յատուկ անձանց ոմանց: Որոց աղագաւ զպատուիրական կոնդակս եւ զթուղթս գրեաց յայն կողմունսն: Ընդ յորս եւ զայլ որպիսութիւնս համախառնելով: Որք են այսոքիկ :
       Կոնդակ ի Բաղդատ` ի Ղարաչօրան` ի Բասրա ի Բանտարբուշեռ` ի Բանտարըռիկ` ի Բանդարաբաս, եւ ի շրջակայսն նոցին, վասն նորատիպ տօնացուցին :
       Կոնդակ եւս ի Մատրաս` ի Մչլիբանտար` ի Լաքնահուռ ` ի Փեկու, ի Ռանկու եւ ի շրջակայս նոցին, նոյնպէս վասն տօնացուցին :
       Կոնդակ մի եւս ի վերայ երկրին Բանկալուայ, այսինքն` ի վերայ Կալկաթու. Չիչրայու. Սէյտապատու եւ շրջակայիցն նոցին: Եւս վասն տօնացուցին :
       Կոնդակ մի եւս ի Սուրաթ. ի Բումբայի եւ ի շրջակայսն նոցին, նոյնպէս վասն տօնացուցին պատուէր :
       Թուղթ եւս ի Բաղդատ` առ ս. Աթոռս գանձապետ եւ գործակալ պարոն Ալէքսանն: Ծանուցանելով նմա զորպէսն նորատիպ տօնացուցին: Եւ վասն եկեղեցւոյն նոցա Ա հատ տօնացոյց յղեաց առ նա, զի տեղւոյ քահանայիցն տացէ: Եւ զկոնդակն եւս ընթեռնուլ տացէ յեկեղեցւոջն` եւ տացէ տէր Գէորգին, զի ընդ իւր ի Բասրա տացէ, զի անդ եւս ընթերցին: Տեղւոյ քահանայիցն իշխանացն եւ ժողովրդոցն ողջոյն գրեաց: Այլ եւ` Ջուղայեցի Ղուկաս վարդապետին ամանաթ դրամ (6) գոյր առ Խալդարենց Աւետիքի որդի պարոն Աղայ Մարգարն: Եւ դրամն այն առ ս. Աթոռս եւ առ սրբ. վեհն պարտ էր հասանիլ : Որոյ աղագաւ եւ Ղուկաս վարդապետն զսանատ մի գրեալ եւ կնքեալ, եւ բազմաց եւս կնքեցուցեալ ետ սրբ. վեհին, յղել առ ս. Աթոռոյս գանձապետ պարոն Ալէքսանն, զի նա ԻԱ օր վատայով առցէ դրամն յԱղայ Մարգարէն: Վասնորոյ եւ սրբ. վեհն առեալ զսանատն ի Ղուկաս վարդապետէն, եդ ի մէջ թղթոյս, եւ առ պարոն Ալէքսանն յղեաց, զի յետ ԻԱ օր վատային առեալ զդրամն յԱղայ Մարգարէն, առ Զաքարիա վարդապետն յղեսցէ ի Պօլիս, զի նա անտի առ մեզ հասուսցէ: Այսր աղագաւ Ղուկաս վարդապետն եւս գրեաց զթուղթ առ պ. Ալէքսանն եւ առ աղայ Մարգարէն զորս ի մէջ թղթոյս եդեալ, առ սոյն պարոն Ալէքսանս յղեցաք: Ա հատ տօնցոյց եւս տէր Գէորգին ետուք , մինչ երթայր աստի ի Բաղդատ եւ ի Բասրա :
       Թուղթ եւս ի Սուրաթ` առ ս. Աթոռոյս գանձապետ Քանաքեռցի պարոն Նիկողայոսն: Ծանուցանելով նոյնպէս զորպէսն տօնցուցին: Եւ Ա հատ տօնացոյց եւս վասն եկեղեցւոյն նոցա յղեաց ընդ կոնդակին : Եւ պատուէր` զի յետ ընթեռնլոյն զկոնդակն, յղեսցէ ի Բումբայի: Եւ վասն ԲՃ ռուփոյն կրկին միամտութիւն գրեաց նմա: Եւ խոստացաւ` զի յետոյ ի խաղաղ ժամանակի նորոգել տացէ զտանիս Քանաքեռու եկեղեցւոյն իւրեանց: Զի գիւղացիքն այժմ ի զբաղանս կային: Տեղւոյ քահանայիցն` իշխանացն եւ ժողովրդոցն ողջոյն :
       Թուղթ եւս ի Սէյտապատ` առ ս. Աթոռոյս գանձապետ Սէթ Աղայն: Ծանուցանելով նմա զորպէսն տօնացուցին: Եւ Ա հատ տօնացոյց եւս վասն եկեղեցւոյն նոցա յղեաց: Եւ պատուէր` զի զտօնցուցի կոնդակն ի Կալկաթու քահանայիցն խնդրեսցեն: Տեղւոյ քահանայիցն` իշխանացն եւ ժողովրդոցն ողջոյն գրեաց :
       Թուղթ եւս ի Դաքա` առ ս. Աթոռոյս գանձապետ Միքայէլ Աղայն. Որում եւս ծանոյց զորպէսն տօնցուցին: Եւ Ա հատ տօնացոյց եւ վասն եկեղեցւոյն նոցա յղեաց: Եւ պատուէր` զի զկոնդակն ի Սէյտապատու քահանայիցն խնդրեսցեն: Միւսոցն ողջոյն :
       Թուղթ եւս առ Կալկաթու եւ Չիչրու բոլոր քահանայսն գրեաց: Ծանուցանելով նոցա զորպէսն տօնացուցին: Եւ Բ հատ տօացոյց եւս վասն եկեղեցեացն նոցա յղեաց: Եւ զկոնդակն ի ձեռս Կալկաթու քահանայիցն յղեաց: Պատուիրելով նոցա` զի նախ ինքեանք ընթերցեալ, յղեսցեն ի ձեռն Չիչրայու քահանայիցն. եւ գրեսցեն նոցա, զի եւ նոքա եւս ընթերցեալ, յղեսցեն ի Սէյտապատ, եւ նոքա եւս ընթերցեալ, յղեսցեն ի Դաքա, եւ յայլուր ում եւ պիտոյիցէ: Եւ իշխանաց եւ ժողովրդոց տեղեացն ողջոյն գրեաց :
       Թուղթ եւս մխիթարութեան պ. Սէթն եւ նորին եղբայր պարոն Թօրոսն գրեաց ի Մատրաս վասն մահուան հօրն իւրեանց տէր Աւետիքին: Եւ պատուէր` զի ըստ հօրն իւրեանց միշտ հարազատ լիցին ս. Աթոռոյս, եւ ի վերայ բանիցն իւրեանց արի մնասցեն: Թուղթ եւս առ Շահմիր Աղայն գրեաց ի Մատրաս: Ծանուցանելով նմա զորպէսն տօնացուցին: Եւ Ա հատ տօնացոյց եւս առ նա յղեաց: Եւ Միքայէլ Աղայն ի Բասրայու գրեալ էր սրբ. վեհին թէ` Շահմիր Աղայն Բ գիրք է յղեալ առ մեզ, զմինն վասն քոյ, եւ յմիւսն վասն Մէլիք Յովսէփին: Եւ խոստանայր ընդ հաւատարմի յղել առ մեզ: Որոյ աղագաւ եւ սրբ. վեհն խոստացաւ սմա, զի երբ յղեալ գիրքն առ մեզ հասանիցի, յայնժամ շնորհակալութիւն գրեսցէ ինքեան: Եւ ի Մատրաս տպագրատուն էր հաստատեալ սա , եւ զգրեանս տպել տայր: Զոր ի լսելն սրբ. վեհին պատուիրեաց սմա, զի թէ կարելի է` ի տպել տալն զգիրք ինչ, նախապէս ինքեան ծանուսցէ, եւ ապա տպել տացէ: Զի մի գուցէ անարհեստ եւ անվայել լինիցի տպեցեալ գիրքն ըստ շարադրութեանն եւ ըստ դիտմանն` ի տեղի տալ ժպտման թշնամաց: Կամ նորամոյծ եւ արտուղի բան ինչ գտանիցեն ի նմա առբերօղ զպակասութիւն եւ զխոչ ազգիս` եկեղեցւոյս` եւ հաւատոյս եւ կրօնիս մերոյ: Եւ կամ թէ զվատաբանութիւն եւ զվտանկաբեր ասութիւնս ունիցի առ այլազգական իշխանութիւնն: Եւ վասն Մէլիք Յովսէփին յղեալ ընծայիցն եւ թղթոցն իւրոց միամտութիւն գրեաց նմա սրբ. վեհն, զի զայն Բ լուլաւոր հրաձիգն, Բ տապանչայքն եւ չալթուկն առ նա հասեալ իմասցի` եւ միամտեսցի: Զի զայնս սրբ. վեհըն յառաջագոյն ընդ դահբաշի Ալամխանին առ Մէլիք Յովսէփն յղեաց ընդ թղթոյն: Եւ Մէլիք Յովսէփն զպատասխանին նորին թղթոյն գրեալ, ընդ նոյն Ալամխանին յղեալ էր առ սրբ. վեհն յղեալ առ նա: Զոր եւ սրբ. վեհն ի թղթոջս եդեալ յղեաց նմա: Եւ զյղելն թղթոյն ծանոյց նմա :
       Փուսուլայ եւս գրեաց առ նա, որում եւ պատուիրեաց, զի զթուղթսն զորս գրէր ի Ղարատաղ առ Մէլիք Յովսէփն, զվնասն նորին մտածելով, այլ մի եւս գրեսցէ: Զի ի նոցանէ ոչ գոյր օգնութիւն ինչ. այլ միայն պատահմամբ թուղթն իւր ի ձեռն տաճկաց անկանէր, եւ վնաս բերէր ազգիս մերոյ :
       Թուղթ եւս առ Պետրոս Աղայն գրեաց ի Կալկաթա : Ծանուցանելով նմա քան զայս յառաջ ի սեպտ. ելն զթուղթ գրելն առ ինքն: Եւ պատուէր` զի ի նմա գրեցելոցն լսօղ եւ կատարօղ լիցի, եւ գրեսցէ զպատասխանին: Եւ Սաղիմայ նուիրակ Յովաննէս վարդապետն` ըստ խնդրոյ սրբ . վեհին քան զայս յառաջ եկն ի ս. Աթոռս: Զոր սրբ. վեհն բերեալ յատեան եպիսկոպոսաց, ընդ տէր Ղուկասին երկարօրէն հարցումն արարեալ, խօսեցոյց զերկոսեանն. յամենայնի վերահասու եղեւ ամենայն անցիցս Կալկաթու եւ Չիչրու: Վերջապէս Բ կողմունքն եւս գտան պարտաւորեալ: Զի Յովաննէս վարդապետն ըստ այնմ պարտաւորեցաւ, զի քան զչափն իւր առաւել բարձրավզութեամբ գործեալ էր զայնպիսիսն: Եւ նոքա այնու գտան պարտաւոր, զի ի պատճառս ի մէնջ հեստելոցն էին վիճեալ ընդ նմա: Եւ մինչեւ այսպէս վճռեցաւ դատաստանն, տէր Ղուկասն յոտին կացեալ յատենին, ասաց թէ` եթէ զմեզ վասն այն խաբեբայիցն պարտաւորես, զի ընդ նոսա սէր եմք արարեալ, մինչեւ ցայժմ մեք անգիտութեամբ եւ միամտութեամբ եմք արարեալ զայդ: Ես ահա իբր վէքիլ` բերան եւ երաշխաւոր լինիմ ասաց մեր ամենայն ժողովրդեանն Կալկաթու եւ Չիչրու, զի այսուհետեւ մի եւս ընդունեցին զնոսա իբրեւ զկարգաւոր, եւ կամ սէր արասցեն ընդ նոսա իբրեւ ընդ բարեկամի` այլ իբրեւ ընդ այլազգւոյ. միայն վասն առ եւ տրոց եւ այլոց մարմնաւոր իրակութեանց խօսակցիցին եթէ հարկն պահանջիցէ: Եւ մինչ տէր Ղուկասն այսպէս ասաց, ապա եւ Յովաննէս վարդապետն ասաց թէ` եթէ այդպէս է, եւ ես զղջամ յիմ չափազանց խօսից. եւ հաշտեցոյց ընդ միմեանս հանդերձ մեղայիւ: Եւ երկուցն եւս ողորմեսցի եւ պահպանեա ասաց. ընդ նոցին եւ Կալկաթու եւ Չիչրու ժողովրդեանն: Վասն որոյ` եւ հարկեաց Յովաննէս վարդապետին, զի զգիր օրինաւորութեան եւ արձակման գրեսցէ նոցա: Եւ տէր Ղուկասին եւս հարկեաց, զի զայս ամենայն անցքս ծանուսցէ նոցա: Որք եւ գրեցին իսկ: Զորս ի թղթոջս եդեալ յղեաց առ նոսա, զի տեսցեն, եւ ինքեանք եւս միամտեալ, զանցեալսն ամենայն անհետ առնիցեն եւ խաղաղասցին: Զոր եւ ծանոյց նմա: Իսկ քահանայքն նոցա զորս Յովաննէս վարդապետն ընդ բանիւ էր արարեալ, մինչեւ ցայսօր անխտիր պատարագ մատուցանէին եւ զխորհուրդս եկեղեցւոյ կատարէին: Վասն նոցա գրեաց նմա սրբ. վեհն թէ` դոցա ապաշխարանքն մնասցէ ասէ, մինչեւ զպատասխանիս գրոց մերոց առնուցունք ի ձէնջ: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ զպատուէր գրելն իւր Սաղիմայ պատրիարք Պօղոս վարդապետին, զի ի սեւագլխաց իւրոց զով որ յղելոց իցէ յայն կողմն, զգուշացուցէ նմա, զի մի եւ նա եւս այնպէս խստութեամբ վարիցի ընդ ժողովրդեանն: Զոր եւ ծանոյց նմա: Եւ զորպէսն տօնացուցին եւս ծանոյց նմա: Եւ զՄատրասու եւ այնց կողմանց տօնացուցին կոնդակն ընդ Գ հատ տօնացուցի յղեաց առ նա: Զմինն վասն իւր. զմինն վասն եկեղեցւոյ իւրեան , եւ զմիւսն վասն Չիչրայու եկեղեցւոյն: Որում եւ պատուիրեաց` զի թէ նուիրակն անդ ոչ իցէ, զկոնդակն ինքն ընթեռնուլ տացէ յեկեղեցւոջն, եւ ընդ միոյ տօնացուցին յղեսցէ ի Չիչրա. եւ գրեսցէ նոցա, զի նոքա եւս ընթերցեալ , յղեսցէ ի Սէյթատապատ` եւ անտի ի Դաքա: Զայս պատուէրս տեղւոյ քահանայիցն եւս գրեաց: Եւ Մշու սրբոյ Կարապետի վանից Առաջնորդ Յօնան վարդապետն` ըստ պատուիրի սրբ. վեհին վասն Է թօփ բաւթայ կտաւոյն եւ Ի ռուփոյն շնորհակալութեան գիր գրեալ ի վերայ նորա, յղեալ էր առ սրբ. վեհն, յղել առ նա: Զոր ի թղթոջս եդեալ, առ նա յղեցաք: Եւ որդւոյ նորին Յարութիւնին ողջոյն գրեաց: Իսկ եւ` Հնդկաց նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն ` ի վերայ բարեպաշտ անձանց ոմանց Գ օրհնութեան թուղթ էր խնդրեալ ի սրբ. վեհէն: Զորս ահա գրեալ յղեաց առ նա: Որք են :
       Թուղթ շնորհակալութեան եւ միամտութեան առ ջուղայեցի Աղալարի որդ պարոն Ռաֆայէլն գրեաց ի Սուրաթ: Զի ի կենդանութեան իւրում վասն իւր եւ ննջեցելոցն իւրոց իբր հոգեբաժին եւ քառասնից Լ թուման էր խոստացեալ Փիլիպպոս վարդապետին յանուն ս. Աթոռոյս: Եւ գրեալ էր ի Բասրա, զի զայն դրամն` ս. Աթոռոյս գանձապետ Միքայէլ Աղային հասուսցեն: Եւ թուղթ եւս գրեալ էր սրբ. վեհին: Որոյ աղագաւ եւ սրբ. վեհն շնորհակալութիւն եւ միամտութիւն գրեաց նմա, զի զայն Լ թումանն առ ս. Աթոռս եւ առ մեզ հասեալ իմասցի` եւ միամտեսցի :
       Թուղթ եւս մխիթարութեան եւ շնորհակալութեան առ պ. Զաքարիայն եւ նորին կողակից Խաթունն գրեաց ի Բումաբայի: Զի վասն հանգուցեալ որդւոյն իւրեանց Յարութիւնին` Ա սկիհ պ. Զաքարիայն էր տուեալ Փիլիպպոս վարդապետին յանուն ս. Աթոռոյս, եւ մէկ կարմիր զառ քիմխայ շուրջառ եւս խաթունն: Եւ վասն Փիլիպպոս վարդապետին յանձնարարութիւն գրեաց նոցա: Եւ Ա հատ տօնացոյց եւս վասն եկեղեցւոյն նոցա յղեաց: Եւ պատուիրեաց պ. Զաքարիային, զի զտօնացուցի կոնդակն ի Սուրաթու խնդրեալ տարցեն առ իւրեանս :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան` առ պ. Յովսէփն գրեաց ի Բուբայի: Զի զՓիլիպպոս վարդապետն ի սէր ընկալեալ էր եւ շահեալ, եւ զտեղւոյ նուիրակութիւնն առատութեամբ տալ տուեալ նմա, եւ ի Բասրա ուղեւորեալ զնա: Եւ պատուէր` ի նոյն հարազատութեան մնալ առ ս. Աթոռս եւ առ մեզ, եւ թղթոց մերոց երթեւեկութեան մուղայէթ լինի, եւ փութով առ Միքայէլ Աղայն յղել ի Բասրա: Զայն պատուէրն զոր վասն տօնացուցի կոնդակին առ պ. Զաքարիաայն գրեաց, զնոյնն սմա եւս գրեաց :
       Թուղթ եւս առ Հնդկաց նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն գրեաց: Ծանուցանելով նմա ի ՌՄԻԲ թուոջն եւ ի յապր. ԺԹ: Ի ՌՄԻԳ թուոջն եւ ի փտր. Դ գրեցեալ թղթոց իւրոց հասանիլն առ ինքն: Եւ ինքն եւս յանցեալ թուոջն յապր. Ե` ի սեպտ. եւ մրտ. ելսն զթուղթս գրելն առ ինքն: Եւ Գ օրհնութեան թուղթսն ըստ խնդրոյ նորին գրեալ եւ ի թղթոջս եդեալ յղեաց առ նա, զի յիւրաքանչիւր տեղիսն յղեսցէ: Եւ կրկին պատուէր` զի որքան դրամ առ ձերն բերցէ, ընդ գրոյն իւրոյ առ Միքայէլ Աղայն յղեսցէ ի Բասրա, զի նա անտի առ մեզ հասուսցէ: Զի մինչեւ ցայժմ յայլ տեղեաց արդիւնք չէր հասուցեալ առ պ . Միքայէլ Աղայն` բաց ի Սուրաթու քանի հարիւր ռուփոյն: Եւ զգիրն իւր եւս ի ձեռն այլոց յղէր առ մեզ: Զգալն թղթաշէն ֆռանկացն ի ս. Աթոռս ի ձեռն Գրիգոր Աղային, եւ զշինումն թղթատանն ծանոյց նմա: Ծանոյց եւս զորպէսն տօնացուցին` զկոնդակսն եւ զվերոյիշեալ գանձապետաց եւ այլոց թուղթսն առ Միքայէլ Աղայն յղելն, զի առ ինքն հասուսցէ: Եւ պատուէր` զի թէ աւարտեալ իցէ զգործն իւր եւ ի ճանապարհի իցէ, բարի է: Իսկ թէ չիցէ աւարտեալ զգործն իւր եւ տակաւին ի վիճակսն իցէ, ի յղելն Միքայէլ Աղային զկոնդակսն զթուղթսն եւ զտօնացոյցսն առ ինքն, յիւրաքանչիւր տեղիսն հասուցանել. եւ զպատուականութիւն եւ զհարկաւորութիւն տօնացուցին եւ որպէս ընկալնուլն զնա` ի կոնդակէն իմանալ, թէ բանիւ եւ թէ գրով ծանուցանել ամենեցուն: Զի թէպէտ ընծայապէս շնորհեալն ոչ գնահատի ասէ, սակայն` զանդրադարձ պահանջէ: Եւ տեղւոյ քահանայից` իշխանաց եւ ժողովրդոցն, եւ սպասաւորացն նորին ողջոյն գրեաց: Յղեցաւ այս առ Բասրայու Միքայէլ Աղայն ընդ վերոյիշեալ թղթոցն, իւրաքանչիւր տեղիսն հասուցանել :
       Թուղթ եւս սիրոյ եւ շնորհակալութեան` առ Մուսի Ալէքսանդր Տլաշն գրեաց ի քաղաքն Փունթշերի: Զի զերկոսին թղթաշէն ֆռանկսն ըստ խնդրոյ Չաքիկեանց Գրիգոր Աղային սա էր յղեալ ի ս. Աթոռս : Որք ի վերայ Պօլսոյ եկեալ, ի փետր. ԺԳ մտին յԱթոռս: Եւ ահա ձեռնարկեալ շինեցուցանեն զթղթատունն: Զոր եւ ծանոյց նմա: Առ որ յղեաց ընդ թղթոյս օծեալ փոքրիկ ոսկեայ եւ միանալու ս. Նշան մի: (Որոյ կշիռն էր Թ մսխալ . ) յորում էր եւ մասն մի ի նշխարաց սրբոյն Գեօրգայ զօրավարին: Որոյ զգիրն եւ զսուրբ Նշանն ի թղթոջ Գրիգոր Աղային եդեալ յղեցաք առ նա, զի զթուղթն թարգմանել տայցէ, եւ ընդ ս. Նշանին առ նա յղեսցէ :
       Թուղթ եւս առ Չարքիկեանց Գրիգոր Աղայն գրեաց ի Մատրաս: Յիշեցուցանելով նմա քան զայն յառաջ ի մրտ. ելն զթուղթ գրելն մեր առ ինքն, եւ ի վերայ Պօլսոյ առ Էմնիազենց մհ. Յարութիւն Աղայն յղելն ի Բասրա, զի անտի առ ինքն հասուսցէ: Եւ զմիտս այն թղթոյն ի կա\ճոյ ծանոյց նմա: Եւ որքան գիր էր գրեալ նա սրբ. վեհին, եւ սրբ. վեհն որքան գիր էր գրեալ նմա, զամենայն ի սեպտ. ելն ի վերայ Շիրազու գրեալ թղթոջն միըստմիոջէ ծանոյց նմա: Զոր եւ այժմ ի յիշումն էած: Որպէս ի մարտի ելն խոստացաւ նմա սրբ. վեհն զկատարեալ որպէսն թղթաշէն ֆռանկացն յետոյ գրել ինքեան, ըստ խոստմանն իւրոյ ահա այժմ գրեաց. զի երկոքին թղթաշէնքն (որոյ միոյն անունն Յովսէփ էր, եւ մւսոյն Յովաննէս . ) ըստ խնդրոյ Մուսի Տլաշին եւ այս Գրիգոր Աղայիս, եւ գիտութեամբ Մուսի Դէվոյին ի ՌՉՀԴ թուոջ Փրկչին եւ յապրիլին ելեալ յերկրէն իւրեանց, ի սոյն թուոջս եւ ի փետր. ԺԳ եկեալ մտին ի ս. Աթոռս: Եւ ճանապարհի խարճն ըստ լատինացւոց հաշուին մինչեւ ի Պօլիս եղեալ էր 1674 լիւռն. որ ըստ մեր հաշուին լինի 920 ղռուշի չափ: 1612 լիւռն Մուսի Դէվոյի գրովն էին առեալ յիւրեանց երկրումն, եւ մնացեալն ի Պօլիս սրբ. վեհն տալ ետ նոցա: Եւ ի Պօլիս 600 ղռուշ թաթարին էին տուեալ, որ եբեր զնոսա մինչեւ ի Կարին: 422 ղռուշ եւս իւրեանց էին խարճեալ : 200 ղռուշի չափ եւս ի Պօլիս` ագանելոյ` ձիոյ այարի եւ այլ պիտանեաց էին խարճեալ: Եւ մինչ ի Կարնոյ եկին ի Կարս, փաշայն լրտես կարծելով նոցա, ըմբռնեալ էր զնոսա: Զոր լուեալ սրբ. վեհին , գիր գրեաց փաշային եւ մեծամեծացն տեղւոյն, եւ ԳՃ ղռուշի չափ դրամ խարճեաց վասն նոցա, մինչ ի Կարսայ բերել ետ զնոսա ի ս. Աթոռս: Որ մինչեւ յԱթոռս մտանելն, բաց ի յիւրեանց երկրի խարճէն որ Մուսի Դէվոյին գրովն էին առեալ, ի ս. վեհէն առեալն եւ այլ մասրաֆն եղեւ 1550 ղռուշ: Եւ յայս յապրիլիս որ տարին լրացաւ, ետ սրբ. վեհն երկուց վարձն 1550 ղռուշ: Յովսէփին վարձն որ մեծն էր` տարին 950 ղռուշ էին վարձ կտրեալ, եւ Յովաննէսն որ փոքրն էր` 600 ղռուշ էին կտրեալ: Այնպէս էին պայմանեալ նոքա, որ Գ ամիս Գ ամիս առնուցուն իւրեանց վարձն: Որ մինչեւ ցայժմ, թէ ճանապարհի խարճն եւ թէ տարեկան վարձն, սրբ. վեհն 3100 ղռուշ հասոյց նոցա: Եւ ագանելի շոր` ուտելիք եւ այլ ինչ որ պիտոյ էր նոցա, սրբ. վեհն տայր նոցա յօժարութեամբ: Իսկ զթարճիման Ստեփանն որ ընդ սոցա յղեալ էին, յայտնի չէր թէ ի՞նչ էին վարձ խոստացեալ նմա: Եւ սրբ. վեհն գրեաց պատրիարքին, գրեալ առ ինքն: Որում եւ խոստացաւ` զայն եւս իմանալ եւ յետոյ գրել ինքեան: Ահա ի զարունս ի մրտ. ամսոյն սկսեալ զքեարխանայն եւ զայլ տունսն եւ զգործիսն շինեցուցանեն: Տակաւին չեն աւարտեալ: Մեծ տունն մէկ մեծ եկեղեցւոյ չափ կլինի. տաշեալ քարամբք եւ կրով: Երկայնութիւն Ի գազ է, եւ լայնութիւնն Թ գազ: Զոր եւ ծանոյց նմա: Որում եւ խոստացաւ, յաւարտելն` զանունն իւր եւ իւրայնոցն գրեցուցանել ի ճակատ քարին որպէս տպագրատանն: զՄուսի Դլաշի գիրն եւ զս. Նշանն յղեաց առ սա, զի զգիրն թարգմանեալ տացէ, եւ ընդ ս. Նշանին առ նա յղեսցէ: Ծանոյց նմա զաւարտումն տօնցուցին: Եւ Ե հատ տօնացոյց յղեաց առ նա վասն իւր: Եւ բաց ի սոցանէ` զմասն ի ս. Գեորգեայ եդեալ ի մէջ փոքրիկ ոսկեջրեալ արծաթեայ տփոջ, եւ իւր փոքր կնքովն եւ ի թղթոջս եդեալ եւս յղեաց առ նա ի նշան սիրոյ: Եւ պատուիրեաց նմա, զի զայն մասն իւր ձեռամբ խաչ շինեցուցեալ օծել տացէ, եւ իւր յիշատակն ի վերայ նորա գրեցուցեալ դիցէ յեկեղեցւոջն իւրեանց ի յաւիտենական յիշատակ իւր եւ իւրայնոց: Զայսոսիկ ձեռամբ Էմնազեան մհ. Յարութիւն Աղային յղեաց առ նա: Իսկ զՄատրասու կոնդակն` ընդ Բ հատ տօնացուցի` ձեռամբ Միքայէլ Աղային յղեաց առ նա: Զմին հատն վասն եկեղեցւոյն իւրեանց, եւ զմիւսն վասն Փեկուայ եկեղեցւոյն : Եւ պատուիրեաց նմա զկոնդակն ընթեռնուլ տալ յեկեղեցւոջն իւրեանց, եւ ընդ մին հատ տօնացուցին առ Փեկուայ ժողովուրդսն յղել, զի անդ եւ'ս ընթեռնուցուն: Այլ եւ` ընծայքն զորս վասն սրբ. վեհին յղեալ էր նա առ Էմնիազեան մհ . Յարութիւն Աղայն, տակաւին ոչ հասին առ մեզ: Եւ որպէս ի սեպտ. ելն, եւ այժմ եւս ծանոյց նմա սրբ. վեհն զհասանիլն ընծայիցն իւրոց առ մեզ: Վասն Ջուղայեցի Աւետիք վարդապետին գանգատ էր գրեալ նա սրբ . վեհին թէ` այսպէս եւ այնպէս է: Եւ սրբ. վեհն գրեաց նմա թէ` առանց քանօնի եւ մանկանայի մնացօղն` ի հարկէ այնպէս լինի ասէ. բայց ի մտանելն ի մանկանայ, ուղղի: Վասն Առաջնորդին իւրեանց Մկրտիչ վարդապետին եւս էր գանգատ գրեալ թէ` անհոգութիւն զմէնջ: Եւ սրբ. վեհն գրեաց թէ` ձեր առաջնորդի որպէսն եւս լսելոց ես ասէ` յայս մօտ աւուրքս, այժմ մնասցէ: Զի վասն անհնազանդութեան նորին բարկացեալ ի վերայ նորա, գրեաց վէքիլին յղել զնա ի ս. Աթոռս, զի դատեսցէ ըստ արժանւոյն: Վասն դպրատան` աղքատանոցի եւ եկեղեցւոյ կրկին խնդրեալ էր ի սրբ. վեհէն առ ի հոգալ: Եւ սրբ. վեհն որպէս ի սեպտ . ելն եւ այժմ եւս զաղքատութիւն եւ զանտիրութիւնն երկրիս պատճառելով, անկարելի եցոյց զխնդիրսն նորին: Քանզի գրէր թէ` դպրատուն հաստատեա եւ գրեա ' յամենայն տեղիս, որ զմանկունս իւրեանց յուսում տայցեն: Եւ այս ո՞րպէս լինի, զի իշխանութիւնն ոչ է ի ձեռս մեր: Եւ զայլսն այսպէս իմա: Եւ բաց ի սոցանէ երկու նորապէս խնդիր եւս էր արարեալ ի սրբ. վեհէն: Եւ սրբ. վեհէն զայնս եւս անկարելի եցոյց: Առաջին խնդիրն էր այս թէ` յունաց եւ ասորոց կարգաւորք գան առ մեզ, եւ կամին յեկեղեցիս մեր մտանելեւ պատարագ առնել, թողցուք թէ ոչ: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց ամենեւին ոչ ընդունել զնոսա, եւ ոչ թողուլ պատարագ առնել յեկեղեցիսն իւրեանց: Զի նոքա զմեզ յեկեղեցին իւրեանց մտանել ոչ թողուն, ո՞ւր մնայ պատարագ առնել: Երկրորդ խնդիրն նորին էր այս, թէ ի Մատրաս բնակեալ ժողովուրդքն ի շողոյն նեղացեալք, խնդրեն ամենեքեան` զի Զատկի եւ ծննդեան խման աւուրց պատարագն ի կէս աւուրն լիցի: Եւ որովհետեւ ի նախնեաց հետէ այն երկուց աւուրց պատարագն ի ճրագալուցին պարտի լինել, վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն ոչ ետ նոցա հրաման: Զի այս խնդիրս ընդդէմ էր Հայրապետաց կանոնին: Եւ զորպէսն Փիլիպպոս վարդապետին էհարց` թէ ո՞ւր է, եւ ո՞րպէս: Զի ի վաղուց հետէ գիր ոչ առնումք ի նմանէ: Վասն մահուանն տէր Աւետիքին մխիթարութիւն գրեաց նմա: Եւ որդւոցն նորին մխիթարութիւն գրելն եւս ծանոյց: Յղեցաւ այս մհ. Յարութիւնին յղել առ նա :
       Թուղթ եւս առ Էմնիազեան մհ. Յարութիւն Աղայն գրեաց: Ծանուցանելով նմա քան զայս յառաջ յապր. Ա եւ ի ԻԷ վասն հանգուցեալ շօռօթեցի Ղազարի բանին ի վերայ Պօլսոյ զթուղթ գրելն առ ինքն, եւ առ Միքայէլ Աղայն: Վասն մարգարտեայ թասպեհին կրկին միամտութիւն գրեաց նմա, զի առ մեզ հասեալ իմասցի` եւ միամտեսցի: Զի ընդ ս. Երուսաղէմայ նուիրակ Յովաննէս վարդապետին զոր յղեալ էր, առ մեզ հասոյց նա: Գրեաց Միքայէլ Աղային` զգիրն տալ նմա: Զոր եւ ծանոյց նմա: Եւ խոստացեալ էր սրբ. վեհին զպակասն թասպեհի եւս յղել, բայց սրբ. վեհին զպակասն թասպեհի եւս յղեալ, բայց սրբ. վեհն ոչ խնդրեաց, զի կարի թանգագին էր յղեալն: Եւ վասն Գրիգոր Աղային յղեալ ընծայիցն ի սեպտ. ելն գրեաց նմա յղել ի Շիրազ առ Աւետիս վարդապետն, զի ընդ իւր բերցէ: Որոյ աղագաւ կրկին գրեաց նմա, զի թէ յղեալ է առ Աւետիս վարդապետն, բարի է. եւ թէ ոչ` ի ձեռն հաւատարիմ եկողաց առ մեզ հասուսցէ: Գրիգոր Աղայի գիրն եւ Ե հատ տօնացոյցն ի մէջ մուշամբայի եդեալ եւ կնքեալ, ձեռամբ տէր Գէորգին յղեցաք առ սա, առ նա , յղել: Մէկ հատ տօացոյց վասն Բասրայի եկեղեցւոյն յղեցաք, եւ Ա հատ եւս վասն սորա: Եւ որդւոյն նորին պ. Ստեփանին եւս ողջոյն գրեաց :
       Թուղթ եւս ի Բասրա` առ ս. Աթոռոյս գանձապետ եւ վէքիլ Միքայէլ Աղայն գրեաց: Եւ ծանոյց նմա քան զայս յառաջ ի յապր. Ա եւ ի ԻԷ վասն շօռօթեցի հանգուցեալ Ղազարի կայիցն զթուղթս գրելն առ ինքն եւ առ մհ. Յարութիւն Աղայն, զի տիրեսցեն ընչիցն նորա, եւ ի ս. Աթոռս հասուսցեն: Եւ պատուէր` գրել զպատասխանիս այն թղթոցն ի միամտութիւն իւր: Վասն հոգեբաժնին, Փիլիպպոս եւ Յովսէփ վարդապետաց արդեանցն` (Ա ) զոր ի Պօլիս առ Զաքարիա վարդապետն էր հասուցեալ, կրկին միամտութիւն գրեաց նմա, զի առ մեզ հասեալ իմասցի` եւ միամտեսցի: յԱղօթից գրեանցն քանի մի վեր էր առեալ վասն որդւոյն իւրոյ Յովսէփին, եւ գրեալ էր սրբ. վեհին: Եւ Սրբ. վեհն հաճեցաւ ընդ այն: Եւ պատուիրեաց նմա` զգինն մարգարտեայ թասպեհին տալ Յարութիւն Աղային, եւ զորքանութիւն տուեալ դրամոյն գրել ինքեան: Եւ տէր Գէորգի ճանապարհի խարճին կողմանէ կարի տարակուսեալ էր նա. եւ սրբ. վեհն միամտեցոյց զնա թէ միայն այն Զ թումանն է հասեալ ասէ տէր Գէորգին ի քէն. զոր դու տուեալ ես ասէ, եւ գրեալ ի դէվթէրդ: Այլ փող չէ առեալ ասէ նա ի քո մարդկանցն: Զի Բաղդատու գիւմրիւկն եւ այլ խարճն ԳՃԿԱ ղռշ. էր եղեալ ձեռամբ պ. Մանուկին : ԲՃՁԸ ղռուշին քսուր էին վեր առեալ ի մեր քսրէն, եւ ԽԳ ղռուշն տէր Գէորգն էր տուեալ պ. Մանուկին: Զոր գրեալ էին սրբ. վեհին: Իսկ եւ` ձեռամբ տէր Գէորգին Խ հատ տօնացոյց յղեցաք ի Հնդիկս: Որոց Ժ հատն Ժ եկեղեցեացն, այսինքն Ա հատն Բաղդատու եկեղեցւոյն, Ա Բասրայու, Ա Մատրասու, Ա Փեկուայ, Ա Սուրաթու, Ա Կալկաթու, Ա Չիչրայու, Ա Դաքուայ, Ա Սէյտապատու, Ա Բանկալուայ , Ե հատն Չաքիկենց Գրիգոր Աղային, Ե հատ Յարութիւն Միքայէլ Պետրոս եւ Շամիր Աղայիցն եւ Փիլիպպոս վարդապետին, եւ ի հատն վասն ծախելոյ: Գրիգոր Աղայի գիրն եւ Ե հատ տօնացոյցն ի ձեռն Յարութիւն Աղային յղեցաք ընդ գրոյն եւ Ա հատ տօնացուցին: Բաղդատու եւ Բասրայու կոնդակն եւ Ա տօնցոյց ի ձեռն Ալէքսան Աղային յղեցաք ի Բաղդատ: Եւ գրեցաք նմա, որ յետ ընթեռնլոյն զկոնդակն յղեսցէ ի Բասրա: Եւ զմնացեալ տօնացոյցսն` զկոնդակսն, եւ զայլ գրեանսն ի ձեռն Միքայէլ Աղային յղեցաք, զի տեղւոյ կոնդակն եկեղեցւոջն ընթեռնուլ տացէ, եւ ձեռամբ քահանայիցն: Ա հատ տօնացոյց տացէ եկեղեցւոյն իւրեանց: Մատրասու կոնդակն ընդ Բ հատ տօնցուցի ի ձեռն Չաքիկենց Գրիգոր Աղային յղեսցէ, զԱ հատն վասն տեղւոյ եկեղեցւոյն, եւ զմիւսն վասն Փեկուայ, Սուրաթու կոնդակն եւ Ա հատ տօնցոյց ի ձեռն մեր գանձապետ պ. Նիկողայոսին յղեսցէ ընդ գրոյն: Կալկաթու կոնդակն եւ Ա տօնցոյց ի ձեռն տեղւոյ քահանայիցն յղեսցէ ընդ գրոյն իւրեանց, եւ գրեսցեն նոցա զի յետ ընթեռնլոյն զկոնդակն, յղեսցեն ի Չիչրայ. եւ ի Չիչրայու ի Սէյտապատ, եւ անտի ի Դաքա: Մէկ մէկ տօնացոյց եւ Ա Ա գիր եւս ի Սէյտապատ եւ ի Դաքա մեր գանձապետ Սէթ եւ Միքայէլ Աղայիցն յղեսցէ վասն եկեղեցեացն իւրեանց, եւ գրեսցէ նոցա, զի զկոնդակն ի Կալկաթու քահանայիցն խնդրեալ տարցեն առ իւրեանս, եւ անդ եւ'ս ընթեռնուցուն: Իսկ թէ յայն կողմունսն չէն եկեղեցիք գոն, նոցա եւս Ա Ա հատ յղեսցէ: Բ գիր եւ Ա տօնցոյց ի Բումպայի պ. Զաքարիային եւ պ. Յովսէփին յղեսցէ վասն եկեղեցւոյն իւրեանց: Իսկ թէ յայն կողմունսն չէն եկեղեցիք գոն որպէս զայլսն, նոցա եւս Ա Ա հատ յղեսցէ: Ա հատ եւս վասն իւր վեր առցէ: Ա գիր եւ Ա տօնցոյց ի Մատրաս պ. Շամիրին, Ա գիր եւ Ա տօնցոյց ի Կալկաթայ Պետրոս Աղային, Ա գիր եւ Ա տօնցոյց եւս Փիլիպպոս վարդապետին յղեսցէ: Իսկ թէ Փիլիպպոս վարդապետն տակաւին յայն կողմունսն իցէ, զտեղւոյն կոնդակսն եւ զտօնացոյցսն ի ձեռն նորա յղեսցէ: Եւ մնացեալ տօնացոյցսն առ ինքն պահեալ ծախեսցէ, եւ ուրոյն պահեսցէ, եւ մի խառնեսցէ ընդ այլ արդեանցն ս. Աթոռոյս: Վասն տէր Գէորգին կրկին յանձնարարութիւն գրեաց: Յղեցան այսոքիկ ընդ տէր Գէորգին: Որ ել ընդ Նախիջեւանու նորոգ նուիրակ Ահարօն վարդապետին ի մայիսի ԻԶ :

       Եկաւ հասաւ ի Յուռումելին :

       Թուղթ օրհնութեան գրեաց սրբ. վեհն առ Շահզատայ յանուն կին ոմն: Որ ընդ Թօմայ անուամբ ուխտաւորի միոյ ողորմութիւն էր յղեալ ի սուրբ Աթոռս: (Ա ) Ել Թօմայն, ի մայիսի ԻԷ :

       Յղելն սրբ. վեհին զԵղեգաձորցի Ահարօն վարդապետն նուիրակ ի Նախիջեւան :

       Կարգեաց սրբ վեհն զՆախիջեւանցի Ահարօն վարդապետն ի վերայ Նախիջեւանու երկրիս, եւ նուիրակական կոնդակաւ եւ Սրբալոյս Մեռոնաւ յղեաց անդ: Կոնդակ եւս ետ նմա վասն նորատիպ տօնացուցին :
       Թուղթ մի եւս առ Ագուլեաց ս. Թօմայի Առաքելոյ Վանից Առաջնորդ Թօմայ վարդապետն գրեաց: Որ էր վասն Ահարօն վարդապետին յանձնարարութիւն, եւ վասն նոր տօնացուցի գոծածութեան պատուէր: Եւ Պետրոս վարդապետին եւս ողջոյն գրեաց :
       Թուղթ եւս առ Երնջակու ս. Կարապետի Վանից Առաջնորդ Կարապետ վարդապետն, առ նախավկայի Վանից Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն, եւ առ Աստապատու Առաջնորդ Միքայէլ վարդապետն գրեաց ըստ այսմ մտաց: Եւ չորիցն Գ տօնացոյց յղեաց: Ա տօնացոյց եւս Ահարօն վարդապետին ետ ի գնալն աստի: Որ ել ընդ տէր Գէորգին ի մայիսի ԻԸ: