Ի
Պօլսոյ՝
ի
Կարնոյ
և
յայլ
յիշեցեալ
տեղեացն
թուղթք
ժամանեցին
առ
սրբազան
վեհն,
որոց
պատասխանիքն
գրին
ահա
ի
ստորև:
Զի
ի
մարտի
ԼԱ
որ
գրեաց
սրբազան
վեհն
ի
Խարբերդ
թէ՝
եթէ
առաջնորդն
ձեր
ունի
զհաւաստիութիւն
իմն,
թող
ծանուսցէ
մեզ.
այժմոյս
առաջնորդն
նոցին
Աբրահամ
վարդապետն
գրեալ
էր
զթուղթ
մեղայական
առ
սրբազան
վեհն,
և
յանձն
էր
առեալ
զմեղանս
իւր՝
որ
մինչև
ցայժմ
զյատուկ
ծառայութիւն
ինչ
ո՛չ
էր
ցուցեալ
առ
սրբազան
վեհն,
և
առ
սուրբ
Աթոռս:
Ապա
ցուցեալ
էր
զհաւաստութիւն
եպիսկոպոսութեան
իւրոյ՝
որ
լեալ
էր
այսպէս:
Զի
ի
յետին
ամի
Հայրապետութեանտեառն
Ղազարու
սրբազան
կաթուղիկոսիկ
եկեալ
էր
նա
ի
սուրբ
Աթոռս
ի
ձեռնադրիլ
ի
նմանէ
եպիսկոպոս:
Եւ
նա
յօժարեալ
էր
ձեռնադրել
զնա,
որ
և
ժամադրեալ
էր
նմա,
զի
յաւուր
տօնի
օծմանն
իւրոյ
զնա
ձեռնադրեսցէ,
այսինքն՝
ի
Սահակայ
կիւրակէին՝
որ
ի
բարեկենդանսն
է:
Եւ
ի
նոյն
աւուրսն,
ժանտ
և
անօրէն
բռնաւոր
ոմն
այս
երկրացի
Մահմատ
խան
անուամբ,
եկեալ
էր
ի
վերայ
բերդին
Երևանու՝
զօրօք
Աղուան
Ազատխան
կոչեցեալ
մեծ
բռնաւորին,
որ
յետ
անցման
Նատր
շահ
կոչեցելոյն
և
իւրոցն,
բռնացեալ
ունէր
ընդ
ձեռամբ
զբոլոր
Ատրպատական,
և
զայլ
կողմունս:
Յորոյ
ահէն
փախուցեալ
Ղազարու
կաթուղիկոսին
ի
Քանաքեռ
երթալ
ի
Վրացտուն ,
դարձեալ
փոշիմանեալ
էր,
և
դարձ
արարեալ
էր
ի
սուրբ
Աթոռս,
և
աստի
դարձեալ
փախուցեալ
ի
Կողբ,
և
մնացեալ
անդ
աւուրս
ինչ,
դարձեալ
էր
ի
սուրբ
Աթոռս
հիւանդագին,
որ
և
վախճանն
իսկ
ժամանեալ
էր
լուսահոգւոյն ,
և
թաղեցեալ
էև
փառաւորութեամբ:
Զայս
ամենայն
գրէր
յիշեալ
Աբրահամ
վարդապետն
ի
մէջ
մեղայականին,
որ
և
այսպէս
իսկ
էր
լեալ:
Ապա
ասէ՝
ես
իբրև
մնացի
առանց
ձեռնադրութեան
կացեալ
ի
սուրբ
Աթոռոջդ
ամիսն
երիս,
ինդրեցի
ապա
զհրաման
ի
գլխաւոր
միաբանիցն
սրբոյ
Աթոռոյդ՝
երթալ
իտեղի
իմ:
Իսկ
նոքա
հրաման
ետուն
ինձ
ասէ՝
երթալ
ի
յԱղթամար
ձեռնադրիլ:
(Եւ
զայս
վասն
այն
են
արարեալ,
զի
յԱղթամարու
Նիկողայոս
կաթուղիկոսն
բերեալ
է
յառաջ
ի
սուրբ
Աթուռս
Ղազար
կաթուղիկոսն,
և
արարեալ
ընդ
իշխանութեամբ
և
հրամանաւ
սրբոյ
Աթոռոյս:
Ուստի
իբր
սրբոյ
Աթոռոյս
զնա
գիտելով
զայս
արարեալ
էին
):
Որ
և
գրեցին
ասէ
Նիկողայոս
կաթուղիկոսին
Աղթամարու,
թէ
այդ
խղճալի
Աբրահամ
վարդապետդ
նեղութիւն
շատ
կրեաց
և
վերջապէս
այսպիսւոյ
անյաջողութեան
դիպեցաւ,
ձեռնադրեա՛
զդա
ի
վերայ
Խարբերդու՝
մերովս
դիտութեամբ:
Գրեցին
նաև
ասէ
առ
Կտուց
անապատի
առաջնորդ
Կարապետ
վարդապետն
յղել
զիս
ի
յԱղթամար՝
առ
ի
ձեռնագրիլ:
Եւ
զայս
առնօղ
եպիսկոպոսունքն
էին
ասէ՝
մեծ
Յովսէփ
վարդապետն,
ժամօրհնօղ
Յակոբ
վարդապետն,
վարժապետ
Ազարիա
վարդապետն ,
Խաչակիր
Պետրոս
վարդապետն,
և
այլք:
Որ
և
գնացեալ
ձեռնագրեցայ
ասէ,
և
եկի
ի
վիճակս
իմ,
և
յետոյ
մինչ
Մինաս
կաթուղիկոսն
նստաւ
ասէ,
գրեաց
առ
իս
զթուղթ
օրհնութեան:
Յղեալ
էր
զօրինակն
վկայականին,
զոր
տուեալ
էր
նմա
Նիկողայոս
կաթուղիկոսն,
յորում
յայտնեալ
էր
նա
թէ
ըստ
հրամանի
գլխաւոր
եպիսկոպոսացն
սրբոյ
Էջմիածնի
ձեռնադրեցի
զսա
ի
վերայ
Խարբերդու:
Եւ
զնոյն
վկայականն
տեսեալ
և
կնքեալ
էին
ոմանք
ի
նուիրակացն
սրբոյ
Աթոռոյս,
այսինքն՝
Ղափանցի
Գէորգ
վարդապետն ,
Բաղիշեցի
Յովհաննէս
վարդապետն
Տրմփ
կոչեցեալ:
Եւ
մեր
նոր
նուիրակ
Ղազար
վարդապետն
ևս,
(որ
ի
յուլիսի
ելն
յիշեցաւ
)
ըստ
հրամանի
սրբազան
վեհին
որ
գրեցաւ
առ
նա
ի
յուլիսի
ելն
և
այլ
յառաջ,
գնացեալ
էր
ի
Խարբերդ,
և
զնոյն
վկայականն
տեսեալ՝
ինքն
ևս
կնքեալ
էր
նման
միւս
նուիրակացն,
և
զօրինակն
ևս
էր
կնքեալ
ինքն,
և
Մուրտիկեան
մահտեսի
Փիլիպպոսն,
և
յղեալ
էին
առ
սրբազան
վեհն:
Եւ
գրէին
երկոքեանն
ևս
յոյժ
պաղատանօք,
թէ
յոյժ
ծեր
և
անկար
է,
որ
ի
սուրբ
Աթոռդ
գալ
ո՛չ
կարէ,
ներեա՛
սմա,
և
գրեա
զթուղթ
առաջնորդութեան,
և
հրաման
տուր
եպիսկոպոսութեան:
Զսոյն
աղերսանս
ինքն
Աբրահամ
վարդապետն
ևս
էր
գրեալ
ի
մեղայական
թղթոջն,
և
խոստանայր
յայսմ
հետէ
ծառայել
հարազատութեամբ
սրբոյ
Աթոռոյս,
որ
և
այժմ
զաջահամբոյն
ինչ
և
զերկու
ջորի
տուեալ
էր
և
խոստանայր
ևս
յամենայն
ամի
մինչ
կենդանի
է
զաջահամբոյրս:
Եւ
զի
այսպէս
եղև
որպէս
գրեցաք,
և
միամտեցաւ
սրբազան
վեհն
թէ
եպիսկոպոս
է,
վասնորոյ՝
զառաջնորդական
կոնդակ
գրեաց
վասն
նորա
սրբազան
վեհմ,
ի
վերայ
բոլոր
թեմից
վանիցն
նորին,
որ
յանուն
սրբոյն
Աբդլմսեհի:
Յորում
և
յիշեցոյց
ժողովրդեանն
թէ
մեք
վասն
երից
իրաց
էաք
բարկացեալ
ի
վերայ
ձեր
առաջնորդիդ
գլխաւորապէս:
Նախ՝
զի
ո՛չ
ցուցանէր
մեզ
զստուգութիւն
եպիսկոպոսութեան
իւրոյ.
թէ
յիրաւի
եպիսկոպոս
է,
կամ
յումմէ՞,
և
ո՞ւր
ձեռնադրեցեալ:
Երկրորդ՝
զի
չափազանց
անկարգութիւն
յայդ
երկրոջդ
լինի,
և
դա
ոչ
սանձէ:
Երրորդ՝
զի
յամառեցաւ
յայսչափ
ժամանակս,
և
ոչ
եկն
ի
սուրբ
Աթոռս
որպէս
գրեցաք:
Իսկ
ըստ
որում
գրեցաք
մեք
ձեզ
յառաջ,
մինչ
ըստ
խնդրոյ
ձերոյ
զդա
արձակեցաք,
թէ
զհաւաստիութիւն
իմն
եթէ
ունի
դա՝
թող
ցուցցէ
մեզ:
Այժմոյս
յղեալ
էր
դա
ասէ
զօրինակ
վկայականին
իւրոյ.
սակայն
և
այդ
ասէ
մեծ
յանցանք
է
դմա,
որ
ի
վիճակն
սրբոյ
Աթոռոյս
գոլով՝
յԱղթամար
է
ձեռնադրեցեալ,
որ
ո՛չ
է
ըստ
կանոնի:
Այլ
որովհետև
ասէ
երդմամբ
հաւատարմացուցեալ
էր,
թէ
հրամանաւ
եպիսկոպոսաց
սրբոյ
Աթոռոյդ
եղև,
և
ի
մէջ
վկայականին
ևս
գրեցեալ
էր
այս,
և
զնոյն
վկայականն
մեր
նուիրակունքն
ևս
տեսեալ
և
կնքեալ
էին,
և
այժմ
ևս
մեր
նոր
նուիրակ
Ղազար
վարդապետն
տեսեալ
և
գրեալ
էր
մեզ,
վասնորոյ՝
մեք
ևս
հաւաստացաք ,
և
հրամայեմք
դմա
ասէ՝
կատարել
զգործ
եպիսկոպոսութեան,
և
առաջնորդական
իշխանութեամբ
հովուել
զձեզ:
Եւ
վասն
ի
սուրբ
Աթոռս
չգալոյն
ևս
ասէ
ներեցաք
դմա,
ըստ
որում
գրեալ
էր
մեզ
Ղազար
վարդապետն
աղաչանօք
թէ՝
ծեր
է
ր
անկար:
Եւ
վասն
չհասութիւն
և
օրինազանցութիւն
առնելոյն
նոցա,
սաստիկ
պատուէր
գրեաց
այլ
մի
ևս
առնել:
Ըստ
մեծի
մասին
ասէ
այդր
աղագաւ
իսկ
բարկացեալ
էաք
ի
վերայ
առաջնորդիդ
ձերոյ,
որ
ո՛չ
սանձէր:
Այժմ
ահա
պատուիրեմ,
զի
սանձեսցէ
և
որ
ոք
ներհակեսցի,
ծանուսցէ
մեզ
ասէ.
զի
պատժեսցուք
ըստ
հոգւոյ
և
ըստ
մարմնոյ:
Եւ
բազում
առ
այսոսին
պատուէրք:
Օրինակն
է
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն,
յերեսմ
ՊԾԳ ,
ՊԾԴ:
Թուղթ
առ
նոյն
Բէշքիւթիւր
կոչեցեալ
Աբրահամ
վարդապետն
գրեաց,
ծանուցանելով
զլսելն
աղերսանացն,
և
յղելն
զկոնդակն,
և
այլն՝
զոր
ինչ
ի
վերոյ
գրեցաք:
Բայց
թէպէտ
յղեալ
էիր
ասէ
զվկայականիդ
սաւատն
և
տեսաք,
սակայն
և
այդու
ոչ
կարես
գտանիլ
անպարտ.
զի
ունիմք
մեք
զօրինաւոր
պատճառս.
զի
պարտ
էր
քեզ
համբերել
ժամանակ
ինչ,
և
ո՛չ
շուտափոյթ
լինիլ
և
ձեռնադրիլ
ի
յԱղթամար:
Այլ
որովհետև
զմեղայ
գոչելով
ներումն
էիր
խնդրեալ
ասէ,
և
Ղազար
վարդապետն
ևս
աղաչանօք
գրեալ
էր,
և
զանկարութիւնդ
ծանուցեալ,
մեք
ևս
ասէ
ի
ծերութիւնդ
խնայելով՝
ներեցաք
քեզ
հայրաբար:
Եւ
հարկիւ
պատուէր,
զի
յայսմհետև
հարազատութեամբ
ծառայեսցէ
սրբոյ
Աթոռոյս
որպէս
խոստացեալ
է,
և
չհասից
և
օրինազանցից
սանձօղ
լիցի՝
որպէս
ի
կոնդակոջն
գրեցաւ:
Եւ
ո՛վ
ոք
ներհակիցի
քեզ
ասէ՝
ծանո՛
մեզ
յանուանէ՝
զի
պատժեսցուք:
Եւ
այլ
առ
այս
պատուէրք:
Թուղթ
ևս
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
նուիրակ
Ղազար
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
ի
յուլիսի
Ի
և
ի
ԻԲ
գրեալ
Բ
թղթոցն:
Ծանուցանելով
զլսելն
խնդրանացն
իւրոց՝
որ
սակս
Աբրահամ
վարդապետին
վերոյիշեցելոյ,
և
յղեալն
զառաջնորդական
կոնդակն,
և
այլ
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ:
Եւ
վասն
յանդիմանութեանն
զոր
գրեաց
սմա
ի
մարտի
ԼԱ,
գրէր
սա
այժմ,
մահտեսի
Փիլիպոսն
զայդ
թելադրութեամբ
և
քսութեամբ
Բալուայ
առաջնորդին
է
գրեալ.
ես
նմա
կամ
այլոց
ո՛չ
այլ
ինչ
եմ
արարեալ,
միայն
թէ
Թիլոյ
վանից
առաջնորդն
մեռաւ,
և
ես
անդէն
էի,
նա
գնացեալ
առանց
զիս
կոչելոյ
թաղեաց,
յետոյ
ես
հոգեբաժին
խնդրեցի,
զի
նա
բաց
ի
յո՛չ
տալոյն ,
զայդ
գրգռութիւնդ
ևս
յարուցեալ
է
ընդդէմ
իմ:
Եւ
սրբազան
վեհն
միամտութիւն
գրեալ
առ
նա,
շահեաց
զնա:
Եւ
զոր
ինչ
ի
յուլիսի
ելն
գրեաց՝
այժմ
ևս
վերակրկնեաց,
զի
զերկու
ղազար
ջորիս
առեալ
յղեսցէ,
կամ
ինքն
տալով
զդրամն,
և
կամ
Պետրոս
վարդապետի
տալեօքն
առնուլ,
որպէս
յայնժամ
գրեաց,
և
զպակասն
ինքն
տալով,
և
զոր
ինչ
յայնժամ
գրեաց,
պատուիրեաց
զամենն
կատարել.
և
զերկու
ղաթար
ջորին
հանդերձ
Աբրահամ
վարդապետի
տուեալ
Բ
ջորեօքն
շուտով
յղել :
Եւ
այլ
առ
այսոսիկ
պատուէրք:
Եւ
իւր
յղեալ
դրամոյ
մեր
հասանելն
ևս
գրեաց:
Թուղթ
ևս
առ
մահտեսի
Փիլիպպոսն
յԱրապկեր,
ի
պատասխանի
ի
յուլիսի
ԺԲ
գրեալ
թղթոյն,
ծանուցանելով
զկատարելն
զխնդրեալն
իւր,
և
յղելն
վասն
Աբրահամ
վարդապետին
զկոնդակ:
Եւ
պատուէր
զի
զդրամն
վերոյիշեալ
և
զերկու
ջորին՝
զոր
սա
ևս
ի
կողմանէ
Աբրահամ
վարդապետին
տալ
խոստանայր,
շուտով
մեզ
հասուսցէ:
Մանաւանդ
զջորիսն,
զի
շատ
հարկաւորք
են
ասէ:
Եւ
որ
Ղազար
վարդապետին
գրեաց
Բ
ղաթար
ջորի
առնուլ
և
յղել
ծանոյց
սմա,
զի
մուղայէթ
լեալ՝
յղլ
տացէ:
Ծանոյց
նաև
զգրելն
Յամթայ
առաջնորդին
զի
ի
տեղի
իւր
տալեան
զջորիս
յղեսցէ:
Եւ
գրէր
սա
թէ՝
մեր
Արապկերու
քաղաքիս
առաջնորդական
արդիւնքն
ժողովեալ
եմք,
պիտի
քեզ
հասուցանեմք.
գրեաց
թէ
չգիտեմ
զայդ
փորձելով
և
գիտելո՞վ
գրես,
թէ
միամտութեամբ:
մեք
բ
տարի
վէքիլ
կարգեցաք
յայդր
զձեր
քահանայսն,
մեր
գրովն
վէքիլ
եղեն,
և
զհազար
ղռուշն
պատրիարքին
հասուցին.
այժմ
որ
ես
ո՛չ
խառնիմ ,
ո՞րպէս
պիտի
հասուցանեն:
Քանիցս
քեզ
գրեզի
ասէ,
այլ
ի՞նչ
է
որ
վերստին
գրես:
Եւ
փոքր
ինչ
եպերմամբ
թէ՝
մեղք
չէ՞
որ
ձեր
արդիւնքն
ի
ուրբ
Աթոռս
հասանի,
թող
ի
Պօլիս
տանեն
և
ուտեն,
և
զձեզ
օրհնեն:
Եւ
զի
գրէր
թէ՝
պատրիարքին
աստ
առաջնորդ
է
յղեալ:
Գրեաց
թէ՝
յիմ
ձեռացս
ի՞նչ
կայ.
այժմոյս
այդ
երկրիդ
կաթողիկոսն
ձեր
իշխանացդ
մարիֆաթովն
պատրիարքն
է.
և
ձեր
օրհնութեան
կոնդակն
տաճկական
գիրն.
մեզ
ընդէ՞ր
մեղադրես՝
(զի
մեղադրէր
թէ՝
ընդէ՞ր
դու
ոչ
յղեցեր
առաջնորդ
):
Ես
քեզ
առաջ
չգրեցի՛
ասէ
թէ՝
նա
յայն
կողմէն
առաջնորդ
կուղղէ.
ես
ո՞րպէս
յղեմ.
ահա
յղեաց
ասէ.
բարով
վայելեցէք:
Յայս
ժամանակիս
ասէ
մեք
անուամբ
միայն
եմք
կաթողիկոս ,
և
ոչ
այլ
ինչ:
Ձեզպիսի
իշխանաց
ժամանակին
այսպէս
եղև.
մեք
ևս
համբերեմք
ասէ
Աստուծոյ
և
սուրբ
Լուսաւորչի
դատաստանին
մնալով:
Դու
ասէ
գրեցեր
և
զցաւս
շարժեցեր,
վասնայսորիկ
և
ես
գրեցի
ասէ,
թողութիւն
շնորհեա:
Դու
մե՛ր
ես
և
ո՛չ
օտար
վասնայնորիկ
քեզ
գրեմ:
Եւ
վասն
կարնեցի
Կուզիկ
օղլի
կոչեցեալ
Սարգիս
վարդապետին,
այժմ
լսէաք
թէ՝
ի
Սսու
կաթուղիկոսէն
առաջնորդութիւն
առեալ,
եկեալ
է
ի
Հասանմանսուր:
Ուստի
գրեաց
սմա
թէ՝
դու
գիտես
որ
մեզ
ԸՃ
ղռուշ
է
տալոյ
թէմէսուկով.
թէ
գիտես
կարելի
ասէ
մեզ
գրեա՛
զորպէսն,
զի
զթամասուկն
առ
քեզ
յղեսցուք,
թերևս
առնուլ
կարիցես:
Ի
Հալէպու
ասէ
Գ
անգամ
մահսար
են
յղեալ
ի
Պօլիս,
թէ
մեք
Էջմիածնի
թեմ
կու
լինիմք.
(զոր
Յամթայ
առաջնորդն,
և
ի
Պօլսոյ
Նազարէթն
գրէին
).
նոքա
ևս
ասէ
ֆերմանաւ
առաջնորդ
են
կարգեալ,
այլ
չէ
յայտնի
թէ
ի՞նչ
պիտի
առնեն,
իմա
զորպէսն
ասէ՝
և
մեզ
գրեա՛
շուտով:
Կոնդակ
ևս
ի
վերայ
Կարնոյ
քաղաքին
գրեաց ,
և
է՛ր
այս
այն,
զոր
ի
յօգոստոսի
ԻԲ
կամեցաւ
յղել
սրբազան
վեհն,
և
այլ
ոչ
յղեաց:
Որոց
գրեաց
մորմոքմամբ
զանցս
ուխտաւորացն,
որ
ամդ
անցեալ
էր
ի
ձեռն
սուրբ
Կարապետի
վէքիլ
չիք
Մովսէսին,
զորս
յաճախապէս
գրեցաք
ի
յուլիսի
Գ,
հանդերձ
ապագայ
վնասիւքն,
որ
յառաջանալոց
էր
յայնմանէ:
Զորս
ր
այժմ
սոցա
գրեաց
և
կարճոյ:
Եւ
զչիք
Մովսէսն
ևս
բանագրեաց,
և
պատուիրեաց
ժողովրդեանն
արտաքսել
զնա
յեկեղեցւոյ՝
և
որոշել
յինքեանց:
Որ
թէ
այսու
հոգևոր
պատժօք
ո՛չ
զգաստասցի
ասէ,
զմարմնաւորն
ևս
ունիմ
ի
պատրաստի:
Եւ
պատուիրեաց
զթուղթս
զայս
ընթեռնուլ
յեկեղեցւոջն,
ի
օրհնութիւն
ինքեանց,
և
ի
յանէծս
չիք
Մովսէսին:
Թուղթ
ևս
առ
Կարնոյ
առաջնորդ
Պետրոս
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
յօգոստոսի
ԺԸ
գրեալ
թղթոցն:
Առ
որ
յղեաց
զվերոյիշեալ
կոնդակն,
զի
յեկեղեցիսն
ընթեռնուլ
տացէ,
և
չարաչար
խայտառակեսցէ
զչիք
Մովսէսն:
Յորոյ
կողմանէն
Առաքելին
և
Մեսրօպ
վարդապետին
բանս
գրեաց,
ծանոյց
սմա:
Յօնան
վարդապետն
ասէ
գրէ
մեզ՝
և
աստ
և
անդ
ևս
թէ՝
ես
տեղեկութիւն
չունիմ
այն
բանին,
Մովսէսն
է
արարեալ:
Վասնորոյ
արժանի
է
այդ
պատժոյդ:
Եւ
վասն
Արապկերցի
Մարտիրոսի
տալեացն,
որովհետև
սա
էր
տուեալ
զայն
դրամն,
վասնորոյ
գրեաց
թէ՝
պարտիս
հատևիլ
և
առնուլ.
զի
Առաքելն
քէֆիլ
եղև՝
ես
շինելոց
և
առնլոց
եմ.
նա
ևս
մեզ
գրեաց
թէ՝
տալոց
եմ,
մինչև
ցայժմ
քանիցս
գրեմք,
ո՛չ
տան.
հետևեա՛
ի
ձեռն
Առաքելին
և
ա՛ռ:
Ապա
թէ
ո՛չ,
ես
ի
քէն
կառնում,
և
զնա
ևս
կու
բանադրեմ:
իսկ
ի
յուլիսի
Գ
որ
ետ
սմա
յերթալն
անդ՝
զկարնեցւոց
շինեալ
պտղի
գիրն.
(զոր
քահանայքն
չէին
ընկալեալ
և
չէին
կնքեալ
).
սա
այժմ
գրէր
վասն
այնր
թէ՝
բարւոք
էր
զի
կնքէիր
և
հաստատէիր,
զի
իշխանքն
այսպէս
կամին.
գրեաց
թէ՝
ո՞չ
ապաքէն
ասացի
ես
քեզ
թէ
քահանայքն
զայդ
ո՛չ
են
ընդունելոց,
և
ի
գլուխ
ո՛չ
երթայ,
դու
ևս
հաւանեցար,
զի՞նչ
է
այս՝
զոր
այժմ
գրես :
Բարի
է,
դու
յայդր
քահանայից
և
իշխանաց
ամենեցունց
կնքել
տուր
և
աստ
յղեա՛,
ես
ևս
կնքեցից
և
հաստատեցից:
Այլ
գիտեմ
ասէ՝
զի
այդ
ի
գլուխ
ոչ
երթայ,
ձեռն
վեր
առ
ի
դմանէ,
և
մի
հաներ,
վասն
մեր
գլխացաւութիւնս:
Դեռ
նոր
ես
գնացեալ,
լաւ
հետևեալ
իմա՛
զամենայն
որպէսն,
և
ապա
ձեռնամուխ
լեր
յայդպէս
ի
բանս.
այժմ
զոր
ինչ
տան,
այնու
բաւականացիր:
Գրեաց
և
զնորոգմանէ
սեանց
սրբոյ
եկեղեցւոյն
և
զայլ
որպիսութեանց
մերոց:
Եւ
զԳեանջայու
Իսրայէլ
կաթուղիկոսի
գալ
և
արձակիլն
ևս
ծանոյց
և
թէ
զի՞նչ
պայմանեաց
նմա:
Թուղթ
ևս
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
նուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
յօգոստոսի
Ժ
գրեալ
թղթոյն:
Որ
զսրբալոյս
Մեռոն
էր
խնդրեալ
և
զամանն
ևս
յղեալ:
Մեք
ևս
մեռոն
լցեալ
ի
բոյն
ամանն,
ունէաք
ի
պատրաստի
և
յետ
աւուրց
ի
վերայ
Բայազտոյ
յղելոց
էաք,
զի
այժմ
տանօղ
ո՛չ
գոյր.
քանզի
տանօղ
թղթոցս
փայակ
էր:
Ծանոյց
և
զնորոգում
սեանց
սրբոյ
եկեղեցւոյն,
և
զկամիլն
ի
նորոգել
և
սպիտակացուցանել
և
ծաղկեցուցանել
զբոլոր
եկեղեցին:
Եւ
յղելն
զբանադրանսն
չիք
Մովսէսին
սմա
ևս
ծանոյց,
և
պատուիրեաց
ընթեռնուլ
տալ
յեկեղեցիսն
և
խայտառակել
զնա,
որպէս
և
Պետրոս
վարդապետին
ևս
գրեաց:
Գրեաց
ևս
առ
սա
զփուսուլայ,
զի
թէ
չիք
Մովսէսն
բանադրանօքն
զղջասցի,
բարի
է.
իսկ
թէ
ևս
լրբանայ,
Առաքելի
ձեռօքն
ծանուսցէ
Իբրահիմ
Աֆանտուն,
և
աստ
յղել
տացէ:
Եւ
Պետրոս
վարդապետին
ևս
ծանուսցէ
զայս.
իսկ
վասն
Յակով
վարդապետին
զոր
պատրիարքն
ի
վաղուց
հետէ
յղել
խոստանայր,
այժմոյս
գրէր
ի
Պօլսոյ
Նազարէթն
թէ՝
ահա
յղէ
զնա
պատրիարքն.
զբեռինսն
ուղևորեաց
յայդկոյս,
ր
ինքն
ևս
զկնի
աւուրց
ինչ
ելանելոց
է:
Վասնորոյ
գրեաց
սրբազան
վեհն
Մեսրօպ
վարդապետին,
զի
ի
գալն
նորին
անդ՝
սիրով
ընկալեալ
և
մուղայէթ
լիցի,
և
ուղևորեսցէ
յայսկոյս
ի
վերայ
Կարսայ:
Իսկ
և՝
դրամ
էին
տուեալ
անդ
Նազարէթին
և
թուղթ
առեալ,
զի
Յակոբ
վարդապետն
եկեալ
ի
Կարին,
առնուցու
յԱռաքելէն
զայն
դրամն,
և
ընդ
իւր
բերցէ:
Զոր
յառաջագոյն
իմացեալ
Առաքելին,
գրէր
աղաչանօք
առ
սրբազան
վեհն
գրել
առ
նա,
զի
ի
գալն
ի
Կարին,
մի՛
ստիպեսցէ
զնոսա
վասն
դրամոյն:
Ուստի
և
սրբազան
վեհն
գրեաց
զթուղթ
առ
Յակոբ
վարդապետն,
թէ
ի
գալդ
ի
Կարին,
զդրամն
զոր
առնլոց
ես
յԱռաքելէն
և
ի
տիրացու
Սիմէօնէն,
որքան
և
տալ
կարիցեն,
զայնքանն
առ,
և
մի
շատ
ստիպեսցես.
զի
դոքա
մեր
են
յատուկ
և
միշտ
զբանս
մեր
հոգան,
յետոյ
զմնացեալն
ևս
ինքեանք
յղելոց
են
առ
մեզ:
Դու
ևս
վասն
մնացելոյն
զձեռագիր
առեալ
ընդ
քեզ
բեր:
Եւ
զի
օգոստոսի
Բ
մէկ
փօլիցայագիր
գրեալ
յղեաց
ի
ձեռս
Առաքելին
և
տիրացու
Սիմէօնին
առնուլ
ի
Պօլիս
ի
պատրիարքէն՝
ի
ձեռն
Նազարէթին:
Իսկ
Նազարէթմ
ահա
դրամ
առեալ
էր
անդ:
Վասնորոյ
գրեաց
Յակոբ
վարդապետին,
զի
ի
գալն
ի
Կարին
զայն
փօլիցայագիրն
յԱռաքելէն
առեալ
ընդ
իւր
բերցէ
աստ:
թէպէտ
անուամբ
պատրիարքին
եմք
գրեալ
զայն
ասէ,
բայց
ի
ցոցանէ
քեզ
Առաքելին՝
զայն
դու
ընդունիցիս
և
առեալ
բերցես
աստ.
զայն
մեք
ի
վերայ
քոյ
հաշուելոց
եմք
ասէ:
Եւ
պատուիրեաց
ի
վերայ
Կարսայ
գալ.
ծանուցանելով
թէ՝
Գէորգն
կայ
անդ,
և
Ղօշավանից
առաջնորդ
Կարապետ
վարդապետն ,
և
որդիք
Իբրահիմ
Աֆանտուն
որք
ամենեքեան
մեր
են
ասէ,
և
քեզ
յամենայն
կողմանց
մուղայէթ
լեալ՝
յղելոց
են
յայսկոյս:
Եւ
զյաս
ևս
պատուիրեաց՝
զի
ի
հասանիլն
ի
Կարս
ծանուսցէ
մեզ,
զի
և
մեք
զթուանկչիս
յղեալ
բերցուք
աստ :
Գրեաց
ևս
ի
Կարին
զթուղթ
առ
Մուրտիկզատէ
Խօջայ
Առաքելն
և
տիրացու
Սիմէօնն,
ի
պատասխանի
օգոստոսի
թղթոյն,
որոյ
ամսաթիւն
սխալ
էին
եդեալ:
Որոց
զգրելն
յառաջ
քան
զայս
առ
ինքեանս
զթուղթ,
և
զպատասխանիսն
գրեանցն
Պօլսոյ
և
յղելն
առ
ինքեանս
հանդերձ
փօլիցայագրիւն՝
զոր
գրեաց
ի
վերայ
պատրիարքին,
այլովքն
հանդերձ,
(որպէս
ասացաւ
յօգոստոսի
ԻԲ
)
և
զայդ
փօլիցայագիրդ
ասէ
ցոյց
տուք
Յակոբ
վարդապետին
ի
գալն
յայդր,
և
ի
վերայ
նորա
հաշուեցէք.
մեք
իւրեան
գրեալ
եմք:
Եւ
զայն
ևս
ծանոյց՝
որ
գրեաց
Յակոբ
վարդապետին
սխլաթ
չառնել
ինքեանց
վասն
դրամոյն
մնացելոյ,
մինչև
հատուցանել
կարիցէք:
Բայց
դուք
ևս
ջանացարուք
ասէ
դրամ
հասուցանել
մեզ.
զի
վասն
եկեղեցւոյ
սեան
նորոգմանն
և
այլ
հարկաւորութեանց,
զպակասութիւն
շատ
ունիմք :
Զբանադրանսն
չիք
Մովսէսին
առ
Պետրոս
վարդապետն
սոցա
ևս
ծանոյց,
և
զոր
ինչ
այնր
աղագաւ
գրեաց
Պետրոս
և
Մեսրօպ
վարդապետացն,
սոցա
ևս
ծանոյց:
Վասն
փօլիցայից
իրիջայ
գրէին,
թէ
երբ
և
խնդրեսցուք,
արասջի՛ր,
միամտութիւն
գրեաց
այնպէս
առնել:
Բայց
դուք
թէ
ասէ
շուտով
գիր
գրէիք
ի
Թօխաթ
առ
մահտեսի
Աղամջանն,
որ
զայն
դրամն
զոր
գրեցաք
ձեզ
հասուցանել՝
շուտով
ընդ
Յակոբ
վարդապետին
յղէր
ի
գալն
նորին
ի
վերայ
Թօխաթու,
շատ
լաւ
լինէր:
Եւ
զի
ի
վերայ
Հալէպու
նոր
ճանապարհ
էր
բացեալ,
որ
ի
Հնդիկս
թուղթ
յղէաք,
վասնորոյ
գրեաց
սոցա,
զի
անդ
թէ
հարազատ
ոմն
ունին
նման
ինքեանց,
իւրեանց
ծանօթ՝
կամ
վէքիլ,
յանուանէ
ծանուսցեն
ինքեան,
զի
զերթևեկն
թղթոցն
մերոց
ի
Հնդիկս,
ի
ձեռն
նորին
արասցէ
այսուհետև:
Գրեաց
և
զփուսուլայ
առ
սոսա
առանձին,
և
ծանոյց
զհասանիլն
մեզ
այժմ
Կարսայ
ամանաթին,
զի
թուանկչիքն
մեր
որք
յօգոստոսի
ԻԲ
գնացին
ի
բերել,
այժմ
եկին
և
բերին:
Բայց
ի
սոյն
դրամոյս
զմասն
ինչ
ոսկի
էին
յղեալ
սոքա,
զորս
յոյժ
աւելօք
էին
հաշուեալ:
Ուստի
գրեաց
այլ
ոչ
յղել
զայսպիսիս,
այլ
ճերմակ
փող
Օսմանցու,
և
զանճիրլու
և
նոր
մսր
զարմահպուզ,
կշիռն
տեղն:
Զի
այդ
գնովդ
զոր
դուք
հաշուէք
ասէ
ի
վերայ
մեր,
աստ
այդպէս
ոչ
անցանի,
այլ
պակաս,
և
թէ
այլք
աւելեօք
ևս
խարջեն
ի
վերայ
գնացողաց
ի
Թարվէզ
և
ի
Սպահան,
այլ
ի
մէնջ
ո՛չ
այնպէս
առնուն
առօղքն :
Թուղթ
ևս
առ
Իբրահիմ
Աֆանտին
գրեաց
ի
Կարին,
ի
պատասխանի
թղթոյն՝
զոր
յառաջ
գրեալ
էր
ընդ
Գէորգին,
որոյ
զպատասխանին
յառաջ
գրեցաք
վասն
Միրզային
տկարութեան:
որովհետև
գրեալ
էր
զընծայսն
սարասկեարին
ընծայելն,
և
նորա
շնորհակալիլն
շատ,
և
թուղթ
գրելն,
և
առաջնորդօն
բույրուլթու
տալն,
վասնորոյ
գրեաց
զշնորհակալութիւնս
յոլովս
ինքեան,
որ
հոգացեալ
էր
զայսոսիկ:
Այժմ
ասէ
հարկաւոր
բան
ինչ
ո՛չ
գոյր
գրելոյ,
և
դատարկ
գիր
գրելս
սարասկեարին՝
հիջաբ
արարի,
վասնորոյ
ո՛չ
գրեցի :
Այլ
ասէ,
ի
մերս
կողմանէ
զոր
ինչ
պատշաճ
վարկցիս,
խօսեսցիս
մեծութեան
նորին:
Եւ
ի
յուլիսի
Գ
որ
գրեաց
Գէորգին,
ասել
սոյն
Աֆանտուն,
զի
զմարմնական
պատիժ
իմն
տացէ
չիք
Մօսէսին,
նա
ասացեալ
էր
թէ՝
թող
խալիֆայն
ինձ
յատուկ
գիր
գրէ
վասն
այդր,
և
զոր
ինչ
կամի,
արարից:
Իսկ
որովհետև
ահա,
զբանադրանսն
պղծոյն
յղեաց՝
վասնայսորիկ
գրեաց
սմա
այժմ,
թէ
ըստ
մեր
հոգևոր
իրաւանցն
բանադրեցաք
զնա,
որ
թէ
չզղջասցի,
և
այլ
ևս
լրբասցի,
գրելոց
եմ
մեծութեանդ,
և
որպէս
պատշաճն
է,
այնպէս
արասցէ:
Թէպէտ
այսպէս
գրեաց
թէ
գրելոց
եմ,
այլ
գրելին
այն
էր
ահա,
զոր
գրեաց
ի
փուլուլայոջ
Մեսրօպ
վարդապետին
աստ
յղել
տալ
զնա ,
թէ
ևս
լրբասցի:
Եւ
զի
զորպիսութիւնս
էր
խնդրեալ,
գրեաց
թէ՝
այժմ
ո՛չ
գոյ
այնպիսի
համբաւ
ինչ՝
որ
գրելոյ
պատշաճ
լիցի:
Միայն
զգալն
աստ
Գեանջայու
խանի
եղբօրն՝
ծանոյց
սմա,
և
զանհաշտ
լինելն
ընդ
միմեանց
այն
կողմանց
խանիցն:
Եւ
զի
զորդին
իւր
զՆօման
Աղայն
ի
Պօլիս
էին
տանելոց՝
վասնորոյ
գրեաց
թէ
լուայ
և
շատ
տրտմեցայ,
տացէ
Տէր
զի
մեծազօր
թագաւորն
ի
խնամս
շարժեալ,
քեզ
բաշխեսցէ,
և
չտարցէ:
Եւ
թէ՝
զոմանս
հարկաւոր
բանս
զորս
Առաքելն
ի
մերոյ
կողմանէ
արզ
առնիցէ
քեզ՝
լսել
խնդրեմ,
և
կատարել:
Ել
տէր
Վահանի
փայակն
ի
սեպտեմբեր
Գ:
