Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ի տօնս տէրունականս եւ յաւուրս նշանաւորս փող հարէք ասէ մարգարէն Դաւիթ
       «Առէք սաղմոս եւ տուք օրհնութիւն. աղաղակեցէք առ Աստուած ի ձայն օրհնութեան»։
       Զայս եւ նոյն ինքն Աստուած ի ձեռն օրէնսդիր մարգարէին Մովսէսի հրամայեաց յամենայն տարեմտից աւուրս եւ ի բոլոր ամսագլուխս տարւոյն՝ զի քահանայքն փող հնչեսցեն ի խորանն. եւ զամենայնսնի տաճարն Աստուծոյ ժողովեսցեն։ Եւ տօնիւք ցնծութեան եւ գոհութեամբ՝ երկրպագութիւն մատուսցեն Աստուծոյ. որ արարիչն է ժամուց եւ ժամանակաց. եւ իւր խնամօքն շարժէ զտարին եւ բոլորէ եւ ի կատարումն հանէ. վասն որոյն փող հարկանէին եւ ժողովէին զամենայնսն առհասարակ զմեծամեծս եւ զփոքունս ի տաճարն Աստուծոյ։ Զայս եւ մեք ունիմք այժմ զգալապէս եւ խորհրդապէս. օրինօք աւանդեալ ի հարց մերոց, յամենայն ամի զտարեմուտս եւ տօնս ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ կատարել համաձայնութեամբ միմեանց։ Եւ է զգալի նիւթ ըստ նոցայն կրկին. փողն յարծաթոյ եւ ի պղնձոյ. նոյնպէս եւ մեք ժամահարս յերկաթոյ եւ ի փայտէ։ Եւ դարձեալ կրկին զանկակն յարծաթոյ եւ ի պղնձոյ խառնեալ։ Որ յամենայն ժամ հնչէ եւ զարթուցանէ ի քնոյ եւ կոչէ ի տօնս, եւ ի տեղի աղօթից ըստ նոցին նմանութեան։ Եւ ունի բազում խորհուրդ զոր տեսցուք։ Նախ ի հնչմանէ փողոյն եւ զանկակին. եւ ապա յաւուրս խորհրդոյ տէրունականէ։ Եւ նախ հնչումն ժամին եւ զանկակին առաջին խորհուրդ՝ զայս ուի։ Զի յորժամ հրաման էառ Նոյ յԱստուծոյ կազմել զտապանն՝ զի վասն մարդկան ջրհեղեղ էր գալոց ի վերայ աշխարհի. եւ Նոյ կատարեաց ի հարիւր ամն բովանդակ տապանն ըստ հրամանին Աստուծոյ։ Եւ յորժամ կամէր ժողովել զկենդանիսն ամենայն, առեալ փայտէ ժամահարհն եցոյց. եւ յորժամ առ նա եկին կենդանիքն՝ գազանք եւ անասունք, առեալ ի սրբոցն եօթն եօթն, եւ յանսրբոցն երկու երկու, եմոյծ ի տապանն. եւ ապրեցան ի ջուրցն հեղեղէ։ Նմանապէս եւ այժմ եկեղեցի սուրբ՝ է տապան ի մէջ ծովու աշխարհի. եւ ի հնչելն ժամահարին, ժողովիմք յեկեղեցիս սուրբք եւ անսուրբք մեղաւորք եւ արդարք. եւ ապրիմք ի ջրհեղեղէ մեղացն։ Երկրորդ՝ որպէս արար Մովսէս կրկին փողս. եւ զքառասուն ամն ի չուելն եւ յիջանելն, հնչեցուցանէին ըզփողս . նմաապէս եւ մեք ի ձեռի հնչման զանկակին՝ չուեմք ի յեկեղեցիս որ է անապատ ի չարեաց. եւ անդ դադարիմք մարմնով եւ զաղօթս մատուցանեմք։ Եւ որպէս ոտիւք յեկեղեցիս ընթանամք. նոյնպէս մըտօք յերկինս ելանեմք առ յոյսն մեր եւ յառաջնորդն Քրիստոս զաղօթս մեր նուիրելով. եւ անդ դադարիմք որ անապատ է ի չարեաց եւ տեղիք սրբոց եւ հրեշտակաց։ Երրորդ՝ յորժամ զփողն հնչէին նոքա, ժողովէին ի պատերազմ ընդ այլազգիսն՝ զի այն էր նշանակ. նոյնպէս ի հնչել ժամահարին եւ զանկակին, ըսպառազինիմք ի պատերազմ ընդդէմ թշնամւոյն սատանայի. որպէս ասէ առաքեալն. «ո՛չ է մեզ մարտ պատերազմիլ ընդ մարմնոյ, այլ ընդ աշխարահակալս խաւարիս»։ Եւ զէն զինուորութեան մերոյ ոչ է մարմնաւոր, այլ հոգեւոր։ Եւ դարձեալ՝ «առէք ի ձեզ զվահանն հաւատոյ . եւ զգեցջիք զզրահն արդարութեան. եւ սուսեր հոգւոյն որ է բանն Աստուծոյ. զի կարասջիք ի դիմի հարկանել չարին յաւուրն չարութեան»։ Չորրորդ՝ յորժամ խորհուրդ ինչ ծածուկ լինէր վասն օրինաց եւ քաւութեան եւ այլ ինչ իրաց, հնչէին ըզփողն եւ ազդէին ժողովրդեանն. նոյնպէս յորժամ խորհուրդ քաւութեանս որ է աղօթքն եւ պատարագն զոր ի միասին ժողովիմք եւ կատարեմք, վասն այն ի յարեւելս ի սուրբ խորհրդութեանն հնչմամբ ձայնիւ եւ ժամով եւ բացագլխով աղաչեմք զՔրիտոս քաւիլ ի մեղաց. եւ արժանաւորիլ շնորհաց եւ ողորմութեանց նորին։
       Հինգերորդ՝ յորժամ ամսամուտ լինէր, ի նորանալ լուսնին եւ կամ տարեմուտ եւ այլ տօնք ըստ հնոյն, հնչէին ըզփողսն եւ մարմնական ուրախութիւն եւ ցնծութիւն կատարէին։ Նոյնպէս եւ մեք ի տարեմուտս եւ ի տօնս գլխաւորս հնչեմք զզանկակն եւ ցնծութեամբ տօն եւ նախատօնակ կատարեմք հռչակալի մեծամեծ տօնից։ Նոցա փողոց տօնն. եւ մերս առաքելոցն. զի առաքեալքն փողք եղեն տիեզերաց. եւ կոչեցին զաշխարհս ամենայն երկրպագութիւն Քրիստոսի։ Իսկ ամսամուտն ի նորանալ լուսնին՝ է ծըննդեան տօնն Աստուածածին Կուսին Մարիամու . զի Մարիամն լուսաւորութիւն թարգմանի։ Իսկ տարեկան տօն է Փրկչին մերոյ Քրիստոսի եւ Աստուծոյ յարութեան, եւ կամ համբարձմանն։ Եւ հոգւոյ գալստեանն։ Զի կատարեաց խորհուրդ տնօրինութեան յարութեան. եւ յարութեամբն շնորհեաց մեզ յարութիւն. եւ համբարձմամբն նստոյց զմեզ ընդ աջմէ Հօր. եւ առաքմամբ հոգւոյն սրբոյ՝ ելից զմեզ բազմադիմի շնորհօք եւ զանազան պարգեւօք. նոյնպէս եւ այլ ամենայն տօնքն՝ վարդավառին՝ սրբոյ խաչին եւ այլն՝ սոյնպէս խորհրդածի. զայս նշանակէ հնչումն զանկակացն ի տօնս տէրունականս եւ յերեւելիս։ Վեցերորդ օրինակ է հնչումն զանկակաց ձայնի փողոյն ի վերջնումն գիշերին. յորժամ փողն գոչէ Գաբրիէլի, ամենայն մեռեալք առհասարակ յարիցեն եւ ընթանան առհասարակ ի դատաստան առաջի Քրիստոսի։
       Նոյնպէս հնչումն ժամահարին եւ զանկակին՝ ընդ ոստուցեալ զարթուցանէ զմեզ ի քնոյ եւ յայլ զբաղմանց. եւ ի խորհուրդ յարութեան յառնեմք եւ ընաթանամք առհասարակ յեկեղեցին. եւ անկանիմք առաջի Քրիստոսի դատապարտելով զմեզ. զմեղս մեր յիշատակեմք եւ զողորմութիւն ի Քրիստոսէ խնդրեմք արտասուալից ողբովք եւ մեծաւ հառաջանօք։ Այսպէս մեծ է խորհուրդ ժամին եւ ժամահարին որ հանապազ հնչէ յականջս մեր։
       Եւ դարձեալ ի բարձր տեղւոջէ է զանկակն կախեալ։ Զի հրեշատակապետն յերկնից է որ գոչէ զփողն։ Եւ նախ յերկինս գոչէ՝ եւ կոչէ զերկինս ի վերուստ. եւ ապա իջանէ յերկիր եւ զարթուցանէ զմեռեալս. վասն այն ժամահարն նախ հարկանէ ի դրունս եկեղեցոյն. եւ ապա ի հեռավորսն։ Եւ որպէս այլ իմն է ձայն զանկակին եւ աննման ձայնի մարդոյ եւ կենդանեաց։ Նոյնպէս այլ իմն է ձայն հրաշալի փողոյն յամենայն երեւելի արարածոցս։ Եւ որպէս սա յայլմէ հարկանի եւ ձայն հնչէ. նոյնպէս եւ զօրութիւն եւ հրամանն Քրիստոսի է՝ որ ձայնիւ հրեշտակապետին զմեռեալսն յարուցանէ։ Եւ որպէս յամենայն եկեղեցիս հարկանի. նոյնպէս գոչումն փողոյն յամենայն ազգս հարկանի. զի իւրաքանչիւր հրեշտակ որ վերակացու է ազգին ի բուռն տեղիսն, ուր առաջնորդն է եւ գլխավորն է ազգին հնչէ անդ։ Որպէս ազգիս հայոց ի վիրապն. եւ հռօմայեցւոցն ի Հռօմ. եւ այլն։ Նոյնպէս եւ հրեշտակն՝ որ պահապանն է ծովու, անդ հնչէ եւ անտի յարուցանէ։ Եւ որ պահապանն է ցամաքի ի վերայ երկրի հնչէ եւ յարուցանէ։ Եւ որպէս Գ անգամ հնչէ զանկակն ի գիշերի. նոյնպէս երեքին հարկանէ հրեշտակն զփողն։ Առաջնովն՝ զհոգիսն առ մարմինս բերէ։ Եւ յերկրորդիւն՝ զմարմինս ժողովէ եւ զարթուցանէ։ Եւ ապա վերջին փողիւն յառնեն մեռեալքն եւ ելանեն ընդդէմ ընդառաջ Քրիստոսի։ Զի որպէս յայնմ ժամու ի Սինա լերինն երեւեցաւ Աստուած հրով եւ միգով. փողով եւ որոտմամբ. նոյնպէս ի միւս անգամ գալստեանն վերջին հրով գայ Քրիստոս ի դատել։ Զի հուրն ունի լոյս որ լուսաւորէ զարդարս եւ զսուրբս. եւ է այրեցող՝ որով պատժէ զմեղավորս . եւ խաւարին տեսութիւնք մեղաւորացս եւ ոչ կարեն տեսանել զփառսն Քրիստոսի. այլ միայն զձայնն ահաւոր եւ զարհուրելի։ Եթէ «Երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից»։ Զայս նշանակէ որոտն եւ ձայն փողոյն ահաւորի. զորմէ ասէր Մովսէս «զարհուրեալ եմ եւ դողամ»։ Եւ անկեալ ժողովուրդն ի վերայ երկրի ասէին «խօսեսցի ընդ մեզ Մովսէս եւ մի Աստուած»։ Նոյնպէս մեղաւորք յայնմ աւուր «ասիցեն լերանց, թէ անկերուք ի վերայ մեր եւ բլրոց թէ ծածկեցէք զմեզ յերեսաց բարկութենէ գառինն որ նստի յաթոռն»։ Եւ որպէս քաղցրութեամբ խօսէր ընդ Մովսէսի եւ ցուցանէր զինքն՝ եւ տայր զպատգամս Ժ բանեան օրինացն։ Նոյնպէս քաղցրութեամբ կոչէ զարդարս ասելով «եկա՛յք օրհնեալք Հօր իմոյ՝ ժառագեցէք զկեանս. եւ առջիք իշխանութիւն ի վերայ Ժ քաղաքաց եւ զարդարեալ Ժ զգայութեամբ ի վերայ Ժ քաղաքաց։ Եւ ընդ ինն դաս հրեշտակաց՝ լիցին Ժ դաս խառնեալ ընդ նոսա. եւ տեսանեն զերեսս Քրիստոսի. եւ զարդարին եւ պայծառանան յաւիտենական խնդութեամբն։ Որպէս ասէր Դաւիթ.
       «ես արդարութեամբ երեւեցայց երեսաց քոց. եւ յագեցայց յերեւիլ փառաց քոց»։ եւ ինքն ասէր. «դարձեալ տեսից զձեզ եւ ուրախ արարից. եւ զուրախութիւն ձեր ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ։ Այսպէս մեծ ունի խորհուրդ ժամահարն. եւ հնչումն զանկակին։ Վասն այն ասէ «փող հարէք ի գլուխս ամսոց յաւուր նշանաւորի տարեկանաց մերոց»։ Այս վասն փողոյն։ Իսկ վասն աւուրս խորհրդոյ՝ որ կատարեմք տարեմուտս եւ տարեկան. եւ ուրախանամք մարմնով եւ միմեանց պարգեւք մատուցանեմք։ Եւ այս ոչ է առանց խորհրդոյ. զոր ի բազմացն սակաւ ոչ ասացից։
       Առաջին խորհուրդ. որպէս ուսաք յիմաստնոց, թէ ի բաժանել լեզուացն , ՀԲ տանուտէրքն գնացին իւրաքանչիւր տամբ եւ ազգօք յաշխարհն իւրեանց. որպէս Նոյ էր բաժանեալ ի հեռու կամ ի մօտավոր տեղիս։ Եւ յորժամ հասին, զօրն զայն տարեմուտ կարգեցին ազգին իւրեանց։ Եւ ուսուցին ազգին եւ որդւոց պատուել եւ մեծարել զօրն զայն տրովք ընչից։
       Երկրորդ զի Աստուած հրամայեաց որդւոցն Իսրայէլի։ «Ամիս այս եղիցի ձեզ սկիզբն ամսոց. եւ առաջին եղիցի ամիս տարւոյն։ Առջիք ոչխար ըստւար եւ զենջիք. եւ ելեէք յԵգիպտոսէ։ Ի յօրինակ ճշմարիտ. գառինն Քրիստոսի. որ վասն մեր պատարագեցաւ. եւ էհան զմեզ յեգիպտական ծառայութենէ մեղաց. եւ յիմանալի փարաւօնէն սատանայէ։ Արդ՝ որպէս նոցայն Նիսան է առաջին ամիս. եւ հռօմայեցւոցն յունվար՝ եւ յայլոցն այլ ինչ։ Նոյնպէս եւ մեզ սկիզբն ամսոց տարւոյն՝ է նաւասարդի ամիսն։ Զոր ըստ նոցա նմանութեան ուրախանամք մարմնաւորապէս եւ հոգեպէս. զի մարմին եմք եւ հոգի. հոգւով շնորհակալեմք միմեանց եւ օրհնեմք եւ մարմնով նուէրք եւ պարգեւք ընծայեմք իւրեանց։ Երրորդ՝ որպէս ասացաք Մովսէս հրամայեաց քահանայիցն յամենայն մուտ ամսոցն, եւ ի մուտս տարւոյն հարկանել փող . եւ ժողովել զամենայնսն ի դուռն խորանին եւ տաճարին. ցընծալ եւ ուրախանալ ի Տէր. որպէս ասէ մարգարէն. «փո՛ղ հարէք ի գլուխս ամսոց յաւուր»։ Զայս եւ մեք ընկալաք ի նոցանէ. որպէս եւ զայլ ամենայն օրէնս՝ եւ կատարեմք զօրինակն առ ճշմարտութիւնս. որպէս զպատարագն եւ զողջակէզն ունիմք ի հնոյն։ Նոյնպէս եւ զայս ոչ զամենայն մուտս ամսոյն ամսամը տիւք եւ զանազան խտրանօք որպէս նոքայն. այլ մասնաւորապէս զսկիզբն տարւոյս նշանակեմք եւ կատարեմք ուրախութեամբ։ Չորրորդ՝ զի սուրբն Բարսեղ՝ յորժամ սատակեցաւ պիղծն Յուլիանոս, զժողովեալ ինչսն բաժանեաց ժողովրդեանն. նոր տարի անուանեաց ի կեսարիա. յորմէ ուսեալք, յամենայն ամի կատարեն իւրաքանչիւր ազգ զամիսս իւրեանց ոսկւով եւ արծաթով. որպէս սուրբն Բարսեղ խնձորով եւ այլ ինչ պտղով։ Զոր եւ ազգն յունաց եւ վրաց, ի խմորէ մարդաձեւ հաց եփեալ կոչեն զանուն բասիլ յիշատակութեան Բասիլիոսի։
       Հինգերորդ՝ դարձեալ ժողովիմք ի միասին ի սկիզբն տարւոյս. եւ գոհութեամբ երկրպագութիւն մատուցանեմք Աստուծոյ. որ զանցեալ տարիս խաղաղութեամբ անցոյց ի վերայ մեր. եւ աղօթք եւ խնդրուածք մատուցանեմք նմա՝ որ զմիւս ամս որ գալոց է, խաղաղութեամբ եւ պարագայց՝ ամօք պահեսցէ։
       Վեցերորդ՝ զի յորժամ տեսանեմք որ անցեալ տարին բոլորեցաւ եւ էանց, ի միտ ածեմք եւ իմանամք թէ ամենայն կեանք մեր անկայուն եւ շարժական է. եւ ոչ մնացական։ Ո՛չ մեծութիւն ո՛չ փառք՝ ո՛չ ուրախութիւն՝ ո՛չ հեշտութիւն՝ եւ ո՛չ այլ ինչ. այլ ամենայն փոփոխի եւ գնայ որպէս հին տարին գնաց. զի վասն այն կոչեմք տարի՝ որ զամենայն կեանս մեր զհեշտութիւն կենցաղոյս ընդ ինքեան տանի եւ գնայ. եւ ոչ մնայ առ մեզ։ Ապա մի անբանաբար եւ անհոգութեամբ զբաղիցուք ի կեանս անցաւորս. այլ զբարին գործեսցուք։ ԶԻ զամենայն ինչ դարձեալ գտանէ մարդ. այլ զհասակն որ փոփոխի ի վերայ մարդոյն, եւ զժամանակն որ անցանէ , այլ ոչ կարէ գտանել։ Եօթներորդ՝ զայն տայ իմանալ՝ որ ի սկիզբն տարւոյս սկսանիմք եւ ընթանամք օրըստօրէ. եւ դարձեալ ի կատարումն գամք մերձեալ ի միւս տարին։ Զայս նշանակէ՝ որ մեք սկսեալ եմք ի հողոյ. եւ յերկարելով ի վերայ երկրի ընթանամք ի գերեզման. ի վերջն ի սկիզբն անկանիմք եւ կատարիմք։ Զի որպէս մարմինս ի հողոյ ելեալ ի հող դառնայ. որպէս ասաց Աստուած «հող էիր եւ ի հող դարձցիս»։ Նոյնպէս հոգիս մեր յԱստուծոյ ել եւ եկն ի մարմինս . եւ դարձեալ ելանէ ի մարմնոյս եւ առ Աստուած երթայ. որպէս ասէ Սողոմօն. «հոգին երթայ առ Աստուած որ ետ գնա։ Եւ որպէս որքան յերկարին աւուրքս ամաց՝ մերձին ի կատարումն. նոյնպէս որքան յերկարեմք ի կեանս՝ մերձիմք ի գերեզմանն եւ ի մահն։
       Ութերորդ՝ զայն կամի ցուցանել տարեմուտս տարւոյն, թէ ի միտ ածցուք որ հին տարին էանց՝ նորս մտանէ. խորհեսցուք թէ զի՞նչ գործ բարի եւ ապաշխարութիւն գործեցաք ի յանցեալ աւուրքս եւ ամքս՝ որ տուեալ են մեզ վասն բարի գործոց եւ ապաշխարութեան. եւ մեք ոչինչ կարացաք գործել. եւ ոչ ինչ շահեցաք. զի անցեալ ժամանակն գնաց. եւ չէ ի միջի. եւ որ գալոց է՝ չգիտեմք թէ զինչ գործիցեմ բարի եւ եթէ չար։ Այսօր զայն պարտ է ի միտ ածել եւ հոգալ։ Իններորդ՝ յորժամ տեսանեմք զժամանակս փոփոխական՝ հերու էանց. եւ այժմ նոր տարի սկսաւ. եւ այս եւս անցանելոց է. ի միտ ածցուք ապա, թէ ոչ արտ մեզ անշարժ եւ անփոփոխ մնալ ի սովորական մեղս. այլ զղջմամբ եւ ապաշխարութեամբ շարժեսցուք ի բարին։ Եւ որպէս հինգ օր աւելեացն միջոց եղեւ հին եւ նոր տարւոյս նոյնպէս եւ մեք զհինգ զգայութեանց ապաշխարութիւնս միջոց դիցուք ընդ մեզ եւ ընդ հին գործս մեղաց մերոց. եւ ապա նոր նորոգիցուք ի գործս առաքինութեան։ Տասներորդ՝ զայն տեսցուք, թէ որպէս հին տարին էանց եւ գնաց եւ չէ ի միջի. նոյնպէս հաւատամք Աստուծոյ թէ՝ այսպէս փոփոխէ եւ ջնջէ զձեռագիր յանցանաց մերոց, յորժամ փոփոխիմք զղջմամբ. եւ նա կարօղ է փոխել զմեղս մեր՝ եւ անցուցանել զպատուհաս մեղաց մերոց. եւ թէ հոգեւոր՝ ի հանդերձեալն։ Որպէս ասէ մարգարէիւն. «ես եմ որ ջնջեմ իբրեւ զամպ զանօրէնութիւնս քո. եւ զմեղս քո ոչ յիշեցից»։ Արդ՝ այսպէս մեծ է խորհուրդ տարէմտի աւուրս։ Վասն այնորիկ սահմանեցին հարքն զօրս զայս պատուել եւ մեծարել եւ ուրախ լինիլ հոգեւոր եւ մարմնաւոր ուրախութեամբ. որպէս ասէ մարգարէն. «առէք սաղմոս եւ տուք օրհնութիւն աղաղակեցէք առ Աստուած»։ Եւ այս եւս գիտելի է՝ որ տարեմուտ մեր. եւ բազում Քրիստոնէից՝ է այժմ ի ձմերան եղանակս, եւ յամարան, եւ յաշնան։ Արդ՝ յայս պատճառ ասացաւ ի վերոյ թէ, յորժամ հասին հարքն մեր նախնիք յիւրաքանչիւր տեղիս, զնոյն օրն տարեմուտ կարգեցին։ Արդ՝ նոցա նախնիքն ի գարնան եւ յամարան եւ յաշնան եւ ի ձմերան հասին։
       Եւ հայկն՝ որ է նախնին մեր, էհաս յայս եղանակս յաշխարհս հայոց. եւ զնոյն օրն սահմանեաց տարեմուտ։ Այլեւ ոչ է առանց խորհրդոյ՝ որ հասեալ տօմարիս առ մեզ, այժմ յեղանակս ձմերան կատարեմք զտարեմուտս մեր։ Նախ զի ի ձմեռնամուտս արեգակն սկսանի բարձրանալ ի հարաւոյ եդայ առ մեզ. զի մինչեւ ցայժմ խոնարհեցաւ եւ հեռացաւ ի մէնջ. զի բոլոր յերկինս՝ երկոտասան են կենդանակերպք. որ ընդ վեց կենդանակերպն անցանելով խոնարհի. եւ վեցիւն բարձրանայ. այսինքն ի խեցգետնոյն մինչեւ ի յայծեղջիւրն խոնարհի. եւ յայծեղջերէն մինչեւ ի խեցգետինն բարձրանայ։ Եւ բարձրանալովն, առ մեզ առնէ զկենդանութիւն բուսոց եւ տնկոց. վասն այնորիկ ի յայսմ ժամու՝ յորում արեգակն սկսանի բարձրանալ, սկիզբն եդին եւ մուտ բոլոր տարւոյն։ Զայն նշանակէ՝ որ սկիզբն նոր տարւոյս ըսկսցուք մեք ի բարձրութիւն առաքինութեան՝ եւ ի ջերմն սէրն Քրիստոսի. եւ բոյս եւ ծաղիկ գեղեցիկ անուշահոտ վարուց ստասցուք։ Դարձեալ ի ձմերան եղանակս՝ սկսանի պակասիլ գիշերն. եւ առաւելուլ տիւն. զոր մինչեւ ցայս տիւն նուազէր մասն մասն. եւ գիշերն առաւելոյր։ Զայն ցուցանէ թէ յայսմ հետէ պարտ է մեզ զլոյս գիտութեան եւ զշնորհացն Քրիստոսի առաւելուլ ի մեզ. եւ զգիշեր մեղաց եւ տգիտութեան պակասեցուցանել ի հոգւոյս մերմէ. որպէս ասէ առաքեալն. «տիւն մերձեցաւ՝ եւ գիշերն մերժեցաւ. ի բաց արարէք զգործս խաւարին»։ Դարձեալ ի ձեռն ամենայն ինչ մեռանի. զի այն թարգմանի անուն իւր. այսինքն ձիւնամեռ. զի ի ձիւնոյն ամենայն ինչ մեռանի. բոյսք չորանան եւ ծառք մերկանան. եւ ջուրք սառուցեալ պաղին. եւ երկիրս դադարի ի ծննդոց։ Այլ յորժամ յաջորդէ գարունն եւ հնչէ հողմն հարաւոյ, իջանէ լոյսն գերազանցիկ. եւ վերստին շարժէ երկիրս ի ջերմութիւն եւ ի ծնունդ եւ ի պտուղս եւ յայլն որպէս էր յառաջագոյն։ Նոյնպէս եւ մեղօք մեռեալ հոգիս՝ ցրտանայ ի սիրոյն Աստուծոյ. եւ չորանան ամենայն բոյսք բարեաց. եւ մերկանայ ի շնորհաց. եւ դադարի ի բարեաց ծննդոց՝ եւ գարշանայ յամենայն իրս։ Այլ յորժամ շնորհք մարդասիրութեան Աստուծոյ ազդէ ի մարդն՝ որ է գարուն հոգւոյն, դարձեալ վերստին շարժի ի բոյս եւ ի ծաղիկս եւ ի պտուղս. որպէս ասէ յերգն. «Արի՛ հի՛ւսիս եւ ե՛կ հա՛րաւ շնչեա՛ ի պարտէզ իմ եւ ծաղիկ»։ Վասն այնր ի ժամանակս ձմերան եդին զսկիզբն տարւոյն. որ ի միտ պահեսցուք զզազիր գործս մեղաց մերոց՝ ի հոգիս մեր զղջասցուք. զի որ զհիւանդութիւն ոչ զգայ, զբժիշկն ոչ խնդրէ։ Նոյնպէս եւ մեք թէ զհիւանդութին մեղաց մերոց ոչ զգամք եւ տեսանեմք, եւ ո՛չ զդեղ բժշկութեան խնդրեմք. որ է ապաշխարութիւն եւ զղջումն։
       Դարձեալ ձմեռն՝ նշանակէ զմահ եւ զգերեզմանս մեր. յորում մեռանիմք մարմնով եւ դնիմք ի գերեզմանի. որպէս ամենայն սերմանիք ծածկին յերկրի. եւ շարժին ի գարնան։ Նոյնպէս եւ մարմինք մեր մեռեալ եւ թաղեալ ի հող եւ փտել մինչ ի գարնանաշարժ յարութիւն առհասարակ ամենայն մարդկան։ Եւ որպէս ձմեռն անգործ է եւ դատարկ յամենայն գործոց. որպէս ասէր անտեսն անիրաւութեան «գործել ո՛չ կարեմ մուրանալ ամաչեմ». զի յետ մահու գործել ո՛չ կարէ. զի ո՛չ ունի մարմին եւ ձեռն . ո՛չ լալ եւ արտասուել զի ո՛չ ունի աչք. ո՛չ խոստովանիլ եւ ո՛չ ապաշխարել՝ զի ո՛չ ունի լեզու. ո՛չ գտանել կարէ՝ զի ոչ ոք կորուսանէ զբարեգործութիւն իւր։ Ո՛չ գողանալ կարէ. զի յերկինս է դարձեալ զբարութիւս. ո՛չ մուրանալ կարէ՝ զի ոչ տան եւ ո՛չ ողորմին։ Որպէս յիմար կուսանքն խնդրեցին յիմաստնոցն եւ ո՛չ առին։
       Եւ մեծատունն խնդրեց յողորմածէն Աբրահամու. եւ կաթիլ ջրոյ մըխիթարութիւն ո՛չ գտաւ այլեւ ամենայն գործոց դուռն փակեալ է անդ. զի ա՛յս է «ժամանակ ընդունելոյ եւ այս է օր փրկութեան» ասէ առաքեալն։ Վասն այնր ի ձմերան եդին սկիզբն տարւոյն. զի հանապազ ի միտ ածցուք զելս կենցաղոյս։
       Եւ որպէս էանց հերու. եւ այսօր նոր եղեւ տարի. նոյնպէս եւ առօրեայ կեանս մեր անցանէ եւ նոր լինի սկիզբն մահու եւ գերեզմանին։ Յաղագս այսորիկ ի ձըմերան եղանակս եդին հարքն սուրբ զսկիզբն տարւոյս ի նաւասարդի։ Իսկ թէ ոք հարցանիցէ։ Զի՞նչ է անուն ամսոցն յոր կոչեմք նաւասերդի հոռի եւ այլն։
       Ասեն վարդապէտք թէ՝ անուանք ամսոցդ՝ անուանք են նախնեաց հարցն։ Որպէս եբրայեցւոցն։ Նիսան՝ որ է կազմութիւն մարդոն ադամայ. ի յար՝ որ է Նոյ արդար. Սիւան՝ որ է սէմ. Թամուզ՝ որ է թարայ. Աբ՝ որ է Աբրահամ. եւ այլն նմանպէս ըստ կարգի մարգարէիցն։ Այսպէս եւ յունաց ամիսք յունվար ծննդեան ամիս. որ է նախնին իւրեանց Յովանն կոչեցեալ։ Նոյնպէս փետրվարն՝ մարտն՝ եւ ապրիլն՝ իմաստասիրաց անուն է. եւ օգոստոսն թագաւորի։ Այսպէս եւ ամիսք հայոց՝ է կոչեցեալ ի վերայ հայկին ծննդոց. է։ Չորսն արու. Նաւասաարդի Հոռի Սահմի Տրէ։ Եւ այլ երեքն՝ դուստր. Արեգի Ահկի Մարերի։ Եւ Բ ամիսքն ի վերայ եղանակացդ է. Մարդաց եւ հրոտից։ Եւ ստուգապէս ամենեքեանդ ի վերայ եղանակացդ են։ Զի նաւասարդին՝ Նո՛ր ասի. այսինքն, սկիզբն տարւոյ։ Եւ հոռին՝ զի երկրագործք եւ մշակք զցորեանն եւ զգինին յշտեմարանս հորեն եւ ժողովեն. զի ի հոռի. Թ աշնանամուտ է ըստ հին հայոյն եւ սարկաւագի տօմարին. եւ այլն նմանապէս թարգմանի ի վերայ եղանակաց տարւոյն՝ զոր ո՛չ երկարեմ։ Իսկ տարի վասն Դ պատճառի։ Նախ զի արեգակն տանի զերկոտասան կենդանակերպսն եւ վճարի։ Երկրորդ՝ զի տանի զչորս եղանակս եւ զամիսս եւ զշաբաթս. զաւուրս եւ զժամս եւ զայլսն։ Երրորդ՝ զի տանի զժամանակեայ կեանս մեր. Վասն որոյ տարի կոչեցաւ. եւ զտարին կատարէ շարժումն արեգական։ Իսկ ամ կոչի վասն երից։ Նախ զի արեգակն յամէ յերկոտասան կենդամակերպսն. ԼԼ. օր եւ ապա վճարէ զտարին։ Երկրորդ զի սովաւ յամեմք մինչ ի մահ։
       Իսկ ամիս կոչի ի լուսնոյն. զի յաւուրս Լ. պատէ զամենայն կենդանակերպսն . զոր տեսեալ առաջինքն զհին եւ զնոր, ասացին իմես օրինակ ծննդեամբ եւ մահուաբ եւ նորոգմամբ եւ կոչեցաւ ամիս։ Իսկ շաբաթն որ է Է օր՝ կոչեցաւ յԷ. մոլորականացն որ է Զօհալն. Մուշթարին. Մառեխն. Արեգակն. Զօհրայն . Օտարիտն. եւ Լուսինն։ Եւ հինքն զ. Է մոլորականսն Է տուն չաստուածոցն կոչեցին։ Զոր սուրբ հայրապետքն փոխեցին. եւ եդին ի վերայ Է աւուր շաբաթուն։ Զարեգակն՝ օր կիրակի ասացին որ է տէրունի։ Եւ Զլուսինն՝ Բ շաբթի. եւ զայլն ըստ կարգի։ Դարձեալ Է օրն. վասն ամօք կենցաղոյս լինի ամենայն ինչ, թէ բարի թէ չար։
       Դարձեալ եւ Է տանուտէրացս որ ի ներքին շինուածին. Երիկամն. Սիրտն. Լեարդն. Լեղին. Փածեղն. Թոքն. եւ Միտքն։ Եւ այս եւս գիտելի է. զի օրն պատկեր է ամսոյն եւ տարւոյն։ Զի տարին է ՅԿԵ. օր. եւ օրն միայն ի տիւն ՅԿԵ մասն։ Զի արեգակն յամենայն աւուր զընթացս իւր կատարէ ԻԴ ժամ. եւ Ժ աս եւ կէս։ Եւ տասն մասունքն ժողովեալ յամիսն, լինի տասն ժամս։ Եւ ի բոլոր տարին առնէ զհինգ օր աւելեացն։ Իսկ կէս մասն ի մին ամիսն՝ լինի կէս ժամ. եւ ի մին տարին վեց ժամ. եւ ի Դ. տարին ժողովեալ, լինի օր մի ԻԴ ժամ. եւ առնէ զնահանջն. եւ շարժէ զտօնս եւ զեղանակս։
       Իսկ վերադիրն լինի ի պակաս ընթացից լուսնին ըստ այսմ օրինակի։
       Զի արեգական տարին է ՅԿԵ. օր. եւ լուսնի տարին. ՅԾԵ օր ԺԱ օր պակաս քան զարեգակն. որ յամենայն ամի ԺԱ թիւ ի վերայ լուսնոյն դնեմք՝ զի հաւասարեսցի արեգական. եւ կոչեմք վերագիր։ Եւ Ե օր աւելեացն է Ե օր արարչութեան նախ քան զստեղծումն Ադամայ։
       Իսկ ինն եւ. Ժ. երեակն է այսպէս . զի լուսինն ի տարին ՅԾԴ օր եւ ԺԹ մասն. որ լինի ԺԹ ամին ՅԿԱ մասն. արա երեսունն դամ մի. եւ զերկոտասան ամն օր մի. եւ է սա ինն եւ. Ժ. երեակ՝ իսկ մին մասն ժողովեալ ի ՑՊ խ. ամացն ՅԿ մասն. զերեսունն արա ժամ մի. եւ երկոտասան ժամն օր մի. եւ այս է կատարումն մասանց լուսնի նոր լինի օր մի զոր ոմանք կատարումն լուսնի ասեն։ Դարձեալ վասն յառաջ ասացեալ ամսոցն։ Նաւասարդի՝ զնաւարկութիւն ասէ , յոր ժամ հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց։ Հոռի՝ զխորհրդակցութիւն ասէ, յորժամ առաքեաց զհուրն ի ջուրն եւ նկարեաց զամենայն։ Սահմի զերեւումն սահմանացն ասէ, յորժամ զհուրն եւ զջուրն՝ բաժանեաց ի միմեանց։
       Տրէ՝ զտէրունական խորհուհրդն ասէ. յորժամ տիրեաց Աստուած ի վերայ արարածոց։ Քաղոց՝ զքննութիւն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ ասէ, ընդ միմեանս առ ի ստեղծանել զմարդն ըստ պատկերի։ Արաց՝ առ ի յօրինել զայրն Աստուծոյ զԱդամ. որ իբրեւ զաման բրտի այրեալ թրծեաց սիրով հոգւոյն։
       Մեհեկի՝ զմոլորութիւն հրէիցն ասէ, զի հրէայքն մոլորութեամբ կուրացան։
       Արեգի՝ յառաջընթաց է ըստ ձայնին բանի, եւ չկայ՝ այսինքն կարօտոթիւն հնոյն օրինաց յայսմհետէ. զի ամենայն ինչ նոր եղեւ Քրիստոսի։
       Ահկի՝ զահարկութիւն ասէ ի վերայ դիւացն՝ կռապաշտութեան եւ մեղաց՝ եւ սատանայի։
       Մարերի զմարմնանալն ի կուսէն ասէ, մերովին բնութեամբս եւ կերպիւ։ Մարդաց մարդ ծնեալ եւ Աստուած բովանդակեալ. եւ զմեզ գալարացուցեալ եւ ծաղկեալ եւ սրբեալ, արար վայելօղս մարմնոյ եւ արեան իւրոյ։ Հրոտից՝ զխորհրդակցութիւն եւ զկատարումն ժամանակացն ասէ։ Մանաւանդ զգալուստ հոգւոյն։ Եւ զերկրորդն ահագին փառօք ըստ Դանիէլի։ Եւ զաւելորդն՝ հաստատեաց Աստուած արարչութեամբն. եւ աստ ի ժամանակս Ե. օրեայ լինելութեան երկնի եւ երկրի եւ ամենայն եղելոց՝ յերկուց միայնոյ մարդոյ. Ե. օրեայ լինիլ դատաստան առ ի քննել զամենայն եղեալսս։ Եւ զայլ մանրամասն քննութիւն սոցա թողցուք վասն ժամուս երկարելոյ։ Եւ դարձցուք յառաջակայ բանիս մեր որ ասէ. «փող հարէք ի գլուխս ամսոց»։
       Եւ գիտելի է՝ զի յայսմ աւուր եղեւ մտանել Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ի ժողովարանն հրէից ի Նազարէթ գալիլեացւոց՝ յորոց միջի սընեալ էր. եւ գիտէին թէ չէ բնաւ ուսեալ զգիրս։ Եւ ետուն նմա գիրս Եսայեայ մարգարէի. զի փորձեսցեն թէ զգիրս ոչ գիտէ՝ զի ա՞րդ քարոզէ։ Եւ նա յարեաւ ընթեռնուլ. եւ եգիտ զայն տեղի՝ յորում գրեալն էր. «հոգի Տեառն ի վերայ իմ. վասն որոյ եւ էօծ իսկ զիս». մինչեւ ցայն վայր, թէ քարոզել զտարեկան Տեառն ընդունելի եւ օր հատուցման Աստուծոյ մերոյ։ Վասն որոյ ասաց. «այսօր լցան գիրքս այս յականջս ձեր»։ զայս նշանակէ վկայութիւն վասն իւր զի նա ինքն եղեւ տարեկան ընդունելի եւ սկիզբն եւ տարեմուտ նոր Իսրայէլի։
       Եւ այս վասն. Ժ . պատճառի։
       Առաջին՝ զի տարին շարժի ընթացիւք արեգական։ եւ ինքն Քրիստոս է մեզ արեգակն արդարութեան որ ծագեցաւ ի հօրէ. եւ ծնաւ ի մօրէ. եւ լոյս ծագեցաւ աշխարհի. ըստ այնմ. «ես լոյս յաշխարհս եկի. զի որ ոք հաւատայ յիս՝ ի խաւարի մի՛ մնասցէ. այլ եկեսցէ ի լոյսն կենաց»։
       Երկրորդ պատճառ։ Զի տարեմուտն սկիզբն է տարւոյն բոլոր գլուխ. եւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս սկիզբն եղեւ մեզ անմահութեան եւ յարութեան կենացն յաւիտենից. «պտուղ ննջեցելոց եւ անդրանիկ մեռելոց». զի նա է գլուխ մարմնոյ եկեղեցւոյ. եւ մեք հաւատացեալքս անդամք եւ մասունք նորա։ Զի նա յարեաւ ի մեռելոց եւ մեզ խոստացաւ զյարութիւն կենաց. եւ նստաւ ընդ աջմէ Հօր. եւ մեզ խոստացեալ է. «ուր ես եմ, անդ եւ պաշտօտնեայքն իմ եղիցին»։ Վասն այնորիկ կոչի տարեմուտ եւ սկիզբն տարւոյ։ Երրորդ կոչի տարեմուտ. զի ինքն Տէր մեր եղեւ մեզ տօն տարեկան եւ ամենայն փրկութեան. որպէս ի հինգ յոբելեան ամն՝ էր թողութեան եւ ազատութեան եւ դատարկութեան գործոց եւ վաստակոց։ Նոյնպէս Տէր մեր եղեւ մեզ քաւութիւն եւ թողութիւն մեղաց. եւ ազատեաց ի ծառայութենէ սատաանայի. եւ ի դիւամոլ կռապաշտութեանց եւ ի դատարկութեան գործոց եւ վաստակոց օրինացն. որ անշահ չարչարէր եւ ոչ կարէր արդարացուցանել. ուստի յայտ է թէ ամենայն մարգարէք եւ հինքն ամենայն որ ունէին զօրէնս՝ ի դժոխս իջանէին. եւ ոչ մտանէին յարքայութիւն։ Մինչ ինքն որդի միածին շնորհօք եւ հաւատովք՝ ձրի արդարացոյց զմեզ առանց գործոց օրինացն. զի սրտիւ հաւատալն՝ արդարութիւն գործէ. եւ բերանով խոստովանիլն՝ զփրկութիւն. ինքն կոչեցաւ դուռն եւ ճանապարհ եւ եմոյծ զմեզ առ Հայր։ Ինքն հատոյց զպարտս մեր եւ արդարացոյց. զի վասն մեր ամենեցուն զմահ ճաշակեաց։ Վասն որոյ կոչեցաւ տարեկան ընդունելի եւ օր հատուցման Աստոծոյ մերոյ։ Չորրորդ՝ զի տարեմուտն է առաջին եւ վերջին։ Զի առաջին եւ սկիզբն է նոր տարւոյն, եւ կատարում հնոյն օրինաց, եւ սկիզբն նորոյս շնորհաց. վասն որոյ ասէ. «ո՛չ եկի լուծանել զօրէնս կամ զմարգարէս, այլ լնուլ»։ Զի նա միայն եղեւ որ զամենայն եդեալ օրէնս իւր լրիւ կատարեաց եւ զմեզ արդարացոյց. վասն այն կոչի տարեկան։ Հինգերորդ՝ տարեմուտն է սկիզբն նորոյն, դարձեալ եւ կատարումն հնոյն ի յինքն միաւորեալ։ Նոյնպէս եւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս է սկիբն եւ արարիչ ամենայն արարածոց. «զի նովաւ եղեւ ամենայն որ ինչ յերկինս եւ որ ինչ յերկինս եւ որ ինչ յերկրի ասէ առաքեալն»։ Եւ մարդս վերջին անգամ արարածոցս եւ պատկեր նախատիպ բանի։
       Արդ բանն Աստուած որ է առաջին ծնունդ ի հօրէ՝ եղեւ վերջին. այսինքն Աստուածն մարդացեալ զպատկերն ընդ ինքեան միաւորեալ։ Վեցերորդ՝ որպէս ասաց Մովսէս «եղեւ երեկոյ եւ եղեւ վաղորդայն օր մի»։ Նոյնպէս տիւ եւ լոյս է բանն Աստուած. եւ գիշեր մարմինն. որպէս ասէ Յօհաննէս. «լոյսն ի խաւարի անդ լուսաւորէր». եւ խաւարն սատանայ ոչ եղեւ նմա հասու։ Տիւն եւ գիշերն լինի օր մի. եւ բանն Աստուած եւ մարմինն ծածկոյթ՝ է մի Տէր մի Քրիստոս մի Աստուած . մի բնութիւն. մի դէմ մի ներգործութիւն եւ այլն. Աստուած մարդացեալ. եւ մարդկութիւն ընդ բանին Աստուծոյ միացեալ. որ լոյս է ճառագայթ հաւատացելոց՝ եւ խաւար անհաւատիցն. որպէս ասաց ծերունի Սիմէօն։
       «Սա կայ ի կանգնումն եւ ի գլորումն ի մէջ Իսրայէլի. եւ ի նշան հակառակութեան». այս է. որ ոմանք հաւատով տեսեալ ի նա կանգնին եւ հաստատին. եւ ոմանք քննութեամբ մտաց առանց հաւատոյ՝ գլորին եւ գայթակղին։
       Եօթներորդ՝ զի տարին շրջի երկոտասան ամսօք եւ չորս եղանակօք . եւ Է աւուրբք շաբաթուց. այսպէս եւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս շրջի ընդ ոլորտս տիեզերաց երկոտասան առաքելովք եւ չորս աւետարանչօք. եւ Է արբեան զօրութեամբ հոգւոյն. որ հեղաւ յամենայն արարածս ի մէջ հաւատացելոց իւրոց. որպէս փչեաց յառաքեալսն եւ ասաց. «առէք հոգի սուրբ» նոյն բաշխէ ամենայն հաւատացելոց իւրոց։
       Ութներորդ՝ կոչի տէր մեր տարի եւ տարեկան կատարելով յինքն զչորս եղանակս տարւոյն։ Զի յղութիւն էր որպէս ձմեռն ի լռութեան կալով։ Եւ ծնունդն որպէս գարուն կուսական արգանդէ բղխեալ եւ ծաղկեալ։ Եւ յետ մկրտութեան քարոզութիւն՝ որպէս ամարան. եւ չարչարանքն որպէս աշնան։ Զի անհաւատ հրէայքն դատարկացան եւ թափուր մնացին ի շնորհաց նորին. իսկ հաւատացալքն ըշտեմարանեցին զբարութիւնս նորին յարութեամբն եւ պարգեւօք հոգւոյն սրբոյ։
       Իններորդ՝ տարին եւ օրն բոլորապէս շրջի եւ յանկի ի սկիզբն իւր. նոյնպէս եւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ել ի Հօրէ եւ եկն յաշխարհս. եւ կատարեաց մարմնով զանօրէնութիւն եւ ել առ Հայր առեցեալ մարմնովն. վասն այն ասէ մարգարէն «օրհնեսցի պսակ տարւոյ քաղցրութեան քո Տէր։ Տասներորդ ըստ անուան կոչման որ ասի տարի. զի տարաւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս զբնութիւնս մեր առ Հայր եւ ընդ աջմէ նորա նստոյց՝ եւ զամենայն կեանս մեր եւ ուղիղ հաւատս՝ եւ բարի գործս մեր՝ տանի եւ ընծայէ Հօր իւրոյ երկնաւորի. եւ բարեխօս եւ միջնորդ է հաշտութեան մեր։ Այլեւ զամենայն հոգիս սրբոց եւ սիրողաց իւրոց տանի առ ինքն ի յօթեւանս իւրոյ։ Այլեւ ի միւս անգամ գալստեան իւրոյ՝ վերստին առ հասարակ զսուրբս իւր մեծարելով տանի յարքայութիւն արդարոցն ի կարգս հրեշտակաց սրբոց ասելով, եկայք օրհնեալք Հօր իմոյ ժառանգեցէք զկեանս պատրաստեալս ձեզ ի սկզբանէ աշխարհի։ Որում եւ զմեզ արժանաւորս արասցէ մասնաւորիլ տարեկանի եւ տօնի իւրոյ վասն անճառ մարդասիրութեան իւրոյ, եւ բազմագութ ողորմութեան Քրիստոս Աստուած Տէր մեր՝ որ է օրհնեալ ընդ Հօր իւրում, եւ ամենասուրբ հոգոյն. այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից Ամէն։