Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Gregory Tatevatsi (of Tatev) Vartapet (Vardabed)

Բաժին

Թեմա

Theology

Զծնունդն Քրիստոսի կրկին ուսուցանեն գիրք։
       Նախ՝ յառաջ քան զյաւիտեանս, եւ նախքան զժամանակս, Բանն Աստուած ծնունդ է Հօր. ըստ Դաւթի որ ասէր հայր առ որդի։ «Յառաջ քան զարուսեակ ծնայ զքեզ»։ Եւ Երկրորդ ծնունդն ի ժամանակիս, որպէս ասէ այժմ։ «Տէր ասաց ցիս որդի իմ ես դու. եւ ես այսօր ծնայ զքեզ»։ Որ զերկոսին ծնունդն նշանակէ. ասելով որդի իմ ես դու. զյաւիտենից ծնունդն յայտնէ։ Այսօր ծնայ, զոր ի ժամանակիս երեւեցաւ։ Այն ծնունդն՝ յառաջ է քան զյաւիտեանս եւ զժամանակս։
       Եւ այս՝ ի ժամանակի։ Այն ծնունդ անմարմին. եւ այս մարմնով։ Այն ի հօրէ առանց մօր. եւ այս ի մօրէ առանց հօր։ Այն ի յերկինս. եւ այս ի յերկրի։ Այն ծնունդ առանց պատճառի. եւ այս պատճառաւ վասն մեր. զի մարդ եղեւ Աստուած վասն մարդկան փրկութեան։ Աստուած խոնարհեցաւ՝ զի զմարդիկ բարձրացուսցէ։ Որդին Աստուծոյ Որդի մարդոյ եղեւ. զի զմեզ որդի Աստուծոյ արասցէ։
       Նա ծնաւ մարմնաւոր. զի մեք ծնացիմք հոգեւոր։ Եւ այս յո՞րժամ լինի . այսինքն, յորժամ ծնանիմք վերստին աւազանաւն, լինիմք շնորհօք որդի Աստուծոյ եւ ժառանգակից Քրիստոսի. ըստ այնմ, «ե՛տ նոցա իշխանութիւն որդիս Աստուծոյ լինիլ»։ Եւ այս՝ ամենայն բարեաց եւ փառաւոր շնորհաց սկիզբն եւ հիմն է տօնս ծննդեան եւ յայտնութեան Քրիստոսի մերոյ։ Եւ ոչ միայն այս, այլեւ ամենայն տօնից եւ եւ հոգեւոր ուրախութեանց տօնից տնօրինականաց որդւոյն Աստուծոյ, սկիզբն եւ հիմն եւ գլուխ է տօնս Ծննդեան եւ յայտնութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Յոր եւ հանդիսասցուք յաղագս վեց իմն իրաց քարոզութեան բանին։ Նախ թէ՝ վասն է՞ր սկիզբն եւ հիմն է ամենայնի ծննդեանս տօն։ Երկրորդ թէ՝ վասն է՞ր յիշատակութիւն է աւետեաց։ Երկրորդ թէ ի գիշերի է սկիզբն տօնիս։ Չորրորդ թէ՝ ճրագալոյց կոչի, եւ ինն օր տօնեմք։ Հինգերորդ՝ վասն հովուացն եւ այրին։ Վեցերորդ՝ վասն երկոտասան ընթերցուածոց։ Եկեսցուք յառաջին գլուխն։ Զի սկիզբն եւ հիմն եւ գլուխ ամենայնի, է տօն ծննդեանն եւ յայտնութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Եւ այս վասն չորս պատճառի։ Նախ զի որպէս ի սկզբանն Հայրն Որդւովն եւ Հոգւովն խորհուրդ առեալ արար զմարդն ի պատկեր իւր. նոյնպէս եւ աստանօր հայրն որդւով եւ Հոգւովն Սրբով զխորհուրդն որ ծածկեալն էր յազգաց եւ յաւիտեանց, այժմ յայտնեաց ի ձեռն մարդեղութեան բանին իւրոյ։
       Վասն զի Հայր կամեցաւ եւ առաքեաց զորդին. եւ Սուրբ Հոգին մաքրազարդեաց զԿոյսն սուրբ եւ մարմնացոյց զորդին։
       Որդին միածին մարդացաւ եւ ծնաւ ի Կուսէն. վասն նորոյ ստեղծագործութեան եւ փրկութեան ազգի մարդկան։ Այս էր ծածուկ խորհուրդն, եւ այսօր յայտնեցաւ. վասն այսորիկ այսօր սկիզբն է ամենայն տէրունական տօնից։ Երկրորդ՝ զոր մարգարէքն կանխաճառեցին, եւ օրէնքն գուշակեցին ամօք եւ յառաջ ժամանակօք թէ, մարմնով երեւեսցի Աստուած. եւ ընդ մարդկան շրջեսցի։ Այսօր լցեալ կատարեցան եւ արդիւնացան բանք նոցա ի տօն ծննդեան Աստուածածին Կուսին վասն այն այսօր սկիզբն եւ հիմն է ամենայն տօնից։ Երրորդ՝ զի վասն յանցանացն դատապարտեցան Ադամ եւ Եւայ. որպէս ասաց Աստուած. «փուշ եւ տատասկ բուսցի քեզ եւ տրտմութեամբ ծնցիս որդի»։ եւ յայնմ հետէ ազգ մարդկան ի ներքոյ անիծիցն էր պատուհասեալ։ Այսօր ի ձեռն ծննդեան Սուրբ Կուսին, անէծքն լուծան. դատապարտութիւն բարձաւ. եւ տրտմութեամբ ծնունդն յուրախութիւն փոխեցաւ. որպէս ասէ հրեշտակն առ Սուրբ Կոյսն։ «Ուրախ լեր բերկրեալդ Տէր ընդ քեզ. եւ ծնցիս որդի». վասն այսօր գլուխ եւ սկիզբն է ամենայն տօնից, եւ փրկութեան մարդկան։ Չորրորդ՝ զի առաջին ծննդեանս տօն քան զխաչելութեան եւ զյարութեան եւ զհամբարձման, եւ զայլ ըստ կարգի։ Վասն զի Տէր մեր Քրիստոս՝ նախ ծնաւ մարմնով ի Կուսէն, եւ ապա եկն՝ ի տաճարն. եւ ապա յետ երեսուն ամի ի նոյն օր ծննդեանն մըկրտեցաւ. եւ ապա խաչեցաւ եւ յարեաւ եւ յետոյ համբարձաւ յերկինս։ Վասն այսքան պատճառաց տօն ծննդեանս հիմն եւ գլուխ եւ սկիզբն է ամենայն տօնից, զոր ի բոլոր տարին կատարէ եկեղեցի սուրբ։
       Այս առաջին գլուխն։

       Երկրորդ գլուխն։
       Զի այսօր ի հինգ յունվարի ի գիշերի սկսանիմք նաւակատիս եւ նախատօնակ առնել ծննդեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ։ Ո՛չ թէ այսօր աւետեաց տօնեմք որպէս ասեն հերձուածօղքն. զի աւետեաց տօնն ինն ամսով յառաջ է եղեալ. եւ կատարեցաւ յապրիլի է. եւ ի նիսանի ԺԷ։ Իսկ այսօր տօնեմք վասն չորս պատճառի։ Նախ զի՝ նախատօնակ կատարեմք ծննդեան Քրիստոսի որպէս ի մեծի շաբաթի օրն յարութեան Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի Ադամ մարգարէացաւ վասն գալստեանն Քրիստոսի, կոչելով զկինն մայր ամենայն կենդանեաց, որ է ամենօրհնեալն ի կանայս Սուրբ Աստուածածին Կոյսն Մարիամ։ Նոյնպէս եւ այլ մարգարէքն. զի գեղմն իմանալի եւ ցօղ Գեդէօն ետես. վասն որոյ՝ զգուշակմունք մարգարէիցն որ յառաջ քան զգալուստն Քրիստոսի, պատրաստէին զկոյսն սուրբ։ Այսօր ցուցանեմք եւ երգեմք թէ, եկն Տեառն եւ հաւատարիմ արար զբանս նոցա եւ յայտնեաց զխորհուրդն որ ծածկեալն էր յաւիտեանց։ Երրորդ՝ զի աւետիս հրեշտակին որ է ողջոյն Սրբոյ Կուսին, այսօր ի գլուխ եղեալ կատարեցաւ վասն այն եւ յայտնեցաւ։ Զերգս աւետեաց հրեշտակին դարձեալ երգեմք նմա ի լուր ամենեցուն։ Ուրախացիր սրբուհի Գաբրիէլի աւետեօք։ Զոր անդ ծածուկ ետ զաւետիս սրբուհւոյ Կուսին. յորժամ կատարեցան բանք մարգարէից, յայտնապէս զուրախութիւն նորա երգեմք։ Չորրորդ՝ զի երեքեան տօնս՝ զմի խորհուրդ ունին այսպէս. զի աւետիքն է, որ էջ բանն Աստուած յարգանդ Կուսին եւ եղեւ մարդ։ Եւ զիջանել բանին Աստուծոյ եւ մարդ գոյանալն՝ հրեշտակն ծնունդ կոչէ առ Յովսէփ. «որ ի նմայն ծնեալ է՝ ի հոգւոյն սրբոյ է»։ Իսկ ծնունդն որ է ի կուսական արգանդէ՝ ի յերկրի ծնաւ. եւ հովիւքն տեսին. եւ մոգքն երկրպագեցին։ Իսկ մըկրտութիւն դարձեալ վերստին հոգեւոր ծնունդ կոչի։ Այս ըստ իրին։ Նոյնպէս եւ անուամբ. զի աւետիքն յայտնութիւն է բանին Աստուծոյ որ մարմին եղեւ. որպէս ասէ աւետարանիչն. «բանն մարմին եղեւ»։ Նոյնպէս եւ ծնունդն յայտնութիւն կոչի. որպէս աստուածաբանն . «այսօր Աստուծոյ յայտնութեանս տօնէ. քանզի երեւեցաւ Աստուած ծննդեամբ ի յերկրի»։ Իսկ մըկրտութիւն յայտնի է որ ի Հօրէ վկայեցաւ. «դա՛ է Որդի իմ սիրելի. եւ սուրբ հոգին աղաւնակերպ էջ ի վերայ նորա. եւ յայտնեաց զաստուածութիւն նորա ամբողջ աշխարհի»։ Այսպէս խորհուրդք երեքեան տօնիս, մի է իրօք եւ անուամբ։ Վասն այն այսօր զաւետեաց տօնս յիշեցաք։ Եւ ի գալ աւուրս, ծննդեան եւ մըկրտութեան տօնեմք. եւ հանապազ յութ օրս՝ աւետեաց յիշատակութիւն է. եւ ծնընդեան եւ մըկրտութեան ի միասին տօնեմք։ Երրորդ հարցումն. Թէ վասն է՞ր ի գիշերի սկիզբն առնեմք տօնիս։ Ասեմք թէ վասն վեց պատճառի։
       Նախ զի՝ որչափ յաշխարհի եմք, իբր ի խաւարի մեղօք մըթացեալ եմք։ Վասն այն զնոսա ի գիշերի սկսանիմք։ Երկրորդ՝ զի առաջին գալուստն Քրիստոսի ծածուկ էր եւ ոչ յայտնի. որպէս երկրորդն որ յայտնապէս ծագէ յերկնից, եւ հուր առաջի նորա բորբոքի։ Այլ առաջին երեւումն ծածուկ եւ խոնարհութեամբ առանց ոտնաձայնի, իբր զցօղ իջեալ ի վերայ գեղման. վասն այն ի գիշերի սկսանիմք զտօնս։ Երրորդ՝ զի ծնունդն Քրիստոսի ըստ մարմնոյ, նոյն ի մէջ գիշերի եղեւ ի յայրին Բէթղհէմի. յորում ժամու եւ ի մէջ գիշերի յարեաւ ի գերեզմանէն. եւ յայտնէ ի բեցօթեայ հովուացն որք պահէին զպահպանութիւնս հօտից իւրեանց. յորժամ լուան զձայն բազմութեան երկնաւոր զօրացն։
       Չորրորդ՝ նշանակէ թէ Քրիստոս մեզ լոյս ծագեաց ի խաւարի կենցաղոյս եւ լուսաւորեաց զհաւատացեալս որպէս ասէ Դաւիթ. «ծագեաց ի խաւարի լոյս ուղղոց»։ Եւ դարձեալ ժողովուրդ որ նստէր ի խաւարի եւ ի ստուերս մահու, լոյս ծագեաց նոցա։ Զոր եւ հայցէր ինքն Դաւիթ լոյս տուր Տէր աչաց իմոց եթէ՝ առաքեա Տէր զլոյս քո ճշմարտութիւն»։ Վասն Քրիստոսի ասէր որ լուսաւորեաց զհոգւոյ աչս մեր յանհաւատութենէ ի լոյս հաւատոյ. եւ յանգիտութենէ ի ճշմարիտ գիտութիւն, եւ ի մեղաց ի լոյս արդարութեան։ Նաեւ զմարմնոյ աչս բազմաց լուսաւորեաց։ Վասն այն լոյս կոչի Քրիստոս եւ արեգակն արդարութեան։ Հինգերորդ՝ զի հին օրէնքն ստուեր էր եւ գիշեր. եւ մարգարէքն որպէս աստղ որ սակաւ ծագեցին օրինօքն, եւ կարապետք եղեն Քրիստոսի. եւ Տէր մեր ի ստուերին ծագեաց մեզ լոյս. ըստ այնմ, «լոյսն ի խաւարի անդ լուսաւորէր»։ Զի ետ մեզ զնոր օրէնս լոյս պայծառ որպէս զարեգակն. վասն որոյ ի գիշերի տօնեմք զտօն ծննդեանն Քրիստոսի. որ եղեւ մեզ արեգակն արդարութեան ըստ Մաղաքիայի. զի նա փոխեաց զըստուերն ի լոյս, եւ զօրինակն ի ճշմարտութիւն։ Վեցերորդ՝ զի յօրինակ վերջին գալստեանն Քրիստոսի. զի ի գիշերի լինելոց է. որպէս ասէ աւետարանն. «ի մէջ գիշերի եղեւ բարբառ ահա փեսայ գայ»։ Վասն եւ զառաջին գալստեանն տօնս ի գիշերի սկիզբն արարք եւ տօնեցաք։
       Չորրորդ հարցումն. Զի ինն օր տօնէ եկեղեցի զհետ միմեանց։ Առաջին պատճառ Եօթն օրն նշանակէ արարչութեան եւ աստի կենացս։ Եւ Ութներորդն՝ մշտակայ հանդերձեալ կենացն. յորում ազգ մարդկան խառնին ընդ դասս հրեշտակաց, եւ տօնեն գերաշխարհիկ։ Իսկ իններորդ զատ առանձինն՝ ցուցանէ նախ քան զամենայն գոյանալն, սրբոյ երրորդութեան ի միմեանց զփառաւորիլն։ Երկրորդ դարձեալ ինն թիւն զինն դասս հրեշտակաց նշանակէ. զի նոքա ընդ մեզ տօնեն, եւ մեք նոսա պաշտելով։ Եւ երրորդ՝ զի ինն ամիս բնակեցաւ Աստուած յորավայնի Կուսին վասն այն յետ ծննդեանն ինն օր տօնեմք։ Իսկ զի երեկեան աւուրն դադարին ի պատարագէ։ Ոմանք ասեն՝ զառաջինն ջերմ էին ի սէր պատարագին յԵրուսաղէմ. չլինէր միջոց զսպաս եկեղեցւոյն լուանալ, կամ թափել. անդ սահմանեցին զայս։ Ոմանք ասեն թէ զառաջին աւետիսն ի վերայ ջրհորոյն՝ չէառ յանձն Կոյսն Սուրբ, մինչեւ երկրորդ անգամ եկն հրեշտակն ի տաճար Կուսին, եւ ապա հաւանեալ ասաց, կամ աղախին Տեառն. զայն նշանակէ։ Դարձեալ չորք եղանակք տարւոյն՝ ԳԳ ժամ աւելի ունին. եւ այն ժողովի ի ձմերան եղանակն, եւ լինի օր մի. թողուն զօրն զայն ժողովեալ։ Եւ Դարձեալ հին ժամանակին օրինակէ, որ չկայր պատարագ. եւ զի օր մի միջոց լիցի աւարտ հնոյն եւ սկիզբն նորոյս։ Եւ մաքրելով զեկեղեցին՝ նշանակէ զմեր մաքրումն խոստովանութեամբ եւ ապաշխարութեամբ, հարսնացուցանել զմեզ ընդունելի երկնաւոր փեսային Քրիստոսի։ Իսկ այն որ յերեկոյս պատարագ մատուցանեմք. եւ յառաւօտին պատարագ՝ ունի կրկին իմացումն։
       Նախ որպէս ասացաք. ծնունդն Քրիստոսի՝ է ի մէջ գիշերի. եւ մըկրտութիւն ի մէջ աւուրն։ Երեկոյեան պատարագս վասն ծննդեան է. եւ առաւօտինն, վասն մըկրտութեան։ Եւ դարձեալ՝ զի կրկին է ծընունդն Քրիստոսի. մինն ի հօրէ նախ քան զյաւիտեանս ծածուկ եւ անգիտելի ի հրեշտակաց եւ ի մարդկանէ, որ նշանակ է գիշերոյս պատարագին. եւ միւս ծնունդն ի մօրէ ի ժամանակի յայտ ի հրեշտակաց եւ մարդկան, որպէս հովիւքն ընդ հրեշտակս խառնեալ փառաւորէին. որ նշանակէ առաւօտեան պատարագին։ Զի ծննդեամբ ի Կուսէն եղեւ մեզ առաւօտ . եւ ծագեաց լոյս աշխարհի որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Իսկ անուն աւուրս՝ ճրագալոյս կոչի. կամ ճրագալոյծ. կամ ճրագալոյց։ Ճրագալոյց այն է, որ կանթեղ եւ ճրագ լուցանեմք եւ պատարագեմք յերեկոյս։ Իսկ ճրագալոյծն՝ վասն զի ճրագով եւ յերեկոյս լուծանեմք զպահքն։ Իսկ ճրագալոյսն՝ բազում ունի միտս։ Նախ զի՝ Տէր տօնիս իմանալն լոյս է որ ծագեցաւ յաշխարհս։ Որպէս ինքն ասէր. «ես լոյս յաշխարհ եկի»։
       Երկրորդ՝ ճրագալոյս, զլոյս աստեղն նշանակէ. որ առաջնորդեաց մոգուցն. եւ մտեալ ի յայրն եկաց ի վերայ ուր էր մանուկն. վասն այն ի գիշերիս այս բազում մոմ վառեաք մտանեմք յեկեղեցին։ Երրորդ՝ թարգմանի առ ժամայն լոյս. որ նշանակէ զՅովհաննէս Մըկրտիչն. որպէս Տէրն ասէր։ «Նա էր ճրագն որ վառեալ էր, եւ դուք առ ժամանակ մի ցնծացայք առ լոյս Նորա։ Չորրորդ՝ ճրագալոյսն թարգմանի աղօտ ծագումն. որ նշանակէր զմարգարէսն, որ նախ քան զՅովհաննէս. զի ձեռն տեսլեան եւ երազոց զգալուստն Քրիստոսի ծանեան եւ իմացան։ Հինգերորդ՝ ճրագալոյսն թարգմանի մեծի աւետարանիչ. որ նշանակէ զօրէնսն հին, որ անկատարիցն տուաւ. որպէս ասէ Դաւիթ. «ճրագ են բանք քո ոտից իմոց, եւ լոյս տան շաւղաց իմոց»։ Զի օրէնքն նշանակէր զմեծ աւետարանն որ կատարելոցն տըւաւ։
       Վեցերորդ՝ որպէս ասէ աստուածաբանն, թէ այսօր կարապետ եւ նախատօնակ է վաղւեան աւուրն, ծագման մեծի լուսոյն. որպէս ի գալ թագաւորի, սիրելիքն նախ ի համբաւ աւետեացն խնդան. եւ պատրաստութիւն առնեն. եւ ջահիւք դէմ ընդառաջ ելանեն։ Նոյնպէս եւ մեք նախատօնակ եւ ճրագալոյց առնեմք ծննդեանն եւ յայտնութեան Քրիստոսի որ վաղիւն հանդիպելոց եմք։
       Այս չորրորդ հարցումն։
       Հինգերորդ հարցումն. Զի այսօր ի Եըն յունվարի առնեմք զնախատօնակն։ Նախ զի յունվարն՝ նոր ամիս է. եւ Քրիստոս նորոգեաց զմեզ ի հնութենէ մեղաց զոր հինգ զգայութեամբս գործեցաք։ Երկրորդ՝ զի յունվարն՝ ծննդեան ամիս թարգմանի. եւ մեք ծննդեամբն Քրիստոսի ի յերկրի, ծնանիմք ի հոգեւոր կեանս ի յերկինս։ Իսկ ի վեցն յունվարի տօնեմք զծնունդն Քրիստոսի։
       Նախ՝ նշանակէ զխորհուրդն վեց հազար դարուն, յորում Արարիչն Աստուած խոնարհի յերկիր։ Երկրորդ՝ զի վեցերորդ աւուր արարաւ մարդն . եւ վեց շարժմամբ մարմնոյն յանցեաւ եւ կորեաւ. վասն այն բանն Աստուած ի վեցերորդ աւուր ամսեանն ծնանի նոր Ադամ, եւ ի խընդիր ելանէ հնոյն եւ կորուսելոյն Ադամայ եւ գտանէ. որպէս յառակս անառակ որդւոյն ասէ։ «Հովիւն քաջ եթող զիննսուն եւ զինն ոչխարս յանապատին». այսինքն, յերկիրս որ անապատ ի չարեաց. եւ եկն ի խնդիր միոյ մոլորեալ ոչխարին որ էր մարդկայինս ազգ. որպէս ասէ Դաւիթ. «Մոլորեցայ ես որպէս զոչխար կորուսեալ. խնդրեա զծառայս քո զի զպատուիրանս քո»։ Յայս միտս հովիւն է քաջ բանաւոր հօտից, նախ յայտնեցաւ հովւացն անբան հօից ոչխարացն. եւ այս վասն վեց պատճառի։ Նախ զի՝ յառաջագոյն ընտրեաց զմարգարէսն ի հովւաց որպէս զՄովսէս զԴաւիթ, եւ զայլսն. եւ այժմ ի գալստեան իւրոյ՝ նախ հովուացն յայտնեցաւ. զի ցուցցէ թէ նոյն Աստուածն է, որ այժմ երեւեցաւ մարմնով ի Կուսէն։ Երկրորդ՝ հովիւքն աննենգ էին եւ աննախանձ. զի ի մարդկան մէջ ոչ սնանէին եւ երեւեցաւ նոցա։ Ցուցանէ թէ, որք սուրբք են սրտիւք ի նենգութենէ, ի նախանաձէ, եւ յայլ չարէ նոքա զԱստուած տեսցեն։ Երկրորդ՝ զի անյարկք եւ բաց օթեայք էին. նշանակէ թէ, որք թողուն զկենցաղս աշխարհի, զմայր, զհայր, զկին, զորդիս, զտունս եւ զագարակս, նոքա զաստուած տեսանել կարեն։ Չորրորդ՝ զի զգուշ եւ տքունք էին. որպէս ասէ՝ «պահէին զպահպանութիւնս հօտից իւրեանց». ցուցանէ թէ, որք զմարմինս իւրեանց չարչարեն վասն Քրիստոսի, նոքա հետեւէին նմա. ըստ այնմ թէ «որ ոք ոչ առցէ զխաչ իւր եւ եկեսցէ զհետ իմ, չէ ինձ արժանի»։ Հինգերորդ՝ պարզամիտք էին եւ տգէտք հովիւքն. եւ եղեն տեսուչ եւ քարոզ աստուածային սքանչելեացն։ Ցուցանէ թէ, որ կամի ի Քրիստոս իմաստուն լինիլ՝ յաշխարհիս յայսմիկ յիմար լիցի։ «Զի յիմարն Աստուծոյ՝ հզօր է քան զզօրաւորս». որպէս առաքեալքն էին տկարք եւ տգէտք եւ անտոհմիկք. եւ առաւել եղեն զօրութեամբ եւ իմաստութեամբ եւ մեծութեամբ քան զամենայն աշխարհս։ Վեցերորդ՝ զի յուսադրեաց պետաց եւ հովուաց ժողովրդեանն որպէս քահանայք եւ առաջնորդք. զի թէ իցեն աննախանձ սրտիւք, առաքինի վարուք, զգոյշ եւ արի ի պահպանպութիւն ժողովրդեանն, արժանասցին եւ նոքա տեսութեան Որդւոյն Աստուծոյ վասն այսորիկ այսօր նախ ի հովւանոցն ընթանամք, որ է հասարակ տեղի սուրբ ժամատունն, ուր բանաւոր հօտքս եմք ժողովեալք։ Եւ ասեմ սաղմոս. «Տէր հովուեսցէ զիս. եւ Որ հվուեստ Իսրայէլի նայեաց». եւ ապա ընթեռնումք զաւետարանն հովւաց։ «Եւ հովիւքն էին ի տեղւոջն բացօթեայք»։ Եւ կրկին սաղմոսն, զի հովիւ եւ խնամօղ էր երկնաւորացն. եւ եղեւ հովիւ մարդկան ազգի. զի աստուածութեան եւ մարդկութեան նորա յարմարի հովւական անունն ի վերայ Քրիստոսի։ Եւ ի մէջ սաղմոսացն ալէլուիա՝ նշանակէ զայն՝ որ հովիւքն խառնեցան ընդ հրեշտակսն։
       Որք երգէին եւ օրհնէին զԱստուած։
       Նոյնպէս եւ մեք այժմ խառնելով ընդ դասս երկնաւորացն, օրհնեմք եւ փառաւորեմք զծնունդն Քրիստոսի . վասն զի ալէլուն հրեշտակական է երգ. եւ օրհնեցէք կամ գովեցէք զՏէր թարգմանի։
       Եւ ապա երթան առ մսուրն ի յայրն ի տեղի ծննդեանն. վասն զի յայրն ծնաւ Քրիստոս Փրկիչն. եւ ի մսուրն եդաւ. եւ հովիւքն ա՛նդ ընթացան։ Եւ թէ վասն է՞ր ի յայրն ծնաւ Քրիստոս. ասեմք վասն երեք պատճառի։
       Նախ՝ վասն աշխարհագրին. որ բազում ամբոխ էր իքաղաքին. եւ ոչ գոյր նոցա տեղի իջեւանի. եւ յերեկոյն հասեալ անդ ծնաւ Փրկիչն աշխարհի։ Երկրորդ՝ վասն խոնարհութեան. որպէս յաղքատ մօրէ եւ յաղքատ տեղւոջ ծնանի, եւ ի մսուր բազմի. զի մեք նորա աղքատութեամբն մեծասցուք։ Երրորդ՝ վասն խորհրդոյ. զի յետ ջրհեղեղին։ Անդրանիկ որդին Նոյի Սէմ, մագարէաբար առեալ զնշխարսն Ադամայ. թաղեաց ի Գողգոթայ . եւ զնշխարս Եւայի անդ ի յայրին. զի աստուածածնաւն՝ ողջասցի եւ Աստուծոյ. եւ ազատիցի յանիծիցն երկանց. եւ ի ձեռն խաչին կենդանասցի Ադամ. եւ ազատիցի ի դժոխոց։ Եւ վասն ծննդեանն ասի կրկին սաղմոս. վասն զի՝ կրկին է ծնունդն Քրիստոսի. նախ ի Հօրէ յառաջ քան զյաւիտեանս. եւ երրորդ ի Կուսէ ի ժամանակի. որպէս ասէ։ Տէր ասացցիս որդի իմես. այս զբանին ծնունդն ասէ, որ նախքան զժամանակ. եւ ես այսօր ծնայ զքեզ՝ զերկրորդ ծնունդն ասէ ի Կուսէն անճառ միաւորութեամբ. եւ Աստուածն բան մարմին եղեւ, եւ մարդ ծնաւ յերկրի։ Եւ մի զայս օր սկիզբն կարծեսցեն հերձուածօղք որ ասէ զմիւս սաղմոսն վասն անժամանակ ծննդեան յառաջ քան զարուսեակ ծնայ զքեզ։ Եւ ընթեռնուն զաւետարանն ծննդեան։ «Եւ Յիսուս Քրիստոսի ծնունդն էր այսպէս»։ Յետ այսորիկ մտանեն յեկեղեցին, որ նշանակէ զերկինս։ Այն է զոր խնդրէր Դաւիթ գտանել զյարկն Աստուծոյ Յակօբայ ասելով. «ո՛չ տաց քուն աչաց իմոց եւ ոչ նինջ արտեւանաց, մինչեւ գտից զտեղի յարկի Տեառն Աստուծոյ Յակօբայ». եւ ասեն խոնարհեցո եւ ապրեցո։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի զայս երկու գլխաւոր տօնքս՝ Յակօբ Տեառն եղբայրն կարգեաց։ Վասն նախաստեղծիցն, այս ինքն Ադամայ եւ Եւայի. զյայտնութեանս՝ վասն Եւայի. եւ զզատիկն վասն Ադամայ։ Ընդէ՞ր է զի աստ՝ խոնարհեցո եւ ապրեցո է կարգեալ եւ անդ ոչ. այս է պատճառն. զի դեռ եւս հիւանդ եմք հոգւով, նուազ ձայնիւ մաղթեմք զմարդասէր բժիշկն. խոնարհեցո Տէր զունկն քո ի շրթունս մեր. եւ լուր զցաւս մեր եւ բժշկեա զցաւս մեղաց. եւ ապրեցո յանօրէն մարդոյն ի կորստեան որդւոյն սատանայէ։ Եւ զայս ընկալաւ իմաստուն եւ գթած բժիշկն, եւ խոնարհեցաւ ի բժշկել զմեզ. եւ սկիզբն փրկութեան եւ առողջութեան մեր՝ է ծնունդն Քրիստոսի. եւ կատարումն՝ մահն եւ յարութիւն։ Վասն այն անդ՝ ո՛չ եմք կարօտ աղաչանաց, իբր կատարեալք առողջացեալք հոգւով. իսկ աստ պաղատիմք բարեխօս ունելով զանարատ մայր նորա առ ի նմանէ ծնեալ որդւոյն։

       Վեցերորդ գլուխն ցուցանէ։
       Զի այսօր ընթեռնումք զարարչութեան գիրքն ի սկզբանէ վասն Գ պատճառի։ Նախ զայն ցուցանէ, թէ այսօր Նորածին Մանուկս՝ Ստեղծօղ եւ Արարիչ է երկնի եւ երկրի, եւ ամենայնի որ ի մէջ նոցա։ Երկրորդ՝ թէ որպէս մարդս պատուեցաւ ի պատկեր արարչին եւ իշխան եղեւ ամենայն արարծոց եւ եդաւ ի դրախտին . եւ անցանելով զպատուիրանաւն, արտաքսեցաւ եւ զանէծս եւ զմահ ժառանգութեանց։ Երրորդ՝ ցուցանէ թէ ի նոյն արարչէն օրհնեցան եւ նորոգեցան յառաջին անիծիցն ի ձեռն Աստուածածին Կուսին որ եղեւ մայր կենաց. զի ստուգապէս կեանք է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս որ ասաց «ես եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք. որ եղեւ ամենեցուն կենաց եւ փրկութեան պատճառ»։ Իսկ զի՝ երկոտասան ընթերցուածն ունի բազում խորհուրդ։ Նախ՝ զի երկոտասան էին ազգն Իսրայէլի, որոց քարոզեաց զփրկութիւն Տէր մեր. որպէս ասէր. ոչ ուրեք առաքեցայ, եթէ ոչ՝ ոչխարս կորուսեալս տանն Իսրայէլի։ Երկրորդ՝ որպէս արեգակն երկոտասան կենդանակերպօք կատարէ զտարին. նոյնպէս իմանալի արեգակն արդարութեան Քրիստոս ծնեալ ի Կուսէն, երկոտասան առաքելովք կատարեաց զտարի զտնօրէնութեան իւրոյ։ Երրորդ՝ նշանակէ թէ, եկն Տէրն ի լնուլ զկանխաձայնութիւն երկոտասան մարգարէից, որք խօսեցան ի ծնունդ նորա, որ եդեալ է ի կարգ ընթերցուածոցն։ Չորրորդ՝ զի երկոտասան են անդամք մեր որք ապականեցան մեղօք. ի Տեառնէ առան եւ աստուածացան կատարելապէս. եւ յայնմանէ սրբեցաք մեք յամենայն անդամոց մեղաց մերոց։ Հինգերորդ՝ զի երկոտասան աղբերք էին յաղիմայ եւ արբին պասքեալ ժողովուրդքն յանապատին. եւ երկոտասան ընթերցուածքս փոխանակ մեզ ախորժելի հոգեւոր աստ յանապատս ի չարեաց ի մէջ եկեղեցւոյ ժողովեալ։ Վեցերորդ՝ յերկոտասան քարանց շինեաց սեղան յԵսու. եւ անդ պատարագեաց զողջակէզս Աստուծոյ . եւ Սուրբ Գիրք են սեղան օրինաւոր կերակուր հոգւոց մերոց բաշխեալ. որպէս հրամայէ Տեառն թէ, «ո՛չ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ»։ Եօթներորդ՝ երկոտասան էին եզինք բարձօղ աւազանին ի ներքոյ ծովին զոր արար Սողոմօն ի տաճարին. նոյնպէս երկոտասան ընթերցուածս է սրբութիւն եւ լուացարան մեղաց մերոց ի ծով կենցաղոյս. որ ի մէջ եկեղեցւոյ հանապազ մաքրիմք ի մեղաց եւ մտանեմք ի տաճարն երկնաւոր։ Ութերորդ՝ երկոտասան ամիսք են տարւոյն. եւ սոքա երկոտասան ընթերցուածքս խրատիչք են յամենայն աւուր մեզ մինչեւ ի կատարումն կենցաղոյս մերոյ։ Իններորդ՝ երկոտասան են գիր անուան սրբոյ եւ զուգական երրորդութեան. Հայր Որդի Հոգի եւ սոքա երկոտասան ընթերցուածքս ծանուցանեն մեզ զԵրրորդութիւն Սուրբ համագոյ եւ զուգափառ մի բնութիւն եւ մի իշխանութիւն Արարիչ ամենայն արարածոց։ Տասներորդ՝ հաւատ յոյս սէր զոր ունիմք առ Քրիստոս՝ երկոտասան ընթերցուածքս ուսուցանեն քրիստոնէից զհաւատս ուղղափառս. զյոյս փրկութեան մերոյ. եւ զսէր կատարեալ ունել առ Քրիստոս։ Զայս ունի խորհուրդ երկոտասան ընթերցուածոյն։ Իսկ ի կատարումն, ընթերցուածն ի Դանիէլէ. որ Նաբուգոդոնոսոր վաթսուն կանգուն պատկեր կանգնեաց. եւ հուր բորբոքեաց. եւ երգ երից մանկանցն որք ապրեցան ի հրոյն եւ օրհնէին զԱստուած։ Նախ զի՝ Նաբուգոդոնոսոր զիմանալի բանաւորն սատանայ նշանակէ. որ կանգնեաց զպատկեր կռապաշտութեան վաթսուն կանգուն երկայն, որ է վեց տասն . զվեց հազար ամն ցուցանէ. վեց կանգուն լայն, այսինքն վեց շարժմամբ մարդկան զվեց օրեայ գործս արարչին ի ձեռն զանազան մեղաց եղծանել կամէր։ Իսկ վէմն առանց ձեռին հատեալ ի սուրբ լեռնէն, եւ կործանեալ զպատկերն եւ լցեալ զտիեզերս, նշանակէ զվէմն Քրիստոս որ անսերմն յղութեամբ ծնաւ ի սուրբ լեռնէն Մարիամայ. եւ է հար կործանեաց զկռապաշտութիւն. եւ ելից զտիեզերս աւետարանին քարոզութիւն. յաղագս այնորիկ ի բարձր տեղւոջ ի վերայ բեմին ընթեռնումք զԴանիէլն։
       Երկրորդ՝ զի ցօղէր երից մանկանցն եւ հուրն այրէր զքաղդէացիսն. Նշանակէր զբանն Աստուած՝ որ էջ յերկնից իբրեւ զցօղ եւ որպէս զանձրեւ յարգանդ Սուրբ Կուսին. եւ շիջոյց զօրութիւն չար բոցոյ թշնամւոյն։ Եւ սատանայ որ բորբոքէր զբոց ցանկութեան մարդկան եօթնպատիկ, ինքն այրի ի հուրն անշէջ։ Որպէս ասէ Դաւիթ. «հատո դրացեաց մերոց եօթնպատիկ ի ծոց նոցա». եւ Տէրն հրամայէ. «երթայք յինէն ի հուրն, որ պատրաստեալ է սատանայի»։ Երրորդ՝ ըստ որւոմ երեք մանկունքն զարարածս ամենայն յօրհնութիւն կոչէին Աստուծոյ. նոյնպէս եւ մանկունքս եկեղեցւոյ չեմք բաւական փոխարէնս մատուցանել մեծամեծ շնորհացն Աստուծոյ, զերկինս եւ զերկիր, զծով եւ զցամաք եւ զամենայն դոյսն ի միասին ընդ մեզ առեալ տամք օրհնութիւն եւ փառաբանութիւն ի բարձունս Աստուծոյ. զի քաղցր է ողորմութիւն նորա, որ առաքեաց ի փրկութիւն զորդին Միածին։ Այլեւ օրհնութիւն եւ փառք մարմնացեալ բանին Աստուծոյ. որ մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ. եւ փրկեաց զազգս մարդկան ի ծառայութենէ սատանայի։ Այլեւ բարեբանութիւն եւ փառք էակից եւ փառակից ամենասուրբ հոգւոյն, որ նորոգեաց զմեզ ի հնութենէ մեղաց , եւ լուսաւորեաց վերստին ծննդեամբ յորդէգրութիւն հօրն երկնաւորի եւ ժառանգ արքայութեան երկնից ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր։ Որում գոհութիւն եւ երկիրպագութիւն սուրբ երրորդութեան այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։