Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Արարիչն Աստուած բոլորից՝ «հաստատեաց զաշխարհս, զի մի սասանեսցի յաւատն ասէ մարգարէն»։
       Եւ որպէս ինքն Աստուած մնացական է եւ յաւիտենական. նոյնպէս եւ աշխարհս գործ ձեռաց նորա մնացական է յաւիտեան։
       Զի թէպէտ ըստ մասին անցանի եւ ապականի. սակայն ըստ բոլորին անանց է եւ յաւիտենից. որպէս ասէ իմաստունն. «ազգ գայ եւ ազգ գնայ. եւ երկիր յաւիտեան կայ»։ Եւ որպէս բոլոր աշխարհս մնացական է եւ անվախճան. նոյնպէս եւ տարրեղէն մարմինք եւ երկիրս՝ անապական եւ անվախճան են ասացեալ իմաստունք աշխարհի վասն հինգ պատճառի։ Նախ՝ ասեն ի շարժմանէ երկնային մարմնոց. զի երկինք եւ լուսաւորքն՝ միշտ նոյնպէս եւ անդադար շարժին, առնելով զօր եւ զամիս, եւ զեղանակս եւ զտարիս, ստուգագոյն չափով առանց յաւելուածոյն եւ պակասութեան։ Եւ յայսմանէ պատճառի ի լինելութիւն էիցս միշտ եւ անխափան. որպէս ասէ իմաստասէրն ի գիրս աշխարհաց։ Երկրորդ՝ զի հաւասարութիւն եւ միաբանութիւն տարերաց՝ անլուծանելի է. ըստ որում ներհակ որակօք հաւասարք են հակակայ. եւ միւսովն միաբանք։ Եւ այս է՝ թշնամիք անհաշտելիք, եւ սիրելիք անքակտելիք։ Երրորդ՝ ի լինելութեանց եւ յապականութեանց. զի անպակասք են. ըստ որում հատեալն ի տարերաց՝ լինելութիւն է այլ էակաց. եւ ապականութիւն Աստուծոյ՝ լնու զհատումն տարերաց. եւ սոյնպէս շրջաստեղծութեամբ անվախճան մնան։ Չորրորդ՝ զի մասն ապականի, այլ բոլորն կա. որպէս իւրաքանչիւր անհատ մարդոյ եւ ձիոյ մեռանին. այլ բոլորն կայ. սոյնպէս եւ տարերք որպէս ասացաւ. «ազգ գայ եւ ազգ գնայ. եւ երկիր յաւիտեան կայ»։ Հինգերորդ՝ զի երկիր անծերանալի է. ըստ որում շարժմամբ թօթափի երկիր ի ներքին պատահմանց. եւ հեղեղօք ողողի եւ սրբի յարտաքին պատահմանց. սոյնպէս ամենայն տարերք ոչ ծերանան եւ ոչ թուլանան։
       Իսկ թէ որպէս երկիրս՝ ի մէջ երկնիցն հաստատեալ է եւ անշարժ մնայ։ Ասեն իմաստունքն այսմ՝ Զ պատճառ։ Նախ՝ այսպէս եթէ տարերքն՝ գնդաձեւ պատեալ են ի միմեանս եւ ամրացեալ. զի բոլորակ հուրն՝ պատեալ է զօդ. եւ օդ զջուր. եւ ի մէջ ջրոյն՝ երկիրս է հաստատեալ. որպէս զձու հաւի՝ դեղնուցն ի մէջ ջրոյն. եւ մզղնատեսակն ի խեճեպոյն է ամրացեալ։ Երկրորդ սոյնպէս՝ զի օդն հողմովն փեռեկէ զհուրն ի յերկուս կիսագունդս վերոյ եւ ներքոյ։ Արդ՝ նախ ներքին հողմն ի վեր ձգէ զերկիր. եւ վերին հողմն՝ ի վայր. եւ սոյնպէս ի միջի սոցա հաստատուն մնայ երկիր։ Երրորդ՝ ծանրութիւն երկրիս ի վայր հակէ. եւ բռնութիւն հողմոյն ի վեր։ Չորրորդ՝ հաւասարակշիռ է երկիր բոլորակի. եւ յամենայն կողմանէ ծանրութիւնն ի մէջն ժողովի. եւ այնպէս ինքն ի վերայ իւր հաստատեալ է։ Հինգերորդ՝ երկինք թեթեւ ի վեր քարշէ. եւ երկիրս ծանր ի վայր հակէ. եւ այնպէս մի զմի հաստատուն պահեն։ Վեցերորդ՝ «բանն Աստուծոյ կրէ զամենայն զօրութեամբ իւրով». ըստ այնմ, «հաստատեաց զերկիր, զի մի սասանեսցնեսցի յաւիտեան»։ Իսկ շարժումն եւ երերումն յատակաց երկրի՝ լինի կրկին պատճառաւ։ Նախ բնական՝ որպէս ասեն իմասստունք հողմ վարեալ եւ մոլորեալ ի ճանապարհէ, ի ներքուստ բռնութեամբ դղրդէ եւ շարժէ զերկիր մինչեւ ել գտանիցէ։ Զի ի սիրտ երկրի որպէս երակ ջրոյ կայ՝ որ լինի աղբիւր. նոյնպէս եւ երակ հրոյ կայ՝ որ հանապազ երեւի. որպէս ի յետնէ լեառն եւ ի բաքու. այսպէս եւ երակ օդոյ է՝ ուստի հողմ շնչէ։ Երկրորդ պատճառ շարժութեան երկրի՝ է ակնարկելն Աստուծոյ յերկիր. որպէս ասէ մարգարէն։ «Ո՛ հայի յերկիր եւ տայ դողալ սմա»։ Եւ այս խրատ մեզ. զի ի հայիլն Աստուծոյ յերկիր, սասանի եւ դողայ որ անբան է եւ անկենդան. քանի՞ առաւել մարդս կենդանի եւ բանական՝ ի հրամանացն Աստուծոյ պարտ է զի սարսեսցի եւ դողասցէ, միշտ ի մտի ունելով զսաստ պատուհասի նորա։ Եւ յայտ կրկին շարժում նոսա՝ որն եւ իցէ, նշանակութիւնք իմն լինին յառաջիկային. սովու՝ մահու՝ թագաւորաց փոփոխման՝ եւ այլոցն. եւ կրկին շահ ներգործէ ի մեզ։ Նախ՝ ի տեսանելն զշարժումն, պատրաստեմք զմեզ յառաջիկայն. եւ զերծանիմք ի պատուհասէն։ Եւ երկրորդ՝ ի միտ ածեմք յայսմանէ զշարժումն եւ զփոփոխումն աշխարհի՝ որ լինելոց է ի կատարածի. որպէս ասէ առաքեալն. «շարժումն յայտնէ զեղելոց փոփոխումն. զի հաստատուն կացցեն անշարժքն»։
       Իսկ աստ որ ասէ իմաստունն։ «Երիւք շարժի երկիր. եւ չորրորդին՝ ոչ հանդարտի»։ Շարժումն երկրի՝ ոչ զբնականն է իմանալ երերումն երկրի, եւ ոչ զակնարկելոյն Աստուծոյ՝ յորմէ ի դողումն սասանի։ Այլ ասէ զշարժումն մտաց՝ որ զզարմանալի գործս տեսեալ ի յերկրի, շարժի մտօք ի հիացումն։ Զի զոր ինչ ի վեր է քան զմիտս մեր՝ ի տեսանելն զայնպիսի գործն, շարժիմք մտօք ի զարմացումն։ Որեւ միտք ի հիացումն շարժեալ՝ շարժէ եւ զգլուխն իւր ի ցոյց զարմանալի բանիցն եւ գործոցն տեսանելոյ։ Եւ շարժումն գլխոյ՝ Զ ազգ է։ Նախ հաւանական։ Երկրորդ հրաժարական։ Երրորդ սպառնական։
       Չորրորդ հեգնական։ Հինգերորդ տրտմական։ Վեցերորդ զարհուրական։ Առաջին երկուքն՝ որ հաւանական եւ հրաժարականն՝ յայտնապէս զկիրս մտացն թարգմանեն. հաւանիլ բանին, կամ ոչ հաւանիլ։ Զի որպէս շարժումն ձեռաց լեզուի է օգնական եւ թարգման. սոյնպէս եւ շարժումն գլխոյն՝ մտացն է թարգման եւ նշանակ։ Իսկ սպառնական է որպէս ռափսակայն. որ ի վերայ Երուսաղէմի շարժէր զգլուխ իւր՝ յատակել զնա եւ գերել։ Եւ հեգնական է որպէս այն՝ որք զՏէրն նախատելով շարժէին զգլուխս իւրեանց եւ ասէին. «վահ որ քակէիր զտաճարն եւ այլն»։ Իսկ տրտմական շարժումն է՝ որպէս վշտացեալ դստերացն Երուսաղէմի, որք լային ի վերայ նորա։ Որեւ դարձեալ առ նոսա Տէրն. «մի լայք ի վերայ իմ. այլ ի վերայ ուստերաց եւ դստերաց ձերոց»։ Եւ զարհուրական է՝ որք ի վերայ Բաբիլօնի խօսէին մարգարէքն զբանս զարհուրելոյ։ Իսկ աստ շարժումն մտաց եւ գլխոյ՝ զարհուրական է. յորժամ տեսանէ զզարմանալի գործս ի վերայ յերկրի, զարհուրի եւ հիանայ ընդ եղեալ գործն։ Առաջին՝ «եթէ ծառայ թագաւոր է»։ Արդարեւ զարմանալի է. որ երէկ ի կարգ սպասաւորացն ջրկիր եւ փայտակիր էր. եւ այսօր նստեալ յաթոռ թագաւորական, եւ թագաւորական թագիւ պսակեալ. որպէս Մուրիկ թագաւորն, եւ այլ բազումք։ Եւ այս ըստ անքննին կամացն Աստուծոյ. որ անիմանալի է դատաստան նորա. եւ անհետազօտելի ճանապարհ նորա։ Զոմն որ թագաւոր է եւ իշխան՝ ձգէ յաթոռոյ. եւ զայլ ոմն յաղբիւսաց հանէ՝ եւ ի տեղի նորա բարձրացուցանէ. որպէս ասէ մարգարէն. «յարուցանէ զաղքատն յերկրէ. եւ բարձր առնէ զտառապեալս յաղբեւաց։ Նստուցանէ իշխան ընդ իշխանս ժողովրդեան . եւ զաթոռ փառաց ժառանգեցուցանէ նոցա»։ Բայց այսմ բերեն պատճառ թէ՝ իմաստութիւնն եհան զծառայն ի պատիւ. զի ասէ առակն. «ծառայք իմաստունք տիրեսցեն անմիտ տէրանց»։
       Այլ առաւել հիացումն է երկրորդն որ ասէ։ «Անմիտն յագեսցի հացիւ»։ Զի ոչ է իմաստուն որպէս զառաջինն, եւ ոչ արժանաւոր. այլ անմիտ եւ անհանճար։ Նստի յաթոռ իշխանութեան. եւ փարթամութեամբ լցցի հացիւ. որպէս նոյն մարգարէն ասէ. «յագեալքն հացիւ նւաղեցան. եւ քաղցեալքն լցին զերկիր»։
       Երրորդ եւս հիացումն որ ասէ։
       «Աղախին արտաքս հանէ զտիկինն»։
       Յորժամ տէր կինն՝ որ տէր է ծառայից, եւ աղախնաց, եւ տանն, եւ ընչիցն, արտաքս ելցէ ի տանէն. եւ աղախինն ի տեղի նորա նստի տէր եւ տիկին ծառայից եւ ընչից եւ փառացն։ Ապա չորրորդ կարի զարմացումն է։ «Եթէ կին ատելի գեղով՝ չար բարուքն՝ լեզուադար ի խօսս՝ լծակցի բարի մարդոյ»։ Որ լինի մտօքն բարի. եւ գործովն բարի. եւ լեզուով հեզ. եւ գեղով երեւի, ամենքն շարժին ի վերայ նորա. եւ ողբան զթշուառութիւն նորին. որ այնպէս չար եւ ժանդ կնոջ է դիպել։ Եւ կինն յորժամ տեսանէ զայն, անզգամութեամբ իւրով եւ լրբութեամբ յամօթ առնէ զվշտակիցսն. կռուի ընդ այրն եւ ափիբերան առնէ զնա։ Յորժամ որ կարեն տեսանել տեսօղքն, յառնեն ի վերայ ամենքն. բանիւ անարգեն. գանիւ հարկանեն. եւ թուղթ անիծից տալով հանեն ի տանէ. զի թուղթ արձակման՝ անիծից թուղթ է կանանց։ Նախզի՝ յօրհնութեանց պսակէն քակտեցաւ։
       Երկրորդ՝ զի այլ մարդոյ մի զուգեսցի. ապա թէ ոչ՝ շնութիւն է համարեալ նմա, որ զարձակեալ կինն առնու. որպէս Տէրն հրամայէ. «որ զարձակեալն առնու՝ շնայ»։ Այսպէս թուղթ արձակմանն՝ թուղթ է անիծից կնոջն։
       Այս է ըստ բանին մեկնութիւնն որ ասէ. «Երիւք շարժի երկիր»։ Դարձեալ որ ասէ. «Երիւք շարժի երկիր. եւ չորրորդին ոչ հանդարտի»։ Զի շարժումն ըստ իմաստասիրացն՝ բաժանի ի չորս։ Նախ՝ ի բնականն. որպէս հրոյ զառ ի վեր, եւ քարի զառ ի վայր։ Երկրորդ՝ բռնութեամբ շարժումն, որպէս նետ ի զօրութիւն աղեղան։ Երրորդ՝ կամաւ շարժումն . որպէս մարդ ի տեղւոջէ ի տեղիս փոխիլ։ Չորրորդ՝ ազդմամբ շարժումն. որպէս մանգնիտն՝ շարժէ զերկաթն բնական ազգակցութեամբն։ Նմանապէս եւ ամենայն մարդ՝ ըստ չորիցս այսոցիկ շարժի յառաքինութեան գործս։ Զի ոմանք ըստ բնական բարութեանց՝ զարդարութիւն գործեն. ըստ այնմ, «հեթանոսք որք զօրէնս ոչ գիտեն, բնութեամբ զօրինացն գործեն»։ Որպէս է արագիլն արդար. տատրակն ողջախոհ. առիւծն արի. ուղտն խոհեմ։ Այսպէս գոն եւ ի մարդկանէ։ Ոմանք ի բռնութենէ քարոզչաց՝ եւ ի սպառնալեաց տանջանացն՝ դառնան յուղղութիւն. ըստ այնմ, «ամենայն ոք երկիւղիւ Տեառն խորշի ի չարէ»։ Ոմանք կամաւ շարժին յառաքինութիւն եւ սիրեն. ըստ այնմ, «ես կամօք իմովք խոստովան եղէց քեզ»։ Ոմանք նախախնամական ազդեցութեամբն Աստուծոյ. ըստ այնմ, «ոչ ոք գայ առ իս՝ եթէ ոչ հայր իմ ձգեսցէ զնա»։ Այն իսկ է զոր առաքեալն ասէ. «որք հրաւիրանաւն կոչեցան. զի զորս յառաջագոյն ճանաչէր՝ յառաջագոյն եւ ընտրեաց. զորս եւ ընտրեաց՝ զնոսին եւ կոչեաց եւ արդարացոյց եւ փառաւոր արար»։ Այսպէս եւ այլքն՝ չորիւքս այսոքիւքի մեղս փոփոխին՝ եւ գործեն զչար։ Զի ոմանք բնական հեշտասէր բարուք սիրեն զհեշտութիւն մարմնական։ Ոմանք ի սովորութենէ եւ ի չար ընկերակցացն խրատուց. որպէս անմիտ մանկունք։ Ոմանք կամաւ մեղանչեն, եւ կամակոր լինին. զի դիտեն զբարիս եւ ոչ առնեն։ Ոմանք յազդմանէ պատրանացն սատանայի՝ «յղանան զցանկութիւն եւ ծնանին զմեղս, եւ մեղօքն զմահ որպէս ասէ Յակոբոս»։ Դարձեալ երիւք շարժի։ Ադամ երիւք մեղօք շարժեցաւ եւ ել ի դրախտէն. այսինքն, ամբարտաւանութեամբ. որկրամոլութեամբ. եւ ագահութեամբ։ Ամբարտաւանութիւնն այն էր՝ որ ասացաւ նոցա. «լինիցիք իբրեւ զԱստուածս». վասն այն կինն փութացաւ ի պտուղն, թէ Աստուած որդի ծնանիմ. եւ տիրեմ ի վերայ առն. վասն այն «տրտմութեամբ ծնաւ որդի, եւ առ այր դարձ նորա»։ Որկրամոլութիւնն այն էր՝ «որ ետես գեղեցիկ զպտուղն. եւ հաճոյ աչոց եւ քաղցր ի կերակուր, էառ եւ եկեր. եւ ի լուսեղէն փառացն զրկեցաւ եւ մերկացաւ։ Ագահութիւնն այն էր՝ որ ցանկայր գիտութեան բարւոյ եւ չարի. զի յառաջ զբարւոյ գիտութիւնն միայն ունէր. փոձելով զչարին գիտութիւնն եւս ագահացաւ , եւ գիտաց փորձելով. վասն որոյ զրկեցաւ յաստուածային իմաստիցն. եւ ի հոգեւոր շնորհացն. այսինքն, զի յառաջ քան զմեղանչելն՝ Ադամ ունէր Գ շնորհս. զքահանայութիւն. զթագաւորութիւն. եւ զմարգարէութիւն։ Եւ երեւեցաւ թագաւորութիւնն յայն որ ասաց. «զամենայն ինչ հնազանդ արարեր ի ներքոյ ոտից նորա. զխաշն եւ զայլն»։ Իսկ քահանայութիւնն յայն էր՝ «որ եդ անւանս ամենայն կենդանեաց»։ Իսկ մարգարէութիւնն յայն որ ասաց. «այս այժմ ոսկր յոսկերաց իմոց»։ Եւ երեքին յանցանօքն՝ մերժեցաւ յերեքին պատւոյս. զի ամբարտաւանութեամբն անկաւ ի թագաւորութենէն։ Եւ որկրամոլութեամբն՝ ի քահանայութենէն. եւ ագահութեամբն՝ ի մարգարէութեան շնորհէն։ Այս երիւք յանցանօքն՝ շարժեցաւ Ադամ՝ յերեքին պատուոցն։ Եւ չորրորդին՝ ոչ հանդարտեաց. այլ ի տեղւոյն եւ յանմահութենէն զրկեցաւ. եւ անկաւ ի մահ եւ յապականութիւն. եւ «հաւասարեցաւ անասնոց անբանից եւ նմանեցաւ նոցա»։
       Դարձեալ՝ «երիւք շարժ ի երկիր». այսինքն, զի որպէս երեք մեղօքս այս՝ շարժեաց սատանայ զԱդամ եւ եհան ի դրախտէն. նմանապէս ընդ Քրիստոսի երկրորդն Ադամայ՝ Գ մեղօքս պատերազմեցաւ ի փորձութեանն։ Առաջինն որկրամոլութեամբն ասէ ցնա. «ասա քարանցս զի հաց լիցին» յորժամ քաղցեաւ. առ որ ասաց. «ոչ հացիւ միայն կեցցէ մարդ, այլ ամենայն բանիւն Աստուծոյ»։ Ագահութեամբն այն է՝ որ «եհան զնա ի լեառն մի բարձր՝ եւ զամենայն ինչ ցուցանէ եւ ասէ՝ քեզ ասաց զայս ամենայն թէ ինձ երկիր պագանիցես»։ Առ որ ասաց՝ գրեալ է յօրէնս՝ Տեառն Աստուծոյ քում երկիրպագցես. եւ զնա միայն պաշտեսցես»։ Փառասիրութեամբն այն է՝ «որ էհան յաշտարակ տաճարին եւ ասէ. ընկեա զքեզ աստի ի վայր. զի հրեշտակք Աստուծոյ պահեն զքեզ»։ Առ որ ասաց, «մի փորձեսցես զՏէր Աստուած քո»։ Եւ թէպէտ զառաջինն Ադամ շարժեաց սատանայ եւ ընկէց յերկիր. բայց յերկրորդն Ադամայ շարժեալ յաղթեցաւ եւ անկաւ ի դժոխս։ Եւ այսպէս ընդ ամենայն մարդկան՝ երիւքս այսոքիւք առաւել պատերազմի սատանայ քան զայլ մեղօք, եւ տանի ի դժոխս. որպէս վկայէ Տէրն յաւետարանին։ «Այր մի էր մեծատուն, » որ նշանակէ զագահութիւնն. զի ժողովեալ էր՝ շատ ինչս եւ մեծացեալ։ «Եւ ագանէր բեհէզս եւ ծիրանիս». որ զփառասէր հպարտութիւնն նշանակէ։ «Եւ ուրախ լինէր հանապազ առատապէս». որ կորստութեամբ ուտէր ըմպէր եւ ծափս տայր։ «Յորժամ մեռաւ՝ ետես զինքն ի դժոխսն». վասն այն ասէ։ Երիւք շարժի երկիր. եւ ի չորրորդին ոչ հանդարտի. եւ այլ իջանէ ի դժոխս։
       Դարձեալ՝ երիւք շարժի մարդ ի մեղաց, եւ գայ ապաշխարութիւն. այսինքն զղջմամբ՝ խոստովանութեամբ՝ եւ ապաշխարութեամբ։ Զղջումն ի սիրտն է. խոստովանութիւնն ի բերանն է. ապաշխարութիւնն ի գործն է։ Եւ այս է պատճառն. զի երիւք մեղանչէ մարդ. խորհրդով՝ բանիւ եւ գործով։ Վասն խորհրդոյն որ ի սիրտն է՝ սրտիւն զղջայ եւ ատէ զմեղս. վասն բանիցն որ լեզուաւն յանցեաւ՝ բանիւն խոստովանի զմեղս. վասն գործոյն որ մարմնովն գործեաց՝ ապաշխարութեան գործովն հատուցանէ զփոխարէնն մեղաց այսպէս։ Ընդդէմ ատելութեանն զսէր. ընդդէմ հպարտութեանն զխոնարհութիւն. ընդդէմ ծուլութեանն՝ զարիութիւն, եւ զայլսն ամենայն։ Եւ այսպէս երիւք շարժեալ ի բարին, ի չորրորդին մտանէ ի կարգս արդարոցն. այժմ մարմնով յեկեղեցի ընդ արժանաւորացն. եւ անդ ի հանդերձեալն հոգւով եւ մարմնով յարքայութիւնն երկնից։ Դարձեալ եթէ կամիս՝ իմասատալ բանիս որ ասէ։ «Երիւք շարժի երկիր»։ Նայեաց եւ տես մտօք։ Զի շարժեցաւ երկիր ջրհեղեղաւն յառաջին կարգէն, յորժամ ծառայն թագաւորեց այսինքն, զմարմինս որ ծառայ է՝ ստեղծ Աստուած ի հողոյ. եւ զհոգին տէր եւ իշխան մարմնոյս. այս խափանեցաւ . եւ մարմինս որ ծառայ էր, տէր եւ թագաւոր եղեւ հոգւոյն։ Է եւ այլ իմն կարգ ի մեզ. այսինքն, զի հոգին եռամասնեայ է. բան ցասումն եւ ցանկութիւն։ Եւ է բանին մասն՝ տէր եւ իշխան ցասմանն եւ ցանկութեանն. եւ ցասումն ի ներքոյ բանին է, եւ իշխի ի նմանէ. այլ ի վերայ ցանկութեանն է եւ իշխէ նմա. իսկ ցանկութիւնն՝ միշտ իշխեցեալ է, եւ հնազանդ բանին եւ ցասմանն։ Եւ այս կարգս՝ փոխեցաւ անդ. եւ ցանկութիւնն տէր եւ իշխան եղեւ ցասմանն եւ բանական մասին. որպէս ասէ. «ուտէին եւ ըմպէին. կանայս առնէին՝ եւ արանց լինէին». որ էր ցանկութեանն գործ. վասն որոյ ասաց Աստուած «մի մնասցէ հոգի իմ ի գոսա վասն լինելոյ դոցա մարմին. այսինքն է, որ մարմինն տիրեաց հոգւոյն. եւ բոլորն մարմին եղեւ։ Վասն որոյ էած զշարժումն ջրոցն, եւ հեղեղեաց զամենեսեան. զմարդ եւ զանասուն. զգազան եւ զսողուն եւ զթռչունս։ Եւ վասն կրկին պատճառի զամենայն կենդանիս պատժեաց։ Նախ՝ զի մարդս տէր եւ իշխան է. եւ նոքա ծառայք. ընդ Տեառն եւ զծառայսն պատժեաց։ Երկրորդ՝ զի եւ նոքա գործակից էին մեղաց մարդոյս. զի նոքօք ուտէին եւ ըմպէին եւ հեշտանային. վասն այն եւ զնոսա սատակեաց . բայց միայն մնաց Նոյ՝ որ Շ ամ զկուսութիւն պահեաց Նոյ եւ տուն իւր՝ եւ սակաւք ի կենդանեացն մնացին սերմ աշխարհի։ Եւ թէ վասն է՞ր յայնժամ ջրով էանց աշխարհս. եւ ի վախճանի հրով անցանի։ Այս է պատճառն։ Զի յայնժամ ջերմացն զհետ մարմնոյ ցանկութեանց. վասն որոյ ցուրտ ջրով սատակեցան. իսկ ի կատարածի՝ մարդիկ ցրտանան ի հաւատոցն եւ ի սիրոյն Աստուծոյ. վասն որոյ ջերմ հրով այրէ եւ տանջէ զնոսա։ Եւ այսպէս շարժեցաւ երկիր յառաջին կարգէն ի նոր։ Եւ զի՞նչ է առաջին կարգն։ Նախ՝ էր որպէս ասեն զայն ԲՌ ամն եւ աւելի յելիցն Ադամայ մինչեւ ի Նոյ՝ որ այնպէս պարարտ էր երկիր՝ որ ոչ անձրեւի եւ ձեան կարօտանային. զի յետոյ եղեն ամպք. եւ սահանք երկնից բացան, եւ տեղեաց անձրեւ. եւ ոչ լերինք էին ասեն, այլ հաւասար դաշտ։ Եւ յայսմանէ ճշմարիտ է այն որ երկիր յուռթի եւ պարարտ էր յառաջն. եւ յետոյ սակաւ սակաւ մաշեցաւ ի բարութենէ, այլ գոյր ցօղ եւ անձրեւ սակաւ՝ որ պիտոյանայր երկրի։ Զի երկիր առանց հիւթոց երկնից՝ ոչ պտղաբերի. այլ այնպէս անձրեւ զ. խ. տիւ, եւ զ. խ. գիշեր ոչ էր լեալ. եւ ոչ ձիւն. եւ ոչ կարկուտ եւ եղեամն. եւ ոչ ծիածան. զի սոքա յետոյ եղեն։ Այլ գոյր Դ եղանակ տարւոյն. ոչ ամենեւին խիստ ցուրտ. եւ ոչ ամենեւին խիստ ջերմ. այլ բարեխառն. որպէս ի ժամանակս գարնան։ Եւ այժմ է նոյնպէս ի յարեւելս ի վայրս դրախտին. նոյնպէս գոյր աղբիւր որ ոռոգանէր զերկիր. սակայն աղբիւրք անդնդայինք՝ վասն պատժոց յայնժամ եղեն։ Նոյնպէս գոյին լերինք եւ բլուրք ի ստեղծմանէն որպէս ասէ. «հանգեաւ տապանակն ի լերինն արդարանայ. եւ բարձրացաւ ջուրն քան զամենայն լերինս հնգետասան կանգուն»։ Եւ նոյնպէս գոյին տիւ եւ գիշեր ի ստեղծմանէ. այլ զայն մին ամն՝ խանգարեցաւ եղանակն. տիւն եւ գիշերն. վասն այն ասէ գիրն. «տիւ եւ գիշեր՝ գարուն եւ ամառն մի դադարեսցին»։ Արդ՝ այս առաջին կարգ երկրիս փոխեցաւ եւ եղեւ նոր կարգ երկրի եւ երկրորդ կարգ. զի նախ օրէնս ոչ առնէին. այլ բնական օրէնքն էր ի նոսա. եւ բնութեամբն զարդարութիւն գործէին, եւ այնու հաճոյացան Աստուծոյ Ենովս՝ Ենովք՝ եւ այլք։ Յետոյ օրէնս ետ Աստուած զմիս արեամբ շնչոյ մի ուտել. զի ուտէին յառաջն միս, այլ ոչ հրամանաւն Աստուծոյ. յետոյ օրէնս եդ զարիւնն հանել, եւ զմիսն ուտել. եւ զմարդասպանութիւնն արգել ասելով. «որ հեղու զարիւն մարդոյ՝ փոխանակ եւ նորայն հեղցի, եւ այլն»։ Եւ այսպէս շարժեցաւ երկիր յառաջին կարգէն ի նոր կարգ ջրհեղեղաւն։ Վասն այն ասէ, «շարժի երկիր յորժամ ծառայ թագաւորէ»։ Երկրորդ՝ «անմիտն թէ հացիւ յագեսցի»։ Անմիտ կոչեցաւ ազգն Իսրայելի. որպէս ասաց Մովսէս. «ազգ մի խորհրդակորոյսք են նոքա, եւ ոչ գոյ ի նոսա իմաստութիւն. եւ ոչ խորհեցան ի միտ առնուլ զայս ամենայն»։ Եւ Ովսէէ աղաւնի մտաթափ կոչէ զԵփրեմ»։ Եւ նոքա յագեցան մանանայիւն յանապատին զ. խ. ամ. մանանայ յերկնքից ուտէին. եւ ջուր ի վիմէն ըմպէին . որ եւ զգեստն ընդ իւրեանց անմաշ մնայր. իսկ հոգեւոր հաց առին զօրէնսն Աստուծոյ։ Եւ զայն ամենայն սքանչելիսն տեսն յԵգիպտոս. զտասն հարուածսն. զծովուն պատառիլն. ի լեառն զիջանելն Աստուծոյ հրով եւ միգով եւ փողով, եւ զայլն ամենայն։ «Որ ոչ ամենայն ազգաց արար Տէր, զոր նոցա արար»։ Եւ նոքա այսու ամենայնիւ՝ ոչ զգաստացն. այլ մնացին անմտութեամբ. «մինչեւ զառաջնորդն կենաց սպանին»։ Եւ դու տես զանմտութիւն նոցա. որ ԲՌ ամաւ յառաջ փրկութեանն Քրիստոսի սպասէին. եւ մարգարէքն ամենայն զնմանէ պատմեցին. եւ վասն անմտութեանն՝ ի փրկութենէն իւրեանց զրկեցան։ Եւ տես թէ որպէս չար ընդ բարւոյ փոխանակեցին։ Յերեսն Աստուածային որ երեւեցաւ Մովսիսի եւ լուսաւորեաց զնա՝ սոքա ընդ այն երեսն թքանէին։ Զմատունսն որ գրեաց ի տախտակին քարոզօղն զօրէնս Աստուծոյ՝ զայն ձեռն ի փայտին բեւեռեցին։ Զայն ոտսն որ էջ ի լեառն Սինայ՝ եւ զհետսն տեսին որպէս շափիւղայ, ի խաչին պնդեցին։ Զնոսա անմաշ զգեստիւն որ պահեաց յանապատին՝ զնա մերկացուցին։ Որ ի վիմէն ջուր ետ նոցա, եւ մանանայ յերկնից, նմա քացախ եւ լեղի արբուցին։ Եւ որ զնոսա թագիւ պսակեաց՝ փշեղէն պսակ եդին ի գլուխ նորա. եւ զայլն ամենայն չար ընդ բարւոյ վճարեցին։ Վասն որոյ ի մահուանն Քրիստոսի՝ շարժեցաւ երկիր ի նոցին կրօնիցն. եւ փոխեցաւ ի նոր ուխտ իմոյ արեան՝ փոխանակ հնոյ ուխտին. զայդ արարէք առ իմոյ յիշատակի»։ Այսպէս անմիտ է Իսրայէլ՝ որ յագեցաւ օրինացն հացիւ. եւ անմտութեամբն դարձեալ քաղցեցաւ եւ կարօտացաւ։ Եւ երրորդ «Աղախինն եթէ հանցէ զտիկին իւր»։ Աղախին էր հեթանոսաց եկեղեցի. որպէս ծառայ էր հեշտութեան մեղաց եւ կռապաշտութեան. եւ յորժամ հրէական ազգն շարժեցաւ յօրինացն, եւ կործանեցաւ խաչելութեամբն Քրիստոսի, սա եկեղեցիս հեթանոսաց՝ եկն զհետ Քրիստոսի եւ հարսնացաւ նմա. եւ արտաքս ընկեց զտիկինն որ էր ազգն հրէից։ Որ որդեգրութիւնն նոցա էր. եւ փառքն՝ եւ հարքն՝ Աբրահամ Իսահակ Յակոբ Մովսէս, եւ այլքն. եւ կտակարանքն նոցա էին ամենայն. եւ նոցա ազգին էր փրկութիւն քարոզեալ. եւ Քրիստոս ըստ մարմնոյ յազգէ նոցա ծնաւ. եւ այսու ամենայնիւ տիկին էր եւ բամբիշ։ Իսկ հեթանոսաց ժողովուրդս որ ոչ զմի ունէր ի սոցանէ, եւ միայն ի ձեռն հաւատոցն՝ նստաւ Քրիստոսի հարսն փոխանակ նորին. եւ ընկալաւ զմեծութիւնն. եւ եղեւ թագուհի սուրբ եւ երկնաւոր թագաւորին. որպէս յառաջագոյն խոստացաւ ի մարգարէէն Դաւթի որ ասէր առ եկեղեցիս հեթանոսաց։ «Լուր դուստր եւ ետես խոնարհեցո զունկն քո. մոռա զժողովուրդ քո եւ զտուն հօր քոյ. զի ցանկացաւ թագաւոր գեղոյ քոյ»։ Մայր կոչի հարսն Սիօն. եւ դուստր նորա ժողովուրդս Քրիստոսի լուր դուստր ասէ իմ խրատուս. լուր եւ լսեա զքարոզութիւնն առաքելոցն։ Եւ տես հաւատոյ աչօքդ. խոնարհեցո զունկն քո նոր օրինացս եւ շնորհացն Քրիստոսի. մոռացիր զքո զժողովուրդն. այս է՝ զհին սովորութիւն չարութեանն. եւ զտուն հօր քո զկռապաշտութիւնն։ Զի թագաւորն երկնաւոր ցանկացաւ գեղոյ քոյ հոգեւորի։ «Եւ սա ինքն է Տէր Աստուած քո, եւ ոչ կուռքն երկիրպագցես սմա. եւ զժառանգութիւն սորա ստացիր եւ վայելեա»։ Եւ այսպէս շարժեցաւ երկիր ի կռոցն յաստուածպաշտութիւն, յորժամ աղախինն եհան զտիկինն։ Եւ չորրորդն՝ «կին ատելի թէ դիպեսցի առն բարւոյ»։ Այս շարժմանս ասաց, թէ ոչ կարէ հանդարտիլ երկիր, որ յայլսն փոխեցաւ. եւ ճշմարիտ է թէ ոչ հանդարտի սմա. զի այս կարի անարգէ։ Եւ կին ատելի՝ իմանամ զհերձւածօղսն. որք ընդ ուղղափառաց ժողովրդեանն եւ նոքա հարսնացան Քրիստոսի. եւ առին զբարերարութիւնն ի Քրիստոսէ. զշնորհս հաւատոյն. եւ զմկրտութեանն եւ զգիտութեանն, եւ զայլ ամենայն. եւ յետու ապերախտ եղեն. թողին զամենայն եւ մերկացան ի շնորհացն Քրիստոսի. վասն սոցա առաքեալն ասէ. «լաւ էր նոցա թէ չէր ծանուցեալ զարդարութեան ճանապարհն՝ քան թէ ծանեան եւ յետս կացին ի սուրբ պատւիրանէն՝ որ նոցա աւանդեցաւ. իբր զշուն դարձան ի փսխածն իւրեանց. եւ որպէս զխոզ լուացեալ ընդ տիղմն թաւալեցան»։ Այսինքն, սրբեցան աւազանաւն՝ եւ դարձեալ ուրացան եւ աղտեղացան. եւ իբրեւ զշուն յառաջին չար հեթանոսութեան գործն իւրեանց դարձան։ Սոքա ատելիք եղեն արտաքին չար գործովքն. եւ չար բարուքն եւ կամօք, եւ չար լեզուագարութեամբն։ Զի «սրեցին զլեզուս իւրեանց որպէս զօձի. եւ թոյնք իժից ի ներքոյ շրթանց նոցա»։ Եւ «եդին յերկինս զբերանս իւրեանց. եւ զլեզուս իւրեանց ածէին զերկրաւ»։ Այսինքն, ոմանք յաստուածութիւնն խօսեցան հայհոյութիւն՝ որ ասէ երկինս. եւ ոմանք ի մարդկային տնօրէնութիւնն՝ որ ասէ զերկրաւ. որպէս մարկիոնացիք երկու սկիզբն ասացին. նոյնպէս եւ մանիքեցիքն երկու Աստուածս՝ չար եւ բարի։ Ոմանք ասացին, թէ չէ համագոյ հօր՝ որդի եւ հոգին. որպէս արիոս եւ մակեդոն։ Ոմանք զսկիզբն ի կուսէն առեալ ասացին. որպէս Պօղոս Սամոսատցին։ Ոմանք բան անանձն եւ անգոյ ասացին. որպէս Փոտինոս եւ Մարկեղոս։ Ոմանք մարմինն միայն առեալ ի կուսէն, եւ ոչ հոգի բանական. եւ ոչ միտք. որպէս ապողինար։ Ոմանք հոգի եւ միտք եւ մարմին բոլոր մարդ առեալ ի կուսէն. եւ ի ներս բնակեալ . որպէս Նեստոր եւ այլքն։ Եւ յայսմանէ ոմանք երկու անձն. եւ երկու բնութիւն. եւ երկու կամք. եւ կրկին գործ ասացին ի Քրիստոս. զի ուրացան զմիաւորութիւնն։ Եւ այլք շփոթեալ եւ այլ այլեալ մի անձն, եւ մի բնութիւն, եւ մի կամք, եւ մի գործ ասացին։ Եւ սոյնպէս զանազան լեզուագարութեամբ կին ատելիք եղեն։ Եւ դարձեալ այսու եղեն ատելիք՝ որ անզեղջ մնացին ի չարախօս լեզուս եւ ի միտս իւրեանց. եւ ոչ դարձան յուղղութիւն. վասն որոյ հերձւածօղն՝ կին է եւ ոչ կին։ Այնու, զի զանուն քրիստոնեութեան ունին՝ կին են. եւ այնու, զի զգործս եւ զխօսս հեթանոսի ունին՝ ոչ են կին. զի հանապազ կռութիւն ընդ Քրիստոսի. եւ զբանս նորա ստերիւրեն եւ թիւրեն . եւ ոչ կամին ուղղապէս լսել։ Վասն այնորիկ «շարժի երկիր ի վերա նոցա եւ ոչ հանդարտի». այսինքն, եկեղեցիք ուղղափառաց՝ հանապազ շարժին անիծիւք ի վերայ նոցա. որքան զհաւատոյ դաւանութիւնն յիշեն՝ զնոցա չարփառութիւնն յիշեն եւ անիծանեն։ Այլ մեք ճշմարիտ խոստովանօղքս սուրբ երրորդութեանն՝ հաւատամք ի հայր եւ յորդի եւ ի հոգին սուրբ երեք անձինք համագոյ. համափառ. մի բնութիւն. մի իշխանութիւն. մի կամք. եւ այլն ամենայն. որպէս ուսուցանեն հարքն սուրբք, զնոյն դաւանեմք եւ երկիրպագանեմք։ Այլեւ մարդեղութիւնն բանին. զի խոստովանիմք զբանն Աստուած բոլոր լրիւ իւրով՝ անձամբ եւ դիմօք եւ էութեամբ՝ առեալ զբոլոր մարդկային բնութիւնս մեր ի կուսէն. զմարմին՝ զհոգի՝ եւ զմիտս. ոչ մարդ. կազմեալ եւ ապա առեալ, զի այն բնակութեամբ է։
       Այլ ինքն բանն Աստուած իջեալ ի արգանդ ամենօրհնեալ սրբոյն կուսին, եւ յինքն ձգեալ յամենամաքուր յարենէ կուսին. ոչ ի սերմանէ, զի մի լիցի ապականութեամբ ծնունդ նորա. այլեւ մի լիցի ի ներքոյ ըսկզբնական մեղաց։ Այլ առեալ յարենէ, շրջաստեղծեաց խառնելով ինքեան. եղեւ բանն Աստուած մարդ կատարեալ. հոգի եւ միտք եւ մարմին առանց մեղաց. եւ մարդկային բնութիւնս միաւորեալ ընդ բանին, եղեւ Աստուած կատարեալ. որպէս առօղն, նոյնպէս եւ առեալն, զուգ եւ հաւասար Աստուած . եւ անշփոթ միութեամբ եւ անբաժանելի խառնմամբ՝ մի անձնաւորութիւն. մի դէմ. մի բնութիւն եւ էութիւն բանին մարդացելոյ. եւ մի կամք. եւ մի ներգործութիւն ըստ սրբոցն ուղղափառութեան։
       Զի յանշփոթ ասելն՝ հեռանամք յեւտիքեայ շփոթելոյն. եւ միաւորեալ յասելն՝ փախչիմք ի բաժանողացն Քրիստոսի եւ յուրացողացն։ Եւ սոյնպէս զմիջին ճանապարհն գնամք ուղղափառութեան. ոչ յաջ խոտորիմք, եւ ոչ յահեակ. եւ սոյնպէս վառեալ զճրագ հաւատոյ՝ ի լոյսն կենաց ընթանամք։ Որոց եւ զմեզ ընդ ամենայն հաւատացեալս ուղղափառութեան ժողովրդոց՝ արժանաւորեսցէ անստուեր լուսոյն յաւիտենից. եւ անթառամ պսակացն՝ զոր խոստացեալ է սիրելեաց իւրոց Յիսուս Քրիստոս ճշմարիտ Աստուածն բոլորից. Տէրն մեր եւ գնողն եւ ազատիչն որդին միածինն Աստուծոյ։ Որում փառք եւ երկրպագութիւն՝ եւ անլռելի փառաբանութիւն եւ պատիւ ընդ հօր իւրում եւ սուրբ հոգւոյն, այժմ եւ յաւետ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։