Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Որպէս բժիշկ որ ներհակաւն առողջ առնէ՝ զհով ցաւն տաքն, եւ զջերմն հովն հանէ։ Սատանայ զաշխարհս ապականեաց. զի երեք չարիս սերմանեաց յաշխարհս։ Նախ զտգիտութիւն եւ զմոլորութիւն. որպէս ասէ Դաւիթ. «մոլորեցայ ես որպէս ոչխար կորուսեալ»։ Երկրորդ զմեղս. եւ եկն բարկութիւն Աստուծոյ. որպէս ասէ Պօղոս յեփեսացիս. էաք արդարեւ որդիք բարկութեան որպէս եւ այլքն»։ Երրորդ զտառապանս. որ ոչ ոք կարէր յերկինս գնալ. որպէս ասէ Պօղոս. «մեռեալ էաք երբեմն»։ Վասն այսորիկ որդին Աստուծոյ որ էր ի ծոց հօր, էջ յերկիր վասն փրկութեան մարդկան. եւ Դ ազգ սերմն բարի եբեր յաշխարհս. որպէս ասէ Յօհաննէս. «եւ տեսաք զփառսն նորա իբրեւ զփառս միածնի առ ի հօրէ լի շնորհօք եւ ճշմարտութեամբ»։ Զի ի դէմ չար սերմանցն սատանայի՝ զբարին սերմանեաց. այսպէս ընդդէմ անգիտութեան եւ մոլորութեան՝ զճշմարիտ իմաստութիւն ետ. որպէս ասէ Պօղոս. «երբեմն խաւարէիք՝ այլ արդ լոյս էք ի Տէր»։ Եւ ընդդէմ մեղացն բարկութեան՝զշնորհս եւ զխաղաղութիւն. որպէս ասէ առաքեալն. «նա՛ է խաղաղութիւն մեր»։ Եւ ընդդէմ տառապանացն՝ փառք եւ փրկութիւն. վասն այն Քրիստոս բարի սերմանօղ զինքն ասէր։ «Ել սերմանահան սերմանել. եւ ոմնանկաւ առ ճանապարհաւն եւ այլն։ Եւ բան աւետարանիս՝ չորս ազգ է։ Երկիրն ցուցանէ սերմանցն զերեք չար. եւ զմէկ բարի։ Մին ճանապարհն։ Երկրորդ՝ ապառաժն։ Երկրորդ ապառաժն։ Երրորդ փուշն. եւ այսոքիկ չար են եւ անպտուղ։ Չորրորդ՝ երկիր բարի որ առնէ պտուղ. երեսուն. վաթսուն. եւ հարիւր։ Եւ մեզ յաղագս չորիցս այս է քննութիւննս։ Նախ «անկաւ սերմն առ ճանապարհաւն»։ Եւ այս երկու իւր ցուցանէ. մին զայն՝ որ զբանն Աստուծոյ լսեն՝ եւ դեռ ի ճշմարիտ հաւատս եւ բարի գործս են եկեալ. եւ ապա ի ճանապարհի են. եւ բարի կամս ունին. եւ անդ պտուղ ոչ ետուն։ «Եկն թռչուն եւ եկեր զնոսա». այս է սատանայ. զի դեռեւս յօդդ կան վասն փորձութեան մարդկան. բայց տեղի նոցա դժոխքն է։ Եւ նոքա զայն սերմն որ ի ճանապարհն է՝ ուտեն. ա՛յս է՝ դեռ լուրն ի կամսն է, հանէ ի սրտէն։ Զի սատանայ նման է մռջեանց. զիհ նոքա ժողովօղ են զամենայն սերմանիս ի բոյնս իւրեանց. եւ զամենայն խոտս որ մերձ ի բոյնս է յարմատոյ կտրեն։ Նոյնպէս սատանայ լնու զբոյնս իւր յանհաւատից եւ ի մեղաւորաց։ Եւ յորժամ տեսանէ, թէ մին որ զԱստուծոյ բանն լսէ եւ կամի բուսուցանել, զայն որ հոգւոյ զօրութիւն՝ կտրէ. որ բանիւ չկարէ ի գործ ածել. եւ կերակուր լինի սատանայի։ Երկրորդ՝ ճանապարհսայս ցուցանէ զպոռնիկսն. եւ զսերմն բանին Աստուծոյ յինքեանս ընդունեցին՝ պտուղ ոչ տայ վասն երկու պատճառի։ Առաջին պատճառ՝ զի թէ սերմն ի խիստ տղմուտ տեղի ձգեն, պըտուղ ո չտայ. նոյնպէս ի սիրտ պոռնկացն բանն. զի լցեալ են տղմօք չարութեան. որպէս ասէ սիրաքն. «պոռնիկն իբրեւ լսէ զբան իմաստութեան, տհաճ լինի. եւ զերեսն դարձուցանէ եւ յետս ընկենու»։ Այս է՝ զի կուսակրօն մարդն յորժամլսէ զբանն Աստուծոյ, յօժարութեամբ առնէ. իսկ պոռնիկն զերեսն դարձուցանէ. վասն այն իմաստասէր ոմն ասաց ընդ աղէքսանդրոս, թէ Աստուած պատրաստէ արկանել զիմաստութիւն իւր ի քեզ. բայց քո անձնդ ոչ է պատրաստ. իբրեւ զկարաս լի է մարմնական իրօք. վասն այն հոգեւոր իրաց տեղիք ոչ գոն ի քեզ։ Երկրորդ պատճառ՝ զի Ղուկս ասէ, թէ «սերմն որ անկաւ առ ճանապարհաւ, եղեւ կոխան. եւ թռչունք երկնից կերին զնա». որպէս Դաւիթ ասէ. «կոխեցին զիս թշնամիք իմ զօր հանապազ»։ Եւ զի սիրտք պոռնկաց՝ նման են ճանապարհի. որ ի տեսութենէ պատկերաց, եւ ի լսելոյ բազում բանս աղտեղիս, կարվանք չարեացն անցին ի վերայ նորա, եւ զբանն Աստուծոյ կոխեալ ապականեցին. որպէս ասէ Եսայի. «եդեր հողոյ հաւասար զմէջս քո ճանապարհ անցաւորաց. որք ասէին ցհոգի քո՝ խոնարհեաց թող անցցուք»։ Տանուտէրն յորժամ տեսանէ յարտս իւր նոր ճանապարհ բացեալ, փութով ունի զնա փշով։ Զի թէ ի սկիզբն որ նոր վարեալ էր, եւ թողու ճանապարհ լինիլ, այլ ոչ կարէ կտրել. եւ ապականի արտն։ Նոյնպէս սիրտ մարդոյն յորժամ նոր սերմանի անդ բանն Աստուծոյ, գայ սատանայ եւ կամի առնել ճանապարհ մեղաց, եւ պոռնկութեանց եւ այլոց։ Յա՛յնժամ կալ ըզնա փշով. այսինքն, դառն տանջանօք դժոխոցն. եւ երկիւղիւ եւ սաստիւն Աստուծոյ. եւ յանձն առ զչարչարանս Քրիստոսի որ մածեալ ի դէմ. եւ դու ասա ցհոգի քո, թէ պայծառ ըստեղծար յարարչէն՝ մի՛ լինիր ճանապարհ զանազան ախտից։ Այս առաջին երկրին որ է ճանապարհն։ Երկրորդ երկիրն որ է Ապառաժն՝ եւ ոչ ետ պտուղ. եւ այս հինգ իրս ցուցանէ։ Մին զսիրտ հպարտաց. զի բարձրամիտ են որպէս քար. եւ ոչ խոնարհին եւ կակղին որպէս հող՝ որ զբանն Աստուծոյ դիւրաւ ընդունի. եւ վասն այի անպտուղ լինին. որպէս ասէ Եսայի. «երթիցէք հրեշտակք երագունք յազգն հպարտից. յազգն արմատաքի. յազդն օտար եւ չար. եւ այժմ գետք ապականեցին զերկիր նորա»։
       Զայսգ ասէ, թէ քարոզօղք ճշմարտութեան՝ երագ գնացէք ի ժողովս ամբարտաւանից. որ հողմ հպարտութեան զնոսա յարմատոյ խլեալ է. եւ երկու գետ բաբիլացւոցն. ա՛յս է՝ պատիւ աշխարհիս եւ մեծութիւն ազգին՝ զերկիր նոցա ապականեալ են. որք ոչճանաչեն զգարշութիւն աղտեղութեան իւրեանց։ Դարձեալ վարօղն թէ զսերմն ոչ ծածկէ հողով՝ պտուղ ոչ տայ. նոյնպէս պարտ է մեզլսել զբանն Աստուծոյ, եւ ի սիրտս մեր ծածկել եւ պահել. որպէս ասէ Դաւիթ. «ի սրտի իմում թաքուցի ըզբանս քո՝ զիմի մեղայց քեզ»։ Եւ թէ զբարիս գործեմք, պարտ է թաքուցանել. որպէս ասէ աւետարանն. «յորժամ ողորմութիւն առնես՝ մի գիտասցէ ձախ քո, զինչ գործէ աջ քո»։ Բայց ամբարտաւանքն՝ զյարդն եւ զխոտն թաքուցանեն. եւ զցորեանն ցուցանեն. այս է՝ զինչ բարի առնեն՝ վասն փառաց է. վասն այն հողմն հպարտութեան կորուսանէ։ Երկրորդ՝ ապառաժն զկարծրասիրտն ցուցանէ. զի յորժամ զբանն Աստուծոյլսեն, ցանկան արքայութեան. բայց զի արմատ ոչ ունին եւ չորանան։ Ա՛յս է՝ ոչ են հաստատեալ ի ճշմարիտ հաւատն. վասն ի բարի ժամանակն եւ ի հանգիստն ընդունին զբանն. իսկ յորժամ արեգական տապ ջերմութեան եւ հալածանացն գայ ի վերայ նոցա վասն Քրիսոսի, յայնժամ ձգեն՝ ուրանան, եւ անպտուղ լինին։ Երրորդ՝ ապառաժն զցուրտն ցուցանէ. այս է՝ զնախանձոտսն. որք յոյժ ցրտացեալ են ի ջերմութենէ սիրոյն Աստուծոյ եւ ընկերացն. զի որ տրտմի ընդ այլոց բարի, եւ ուրախանայ ընդ չարս, այնպիսին ոչ կարէ զբարին պտղաբերել. զի սերմն առանց ջերմութեան արեգականն՝ ոչ բուսանի. նոյնպէս հոգեւոր սերմն առանց արեգական արդարութեան ոչ բուսանի։ Եւ ա՛յլ պատճառ՝ զի այն երկիրն յորում ա՛ղ է վարած՝ պտուղ ոչ բերէ. որպէս եզր ծովուն յոր աղէ՝ պըտուղ ոչ տայ. զի բռնաւոր թագաւորք որք աշխարհ առնուն, աղ վարեն որ պտուղ ոչ բերէ. այսպէս սիրտ նախանձոտաց՝ եզր է ծովու ալէկոծելոյ. եւ սատանայ բռնաւորն ցանեալ է ի սիրտ նոցա զդառնութիւն չարութեան իւրոյ։
       Չորրորդ՝ ապառաժն ցուցանէ զբարկութիւն եւ զատելութիւն եւ զատելութիւն եւ զխռովութիւն. եւ սերմն բանին Աստուծոյ անդ պըտուղ ոչ բերէ. զի պարտ է նախ քարաքաղել զերկիրն. եւ ապա տայ պըտուղ. իսկ զայս երկիրս ելից սատանայ քարրիւ. որպէս դրեալ ի դատաւորսն. «զի զԱբիսողօմ ընկեցին ի վիհն. եւ կուտեցինի վերայ նորա քարինս»։ Նոյնպէս սատանայ առնէ ընդ նախանձոտն զատելութիւն եւ բարկութիւն եւ զաեյլ չարիս. եւ կուտէ ի վերայ նորա անպտուղ առնէ։ Ապա ուրեմն պա՛րտ է թաղել զսիրտ դառնութեան եւ ստանալ զսիրտ քաղցրութեան. որպէս ասէ Յակոբոս առաքեալն. «թէ բարկութիւն մարդոյ՝ զարդարութիւն Աստուծոյ ոչ գործէ. որով ի բաց թօթափել զամենայն աղտ, եւ զյաւելուածս չարին։ հեզութեամբ ընդունիջիք զբանն ընդաբոյս»։ Եւ որպէս ի չար երկիրն բարի սերմն ի չար փոխարկի. եւ ի բարի երկիրն չար սերմն ի բարի փոխի. նոյնպէս նախանձոտքն յորժամ բարի համբաւ լսեն զումեքէ՝ ի չարն փոխեն. որպէս դպիրքն եւ փարիսեցիքն զինչ բարի ի Քրիստոսէ լսէին, զայն ի չարն փոխէին ի համբաւէին. իսկ խաղաղասէրքն՝ թէպէտ արհամարհանս եւ անարգանս լսեն՝ եւ ի բարին մեկնեն։
       Հինգերորդ՝ ապառաժն անպըտուղ է եւ դալարութիւն չունի ցուցանէ զայն՝ որ ողորմածութիւն ոչունի, եւ արտասուս զղջման. զի առանց զի առանց արտասուաց՝ անպտուղ է ամենայն սերմն բանին որպէս ասէ Դաւիթ. «անձնիմ որպէս երկիր ծարաւի է առ քեզ՝ վաղվաղակի լո՛ւր ինձ»։ Կամ նոքա են չոր երկիր եւ անպտուղ՝ որ կուսութիւն միայն առանց արտասուաց եւ ողորմութեան։ Այս երկրորդ երկիր որ ապառաժն է եւ անպտուղ։ Երրորդ անպտուղ երկիր՝ փշաբերն է. որպէս ասէ. «սերմն անկաւ իհհ մէջ փշոց»։ Եւ այս ցուցանէ զագահն եւ զայն՝ որ ի սէր աշխարհիս պատաղի. զի յորժամ լսեն զբանն Աստուծոյ, եւ կամին եւ խորհին առնել, եւ սակաւ մի բուսանի գործն, յա՛յնժամ ելանեն հոգք աշխարհիս եւ սէր ընտանեաց եւ ընչից՝ եւ անպտուղ առնեն։ Դարձեալ՝ թէ ոք առաւել ի խոր թաղեալ է զսերմն, եւ շատ հող լնու ի վերայ, պտուղ ոչ բերէ. նոյնպէս ագահն թէպէտ առնու զսերմն բանին, այլ ագահութիւն կուտի ի վերայ, եւ որկրամոլութեամբ որպէս ի գերեզմանի թաթղթի. եւ բանն Աստուծոյ ընկկղմի եւ անպըտուղ լինի։ Եւ գիտելի է՝ զի հարստութիւն նման է փշոյ վասն վեց պատճառի։ Առաջին պատճառ է՝ զի փուշն խայթօղ է. նոյնպէս հարստութիւն զհոգին երեք ազդ խայթէ. ի սկիզբն զի շատ հոգ տանի եւ աշխատութեամբ ժողովէ. ի մէջն՝ զի խիստ երկիւղիւ զինչս պահէ. ի վերջսն՝ զի ցաւօք սրտին կորնչի եւ թողու։
       Երկրորդ՝ զի պըտուղք փշոցն կապեն զփորն. որպէս սինծն եւ զըկեռն. նոյնպէս սէր հարստութեան՝ ըզսիրտս շահ առուացն՝ զդողոցն՝ եւ զաւազակացն. որք կապեալք են եւ ոչ արձակեն զինչս ի տեարս իւրեանց։ Երրորդ՝ փուշքն զտերեւն խոշոր ունին. նոյնպէս մեծատունք զձայնն խոշոր ունին. որպէս ասէ Սողոմօն. «տնանկն խօսի աղերսանօք. եւ մեծատունք իշխանութեամբ խոշորանան»։ Չորրորդ՝ զի փուշն կերակուր է հրոյ. որպէս ասէ Եսայի. «իբրեւ զփուշ ժողովեալ՝ այրին ի հուր». նոյնպէս մեծութիւն անիրաւութեամբ ժողոված։ Հինգերորդ՝ զիհ փուշն զանմեղս հալածէ եւ խայթէ. եւ զչարսն պահէ եւ խնամէ. զի զանմեղ գառինսն հալածէ. եւ զչար թիւնաւոր սողունսն պահէ։ Նոյնպէս մեծատունք զաղքատսն հալածեն. եւ զաւազակս եւ զչարս՝ կաշառ առնուն եւ խնամով պահեն։
       Վեցերորդ՝ փուշքն միաբան եւ իրերց օգնեն. զի թէ զմինն ի փշոցն կամի ոք առնուլ, այլքն խածանեն եւ ոչ չթողուն։ Նոյնպէս անհաւատքն միաբանեն ի չարիս. եթէ ոք կամի զմի ոք ի նոցանէ առնուլ, կամ զփուշ մեղացն, այնչափ խածանեն ըզնա՝ որ ի հաւատոյն թէ հնար է հանեն։ Ապա ուրեմն երկիր փշափեր ոչ կարէ բերել պտուղ։ Իսկ չորրորդ երկիրն որ բերէ պտուղ՝ բարի է որպէս ասէ արգաւանդ։ Արդ՝ բարի երրկիրն երեք կերպիւ ճանաչի։ Մին՝ թէ արդիւնքն քան զսերմն պակաս է՝ նա վատ երկիր է. թէ հաւասարեն արդիւնքն եւ սերմն, նա միջակ է. ոչ չար է եւ ոչ բարի։
       Եւ թէ բազում են արդիւնքն քան զսերմն, բարի է յոյժ։ Իսկ հոգեպէս այնոքիկ՝ որք չարութիւն բազում առնեն, եւ բարի սակաւ, նոքա չար են։ Եւ նոքա որք որչափ չար առնեն՝ ա՛յնչափ բարի առնեն, միջակք են։ Բայց նոքա որք վասն սակաւ մեղացն՝ բազում ապաշխարութիւն եւ բարիս գործեն, բարի երկիր են. որպէս ասէ Պօղոս եբրայեցւոցն. «երկիր որ ըմպէ զանձրեւ, եւ ծնանի արդիւնս շահեկանս, ընդունին գործօղն զօրհնութիւնս յԱստուծոյ. իսկ որ բերէ փուշ՝ անպիտան է, եւ մերձ է յանէծս . եւ վախճան նորա յԱստուծոյ րումն»։ Արդ՝ քան զանհաւատիցն երկիր, քրիստոիէիցն երկիր առաւել ըմպէ զանձրեւ. զի անձրեւ է եօթն խորհուրդ եկեղեցւոյ. եւ անձրեւ է աստուածաշունչ գրոց գիտութիւն. անձրեւ է եւ արտասուքն Քրիստոսի եւ ջուրն որ ի կողէն եհեղ. վասն այն չար մարդիկն որք ի քրիստոնէից չար մարդիկն որք ի քրիստոնէից չար պտուղ բերեն, առաւել քան զանհաւատսն այրին ի հուր գեհենին։ Երկրորդ՝ գունովն ճանաչի երկիրն. զի թէ սեւ է հողն՝ ցուցանէ թէ պարարտ է . ապա թէ սպիտակ՝ ոչ։ Սեաւն ցուցանէ զայն՝ որ խոնարհութեամբ հանապազ հայի յիւր մեղսն այնպիսին երկիւղիւն Աստուծոյ բարի պտուղ տայ. իսկ սպիտակն՝ նշանակ է հպարտութեան. որ զինքն բարի իմանայ եւ անպտուղ մնայ։ Դարձեալ՝ այլ օրինակ զի ասեն իմաստունքն թէ, սեաւ գոյնն՝ զտեսութիւն աչացն ժողովէ եւ զօրացուցանէ. վասն այն յորժամ աչքն ցաւի, սեւ շոր կապեն ի վերայ. բայց սպիտակ գոյնն՝ զլոյս աչացն ցրուէ. որպէս ձիւն արեգակն։ Նոյնպէս խոնարհութիւն զզօրութիւն հոգւոյն ժողովէ իսկ ամբարտաւանութիւն ցրուէ։ Եւ այս է պատճառն. զի խորհուրդ հպարտին՝ ոչ է ի ներքսի յինքն այլ արտաքոյ. զի զարտաքոյսն տեսանէ՝ զինչս եւ զփառս իւր, եւ ցրուի։ Իսկ խորհուրդ խոնարհին՝ ի ներքս յինքն է. զի հանապազ խորհի զփրկութիւն իւր։ Դարձեալ՝ այլ օրինակ. զի սեւ աչքն առաւել տեսանէ. բայց սպիտակն ոչ տեսանէ։ Նոյնպէս ամբարտաւանքն կոյրեն. զինքեանս ոչ տեսանեն. իսկ խոնարհքն՝ տեսանեն զինքեանս։ Երրորդ՝ լաւ հողն՝ ճանաչի համովն. զի յորժամ առնուն հող եւ թրջեն ի ջուր եւ խըմեն, թէ քաղցրահամ է, նա բարի եւ պտղատու է. ապա թէ շօրահամ է եւ աղի, նա վատ է։ Նոյնպէս եւ մարդ՝ որ լեզուն եւ կամքն եւ սիրտն քաղցր է՝ բարի է եւ լաւ. ապա թէ թթու եւ դառնաբրք եւ կծնօղ, նա չար է եւ անպտուղ։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի բարի երրկիրն՝ երեք ազգ է. որ պարտ է ի նմա սերմանել։ Մինն ի վեր քան զմեզ. երկրորդն ի ներքս ի մեզ է. երրորդն ի ներքոյ քան ըզմեզ։ Առաջինն արքայութիւն եւ Աստուած. որպէս ասէ Դաւիթ. «հաւատամ տեսանել զբարութիւն Տեառն յերկրին կենդանեաց»։ Երկրորդն մեր հոգիս. որպէս ասէ Դաւիթ. «անձն իմ որպէս երկիր ծարաւի է առ քեզ»։ Երրրոդն է աղքատ ընկերն մեր։
       Եւ յայս Դ իրս պիտոյ է սերմանել մեզ։ Յառաջն այն է՝ զի զամենայն զոր ինչ առնեմք, վասն Աստուծոյ առնեմք եւ արքայութեան. եւ ոչ վասն աշխարհիս։ Դարձեալ զի յայն աշխարհն յոր հանապազ կռիւ են ոչ է պարտ սերմանել . զի թշնամիքն ի ժամ հնձոցն ուտեն եւ կոխեն. այլ ի հաշտ եւ ի խաղաղութեան աշխարհն պարտ է սերմանել. զի արդիւնն ամեն իւրն է։ Այսպէս աշխարհս այս հանապազ ի կռիւ է. յորժամ մարդն շատ աշխատի վասն այս աշխարհիս, ի ժամ հնձոցն գայ մահն եւ թշնամին սատանայ հնձէ, եւ դժոխսն այրէ. բայց որ յարքայութիւն սերմանէ, որ տեղի հաշտութեան եւ խաղաղութեան է, զոր ինչ անդ սերմանէ, բազում արդեամբք անդ ինքն հնձէ։ Երկրորդ՝ պարտ է մեզ վարել յագարակ հոգւոյս, եւ ոչ ի մարմնոյս. զի թէ լինի մին ագարակ՝ որ սակաւ ծախիւք բազում պտուղ տայ, եւ մին ագարակ որ բազում ծախիւք սակաւ պտուղ տայ եւ ինքն անբարի, մեծ յամարութիւն է զերկիրն օգտակար թողուլ, եւ յերկիրն անբարի աշխատիլ։ Այսպէս հոգիս մեր բարի եւ անմահ երկիր է. եւ պտուղն անմահութիւն. եւ սակաւ ծախ պիտի. իսկ մեր մարմինս մահկանացու եւ չար երկիր. եւ բազում ծախ պիտի ուտելոյ եւ ագանելոյ . եւ իւր պտուղն գարշելի եւ մահաբեր. որպէս ասէ Պօղոս. «որ սերմանէ ի մարմին, հնձէ զապականութիւն. եւ որ սերմանէ ի հոգի, հնձէ զկեանս»։ Իսկ յիմարքն թողուն զհոգին, եւ ընդ մարմնոյն չարչարին վասն զմահ եւ զապականութիւն ժառանգելոյ։ Դարձեալ՝ ա՛յլ յիմարութիւն. զի չարքն փուշ սերմանեն՝ եւ կամին ցորեան հնձել. զի հանապազ յարբեցութիւն ի պոռնկութիւն եւ ի գողութիւն են. եւ կամինյաւիտենից կեանսն ժառանգել. եւ այս ոչ լինի։ Զի ասէ Քրիստոս. «ոչ եթէ ի փշոց քաղեն խաղող. կամ ի տատասկէ թուզ»։ Եւ Պօղոս ասէ. «մի խաբիք եւ եղբարք՝ զի Աստուած ոչ արհամարհի. զամենայն զոր ինչ սերմանէ մարդ՝ զնոյն հնձեսցէ». ապա պարտ է ի հոգիս մեր սերմանել։ Երրորդ՝ պարտ է մեզ սերմանել յաղքատն որ ի ներքոյ մեր է. զի ասէ Պօղոս վասն ողորմածաց. «զի որ սերմանէ ճշդիւ, ճշդելով եւ հնձեսցէ. եւ որ առատութեամբ՝ առատութեամբ եւ հնձեսցէ»։ Ա՛յս է՝ թէ որչափ ողորմութիւն առնէ աղքատաց՝ այնչափ ողորմութիւն առնու յԱստուծոյ։ Այս չորրորդ երկիրն որ բարի է՝ տայ պտուղ՝ Երեսնաւոր. Վաթսունաւոր. եւ Հարիւրաւոր։ Վասն զի կարգ են յեկեղեցիս. այսինքն, ամուսնացեալքն եւ այրիքն եւ կուսանքն։ Ամուսնացեալք առնուն զերեսնաւոր պտուղն, յորժամ զիւրեաենց կարգն սուրբ պահեն. վասն զի երեսունն՝ երեք տասն է. եւ ամուսնացեալքն. ունին զհաւատ երրորդութեան. եւ ԶԺ պատուիրանսն պահեն։ Դարձեալ երեսուն թիւն՝ է ժամանակ որ ի յեփ է, եւ ջերմութիւն բազում ունի. եւ երիտասարդն ջերմ է. վասն այն երեսնաւոր պըտուղն հասանի՝ ամուսնացելոցն՝ որ դեռ ի պատերազմ մարյմնոյ են։ Իսկ վաթսնաւորքն այրիւքն են. զի վաթսունն կատարի վեց տասն։ Եւ այրիքն առնեն ԶԺ պատուիրանս Աստուծոյ վեց գործով ողորմութեան. զոր Քրիստոս ասէ. «քաղցեայ եւ ետուք ինձ ուտել. եւ այլն»։ Դարձեալ վաթսուն թիւն՝ հասեալ ժամանակ է. վասն այն վաթսնաւոր պըտուղն հասանի այրեացն, որք ի մարմնաւոր ջերմութենէն լքեալ են եւ պտղեալ։ Իսկ հարիւրաւոր պտուղն՝ հասանի կուսանացն. զի հարիւրն կատարեալ թիւ է. եւ նոքա յաւարտ են հասեալ. եւ ոչ թէ զտասն հրամանս միայն պահեն, այլհ զամենայն խրատականս։ Դարձեալ որք զհարիւրաւորն առնուն՝ յերիս բաժանին. ա՛յս է՝ մարտիրոսք, եւ կուսանք, եւ վարդապետք։ Մարտիրոսքն զհարիւրաւորն առնուն. զի աշխարհս կատարեալ յաղթեցին։ Եւ կուսանքն՝ զի զամենայն մարմնաւոր ախտս յաղթեցին։ Եւ վարդապետք՝ զի զսատանայ յաղթեցին. ո՛չ միայն հանին յինքեանց զսատանայ, այլեւ ուսուցին այլոց հանել. ապա ուրեմն մի քան զմի՝ աւելի՛ յաղթեն. որով եւ աւելի՛ վարձս առնուն ի վարձատուողէն բարեաց ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ. որ է օրհնեալ յաւիտեանս ամէն։