Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Զամենայն առակաւոր բանս զոր խաւսի Աւետարանն՝ ճշմարտութեամբ եղեալ է. եւ ոչ սոսկ միայն ի մտածութեանս բան։ Է՛ երբեմն ի յանշնչից առեալ. որպէս սերմանքն ագարակին։ Է՛ երբեմն ի կենդանեաց. որպէս Ճ ոչխարն, եւ մինն մոլորեալ. եւ տասն դարմն, եւ մին կորուսեալ. Է՛ երբեմն ի մարդկանէ. որպէս անառակ որդին. եւ տնտեսն անիրաւութեան. մշակ այգւոյ. եւ մեք՝ եւ որք զսերմանիս հնձեցին հրեշտակք։ Նոյնպէս եւ առակ մեծատանն եւ աղքատին՝ եղեալ է գործով. եւ օրինակ առաջի դնէ եւ ուսուցանէ զի՛նչ լինելոց է մեզ ի վըճարիլ կենցաղոյս։ Ասէ. «այր ոմն էր մեծատուն»։ Եւ վասեն երեք պատճառի ասէ զայս առակս։ Նախ ցուցանէ թէ՝ զի՛նչ մեղաց լինելոց է արդարոց եւ մեղաւորաց ի հանդերձեալ դատաստանին։ եւ զա՛յն նշանակէ ի դէմս մեծատանն եւ Ղազարու։ Երկրորդ՝ զմեծատանց եւ աղքատաց զկատարումն ցուցանէ. զի ասաց «վա՛յ ձեզ մեծատանց». եւ երանեաց զաղքատսն. այժմ յեղելոց իրաց հաստատէ զբանն ի մեծատուն եւ ի Ղազար։ Երրորդ՝ վասն աշակերտացն ասէ. զի աշակերտքն տեսանէին զքահանայս փարթամ, եւ զինքեանս աղքատ եւ գծուծ. վասն որոյ առակէ զքահանայս ի մեծատուն. եւ զնոսա յաղքատն Ղազար զի մի երկմտիցեն. այլ սիրեսցեն զաղքատութիւն։ Ասէ՝ «այր ոմն էր մեծատուն»։ Եւ աստ ի բանէս՝ վեց իրս տեսանելի է։ Նախ վասն մեծութեան եւ աղքատութեան։ Երկրորդ՝ վասն նեղութեան արդարոց։ Երրորդ՝ վասն այս մեծատանս եւ Ղազարու։ Չորրորդ՝ թէ զի՞նչ է գոգն Աբրահամու։ Հինգերորդ՝ թէ ո՞ւր է Աբրահամ, եւ ո՞ւր մեծատունն։ Վեցերորդ՝ թէ զի՞նչ է պապակիլն եւ խնդիր մեծատանն. եւ պատասխանին Աբրահամու։ Տեսցուք զառաջինն։ Զի վասն չորս պատճառի տայ Աստուած զմեծութիւն եւ զաղքատութիւն մարդոյն։ Նախզի՝ թէ բարի է մարդն, ընտրէ Աստուած եւ տայ զմեծութիւն ի ձեռս նորա. որ աղքատաց եւ կարօտելոց ծնօղ լինի. եւ ի պէտս նոցա մսխէ. եւ այս կենօքս՝ զայն կեանսն շահի. որպէս պարոն մարդն՝ զհաւատարիմն ի տան իւրում, եւ զամենայն ինչս իւր ի նա վստահանայ տալ։ Երկրորդ՝ թէ չար մարդ լինի, տայ Աստուած մեծութիւն՝ որ ի յայն կեանսն պատասխանի չունիցի թէ ինձ ի՞նչ ետուր որ ես բարի գործէի։ Երրորդ՝ վատ մարդոյն վասն այն տայ մեծութիւն, թէ այն իրօքն՝ յԱստուած դառնայ ասելով ի միտն իւր. թէ ես անարժան եմ. եւ զայս մեծութիւնս ետ ինձ. թէ ըզպատուիրանն Աստուծոյ պահեմ, զայս մեծութիւնս ա՛յլ առաւելու ինձ ի կեանս այս։ Եւ զկեանսնյ աւիտենից տայ. որպէս մէկ մի որ զփոքր տղայն խնծորով, կամ այլ իրօք ընտելացուցանէ եւ առ ինքն կոչէ։ Չորրորդ՝ թէ մարդոյն գործքն ամեն չար է. եւ մին մասն բարի լինի գործեալ, նա Աստուած ի յայս կեանս մեծութիւն տայ. եւ զմին բարին վճարէ. որ ի յայն կեանսն այլ ակն չունիցի բարւոյ. այսպիսի մեծութիւնս կարի խեղճ եւ ողորմելի է. մեծատունն որ ի դժոխս էր՝ եւ Ղազարոս ի գոգն Աբրահամու՝ ասաց Աբրահամ. «դու ընկալար զբարիսն քո ի կեանս յայսմիկ»։ Նոյնպէս եւ վասն չորս պատճառի տայ Աստուած մարդոյն աղքատութիւն։ Նախ՝ ըզկէս մին՝ արար Աստուած այս կենացս աղքատ. որք զարքայութիւն Աստուծոյ վաճառեն մեծարանց ի ձեռն ողորմութեան։ Զի ողորմութիւն աղքատին՝ ինքն Աստուած առնու ի փոխ, եւ ինքն վճարէ որ ողորմած է. ըստ ըստ այնմ, «որ արարիք միում ի փոքրկանցս յայսցանէ, ինձ արարիք։ Երկրորդ՝ տայ Աստուած մարդոյն զաղքատութիւն եւ փորձէ զնա . որպէս հուրն զոսկին ընտրէ. թէ յաղքատութիւն համբերօղ եւ լաւ լինի, յայն կեանս տայ Աստուած զերկնից մեծութիւն։ Երրորդ՝ զբարի մարդն որ մեծութիւն ունի՝ աղքատացուցանէ եւ փորձէ, թէ վասն իրա՞ցն սիրէ զԱստուած, թէ յաղքատութեան այլ նոյն է . զի աշխարհի բարի օրինակ դնէ զայն մարդն որպէս Յոբայ արար։ Չորրորդ՝ թէ մարդն բազում բարի է գործեալ, եւ մին մասն մեղաց ունի. նա տայ աստ աղքատութիւն եւ չարչարէ զնա. որ այն մին մեղքն քաւի. որ ի յայն կեանսն սուրբ եւ արդար ժառանգէ զարքայութիւն Աստուծոյ. որպէս Ղազարոս աղքատութեամբ եկաց. եւ անդ հանգեաւ ի գոգն Աբրահամու որ է արքայութիւն երկնից։
       Երկրորդ գլուխն վասն է՞ր տայ նեղութիւն արդարոցն եւ փորձէ զնոսա։ Արդ թէպէտ մարդիկ ընտրեալ եւ սուրբ լինին, այլ նեղութիւն տայ Աստուած նոցա վասն տասն պատճառի։ Նախ՝ տայ Աստուած նոցա նեղութիւն՝ զի յայտնի առնէ զարդարութիւն եւ զհամբերութիւն նոցա. որպէս Յոբայն. զի թոյլ ետ Աստուած փորձողին սատանայի. զի յայտնեսցի արդարութիւն եւ համբերութիւն նորա։
       Երկրորդ՝ նեղութիւն տայ Աստուած սրբոցն՝ զի յուղիղ մտացն մի թիւրեսցին. որպէս Պօղոսի խայթ մարմնոյն տուաւ՝ սատան կռուփ նորա։ Երրորդ՝ տայ Աստուած նեղութիւն եւ չարչարանս սրբոց՝ զի յաւելցի պսակ եւ փառք նոցա. որպէս առաքեալքն չարչարեցան. եւ Ստեփաննոս քարկոծեցաւ . Մկրտիչն գլխատեցաւ. զի կրկին պսակաց արժանասցին։ Չորրորդ՝ թոյլ տայ Աստուած նեղութեան սրբոցն. զի յամենայնի յաղթօղք երեւեսցին. այսինքն, ներքին եւ արտաքին թշնամեաց։ Զի երկու են պատերազմ սրբոց. մին ի ներքս ի մարմինն ընդ ախտիցն. ե ւ մին յարտաքս ընդ թշնամեաց. վասն որոյ տայ Աստուած արդարոց նեղոււթիւն. զի կրկին թշնամեացն յաղթեսցեն եւ կրկին պսակ առցեն։ Հինգերորդ՝ Աստուած ծածկագէտ է, եւ զանգործն տեսանէ. գիտացեալ զի սուրբքն յառաջիկայն ի չար ինչ գործ անկանին , խնամէ ըզնոսա եւ տայ նեղութիւն մարմնոյ. զի փրկեսցին հոգիք նոցա ի չարէն։ Վեցերորդ՝ տայ նեղութիւն սրբոցն՝ զի մի կարծիցեմք թէ փոխարէնք նոցա խաղաղութիւն մարմնոյս են. այլ ի նեղութեան նոցա՝ գիտեմք թէ հատուցումն նոցա ի հանդերձեալն է։ Եօթներորդ՝ ասէ Տէրն։ «յաշխարհի աստ նեղութիւն ունիցիք». եւ յայտ է յանասունս եւ ի թռչունս. զի արտաքոյ բնակութեանց իւրեանց՝ ոչ ունին հանգիստ. նոյնպէս եւ սուրբքն արտաքոյ ի սեփհական բնակութեանց իւրեանց ոչ ունին հանգիստ. վասն որոյ բազում նեղութեամբ մտանեն ի հանգիստն։ Ութներորդ՝ սովորութիւն է տնկոց որք պտղաբեք են, նոցա տեարքն յատեն զաւելորդն եւ սրբեն եւ ջրեն. այսպէս եւ սուրբքն պտղաբերք տունկք են Աստուծոյ. միշտ յատէ եւ սրբէ նեղութեամբ. զի առաւել եւս պտղաբեր լիցին որպէս ասէ աւետարանն։ Իններորդ՝ զի հանդիսադիրն ամենեցուն Քրիստոս է. որպէս նա Աստուած էր եւ անմեղ եւ սուրբ սրբոց՝ չարչարանօք ել յաշխարհէս. այսպէս եւ ընտրեալքն նորա պարտին հետեւիլ հետոց նորա։ Տասներորդ՝ զի թէ բազում մասն արդարութեան ունի, եւ սակաւ ինչ փոշետեսակ մեղս, տայ Աստուած նեղութիւն եւ հիւանդութիւն. զի այնու սրբեսցէ զժանկ մեղացն. որպէս հուրն զարծաթն։ եւ այս աղքատ Ղազարս հիւանդութեամբ անկեալ էր ի դուռն մեծատան. եւ ամենայն ընչից կարօտ եւ չքաւոր անկեալ ի դուրս մեծատանն. որպէս ասէ աւետարանն։ Այր մի էր մեծատուն. եւ աղքատ ոմն Ղազարոս անուն անկեալ ի դուրս նորա։
       Այս երկրորդ գլուխն։
       Երրորդ վասն այդ մեծատանս եւ աղքատիս գիտելի է՝ զի աւետարանն տասն ազգ մեծութիւն ցուցանէ նմա։ Նախզի ասէ «այր մի էր մեծատուն»։ Մեծատուն՝ ոչ զմեծատունն ասէ, այլ զփարթամութիւն ընչիցն որ փարթամ էր ոսկւով եւ արծաթով. հացով եւ գինով. եւ այլն։ Երկրորդ՝ զգեստն ասէ բեհեզ եւ ծիրանի. բեհեզն սպիտակ վուշ է. եւ ծիրանին թագաւորական։ Երրորդ՝ զի ոչ ունէր յազգն պակասութիւն. այլ ծաղկեալ էր ուստերօք եւ դստերօք. ճորտ եւ ծառայ եւ աղախին եւ այլն. զի ա՛յս է յատուկ մեծատանն։ Չորրորդ՝ զի տրտմութիւն յինքն ոչ թողոյր. ոչ վասն հոգւոյն, եւ ոչ վասն մահու դժոխոց, եւ ոչ վասն այլոց. ասէ՝ «ուրա՛խ լինէր հա՛նապազ»։ Հինգերորդ՝ զի առողջ էր մարմնովն եւ գեղեցիկ. եւ փափկացեալ եւ հեշտացեալ ի կանայս. յորդիս, եւ յայլսն. վասն այն ասէ. «հա՛նապազ ուրախ լինէր»։ Վեցերորդն՝ պակասութիւն ինչ ոչ ունէր. ոչի յինքն, եւ ոչ ի վաճառսն. ի յելն եւ ի մուտն. ի պտղաբերս եւ յանասունս. եւ ամենայն ոք կարօտ էր նմա. որպէս ասէ՝ «առատութեամբ»։ Եօթներորդ՝ զի անողորմ էր բարուքն եւ անգութ. զի ոչ հայեցաւ ի վիշտս աղքատին Ղազարու սակաւ ինչ հացով կամ գինւով որպէս ասէ՝ «ուտէր եւ ըմպէր առատութեամբ»։
       Ութներորդ՝ զի ոչ միայն ինքն, այլեւ ընտանիքն իւր էին անողորմ եւ չարք. որպէս ասէ՝ ոչ ոք տայր նմա»։
       Իններորդ՝ զի հպարտութեամբ շրջէր ի մէջ քաղաքին պերճացեալ եւ փառաւորեալ. որպէս զգազան զոմանս տանջէր. զոմանս զրկէր եւ յափշտակէր. եւ ամենեքեան երկնչէին ի նմանէ։ Տասներորդ՝ զի միայն ըզմարմինն հոգայր՝ եւ ոչ զհոգին. զուտելն եւ զըմպելն, եւ զվայելելն անցաւորօքս։ Եւ ընդդէմ այսմ, Ղազարու չարիքն էին հանդիպեալ։ Նախզի՝ աղքատ էր ամենեւին եւ ոչ ինչ ունէր։ Երկրորդ՝ զի հիւանդ էր մարմնով։ Երրորդ՝ զի ոչ ունէր տունս բընակելոյ. այլ անկեալ դնիւր ի դուրս մեծատանն։ Չորրորդ՝ զի վիրաւորեալ էր բազւմ վիրօք անձն նորա։ Հինգերորդ՝ զի կարօտ էր փշրանաց սեղանոյ մեծատանն եւ կաթ մի գինւոյ։ Վեցերորդ՝ զի ոչ ոք տայր զինչ որ պիտոյն էր. ոչ կերակուր՝ եւ ոչ ըմպելի։ Եօթներորդ՝ զի ոչ ունէր ազգականս որք ըսպասաւորէին նմա։ Ութներորդ՝ զի ոչ ունէր զայլ ոք որ մըխիթարէրր զնա ի վիշտն։ Իններորդ՝ զի ծառայք մեծատանն տանջէին եւ հարկանէին զնա անողորմ։ Տասներորդ՝ զի շունք սպասաւորէին նմա. եւ լիզէին զթարախ վիրացն։ Շունք ողորմածք էին քան ըզմեծատունն եւ զընտանիս նորա. զի ոչ մըխիթարէին զվիշտս նորա վասն այն տէրն փոխանակ ետ երկոցունցն։ «Մեռաւ ասէ Ղազարոս. եւ տարան հրեշտակք զհոգի նորա ի գոգն Աբրահամու։ Մեռաւ մեծատունն՝ եւ ամբարձ զաչս իւր ի տանջանս հրոյն»։ Էանց գիշեր կենցաղոյս. եւ եկն լոյս հանդերձելոյն. գնաց օրինակն՝ եւ եկն ճշմարտութիւն . փոխեցաւ չարիք Ղազարուն ի հանգիստ. եւ հեշտութիւն մեծատանն ի չարչարանս. փոխանակ ուրախութեան տրտմութիւն. եւ վասն անուշահոտ ուտելւոյն եւ ըմպելւոյն պապակումն լեզուին. վասն փափկութեան հանդերձին՝ տանջանքն գեհենին եւ այլն նմանապէս։ Իսկ Ղազարոս փոխեցաւ յաղքատութենէն ի մեծութհիւն . ի չարչարանացն ի հանգիստ. փոխանակ շանցն հրեշտակք սպասաւորէին. Եւ զի անկեալ էր ի դուրս մեծատանն, տարան ի գոգն Աբրահամու։ Այս երրորդ գլուխն։
       Չորրորդն՝ թէ զի՞նչ է գոգն Աբրահամու. եւ զի՞նչ է որ զարքայութիւն Աստուծոյե գոգ Աբրահամու կոչէ Տէրն։ Եւ ոչ գոգ Մովսէսի, կամ Նոյի, եւ կամ այլոցն. ըստ այնմ որ ասէ. «մեռաւ Ղազարոս եւ գնաց ի գոգն Աբրահամու»։ Ասեմք վասն չորս պատճառի։
       Նախ՝ գոգ Աբրահամու վասն հաւատոյն ասէ. ըստ այնմ , «հաւատաց Աբրահամ յԱստուած, եւ համարեցաւ նմա յարդարութիւն». զի որք զնորին հաւատն ստանան, մտանեն ի հանգիստ նորին։ Երկրորդ՝ վասն Քրիստոսի որ էր ի գոգոյն. այսինքն, յերանաց Աբրահամու զաւակ նորին. ըստ այնմ, «գիրք ծնընդեան Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյ Դաւթի որդւոյ Աբրահամու»։ Եւ զի՝ Քհրիստոս էր արքայութիւն եւ հանգիստ. ինքն ասէր «եկա՛յք առիս աշխատեալք. եւ ես հանգուցից զձեզ». եւ ընդ աւազակն՝ «այսօր ընդիս իցես ի դրախտին»։ Երրորդ՝ վասն օրհնութեանց. որպէս ասէ՝ «ի զաւակի քում օրհնեսցին ամենայն ազգք երկրի». զի որ ոք բարի գործեսցէ զնորայն, նորին օրհնութեանցն արժանաւորի։ Չորրորդ՝ զի Աբրահամ պատկեր է Աստուծոյ հօր. զի որպէս նա ետ զորդին միամօր իսահակ պատարագ Աստուծոյ եւ հայր Աստուած զմիածին որդին ետ ի մահ վասն մեր. ըստ Յօհաննու. «ա՛յնչափ սիրեաց Աստուած զաշխարհս, մինչեւ զորդին իւր միածին ետ». այսինքն ի մահ։ Իսկ արքայութիւն գոգ կոչի վասն տասն պատճառի։ Նախ գոգ՝ զժողով իրացն նշանակէ. որ ցուցանէ ըզժողովումն սրբոցն յարքայութիւն երկնից. ըստ այնմ , «ուր գէշն իցէ, անդր ժողովեսցին արծւիք»։ Երկրորդ՝ զի լայնատարած եւ ընդ արձակէ ամենեւիմբ որ է երկինք երկնից. ըստ որում ասէ Քրիստոս. «ի տան հօր իմոյ օթեւանք բազում են»։ Երրորդ՝ զի ապահով է յամենայն հակառակորդաց որդին հովանեաւ ձեռաց հօրն. այսպէս եւ «հոգիք արդարոց ի ձեռին Աստուծոյ են՝ եւ ոչ մերձեսցի ի նոսա մահ ասէ իմաստունն»։ Չորրորդ՝ նշանակէ ամենեւին զհանգիստ. որպէս որդին ի գոգս հօր. եւ վասն ընտրելեացն ասէ իմաստունն. «թուեցան յաչս մարդկան անպարշտաց թէ մեռան. այլ նոքա են ի խաղաղութեան». այսինքն, ի հանգիստ. որպէս յայտ է ի Ղազարու։ Հինգերորդ՝ նշանակէ զգորովագութ համբոյրն հօր առ որդին. այսպէս եւ Աստուած զմեղաւորն յորժամ դառնայ եւ ապաշխարէ. որպէս յայտ է յանառակ որդւոյն . զի ել ընդառաջ եւ համբուերաց զնա։ Վեցերորդ՝ նշանակէ զմըխիթարութիւն. զի որպէս հայրն յետ լալոյ որդւոյն առնու ի գոգն եւ մըխիթարէ զնա. այսպէս եւ Աստուած հայր զչարչարեալս եւ զնահատակեալս յետ աստի կենացս՝ մըխիթարէ ի հանդերձեալն. որպէս ասէ իմաստունն. «սակաւ ինչ խրատելք՝ գտցեն զմեծ բարութիւնս. զի Աստուած փորձեաց զնոսա իբրեւ զոսկի ի բովս». այսինքն չարչարանօք մարմնոցն մաքրեաց զժանկ մեղացն։ Եօթներորդ՝ զամենեւիմբ ուրախութիւն նշանակէ որդւոյ ի գիրկս հօր. այսպէս եւ սրբոցն ի տեսութենէն Աստուծոյ անտրտում ուրախութիւն . որպէս ասէ Տէր։ «Դարձեալ տեսից ըզձեզ եւ ուրախ արարից. եւ զուրախութիւն ձեր ոչ ոք հանիցէ ի ձէնջ»։ Ութներորդ՝ նշանակէ զամենայն բարեաց վայելումն որդւոյ ի գիրկս հօրն. այսպէս եւ սրբոցն յարքայութիւն. ըստ խոստման բանին «նստուցանել ի սեղան հօրն. եւ անցեալ պաշտել»։ Իններորդ՝ զի ըզփոքր մանուկն առնու հայրն ի գիրկն. որ նշանակէ զանմեղութիւն արժանացելոցն. ըստ այնմ որ, «էառ մանուկ մի կացոյց ի մէջ նոցա եւ ասէ. որ ոք ոչ դառնայցէ եւ լինիցի անմեղ իբրեւ զմանուկս, ո՛չ մտցէ յարքայութիւն երկնից»։
       Տասներորդ՝ զանհեռանալի մերձաւորութիւն նշանակէ գոգ հօրն. այսպէս եւ առաքեալն ասէ. «ամպօք դէմ ընդ առաջ ելանեմք, եւ այնպէս յամենայն ժամ ընդ Տեառն լինիցիմք». որ է կեանքն յաւիտենից. ըստ այնմ , «եկա՛յք օ՛րհնեալք հօր իմոյ, ժառանգեցէք զկեանսն յաւիտենից»։
       Եւ աստ հարցանելի է թէ, վասն է՞ր զանուն Ղազարուն ասաց. եւ զմեծատանն ոչ։ Այսմ Գ պատճառ դնեն վարդապետք։ Նախ թէ՝ զառաջնոց զբարի անունն ունէր մեծատունն. վասն այն ոչյիշեաց , զի մի բարի անունն ի վերայ չարացն դիցես։ Երկրորդ՝ զի ժողովուրդն որ լսէր, լինէր անուանակից մեծատանն. խնայեաց ի նոսա զի մի կարծիցեն թէ առ նոսա է բանն։ Երրորդ՝ եւս յայտնի. զի անուանք մեղաւորաց ջնջեալ են ի դպրութենէ կենաց. եւ Աստուած ոչ յիշէ զնոսա. ըստ այնմ, «մի յիշեսցին անուանք նոցա ի շրթունս իմ»։ Իսկ աղքատին յիշէ. զի անուանք արդարոց գրեալ են ի դպրութեան կենաց։ որպէս ասաց Տէրն աշակերտացն. «խընդացէք՝ զի անուանք ձեր գրեալ են յերկինս»։ Իսկ զմեծատանն թաղումն ասէ. եւ զաղքատին ոչ։ Այն է՝ զի զոր ինչ արար մեծատունն յերկրի առ բարեկամսն, ուտել ընմպել եւ այլն՝ այնչափ զօրեցին մինչ ի գերեզմանն իջուցին. եւ այլ ոչ ինչ կարացին օգնել։ Ուստի ուսանիմք ո՛վ մեծատունք զայն՝ զոր ասէ Տէրն. «արարէ՛ք ձեզ բարեկամս ի մամոնայէ անիրաւութեան. զի յորժամ պակասի այդ ի կենացս, լիցի ձեզ տեղի յարքայութեան»։ Զի աստի պա՛րտ է շինել զայն արքայութիւն. ապա թէ անհոգ կենամք, ուտելով եւ ըմպելով, եւ զայն կեանսն ոչ հոգամք, օրինակ է մեզ մեծատունն. զի ստուգիւ պապակիմք ի մէջ հրոյն տանջանաց։ Իսկ զաղքատին ոչ յիշեաց. կամ զի ոչ թաղեցաւ. զի ո՞վ էր որ թաղէր ըզնա. կամ զի մահն պատուական էր քան զայն, որ ի կենդանութեան չարչարիւր. զի որք շունքն սպասաւորէին՝ այժմ հրեշտակք սպասաւորեն։ Արդ՝ զայս ասելով՝ մի զաղքատն անթաղ թողցուք. եւ մի զմարդոյ թաղումն երանեսցուք. այլ ի վարսն նայեսցուք. թէ արդարութիւն ունի մեռեալն՝ բարի է թաղելն. ապա թէ ոչ՝ ինչ է օգուտ փառաւոր թաղել զմեղաւորն. եւ զգերեզմանն զարդարել եւ լալականս կազմել. եւ այլն ամենայն ընդունա՛յն է եւ ոչ ինչ օգուտէ մեղաւոր հոգւոյն. որ անզեղջ է մեռեալ եւ առանց խոստովանութեան. զի դժոխսն պապակի. եւ ի մէջ տանջանաց գեհենոյն այրի։ Այս չորրորդ գլուխն։
       Հինգերորդ՝ հարցումն, թէ ո՞ւր էր նա Աբրահամ եւ մեծատունն՝ որ ետես զնա։ Ասեմք թէ, ի դժոխս էին Աբրահամ եւ մեծատունն. զի յառաջ քան զՔրիստոս՝ ամենայն հոգիք արդարոց եւ մեղաւորաց ի դժոխս իջանէին։ Արդարոցն վասն պարտուցն Ադամայ. եւ մեղաւորացն վասն Ադամայ եւ իւրեանց մեղացն։ Մինչ Տէր մեր խաչեցաւ եւ էջ ի դժոխս եւ աւերեաց զնա. եւ ազատեաց զհոգիսն։ Զարդարսն յաւիտենից ազատեաց. եւ զմեղաւորսն ժամանակեայ արձակեաց։ Եւ յորժամ վերացաւ յերկինս, զամենայն հոգիս արդարոցն եւ մարգարէիցն էհան յերկինս ի կայանս արդարոցն։ Եւ զմեղաւորացն եթող յօդս ի կայանս մեղաւորաց։ Եւ ի միւսանգամ գազստեանն՝ «դարձցին մեղաուորք անդրէն ի դժոխս. որպէս ասէ մարգարէն»։ Այլ գիտելի է՝զի մի է դժոխքն. այլ տեղիքն եւ տանջանքն բազում եւ զանազան ըստ զանազան մեղացն։ Նոյնպէս եւ արքայութիւն երկնից մի է. եւ փառքն եւ պսակն զանազան ըստ բարի գործոցն։ Եւ որպէս արքայութիւն ի վեր ի յերկինս է. նոյնպէս եւ դժոխքն ի ներքոյ երկրի է ի ներքին մասն երկրի։ Այլ թէպէտ մի է դժոխքն, եւ Աբրահամ եւ մարգարէքն ամենայն դժոխս էին. այլ արդարքն ոչ տանջէին ընդ մեղաւորացն։ Եւ այս հաստատի չորս օրինակաւ։ Նախ՝ զօր օրինակ երկիրս դատապարտութեան է տեղիք. եւ ամենեքեան արդարք եւ մեղաւորք ի միասին բնակին. այսպէս եւ ի դժոխսն արդարք եւ մեղաւորք բընակէին. եւ ոչ է բազում դժոխք այլ մի։ Երկրորդ օրինակ՝ որպէս յերկիրս յայս զոմանս տանջեն դեւք. այսինքն ըզչարսն. եւ յոմանց հալածեալ լինին. այսպէս եւ ի դժոխսն՝ ոչ գոյր հուր այրիչ որպէս ի հանդերձելումն։ Զի այրեցօղ հուրն՝ ի միւսանգամ գալստեանն կազմի. այլ զչարսն դեւքն տանջէին, եւ ի սրբոցն հալածական լինէին։ Եւ այս գիտելի է՝ զի հանդերձելումն դեւք ոչ տանջեն. այլեւ ինքեանք տանջին ի հուրն. ըստ այնմ, «երթա՛յք յինէն ա՛նիծեալք ի հուրն, որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա»։ Երրորդ օրինակ՝ որպէս ի մէջ քաղաքի բազում տեղիք են. ոմանց ընդարձակ դարպաս. ոմանց խանութ. ոմանց տուն. ոմանց բանդ. ոմանց տանջանք. եւ ոմանց հանգիստ. այսպէս եւ ի դժոխս՝ ոմանց տանջանք եւ կսկիծ. որպէս սոդոմայեցւոցն. մեծատանն, եւ այլոց. եւ ոմանց հանգիստ՝ որպէս Աբրահամու եւ այլ նահապետացն։ Չորրորդ՝ զի զորս աստ դեւք մեղօք եւ անհաւատութեամբ ծառայեցուցին՝ անդ անխնայ լլկանօք չարչարեն. իսկ սուրբքն ի մարմնի գոլով հալածէին ըզդեւսն. եւ թէպէտ ի դժոխս գնացին վասն գնացին վասն պարտուց նախահօրն, զօրութեամբն Աստուծոյ հալածէին ըզդեւսն. զի չիք տեղի ուր ոչ է ձեռն ամենակալին։ Եւ դարձեալ զո՛ր օրինակ՝ աստ առ Եղիսէիւն տեսեալ եղեն բանակք հրեշտակաց. նոյնպէս եւ անդ էին. յայտ է յայսցանէ՝ զի մի է դժոխքն. եւ Աբրահամ դեռեւս անդ էր՝ այլ ի հանգիստ էր եւ ոչ ի չարչարանս. վասն այն գոգ Աբրահամու կոչեաց։ Եւ այս գիտելի է՝ զի թէպէտ մի է դժոխքն, այլ հեռաւորութիւն գոյր արդարոց եւ մեղաւորացն. որպէս ասաց Աբրահամ. «վիհ մե՛ծ է ընդ մեզ եւ ընդ ձեզ»։ Նախ վիհն է արդար դատաստանն Աստուծոյ. որ որոշէ զարդարս եւ զմեղաւորս ի միմեանց դասիւք եւ կայանօք. եւ ոչ կարեն խառնիլ ի միմեանս։ Երկրորդ՝ վիհն է՝ գործ արդարութեան եւ մեղացն՝ զոր գործեցին աստ. եւ ոչ կարեն անդ փոխարկիլ. ոչ կարէ մեղաւորն արդարանալ. եւ ոչ արդարն մեղանչել։ Երրորդ՝ վիհ՝ հանգիստ եւ տանջանք նոցա. զի ոչ արդարն տանջի, եւ ոչ մեղաւորն հանգչի. այլ միշտ եւ հանապազ արդարքն ի հանգիստ են. եւ մեղաւորքն ի տանջանս։
       Չորրորդ՝ վիհ է հեռաւորութիւն. որպէս ասէ. «ետես զԱբրահամ ի հեռաստանէ»։ Եւ տեսանելն զայն ցուցանէ՝ թէ յայնժամ տեսանէին արդարքն եւ մեղաւորքն զմիմեանս։ Նոյնպէս եւ այժմ մինչեւ յօրն դատաստանի տեսանեն հոգիք մեղաւորացն զհոգիս պատուեալս եւ փառաւորեալս. եւ զի չարչարին՝ զի զրկեցան յայսմանէ։ Այլ յետ դատաստանին՝ յորժամ արդարքն առնուն զկատարեալ փառսն իւրեանց, եւ ելանեն յերկինս, այլ ոչ կարեն տեսանել մեղաւորքն ըզնոսա. որպէս ասէ մարգարէն. «բարձցի անպարիշտն յերկրէ. եւ մի տեսցէ զփառս Աստուծոյ»։ Եւ ասէ. «հա՛յր Աբրահամ ողորմեաց ինձ . եւ առաքեա՝ զՂազար եւ այլն»։ Եւ աստ բազում զիմարութիւն երեւի մեծատանն։ Նախզի՝ յայս կեանս զգործն Աբրահամու ոչ գործեաց. որո՞վ լինի որդի նմա. իսկ անդ ըզտանջանս իմացեալ՝ հայր կոչեաց զնա։ Երկրորդ՝ զի յայս կեանս՝ ոչ ումեք ողորմեցաւ. իսկ ի դժոխսն ասէ ողորմեա՛ ինձ։ Երրորդ՝ զի յիւր կեանսն առ Ղազար ոչ գնաց. եւ ոչ ետես զնա ի հիւանդութեան. իսկ ի դժոխսն զՂազար առ ինքն մեծարէ։ Չորրորդ՝ զի յիւր կեանսն՝ Ղազարու ոչ ետ զփշրանս սեղանոյն իւրոյ. իսկ ի դըժոխսն գալ ասէ Ղազարու, եւ թանազ զծագ մատինն, եւ զովացուցանել զտապն։ Հինգերորդ յիմարութիւն էր՝ զի յիւր կենաց հանգստենէն ոչ ումեք հաղորդեցոյց. անդ զտապն պատմէ։ Եւ զի ոչ էր ժամանակն խնդրելոյ. եւ ինքն ոչ ողորմեցաւ այլոց. վասն որոյ եւ ողորմածն Աբրահամ՝ ոչ ողորմեցաւ նմա. եւ ոչ ետ զխնդիրսն. վասն որոյ ասէ առաքեալն. «անողորմ դատաստան լինելոց է այնմ, որ ոչ առնիցէ զողորմութիւն»։
       Այս հինգերորդ գլուխն։
       Վեցերորդ հարցանելի է, թէ զի՞նչ էր պապակիլն. եւ զի՞նչ խնդիր մեծատանն. եւ զի՞նչ պատասխանեն Աբրահամու։ Զայս պապակիլս՝ եւ Սողոմօն ասէ. «գոյ զբաղումն ի մեռեալս, որպէս ի կենդանիս»։ Զբաղումն՝ ըզտարակուսանս եւ զցաւն է իմանալ. զոր ունէին հոգիք մեղաւորացն. որպէս մեծատունն զամենայն հոգւոց յայտնի արար. զի ետես զԱբրահամ ի հեռաստանէ՝ եւ աղաղակեաց առ նա։ Այժմ ի բանէ մեծատանն՝ երեք ինչ տեսանելի է։ Նախ՝ որպէս ասացաք, զի ճանաչեն անդ հոգիքն զմիմեանս. որպէս մեծատանն զԱբրահամ եւ զՂազար։ Երկրորդ՝ զի առաւել պայծառանայ գիտութիւն նոցա բաժանեալ ի մարմնոյս. որպէս մարդ ոք ի տան բանդի ընդ լուսանցն տեսանէ զլոյսն. այլ յորժամ զատի ի բանդէն, առաւել պայծառանայ տեսութիւն. կամ ճրագ ինչ եդեալ ի ներքոյ անօթոյ, սակաւ լուսաւորէ. եւ հանեալ յանօթոյն, առաւել պայծառանայ լոյսն։ Նոյնպէս եւ հոգիքն բաժանեալ ի մարմնոցն, պայծառանան գիտութեամբ. որպէս մեծատունն ա՛յնքան պայծառացաւ տեսութեամբն, մինչ զի ի ծանօթս եկն Աբրահամու. որ հեռի էր ժամանակաւ եւ տեղեաւ եւ արդարութեամբ։ Երրորդ՝ զի ունին մեռեալքն ցաւ եւ կսկից եւ տանջանս. որպէս եւ մեծատունն աղաչէր զովացուցանել զտապն։ Արդ պապակումն մեծատանն՝ ոչ էր ի զգալի հրոյ. զի ըզգալի հուրս՝ առ մեզ է, եւ ոչ առ հոգիսն։ Եւ ոչ էր յաւիտենական ի հրոյն. յոր ի կատարածին մըտանեն։ Այլեւ ոչ խընդրէր զգալի ջուր. զի անդ անպիտան է. այլեւ հոգին զգալի ջրով ոչ զովանայ։ Ապա զի՞նչ էր տապն, եւ զի՞նչ զովացումն. տապ էր ասէ զբաղումն խորհրդոցն. զի տապէր եւ տագնապէր , թէ գտանե՞մ ի գթութեանցն Աստուծոյ զողորմութեան շնորհս, թէ ոչ. եւ զայս տապս թէ կամիս՝ օրինակաւ տե՛ս։ Դիր յառաջ զայր մի ի բանդ՝ որում վճիռ է հատեալ ի թագաւորէն, թէ վաղիւն մեռանի սրով. եւ նա ունելով բարեխօս զոմանգս՝ ոչ յուսահատի. այլ յորժամ ժամն յապապղի, նա պապակի եւ տոչորի որպէս տապացեալ. եւ ջերմանայ ի մտացն եւ մարմինն. եւյակճիռս է թէ լսէ բան ինչ մըխիթարութեան, եւ զովանայ որպէս ե ջրով։ Այսպէս եւ մեծատունն՝ զբաղեալ էր եւ պապակէր. զի մեռեալքն մերկ եւ յայտնի տեսանեն զսահման տանջանացն, թէ զի՛նչ լինելոց է ի կատարածի նոցա։ Այլեւ յայն զբաղին եւ տարակուսին ի խոկումն թէ, ի գթութեանցն Աստուծոյ վայելե՞ն ըստ որում եւ բազումողորմ է, թէ արրութեամբ տանջին։ Եւ յայս տապս խնդրէր մեծատունն զՂազար գալ, եւ սակաւ ինչ մըխիթարութեամբ զովացուցանել։ Իսկ Աբրահամ միայն զոր գիտէր առ Աստուած արդարութեամբ հատուցումն զա՛յն պատասխանէր, թէ անտի պատահմանցն՝ ա՛յս է հատուցումն։ Տե՛ս այժմ՝ զի մեռեալքն թէպէտ եւ մեղաւորք իցեն, դեռեւս չեն յուսահատեալք մինչ ի գալուստն Քրիստոսի. այլ յայնժամ յուսահատին ի դժոխս։ Եւ տե՛ս եւ զայն. զի Աբրահամ առաւել գիտէր ըզդատաստանին արդար հատուցումն, քան զմեծատունն որ հարցանէր։ Այս թէ զի՛նչ է պապակումն։ Իսկ թէ զի՞նչ էր խնդիրք մեծատանն. ասէ յՕհան Ոսկեբերանն։ Զայս ասէր առ Աբրահամ, թէ Ղազարդ ի հնգէն զմինն անդ մեղս արար. եւ ես ի հնգէն զմինն արդարութիւն. արդ հա՛յր ես հաւասարաբաշխութիւն արա՛ եւ առաքեա՛ զդա՝ ի մէջ հրոյս զմի մասն տանջի, եւ ես ըզմին մասն հանգչիմ։ Զայս նշանակէ ծագ մատին, որ ի հնգէն մինն է։ Եւ դարձեալ որ զծայր մատին յիշէ՝ զայն ցուցանէ, թէ որպէս ծայր մատին փոքր է, նոյնպէս արդարութիւն մեծատանն կարի փոքր էր։ Իսկ տապ՝ զնեղութիւն դիւացն եւ զլլկելն ասէ. իսկ զովանալ՝ զհալածումն դիւացն. որպէս յերկրի աստ ապաւինին ի սուրբս զերծանիլ ի վտանգէ դիւացն. նոյնպէս անդ մեծատունն գիտէր՝ զի սուրբքն ունին կարողութիւն ազատել ի դիւաց՝ զա՛յն խնդրէր։ Իսկ որ զլեզուն յիշէ՝ նո՛յն է որ հայհոյութեամբն մեղանչեաց եւ նովիմբ տանջի։ Եւ տե՛ս զինչ տայ պատասխանի։ Յիշեա՛ ասէ. այսինքն, զքո բարիսն, եւ զՂազարու չարչարանս. զի ոչ եմ անիրաւ. դու զմի մասն բարեաց փոխարէն ի կեանսդ ընկալար . եւ սա զմի մասն մեղաց՝ զչարչարանս եւ զաղքատութիւն ընկալաւ։ Արդ դատաստան ձեր վճարեալ է. վասն որոյ «սա ասատ մխիթարի. եւ դու այդր պատժիս». առաջին միտքն ա՛յս է պատասքանւոյն։ Երկրորդ՝ ասէ թէ, ողորմութեան չափ եւ սահմանն՝ էր ի յայն կեանսն, մինչդեռ ի մարմնի էր. եւ այն անցեալ է. ոչ է այլ ողորմութիւն. զի այս օրս արդարութեան է. եւ ոչ ողորմութեան. վասն այն «սա աստ մըխիթարի. եւ դու այդրպապակիս»։ Երրորդ միտք զա՛յն ասէ, թէ օրինօքն դու ոչ արդարացար. այլ զքեզ ի դժոխս իջուցեր. ոչ է հնար քեզ ելանել այտի. նոյնպէս եւ Ղազարոս ոչ ունի ելանել աստի, զի արդարացաւ. վասն այն թէպէտ կարի ողորմած եմ. աստ անողորմ գըտանիմ։ Չորրորդ՝ յիշեա ասէ՝ զի ընկալար. այսինքն, զբարին ի մարմինդ ընկալար, եւ ոչ ի հոգիդ. արդ մարմինդ ապականեալ է եւ բարիքն ընդ նմա. եւ հոգիդ չունի զբարութիւն տանջեսցի։ Հինգերորդ՝ յիշեա՝ զի պարտ է նախ զբարին առնուլ եւ ընդունիլ, եւ ապա պահել եւ ունիլ. եւ զի ոչ առեր՝ ոչ ունիս զբարիս Վեցերորդ՝ յիշեա՝ զի նախ ամբարելն է՝ եւ ապա գտանել. յորժամ ոչ ամբարեցեր զողորմութիւն՝ ոչգտանես զնա։ Եօթներորդ՝ յիշեա՝ զի նախ ցրուելն է, եւ ապա ժողովելն. նախ սերմանելն, եւ ապա հնձելն. եւ դու ոչ ցրուեցեր աղքատին, եւ ոչ ժողովես. ոչ սերմանեցեր զողորմութիւն, եւ ոչ հնձես զարդիւնս նորա։ Ութներորդ՝ յիշեա՝ զի ըստ սերմանցն եւ հունձն լինի . որ ցորեան սերմանէ՝ զնոյն հնձէ. եւ որ զփուշ մեղաց՝ զդառն կսկիծն հնձէ։ Իննրեորդ՝ յիշեա՝ զի սիրեցեր զանողորմութիւն առ Ղազար՝ զնոյն զքո սիրելին զանողորմութիւն տամ քեզ։ Տասներորդ՝ յիշեա՝ զի գարշեցար ի յաղքատէն, եւ դարձուցեր զերեսս քո. գարշեսցի ի քէն որ վասն մեր աղքատացեալն Քրիստոս. եւ դարձուսցէ զերեսն իւր ի քէն. եւ դու նմա ո՛չ ողորմեցա, եւ Քրիստոս քեզ ո՛չ ողորմի։ Զայս եւ սոցին նըման ասէ յիշել մեծատանն՝ զոր գործեաց առ Ղազարոս, ի յօրինակ անողորմածաց։ Նոյնպէս եւ այսօր թէ ոք մեղօք ի գերեզման իջանէ, ի դատաստանին զա՛յն լսելոց է պատասխանի որպէս մեծատունն. թէ դու ընկալար ըզմըխիթարութիւն զայն՝ զոր ընտրեցեր. զմեծութիւն. զհեշտութիւն. զագահութիւն. զպոռնկութիւն եւ զայլն. «ե՛րթ յինէն ա՛նիծեալ ի հուրն յաւիտենից»։ Եւ ըսկսաւ աղաչել եւ ասէ. «առաքեա՛ զՂազար ի տուն հօր իմոյ. են իմ անդ եղբարք հինգ»։ Այնպէս կարծեաց նա թէ, եղբրաքն հաւատան Ղազարու. որպէս եւ նա փորձիւ հաւատաց. ոչ գիտեր թէ եւ նոքա յիւր առաջին ախտն եւս էին, եւ ոչ հաւատային։ Դարձեալ եղբարք՝ զամենայն բնութիւնս է իմանալ. եւ հինգ ասելն վասն հինգ զգայարանցն թուոյ։ Զի մի աչօք խաբեսցին, կամ ականջովք եւ այլն։ Եւ տե՛ս զինչ ասէ. «ունին զբան մարգարէիցն՝ ի նոցանէ լուիցեն. որ զփառս արդարոց, եւ զտանջանս մեղաւորաց պատմէ. զի ամենայն աստուածաշունչ գիրք՝ զնոյնս պատմեն։ իսկ նա գիտէր զի ոչ լսէին բանից մարգարէիցն, որպէս եւ ինքն ոչ լսեաց՝ ասէ. «ոչ հա՛յր՝ բայց թէ ի մեռելոց ոք երթայ յո՛յժ հաւատան. զի եւ ինքն ի մեռելոցն ծանեաւ զշահ լսելոյն. կարծէր թէ նոքա լսիցեն։ Ասէր որ զճշմարիտն գիտէր Աբրահամ, թէ «սուրբ գրոց ոչ հաւատան, եւ ոչ թէ ի մեռելոց ոք յառնէ հաւատան»։ Եւ վկայ այսմ բանիս՝ յարոյց Քրիստոս զՂազար ի մեռելոց. եւ քարոզեաց նոցա. եւ նոքա ոչ հաւատացին Քրիստոսի եւ ոչ սուրբ գրոց։ Եւ ըստոյգ գիտասցուք ե՛ղբարք՝ զի զօրագոյնք են բանք գրոց, քան զմեռելոցն բան. զի բանն՝ մարդոյ բան է. եւ Սուրբ Գիրքն՝ հոգւոյն սրբոյ։
       Իսկ որք հոգւոյն սրբոյ ոչ հաւատան, եւ ոչ որք յառնեն ի մեռելոց։ Եւ այժմ բազումք գոն յայսմ ժամանակի՝ զի ոչ այսկ հաւատան եւ ոչ այնմ. զի յո՛յժ անհաւատացեալք են . եւ առաւել քան զմեծատունն որ փորձիւ հաւատաց։ Բայց մել սի՛րելիք ունկնդիր լիցուք աստուածաշունչ գրոց. եւ պահեսցուք զմեզ ի մեղաց։ Զի մի ընդ մեծատանն պապակիցիմք։ Մանաւանդ զի ողորմած լիցուք. եւ ի միտ առցուք զանողորմ դատաստան մեծատանն. եւ թէ կրեմք աստ սակաւ ինչ տանջանս յայսմ ժամանակի, ընդ Ղազարու ի գոգն Աբրահամու յարքայութիւնն հանգիցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որում փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս ամէն։ Եսային. «Զգուշ կացէք իրաւանց». վասն Շաբաթու եւ Ձեռաց եւ Ներքինեաց է. ի յիսուն եւ երկու համարն է քաղուածո։