Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ոմանք զբանս զայս առակի ի յԱստուած հանեն զի Նա է իշխան եւ դատաւոր ամենեցուն. եւ քաղաք զաշխարհս ասեն. զի նա է որ ոչ երկնչի ի գերագունէ. զի ոչ ոք է մեծ քան զնա. եւ ոչ ամաչէ ի ներքնագունէն։ Այլ յառաջ տանելով զբանս՝ դատաւոր անիրաւ կոչէ. իսկ Աստուած է արդար դատաւոր. ապա ուրեմն բան առակիս՝ ոչ պատշաճի Աստուծոյ։ Այլ ոմանք զհրեշտակս ասեն իշխան եւ վերակացու կարգեալ մարդկան. այլ հրեշտակք՝ հոգիք են հարկաւորք, առաքեալք ի սպասաւորութիւն եւ ի պահպանութիւն մարդկան. այլ ոչ ի պատժել զմարդիկ։ Եւ կէսք ասան զդատաւորս եւ զիշխանս աշխարհաց, եւ ըզթագաւորս ազանց. որք անիրաւութեամբ դատեն։
       Այլեւ ոչ այս է ուղիղ. զի ո՞ոք իցէ այնպէս որ յԱստուծոյ ոչ երկիցէ, եւ ի մարդկանէ ոչ ամաչէ։ Եւ ոմանք զհոգեւոր առաջնորդս ասեն դատաւոր ի մէջ քաղաքի եւեղեցւոյ. այլ նոքա ոչ են անիրաւ դատաւրոք. այլեւ յԱստուծոյ երկնչին։ այլ ճառս առակի՝ է ի վերայ իւրաքանչիւր մարդոյ. որ կենդանի քաղաք է շինեալ Աստուծոյ. ըստ աեյնմ, «դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք». եւ դատաւոր միտքն է. եւ ոսոխք հոգի եւ մարմին են մարդոյն։ Վասն որոյ ասէ։ «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի»։ Արդ՝ քաղաք կոչի մարդս։ Նախ ըստ համեմատութեան։ Երկրորդ ըստ առաւելութեան։ Ըստ համեմատութեան ա՛յսպէս։ Զի որպէս ի մի վայր ժողովեալ շինեն քաղաք՝ զի ըզմիմեանց պէտս լցուսցեն. ի վաճառս՝ յարհեստս՝ եւ յուսմունս. այսպէս եւ մարդն ի մի վայր ժողովեալ հոգի եւ մարմին եւ միտք՝ եւ զգայարանք՝ եւ իւրաքանչիւր նմանամասունք եւ աննմանամասունք, զի ի միմեանց օգտեսցին։ Զի մարմինն սպասաւորեսցէ զնա. միտքն ուսուսցէ. եւ զգայարանքն արբանեկեսցեն. եւ այսպէս ի միմեանց օգտեսցին։ Դարձեալ որպէս քաղաքին գոն պարիսպք եւ դրունք. եւ բընակիչք՝ եւ իշխանք՝ եւ փարթամութիւն ընչից։ Այսպէս եւ մարդոյս քաղաքի՝ է՛ պպարիսպ մարմինն. եւ դրունք զգայարնքն. եւ հոգին բնակիչ. եւ միտքն իշխան. եւ ցասումն եւ ցակութիւն զինուորք։ Իսկ փարթամութիւն ընչից՝ հաւատ յոյս եւ սէր. որք են գերագոյն եւ աստուածյին առաքինութիւնք։ Այլեւ խոհեմութիւն արիութիւն ողջախոհութիւն եւ արդարութիւն. որք են ստացական առաքինութիւնք եւ ինչք հոգեւորք։
       Դարձեալ որպէս ի քաղաքի ամենայն ել եւ մուտ թշնամեաց եւ սիրելեաց ընդ դրունս լինի. այսպէս եւ ի մեզ ել եւ մուտ բարեաց եւ չարեաց գործոց ընդ հինգ զգայարաննս լինի. այսինքն, աչօք՝ ականջօք՝ բերանօք՝ հոտոտելեօք՝ ձեռօք՝ ոտիւք՝ եւ բոլոր շօշափելեօք։ Զի սոքօք գործեմք զմեղս. այսինքն, աչօք ցանկացեալ ի գեղս. ունկամբ հեշտացեալ ի լուրս. հոտոտելեօք իգացեալ. լեզուաւ սուտ խօսեալ. եւ բերանով որկորստեալ յուտել եւ յմպել։ Ձեռօք զրկել՝ վնասել. եւ բոլոր անդամօք մեղկացեալ եւ թուլացեալ վատթար հեշտութեամբ. եւ եղեալ մարդն ծառայ մեղաց եւ որդի կորստեան։ Իսկ յորժամ կամեսցի դառնալ ի մեղաց, սոքօք եւ բարիս գործեսցէ. զի աչօք արտասեուսցէ. եւ ականջօք զսիցէ զերգս հոգեւորս. բերանով հառաչեսցէ. եւլեզուաւն մեղայ տացէ Աստուծոյ. ձեռօքն բաշխեսցէ աղքատաց. եւ ըզմարմինն չարչարեսցէ պահօք եւ աղօթիւք եւ տքնութեամբ։ Եւ այսպէս ապա զամենայն բարեգործութիւնս՝ ընդ զգայութեանց դրունս ի ներքս մուծանէ։ Այս ըստ համեմատութեան քաղաքի որպէս ասէ։ «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի»։
       Իսակ ըստ առաւելութեան կոչի մարդս քաղաք։Եւ պատուականութիւն սորա բազում է։ Նախզի՝ քաղաքն ձեռագործ է մարդոյ. իսկ սա Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ զի քաղաքն բնակութիւն է մարդոյ. իսակ սա Աստուծոյ, որպէս թէ քաղաքի է քաղաք։
       Երրորդ՝ քաղաքն պատկեր է հողոյ. իսկ մարդն Աստուծոյ։ Չորրորդ՝ այս անկենդան, եւ նա կենդանի։ Հինգերորդ՝ քաղաքս այս ապականացու. իսկ նա անապական հոգւով։ Վեցերորդ՝ քաղաք վասն մարդոյ ամենայն պիտոյիւք. իսկ մարդ վասն Աստուծոյ։ Եօթներորդ՝ բարութիւնք սորա եւ փառք անցաւոր է. իսկ նորայն մշտնջենաւոր։ Ութներորդ՝ զքաղաք աւերեալ շինէ ա՛յլ ոք. իսկ զբնութիւնս քակեալ՝ որ ըստեղծն նա՛ շինէ յարութեամբն։ Իններորդ՝ մեծ եւ որքանութեամբ. զի սա ի տեղիս. իսկ նա յարեւելից յարեւմուտս, եւ յայլն։ Տասներորդ՝ տետղիք քաղաքիս այս՝ է երկիր խոնարհ. եւ մարդոյս քաղաքի՝ է երկինքն ի բարձունս. եւ քաղաքակից է հրեշտակաց։ Ապա յա՛յտ է թէ որպէս է մարդն քաղզք։ Իսկ դատաւոր քաղաքիս այս արդար՝ հաստատեաց զմիտսն . արդարապէս քննօղ եւ տանջօղ։ Զի տրտնջականաւն քըննէ եւ որոշէ զչարս եւ ըզբարիս. եւ միշտ փախչի ի չարէ, եւ հետեւի բարւոյ։ Իսկ թէ սխալեալ անկանի ի չար, յա՛յնժամ խղճմըտանքն չարչարէ եւ տանջէ զնա իբրեւ զյանցաւոր. եւ ի դառն տրտմութեան պահէ՝ ըստ Դաւթի։ «Զօր հանապազ տրտում գնայի. զի անձն իմ լի՛ եղեւ չարչարանօք»։ Եւ Եսայի ասէ. «ոչ գոյ ուրախութիւն անպարշտաց ասէ Տէր ամենակալ». այսինքն է հոգեւորն։ Եւ զի դատաւորք ազգաց ըստ չորից թիւրեն զդատաստանս. կամ տգիտութեամբ. կամ կաշառօք. կամ երկիւղիւ. կամ ակնառութեամբ։ Իսի միտքն է արդար դատաւոր հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ ոչ ինչ ունի թիւրութիւն յայսցանէ. վասն զի միտք է՝ իմաստուն է. եւ անկարօտ է ընչից. վասն որոյ անկաշառ է. եւ իշխան է նոցա. յազգս որոյ ոչ երկնչի։ Եւ զի արդար է՝ վասն այն ոչ առնու ակն. ապա ուրեմն արդարապէս դատէ։ Դարձեալ զի միշտ ի նոսա է, եւ զգործս նոցա գիտէ. եւ ոչ է կարօտ վկայի. վասն որոյ արդարապէ դատէ. որպէս Յօհան ի կաթուղիկէն։ «Ե՛ղբարք՝ եթէ միտք մեր զմեզ ոչ ըստ գտանիցեն, ունիմք համարձակութիւն եւ այլն»։ Զի սա է վըկայ սատութեան կամ ստուգութեան մերոյ. ի սմանէ կարեմք ծածկել զմեղս մեր. սա յամենայն ժամ ընդ մեզ է ուսուցիչ եւ խրատիչ. ի սմանէ ուսցուք. ի սմանէ խրատիցուք. զի կատարեալ լիցուք. վասն որոյ ասէ։ «Դատաւոր մի էր ի քաղաքի ուրումն. յԱստուծոյ ոչ երկնչէր. եւ ի մարդկանէ ոչ ամաչէր»։ Զի ծածուկ տեղիս է. եւ աեյլ ոք զնա ոչ տեսանէ. վասն այի ի մարդկանէ ոչ ամաչէ. իսկ զի յԱստուծոյ ոչ երկնչի. զի ինքն իշխանութեամբն ազա՛տ եւ ոչ ծառայ։ Եւ թէ ոք ասաիցէ՝ ընդէ՞ր եմք անձն իշխան. ընդէ՞ր ոչ արար զմեզ Աստուած ի ներքոյ հարկի, զի ոչ կարէաք մեղանչել։ Ասեմք առ այս նախ զառաքեալականն սաստ. «մի՛ թէ ասիցէ կաւն ցբրուտն, թէ ընդէ՞ր այդպէս գործեցեր»։ Եւ դարձեալ զի ամենայն բանական՝ ի հարկէ անձնիշխան է. զի ընդ բանականութեանս ի ներքս եմուտ եւ անձնիշխանութիւն։ Զի բանիւ խորհիմք եւ ընտրեմք զբարին եւ զչարս։ Արդ զորս խորհիմք եւ ընտրեմք, իշխան եմք գործելոյ. ապա թէ ոչ՝ ընդ վայր խորհէաք։ Ապա ուրեմն զի բանական եմք, ի հարկէ եւ անձնիշխան պարտիմք լինիլ։ Եւ զի եղական եմք՝ իհարկէ փոփոխական եմք. վասն որոյ անձնիշխանութիւնս մեր է փոփոխական. այսինքն, երբեմն ի չար, եւ երբեմն ի բարի. եւ այսպէս է անձնիշխանութիւն մեր ի ճանապարհի աստի կենացս։ Իսկ Աստուած է անձնիշխան. նաեւ հրեշտակք եւ հոգիք ընտրելոցն են անձնիշխանք. թէպէտ եւ ոչ կարեն առնել զչար. այլ զի ընտրեն զբարին եւ խոտորին ի չարէ. ոչ տկարութեամբ, այլ ազատ կամօք։ Այսպէս եւ դեւք ունին անձնիշխանութիւն. սակայն միշտ խոտեն զբարին. եւ ընտրեն զչարն. ոչ բռնադատութեաեմբ՝ այ խստասրտութեամբն իւրեանց։ Այսպէս տե՛ս զի Աստուած ետ մարդոյն անձնիշխանութիւն. զի ազատաբար ընտրեսցէ զբարի. որպէս հրեշտակք եւ սուրբք ամենայն. այլ մարիկ չարք առեալ զանձնիշխանութիւնս եւ նմանեալ սատանայի, ընտրեն զչարս եւ խոտեն զբարիս։ Ապա ուրեմն Աստուած ոչ է մեղադրելի, որ զանձնիշխանութիւն ետ վասն բարեաց. այլ ինքեանք փոխեցին ի չարն։ Դարձեալ անձնիշխանութեամբն նմա՛ն է մարդն Աստուծոյ. ըստ որում ասէ . «արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր». իսկ թէ ոչ էր մարդն անձնիշխան՝ ոչ էր պատկեր Աստուծոյ։ Դարձեալ՝ զոր ինչ անձնիշխանութեամբ զբարիս գործեմք վարձատրելի է. այլ բռնադատեալն եւ հարկաւորն՝ ոչ ունի վարձ. որպէս եւ անբանք ունին խոհեմութիւն՝ արիութիւն՝ ողջախոհութիւն՝ եւ արդարութիւն՝ եւ ոչ ունին վարձս. զի ի հարկէ բնութեան է եւ բառնադատեալ։ Ապա ուրեմն որք ասեն թէ ընդէ՞ր եղաք անձնիշխան, ոչ այլ ինչ ասեն, քան թէ ընդէ՞ր ոչ եղաք անբան եւ աննման Աստուծոյ, եւ առանց վարձուց եւ վաստակոց։ Եւ այսպիսի արդար դատաւոր միտքս եւ անձնիշխան՝ յորժամ ըստ կարգի իցէ, եւ ուղիղ գործէ եւ սուրբ ընտրելով զբարիս եւ զչարս, եւ խոտորիլով ի չարէն, եւ առնելով զբարին, եւ միշտ «զվերինն խորհելով ուր Քրիստոս նստի ընդաջմէ Աստուծոյ ըստ առաքելոյն, » ապա եւ զհոգին ընդ իւր վերացուցանէ։ Եւ ըզշունչն կապեալ ընդ հոգւոյն, եւ զարիւն ընդ շնչոյն, եւ ըզմարմինն եւ զգայարանս ընդ նոսա, լինի մարդն բոլորովին երկնայնի եւ նման Աստուծոյ մարմնով եւ հոգւով եւ մտօք, միշտ զբարիս խորհելով եւ գործելով։ Իսկ յորժամ դատարկանայ միտքն ի բարի խորհրդոց, յա՛յնժամ փոխի այս կարգ. եւ լինի առաջնորդ միտքն՝ վերջին. եւ զգայութիւնս հեշտացեալ ընդ մարմնական հեշտութիւնս, քարշէ ընդ իւր զմարմինն եւ նա զարիւն. եւ արիւնն զշունչն ընդ որում կապեալ էր. եւ նա զհոգին. եւ նա ըզմիսն. եւ լինի րեկրաւոր եւ ախտալից մարմնով հոգւով եւ մտօք։ Եւ անձնիշխան միտքն գերեալ լինի ի զգայութեանց. եւ ծառայէ հեշտութեանց զմարմնականս խորհելով եւ հնարելով. որպէս ասէ Տէրն. «որ առնէ զմեղս՝ ծառայ մեղացն»։ Յայնժամ ոսոխ մարմինն զօրացեալ ի մտացն յառնէ ի վերայ հոգւոյն. եւ կեղեքեալ չարչարէ զնա ըստա կամաց իւրոց զրկելով զնորայն, եւ զիւրն փարթամացուցանէ։ Իսկ այնուհետեւ այրի եղեաք հոգին ի փեսայէն Քրիստոսէ, զի սիրով ըզկամս Այստուծոյ առնելով հարսն էր Քրիստոսի. իսկ յորժամ արհամարհեալ ատեաց զօրէնս Աստուծոյ, բաժանեցաւ ի գլխոյն եւ եղեւ այրի։ Եւ մանաւանդ շնացօղ եւ պոռնիկ. զի որպէս գոյ մարմնաւոր շնութիւն գոյ եւ հոգեւոր. ըստ այնմ, «շնայր Երուսաղէմ եւ պոռնկէր Սամարիա». այսինքն, զի թողին զտէր Աստուած իւրեանց, եւ պաշտեցին զկուռս. այսպէս եւ հոգիս ի թողուլ ըզկամս Աստուծոյ, լինի այրի. այսինքն, անզաւակ եւ անպտուղ ի բարի գործոց։ Դաձեալ այրին՝ այսինքն անտէր եւ անխնամակալ. կամ այրի՝ այսինքն թողեալ եւ ատեցեալ յառնէ իւրմէ. եւ ամենայնբարիք պակասեալ ի նմա։
       «Գայր առ նա եւ ասէր՝ դատ արա ինձ յոսոխէ իմմէ». այսինքն, հոգին գայ առ դատաւոր միտսն. եւ թախանձէ դատ առնել նմա յոսոխէ մարմնոյն. զի անիրաւէ եւ զրկէ զնա ի բարեաց, եւ հանէ զնա ի կամացն Աստուծոյ։ Իսկ միտքն հեշտացեալ ընդ մարմնոյն, ոչ կամի լսել հոգւոյն, եւ ոչ դատ առնել. վասն որոյ դատաւոր անիրաւ կոչի. ո՛րքան է ի մարմնոյ մեղս հեշտացեալ՝ ոչ կամի դատաստան առնել։ Եւ յետոյ եկեալ ի միտս ասէ. «եթէ վասն բարեկամութեանս ոչ առնեմ, սակայն վասն ժտութեան արարից նմա դատ. զի մի՛ իսպառ թախանձեսցէ զիս»։ Այսինքն , զի խիղճ մտացն դատէ զմիտսն յանիրաւելն իւրում։ Յայնժամ եւ միտքն զղջացեալ գայ ի յուղղութիւն. եւ առնէ դատաստան արդար. այսինք, ապաշխարութեամբ եւ զղջմամբ դառնայ ի մեղաց. եւ ապա ըզհանգիստ առնու ի դղճէմտացն։ Եւ դատաւորն անիրաւ՝ եղեւ դատաւոր արդար ի ձեռն զղջման իւրոյ եւ ապաշխարութեան։ «Այսպէս եւ Աստուած արասցէ դատ՝ որ աղաղակեն առ նա ի տուէ եւ ի գիշերի»։ Լսեսցուք ըզսարսռելի բանս՝ եւ ի միտ առցուք թէ ո՞վ է որ աղաղակէ առ Աստուած. եւ նա յառնէ ի վրէժխնդրութիւն. այսինքն է բարի գործն մեր որ զրկեցաւ ի չար գործոց։ Եւ դարձեալ՝ պահապան հրեշտակք մեր աղաղակեն առ Աստուած. զի բազմացան չարիք մարդկան։ Եւ դարձեաել՝ զրկեալքն ի մրդկանէ աղաղակեն առ Աստուած ըստ այնմ. «զրկեալն ի ձէնջ աղաղակէ. եւ բբողոք հնձողաց եհաս յականջս Տեառն զօրութեանց»։ Եւ դարձեալ՝ տարերք ամենայն ի յորս մեղս գործեմք՝ այսինքն, երկիր եւ երկինք աղաղակեն առ Աստուած. որպէս յայնժամ առ սոդոմայեցեօքն. ըստ այնմ որ ասէ, «եթէ ըստ աղաղակի նոցա որ յիս վճարեցից։ «Զի ոչ ինչ է ի ծածուկ՝ որ ոչ յայտնեսցի ասէ Տէրն». զի կամ աստ, կամ ի հանդերձեալն յայտնելոց են ամենեքեան, եւ մերկապարանոց կալոց առաջի ահաւոր ատենին։ Զի քննէ զսրիտս եւ զերիկամունս». այսինքն զծածուկ խորհուրդս սրտին . եւ զանգործսն տեսանէ Աստուած։ Մի՛ ասեր ըստ անզգամին ի սրտի քում, թէ ոչ գոյ Աստուած. եւ ոչ տեսանօղ գործոց զի տեսանէ Աստուած զամենայն. զի Աստուած տեսօղ թարգմանի։ Այլ ներէ երկայնամտելով ի վերայ մեղաւորաց՝ զի ապաշխարեսցին եւ կեցցեն։ Իսկ թէ դու «զներելովն Աստուծոյարհամարհես ասէ առաքեալն, գանձես անձին քում բարկութիւն յաւուր արդար դատաւորութեան Աստուծոյ։ Զի որ սիրէ զմեղս՝ ատէ զանձն իւր կնքէ մարգարէն»։ Եւ արդ եղբարք՝ լսեսցուք զի՛նչ դատաւոն անիրաւութեան առնէր. «յԱստուծոյ ոչ երկնչէր ասէ, եւ ի մարդկանէ ոչ ամաչէր»։ Զի սոքա դարձուցանեն ըզմեղաւորն. այսինքն, երկիւղն Աստուծոյ եւ ամօթ մարդոյ։ «Զի երկիւղիւ Տեառն խորշի ամենայն ոք ի չարէ». եւ ամօթ յետս դառնամք ի չարէ։ Զի սոքա երկոքեանս՝ մեծ սանձ են մարդոյ. որպէս սանձ ձիոյ որ ի ճանապարհս ուղղէ։ Եւ ուր սոքա ոչ իցեն՝ իբր զսանձ արձակ ձի զարտուղեալ ի ճանապարհէն, յամենայն խորխորատս որոգայթից անկանի. զի յանդուգն եւ անամօթն՝ ըշտեմարան է ամենայն չարեաց։ Եւ արդ՝ պարտ է մեզ երկնչիլ յԱստուծոյ, եւ ամաչել ի մարդոյ. «զի ահ մեծ է անկանիլ ի ձեռս Աստուծոյ կենդանւոյ»։ Որպէս ինքն Տէրն ասէր։ Մի՛ երկընչիք յայնցանէ՝ որք ըզմարմինն սպանանեն. այլ երկերուք յա՛յնմանէ՝ որ զհոգի եւ զմարմին ըսպանանելոց է ի գեհենին. այո՛ ասեմ յա՛յնմանէ երկերուք»։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ Քրսիստոս եւ զամենայն հաւատացեալս անուան իւրոյ ի յաւիտենական տանջանաց հրոյն։
       Եւ ողորմութեան իւրոյ արժանաւորս արասցէ. անճառ ուրախութեանցն, եւ անպատում խնդութեանցն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որ է օրհնեալ ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն յաւիտեանս ամէն։