Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ասեն իմաստուն բժիշկք թէ է հիւանդութիւն ինչ որ ոչ բժշկի յորժամ հեռացեալ է արեգակն. այլ յորժամ մօտենայ արեգակն՝ յայնժամ առողջանայ. որպէս գարնան ջերմն. զի ի ձմեռնային ժամանակս որ արեգակն հեռի է յերկրէ, դժուարաւ բժշկի. այլ ի գարնան ժամանակս յորժամ մօտենայ արեգակն եւ ջերմացուցանէ զերկիր՝ դիւրաւ բժշկի։ Այսէս է հոգեւորն. յորժամ Ադամ էանց զպաուիրանաւն Աստուծոյ, հիւանդացաւ հոգւով. եւ արեգակն արադրութեան Քրիստոս Աստուած՝ յոյժ հեռացաւ ի նմանէ. եւ յոյժ յերկարեցաւ ձմեռն։ Եւ որչափ հեռի էր արեգակն արդարութեան՝ այսինքն Բանն Աստուծոյ էր ի ծոց հօր՝ մարդկան ազգք որ բժշկեցան ի ծանր հիւանդութենէ մեղաց։ Այլ յորժամ եհաս գարունն՝ այսինքն եկն յաշխարհս կոյսն Մարիամու Սուրբ Աստուածածինն, եւ արեգակն արդարութեան մարդացաւ եւ ծնաւ ի նմանէ, եւ շրջեալ ի վերայ երկրի քարոզեաց, յայն ժամ քաղցրացան օդք։ Եւ յորժամ Որդին Աստուծոյ մօտեցաւ յԵրուսաղէմ եւ եկն ի տեղի չարչարանաց, յայնժամ արեգակն արդարութեան զճառագայթս իւր տարածեաց յամենայն երկիր. զի զառաքեալսն առաքեաց քարոզել ամենայն աշխարհի։ Ապա յայնժամ հիւանդութիւնն Ադամայ եւ որդւոց նորա բժշկեցաւ. վասն այն ասէ։ «Իբրեւ մօտ եղեն յԵրուսաղէմ եւ եկին ի Բեթփագէ»։ Եւ յայս բանէ աւետարանիս՝ հինգ ինչ ասելի է։ Նախ՝ թէ Քրիստոս վասն է՞ր այսօր եկն յԵրուսաղէմ։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր այսօր բազում պատիւ ընկալաւ։ Երրորդ՝ թէ վասն է՞ր յորժամ գնայր յԵրուսաղէմ, յերեք տեղիս էանց։ Չորրորդ՝ թէ վասն է՞ր առաքեաց զաշակերտս իւր ի ձիթենեաց լեռնէն։ Հինգերորդ՝ թէ զի՞նչ ցուցանէր գիւղն որ ընդդէմ կայր։ Եւ տեսցուք նախ զառաջինն, թէ վասն է՞ր Քրիստոս այսօր եկն յԵրուսղէմ ի տեղի չարչարանաց։ Ասեն վարդապետք, թէ վասն երկու պատճառի։ Առաջին՝ զի ցուցցէղ թէ ինքն է գառն Աստուծոյ. որ կա մի պատարագիլ վասն փրկութեան մարդկան. որպէս օրինակն ասացաւ ի գիրս ելիցն։ Զի հրամայեաց Աստուած ի տասներորդ աւուր ամոյս այսմիկ՝ թէ առցեն իւրքանչիւր ոք գառն. եւ եղիցի գառն կատարեալ արու տարեւոր. եւ պահեսցեն մինչ ի չորեքտասան օր ամսոյս այսորիկ եւ զենցեն զնա ընդ երեկս։ Յայսմանէ յայտ է՝ թէ գառն այն հինգ աւուրբ յառաջ քան զտօն մեծի զատկին՝ տարեալ լինէր ի տունս. զի մեծ զատիկն ի հնգետասան ամսոյն լինէր. եւ զգառն ի տասն աւուրն տանէին ի տունս։ Գառն այն՝ ցուցանէ զՅիսուս Քրիստոս զՈրդին Աստուծոյ. որ գառն է Աստուծոյ հօր։ Եւ հինգ աւուրբ յառաջ քան զտօն մեծի զատկին եկն յԵրուսաղէմ։ Եւ այս հաստատի յաւետարանէն Յօհաննու որ ասէ թէ, «վեց աւուրբ յառաջ եկն ի Բեթանիա. ուր յարոյց զՂազարու եւ էր շաբաթ». եւ ի վաղիւն եկն յԵրուսաղէմ որ տասներորդ օր էր լուսնին. եւ մինչ ի հինգ շաբաթի օրն՝ տասն եւ չորս օր էր լուսնին։ Եւ յերեկոյն սկիզբն արարին հրէայքն զենուլ զգառն. զի ի մէջ գիշերին սկսան ըմբռնել զնա եւ մերկացուցանել եւ նախատել. եւ նա համբերեաց ամենայնի հեզութեամբ. որպէս ասէ Եսայի. «իբրեւ զոչխար ի սպանդ վարեցաւ. եւ իբրեւ զորոջ առաջի կտրիչի անմռունչ կայ՝ այնպէս ոչ բանայ զբերան իւր»։ Եւ գառն կոչի Քրիստոս վասն երից։ Նախզի՝ գառն յոյժ անմեղ է. ոչ եղջերաւն հարու. եւ ոչ ատամամբ խածանէ . եւ ոչ ոտիւք աքացէ. այսպէս Քրիստոս Յիսուս անմեղ էր. եւ ոչ ինչ չար արար ումեք։ Երկրորդ՝ յորժամ զենօղն տանի զգառն ի տեղի զենման, յօժարութեամբ զհետ ընթանայ եւ ոչ աղաղակէ։ Այսպէս Քրիստոս գառն Աստուծոյ՝ վասն փրկութեան մարդկան ընթացաւ զհետ հրէիցն յԵրուսաղէմ. որ է սպանդանոց եւ տեղի զենման. որպէս ասէ Երեմիա ի դէմս Քրիստոսի։ «Ես իբրեւ զգառն անմեղ վարեալ ի սպանդ»։ Երրորդ՝ զի գառինն ամենայն ինչ զոր ունի՝ օգտակար է. այսպէս գառն Աստուծոյ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ բազում օգտութիւն ետ մեզ։ Զմարմինն իւր ետ մեզ կերակուր. եւ զարիւնն ըմպելի. եւ զասրն հանդերձ մեզ. այսինքն, զզանազան առաքինութիւնս. որպէս ասէ առաքեալն։ «Որք ի Քրիստոս մկրտեցայք՝ զՔրիստոս զգեցեալ էք»։ Այս է առաջին պատճառ գալստեանն Տեառն յԵրուսաղէմ։ Երկրորդ պատճառ՝ զի ի մէջ առաջնոցն՝ խնդիր էր յառաջ քան զմարմնանալն բանին, թէ ո՞ր կեանք գովելի է. աղքատութիւն, թէ փարթամութիւնն. ընդարձակ եւ լայն ճանապարհն, թէ նեղ եւ անձուկն։ Ոմանք զաղքատութիւն եւ զնեղ ճանապարհն ընտրեցին։ Եւ ոմանք զփարթամութիւն եւ զլայն ճանապարհն եւ զհեշտութիւնն աշխարհիս։ Յիսուս Քրիստոս եկն՝ եւ զխնդիրս զայս ելոյծ, թէ աղքատութիւնն բարի է քան զփարթամութիւնն. եւ սուրբ կենցաղավարութիւնն բարի է, քան զանուղղայ կեանս։ Եւ զայս եցոյց Քրիստոս կրկին կերպիւ. այինքն բանիւ եւ գործով. բանիւ՝ որ ասաց։ «Երանի աղքատաց հոգւով՝ զի նոցա է արքայութիւնն երկնից. եւ վայ ձեզ մեծատանցդ՝ զի ընկալայք զմիխիթարութիւնս ձեր ի կեանս ձեր»։ Գործով եցոյց՝ յորժամ եկին հրէայքն զի արասցեն զնա թագաւոր՝ զայն պատիւ. ոչ առնոյր յանձն. այլ փախեաւ յանապատ։ Այլ յորժամ խնդրէին դպիրքն եւ փարիսեցիքն՝ զի սպանցեն զնա, ինքնակամ յօժարութեամբ եկն այսօր ի մէջ նոցա. զի նախատեալ սպանցի ի նոցանէ։ Եւ ետ օրինակ՝ զի ի փառաց աշխարհիս փախիցուք . եւ զնեղութիւն եւ զտանջանս ընտեսցուք։ Զի եւ դուք թէ տեսցես զանհաւատս ի բարօրութեան եւ փարթամ կենօք, եւ զքրիստոնեայս յաղքատութիւն եւ ի գերութիւն, մի հոգար. զի ժամանակս փոխելոց է։ Զ ի ասեն իմաստասէրքն, թէ բախտն երկու կարաս ունի. մինն լի քաղցրութեամբ. եւ միւսն լի դառնութեամբ։ Եւ յայսցանէ ամենեցուն արբուցանէ. որպէս ասէ սաղմոսն. «զայս խոնարհ առնէ՝ եւ զսոյն բարձրացուցանէ եւ այլն»։ Այսպէս իմաստութիւնն՝ յերկու կարասէն արբուցանէ ամենեցուն։ Այլ որք ճաշակեն աստ զդառն ապաշխարութիւնն եւ զնեղութիւնն՝ որպէս դասք ընտրելոցն՝ արբուցանէ նոցա զքաղցրութիւն յարքայութեանն երկնից զփառս հրեշտակաց։ Այլ դժոխայինքն եւ մեղսասէրքն՝ որք ճաշակեն աստ ի քաղցրութենէ հեշտութեանց մեղաց, յետոյ ըմպեն զդառն տանջանս դժոխոցն։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի բազում անգամ հրէայքն կամեցան ունել զնա եւ սպանանել՝ «այլ Քրիստոս խոյս ետ ի նոցանէ. զի չեւ էր հասեալ էր ժամանակ նորա»։ Այլ այսօր ետես զի մահուամբ իւրով փրկեսցէ զաշխարհս. վասն ինքն կամաւ եկն յԵրուսաղէմ ի տեղի չարչարանացն։ Այս առաջին գլուխն թէ վասնն է՞ր եկն Տէր այսօր յԵրուսաղէմ։ Երկրորդն ասելի է, թէ վասն է՞ր այսօր բազում պատիւս ընկալաւ ի հրէիցն. եւ յայլ ժամանակս ոչ ընդունեցաւ փառս ի նոցանէ. զի այսօր մեծաւ պատուով մուծին զնա յԵրուսաղէմ նստեալ ի վերայ յաւանակի։ Ասեն վարդապետք թէ՝ Քրիստոս յորժամ մերձ էր ի մեռանիլ՝ նախատանօք յանձնէառ զպատիւս զայս։ Զայն ցուցան՝ թէ կատարծ փառաց աշխարհիս՝ նախատինքն է. եւ զայս գործով եցոյց. զի այսօր ութն ազգ պատուեցաւ ի հրէիցն։ Իսկ յաւուր ուրբաթուն մեծի՝ ընդդէմ այսմ՝ ութն ազգ նախատինս արարին»։ Առաջին պատիւն՝ զի այսօր մեծ պատուով մուծին զնա յԵրուսաղէմ. իսկ յաւուր ուր Բաթուն՝ հանին զնա անարգանօք յԵրուսղէմէ ի խաչ հանել։ Երկրորդ՝ զի աշակերտքն նորա այսօր հրամանակատար եւ հնազանդէին նմա. իսկ յուրբաթուն՝ թողին զնա եւ փախեան։ Երրորդ՝ զի հրէայքն այսօր տարածանէին զանդերձս իւրեանց ի ճանապարհին. եւ յուրբաթին՝ մերկացուցին զնա։ Չորրորդ՝ այսօր օրհնէին զնա ասելով. «օրհնեալ որ գալոց ես». իսկ յուրբաթին՝ անիթանէին ասելով. «վահ որ քակէիր զտաճարն եւ այլն»։ Հինգերորդ՝ այսօր ոստս ի ծառոց մատուցանէին նմա . իսկ յուրբաթի օրն՝ կապեալ ի քարեայ սիւնն, բրօք ծեծէին զնա։ Վեցերորդ՝ այսօր արկին ձորձս ի վերայ յաւանակին, զի հանգիստ նստցի. իսկ յուրբաթին՝ ի վերայ խաչին խիստ եւ պինդ բեւեռեցին։ Եօթներորդ՝ այսօր թագաւոր զնա ասէին. «օրհնութիւն որդւոյ Դաւիթ՝ թագաւոր Իսրայէլի». իսկ յուրբաթին՝ ուրացան զնա եւ ասեն. թէ «չիք մեր թագաւոր բաց ի կայսերէ»։ Ութներորդ՝ զի այսօր փրկիչ զնա կոչէին ասելով. «Ովսաննայ». որ թարգմանի փրկեա զմեզ. իսկ յուրբաթին՝ մոլորեցուցիչ ասէին զնա։ Դարձեալ թէ՝ «զայլս ապրեցոյց, զինքն ոչ կարէ ապրեցուցանել»։ Յայսմանէ երեւի թէ, փառք աշխարհիս՝ ի նախատինս փոխի. որպէս ասէ ի ժողովօղն. «զծաղրն կարծեցի սխալանս ինձ. եւ զուրախութիւնն խաբօղ»։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդն ասելի է թէ՝ վասն է՞ր յորժամ Քրիստոս կամեցաւ գալ յԵրուսաղէմ, յերեք տեղի յանց եկաց. այսինքն, ի Բեթանին՝ ի Բեթփագէ՝ եւ ի լեառն ձիթենեաց։ Պատասխանեն վարդապետք թէ, խորհուրդ կայ աստ։ Երուսաղէմն թարգմանի տաճար խաղաղութեան. որ նշանակէ զարքայութիւնն յերկնից. ուր լինելոց է կատարեալ խաղաղութիւն։ Եւ Բեթանիայն թարգմանի տուն սգոյ, կամ հնազանդութիւն։ Եւ Բեթփագէն՝ տուն բերանոյ։ Եւ լեառն ձիթենեաց ուր բազում ձիթենիք կայր՝ զողորմութիւն նշանակէ։ Արդ՝ Քրիստոս որ ընդ այս երեք գիւղս է անց եւ գնաց յԵրուսաղէմ՝ օրինակ ետ մեզ, թէ որ կամի հասանիլ յԵրուսաղէմն վերին, պարտ է զի սկիզբն արասցէ ի Բեթանիոյ. այսինքն, զի կատարեալ հնազանդ լիցի առաջնորդաց իւրոց, եւ օրինացն Աստուծոյ։ Եւր պարտ է զի սկիզբն արասցէ ի սգոյ. եւ զղջասցի ի մեղաց իւրոց։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի հնազանդութիւնն երկու ազգ է. կատարեալ եւ անկատար։ Անկատար՝ որպէս ունի հրեշտակն զօրութիւն որ շարժէ զլեառն մեծ ի տեղեաց ի տեղիս. բայց ոչ փոխի բնութիւն լերինն. զի նոյն բարձրն է, եւ զնոյնն ցրտութիւն ունի լեառն։ Այլ հողն առնէ կատարեալ հնազանդութիւն, յորժամ ծնանի ի հողոյն հուր. զի ոչ միայն զտեղին փոխէ հողն որ ի վայր էր եւ փոխի ի հուր եւ ի վեր շարժի. այլեւ զբնութիւն իւր փոփոխէ. զի զցրտութիւնն թողու. եւ լինի ջերմ. եւ զծանրութիւն թողու, եւ լինի թեթեւ. եւ զխաւարն թողու, եւ լոյս փոփի։ Այսպէս եւ մարդիկ՝ երկու կերպիւ հնազանդին առաջնորդաց։ Ոմանք ի նմանութիւն լերին. զի շարժին ի տեղեաց ի տեղիս. այսիքն ի տանէն յեկեղեցին, եւ գան ի լսել զբան քարոզութեան. այլ լեառն էին եւ լեառն մնացին։ Զի թէ հպարտ էին՝ ոչ խոնարհեցան. եւ թէ սառուցեալք էին ի սիրոյն Աստուծոյ՝ ոչ ջերմացան. եւ թէ ծանրացեալ էին մեղօք՝ ոչ թեթեւացան. եւ թէ խաւարեալ էին մեղօք՝ ոչ լուսաւորեցան. այլ որպէս էին յառաջ՝ նոյնպէս մնացին եւ յետոյ։ Այլ ոմանք կատարեալ հնազանդին. որպէս հող որ ի հուր փոխի. զի յորժամ հուր սիրոյն Աստուծոյ բորբոքի ի սիրտսն նոցա , նոր ծնանին. զի թողուն զչարն բնութիւնս եւ զգործս իւրեանց։ Զի թէ յառաջն բղջախոհն էին, յետոյ ողջախոհ լինին. ի հպարտութէն խոնարհին. եւ յանողորմութենէ. եւ յանողոմութենէն ողորմած լինին. եւ յարբեցողութենէն պահեցօղ եւ այլն. եւ այսպէս սգան եւ ապաշխարեն զմեղս իւրեանց։ Ապա որ կմի հասանիլ ի վերրինն Երուսաղէմ, պարտ է նախ անցանել ի Բեթանիա. որ զկատարեալ հնազանդութիւն եւ զզղջումն մտաց՝ եւ զապաշխարութիւն յանձն առցէ։ Երկրորդ՝ պիտոյ է զի ընդ Բեթփագէ անցցէ. զի գեղն այն՝ էր քահանայից. եւ տուն բերանոյ թարգմնի. այս է՝ որ զամենայն մեղս իւր խոստովանեսցի բերնով իւրով առաջի քահանայից. զի ոչ է բաւական թղթով. կամ միջնորդով խոստովանիլ որպէս այլ ազգիք առնեն. այլ իւր բերանովն. եւ ապա առնու զթողութիւն։ Երրորդ՝ պիտոյ է զի անցանիցէ ընդ լեառն ձիթենեաց. այսինքն, զի ողորմութեամբ քաւեսցէ զմեղս իւր. եւ ապա հասցէ ի վերինն Երուսաղէմ։ Այլ որք ոչ առնունն զհնազանդութիւն՝ եւ ոչ խոստովանին եւ ոչ ապաշխարեն զմեղս, բնաւ ոչ հասանին ի վերինն Երուսաղէմ։ Այս երրորդ գլուխն։ Չորրորդ հարցանելի է՝ թէ վասն է՞ր առաքեաց զաշատկերտսն ի լեառն ձիթենեաց. եւ ոչ մի՝ այլ երկուս։ Ասեն վարդապետք թէ՝ ձիթենեաց լեառն բարձր է եւ լի ձիթենեօք՝ որ զողորմութիւնն նշանակէ. վասն այն առաքեաց զաշատկերտսն անտիի երթալ արձակել զկապեալ էշն։ Զի ցուցէ թէ, ի բարձրութենէն Աստուծոյ է՝ որ առաքեաց զառաքեալսն եւ զճշմարիտ վարդապետսն, զի քարոզեսցեն եւ արձակեսցեն զմարդիկ ի կապանաց անիծից եւ ի մեղաց։ Եւ Աստուծ յորժամ ժողովրդեանն բարկանայ՝ այն է նշանակ, որ զճշմարիտ վարդապետսն ոչ առաքէ առ նոսա։ Եւ զայս յայտնեն երկու օրինակաւ։ Նախ՝ թէ Աստուած ի բաց բառնայր զամենայն լուսաւորս զարեգակն եւ զլուսինն եւ զաստեղս, նա աշխարհս ի խաւար մնայր. այս խռովութեանն Աստուծոյ է նշանակ. այսպէս լուսաւորիչք են աշխարհի վարդապետք. որպէս ասէ Պօղոս փիլիպեցւոց. «յորոց միջի երեւեսջիք իբրեւ լուսաւորք աշխարհի. զբանն կենաց ունելով յանձինս ի պարծանս յաւուրն Քրիստոսի»։ Ապա ուրեմն նշան խռովութեան է Աստուծոյ՝ յորժամ ճշմարիտ վարդապետք բանին յաշխարհէ, եւ ամենեքեան ի խաւար մնան։ Երկրորդ օրինակ՝ զի թէ Աստուած խնոյր զամենայն աղբիւրրս եւ զվտակս եւ զգետս, չորանայր ամենայն բոյս դալարի. եւ այս էր նշան խռովութեանն Աստուծոյ։ Այսպէս եւ ճշմարիտ վարդապետք հոգեւոր աղբիւրք են. որք զհոգիս արբուցանեն եւ պղաբերեն. վասն այն նշան խռովութեան է թէ բառնին յերկրէ ճշմարիտ վարդապետք. եւ լինի սով եւ ծարաւ հոգեւոր. որպէս ասէ ամովս։ «Առաքեցից սով յերկրի՝ ոչ սով հացի եւ ծարաւ ջրոյ, այլ սով լսելոյ զբանն Տեառն»։ Այլ զի Քրիստոս ի լեռնէ ձիթենեաց ոչ մի, այլ երկուս առաքեաց. երեքինչ ցուցանէ։ Նախ զայն ցուցանէ, թէ պարտ է վարդապետացն տեղեակ լինիլ հին եւ նոր կտակարանաց։ Երկրորդ՝ զի զսէրն քարոզեսցեն որ յարկուս բաժանի. սիրել զԱստուած, եւ զընկերն։ Երրորդ՝ պարտ է՝ զի որ քարոզէ, երկու ինչ ունիցի. ճշմարիտ եւ ուղղափառ հաւատք. եւ բարի գործք. վասն որոյ երկու առաքեաց զաշակերտսն։ Եւ զի՝ վարդապետք հարկաւորք եւ պիտանիք են աշխարհի։ Հաստատեմք զայս կրկին օրինակաւ։ Առաջին՝ զի ասեն բժիշկք թէ, ի փողս մարդոյն՝ երկու ճանապարհ կայ. մինն է ստոքսն, ընդ որ մտանէ կերակուրն ի ստամոքսն։ Եւ երկրորդ փողքն, ընդ որ լինի մուտ եւել՝ առ եւ տուր շնչոյն. զի ընդ այն մատնէ խոնաւօդն . եւ զովացուցանէ զջերմութիւն սրտին։ Եւ ընդ նոյն ելանէ ջերմացեալ եւ փղձկեալ օդն ի սրտէն։ Այլ զանազանութիւն է ի մէջ նոցա. զի թէ լինի ինչ արգելումն, կամ ցաւ ի ստոքին ընդ մտանէ կերակուրն, ոչ կայ երկիւղ մահու . զի կարէ մարդ բազում աւուրս ապիրլ առանց մարմնոյ կերակրոյ։ Այլ յորժամ լինիլ ինչ արգել ի փողսն՝ որ է ճանապարհ առ եւ տուր շնչոյ, երկիւղ կայ մահուն. զի ոոչ կարեն առանց շնչոյ ապրիլ։ Այսպէս եւ հոգեւոր մարդն՝ երկու ճանապարհ ունի։ Առաջինն մարմնաւոր. զի այնու հոգայ եւ ի ձեռն բերէ զամենայն մարմնական պէտսն։ Եւ երկրորդն՝ է հոգեւորն. զի այնու զամենայն պէտս հոգւոյն ընդունի. այսինքն լսել զբանն Աստուծոյ. եւ խոստովանիլ եւ հաղորդիլ. եւ այլ ամենայն ինչ հոգեւոր՝ որ կեցուցանէ զհոգին։ Յորժամ առաջին ճանապարհին արգլումն ինչ լինի այսինքն, զի ոչ յաջողի մարմնական փարթամութիւն, ոչ ինչ վնասի հոգին։ Զի ոչ է պիտոյ մարմնոյ բազում ինչ եւ մեծութիւն. այլ հարկրաւոր պէտքն. որպէս ասէ Պօղոս . «ունիմք հաց եւ հանդերձ, եւ այնու շատասցուք»։ Այլ յորժամ լինի արգելումն ինչ հոգեւոր ճանապարհին՝ զի ոչ մտանէ անդ Բանն Աստուծոյ, յայնժամ յոյժ վնասի. զի հեղձնու եւ մեռանի հոգին։ Այլ այժմ հակառակն լինի. զի թէ լինի արգելումն ինչ մարմնական ճանապարհին՝ այսինքն, ոոր մարմնական արմտիքն պակասին, յոյժ տրտմին եւ հոգան մարդիկ։ Այլ թէ լինի արգելումն հոգեւորին, ոչ ոք հոգալ վասն այսորիկ։ Զի թէ ոչ լսէ քարոզ, կամ ոչ տեսանէ պատարագ կամ այլ ինչ հոգեւոր, ոչ երբէք հոգայ. զի մարդիկ ոչ հոգան զհոգեւոորն. այլ զմարմնաւորն։ Այլ Քրիստոս հոգայ վասն հոգւոց. վասն այն առաքեաց զառաքեալսն եւ զվարդապետս՝ որք են հոգեւոր ճանապարհ։ Երկրորդ՝ օրինակն է՝ զի ասէ Արիստոտելն, թէ զանազանութիւն է՝ ի մէջ ջրային կենդանեաց եւ ցամաքային։ Զի ձկունք որ ի ծովն են՝ ոչ ունին պէտս առ եւ տուր չնչոյ. զի սիրտ նոցա հով է բնութեամբ. եւ ջերմութիւն աւելի ոչ ունին։ Այլ ցամաքային կենդանիք՝ ունին պէտս եւ տուր շնչոյ . զի սիրտ նոցա յոյժ ջերմային է. վասն այն արտաքուստ առնուն զհով օդս՝ եւ ի ներքուստ շնչեն զջերմն։ Այնպէս զանազանութիւն է ի մէջ այնոցիկ՝ որք են յարքայութեան երկնից. եւ ի մէջ այսոցիկ՝ որք բնակեալք են յաշխարհիս։ Զի որք յարքայութեանն երկնից են, նման են ծովայնոցն՝ որք լեղան եւ հանգչին ի ծով երկնից արքայութեանն. վասն այն ոչ է պիտոյ անդ առ եւ տուր շնչոյ. այսինքն ուսանիլ ինչ, կամ լսել քարոզ, կամ տեսանել պատարագ։ Զի տեսանեն զԱստուած դէմ յանդիման՝ ուր գանձեալ կայ ամենայն բարութիւն։ Այլ որք են յաշխարհիս՝ նման են ցամաքային կենդանեաց. որք յոյժ ջեռնուն մեղաց ցանկութեամբ եւ փորձութեամն սատանայի. վասն այն պարտին որք հանապազ առցեն շունչ եւ հով օդ արատաքուստ։ Այս է՝ զքարոզութիւն ճշմարիտ վարդապետացն. զի միշտ լսիցեն զբանն Աստուծոյ. եւ ընդունիցին զամենայն հոգեւոր օգտութիւն. եւ զջերմութիւն մեղացն հանցեն ի սրտից նոցա. վասն այն այսօր Քրիստոս առաքեաց զաշակերտսն իւր՝ որք էին ճշմարիտ վարդապետք աշխարհի։ Այս չորրորդ գլուխն։ Հինգերորդն ասելի է, թէ զի՞նչ ցուցանէ գիւղն այն՝ զոր ասաց Քրիստոս. «երթայք ի բերդդ որ ընդդէմ ձեր է»։ Ասեն վարդապետք թէ, բերդս այս՝ զայս աշխարհս նշանակէ. եւ սատանայ որ իշխան էր աշխարհիս՝ ամրացուցեալ էր զսա եւ սպառազինեալ ընդդէմ Քրիստոսի եւ առաքելոցն. եւ քարեայ պարսպօք ամրացուցեալ. այսինքն խստասրտութեամբ. եւ բարձր աշտարակօք փակեալ. այսինքն ամբարտաւանութեամբ։ Եւ շուրջ զնովաւ վիհ փորեալ. այսինքն զագահութիւնն. եւ լցեալ էր գարշելի ջրով եւ տղմով. այսինքն բղջախոհ ցանկութեամբ։ Եւ այսպէս սպառազինեալէր զբերդս զայս արտաքին ուսմամբ իմաստասիրացն Արիստոտէլի, Պղատոնի, եւ այլոցն։ Եւ զայս բերդս՝ պաշարեաց Քրիստոս եւ կալաւ. որպէս յեսու զերիքով. որպէս եւ գրեալ է, թէ յԵսու զօրօք իւրովք եօթն անգամ շուրջ եկն զպարսպօքն երիքովի . եւ ոչ ընկեցին նետս. այլ միայն ձայնիւ աղաղակաւ աստուածային զօրութեամբն, ինքնին հեղան պարիսպքն երիքովի. եւ մատնեցան ի ձեռս իսրայէլացւոցն։ Օրինակս՝ երկու կերպիւ իմանի։ Առաջին՝ զի յեսու նաւեայ՝ զՅիսուս նշանակէ. որ զօրօք իւրովք. այինքն առաքելովք՝ շուրջանակի պատեաց զերիքով՝ որ նշանակէ զաշխարհս. կալան ի հնազանդութիւն՝ ոչ զինու աղեղամբ եւ նետով. այլ տապանակաւն Աստուծոյ. այսինքն հաւատովն Քրիստոսի. եւ շուրջ եկին զաշխարհաւս բոլոր եօթն անգամ։ Զի եօթն ինչ յայտնեցին ի մարդեղութենէ որդւոյն Աստուծոյ. զոր պարտ է հաւատալ։ Առաջին՝ զի ոորդին Աստուծոյ յղացաւ յարգանդի կուսին Հոգւով Սրբով։ Երկրորդ՝ զի ծնաւ ի Սուրբ Աստուածածնէն։ Երրորդ՝ զի չարչարեցաւ ի հրէիցն. մեռաւ եւ թաղեցաւ։ Չորրորդ՝ զի էջ ի դժոխս եւ ազատեաց զհոգիս ամենայն որք յԱդամայ հետէ տանջէին։ Հինգերորդ՝ զի յարեաւ ի մեռելոց։ Վեցերորդ՝ զի համբարձաւ յերկինս, եւ նստաւ ընդաջմէ Հօր։ Եօթներորդ՝ զի գալոց է միւսանգամ գտտել զկենդանիս եւ զմեռեալս։ Եւ յորժամ առաքեալքն աղաղակեցին ձայնիւ քարոզութեան՝ յայնժամ աստուածային զօրութեամբն պարիսպք աշխարհիս իւրովի կործանեցան. եւ հնազանդեցաւ աշխարհիս հաւատոցն Քրիստոսի։ Երկու կերպիւ մեկնեալ լինի, զի Յեսու նշանակէ զիւրաքանչիւր ոք. որ կամի երթալ ի վերինն Երուսաղէմ՝ նախ պարտ է որ կործանէ զերիքով. վասն զի սատանայ շինէ զերիքով ի սիրտս մարդոյն. այսինքն զմարմնական հեշտութիւնս. եւ զփառս ամրացուցանէ ի սիրտս աշխարհասիրաց. եւ ոչ ոք կարէ հասանիլ ի վերինն Երուսաղէմ, մինչեւ կործանեսցի ի սիրտի նորա փառք եւ մեծութիւն աշխարհի։ Այլ եօթն անգամ շուրջ գալով՝ կարեմք կործանել զիմանալի երիքովն։ Զի թէպէտ աշխարհս արրտաքուստ զարդարեալ եւ գեղեցիկ երեւի. այլ թէ շուրջ եկեսցուք զսովաւ տապանակաւն Աստուծոյ՝ այինքն ճշմարիտ հաւատով Քրիստոսի. գտանեմք ի սմա եօթն պակասութիւն։ Եւ վասն այն պատճառին՝ պարտ է զնա խոտան համարիլ, եւ ընկենուլ զնա ի սրտէն արտաքս։ Առաջին պակասութիւն՝ զի անհանգիս եւ նեղութիւն է աշխարհս. որպէս ասաց Աստուած. «քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո»։ Երկրորդ՝ զի աշխարհս ոչ ունի դադարումն եւ հաստատութիւն. այլ միշտ փոփոխի ի փարթամութենէ յաղքատութիւն. իի տղայութենէ ի ծերութիւն. յառողջութենէ ի հիւանդութիւն. եւ այլք սոյնպիսիք. վասն այն ասէ Յոբ։ «Մարդ ծնեալ ի կնոջէ՝ փոքր ժամանակ ապրիլ. եւ լի է թշուառութեամբ. եւ երբէք ոչ մնայ ի նոյն որպիսութիւն»։ Երրորդ՝ զի աշխարհս ի մեղս եւ ի չարիս կայ. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. «գիտեմք զի յԱստուծոյ եմք. եւ աշխարհս ամենայն ի չարի կայ»։ Չորրորդ՝ զի աշխարհս թշնամի է Աստուծոյ. ինքն եւ սիրօղն իւր. որպէս ասէ Յակօբոս. «շնացօղք՝ ո՞չ գիտէք. զի սէր աշխարհիս՝ թշնամութիւն է առ Աստուած. զի որ կամի սիրել զաշխարհս, թշնամի առնէ զանձն իւր Աստուծոյ»։ Հինգերորդ՝ զի աշխարհս ի Քրիստոսէ ի ներքոյ անիծանաց է. որպէս ասաց յաւետարանին. «վայ աշխարհի գայթակղութեան»։ Վեցերորդ՝ զի աշխարհս անցաւոր է եւ ոչ մնացական. որպէս ասէ Յօհաննէս ի կաթուղիկէն. «աշխարհս անցանէ եւ ցանկութիւն՝ իսկ որ առնէ զկամս Աստուծոյ՝ մնայ յաւիտեան»։ Եօթներորդ՝ զի աշխարհս է սուտ եւ խաբօղ սիրելի. զի բարի խոստանայ յայս կեանս՝ եւ չար հատուցանէ. հեշտութիւն ասէ, եւ տանջանս տայ. երանութիւն ասէ, եւ միշտ ի թշուառութեան պահէ. վասն ասէ Յօհաննէս։ «Մի սիրէք զաշխարհս՝ եւ մի որ ինչ յաշխարհի է. զի ամենայն որ ինչ յաշխարհի է, ցանկութիւն է մարմնոյ, եւ ցանկութիւն աչաց, եւ ամբարտաւանութիւն աստի կենացս»։ Եւ զի աշխարհս խաբօղ եւ սուտ սիրելի է. օրինակ բերեն վարդապետք թէ, ոմն մարդ ունէր չորս սիրելի. եւ յորժամ թագաւորն կամեցաւ զնա սպանանել՝ գնաց առ առաջին սիրելին թէ, օգնեա ինձ. եւ նա ասէ. ես բազում սիրելի ունիմ քան զքեզ. ոչ կարեմ օգնել քեզ. բայց զայս ողորմութիւն առնեմ, եւ տամ քեզ այնչափ կտաւ. որ զաչսդ կափուցանես յորժամ տանին ի սպանանել զքեզ. եւ նա տրտմեալ գնաց առ երկրորդ սիրելին. եւ նա ասէ. գան զհետ քո մինչ ի տեղի սպանման քոյ. եւ տրտմեալ գնաց առ երրորդ սիրելին. եւ նա չար ետ պատասխանի, թէ այլ ոք չլինի՝ ես զքեզ ի չանկալն ձգեմ. եւ նա յոյժ տրտմեալ գնաց առ չորրորդ սիրելին. եւ նա պակաս էր սիրելի քան զայլսն. եւ նա քաղցր պատասխանի ետ եւ ասաց. մի երկնչիր՝ ես գամ եւ վասն քոյ մեռանիմ. եւ զքեզ ազատեմ։ Արդ հոգեպէս՝ դատապարտեալ մարդն՝ մահու չափ մեղաւորն է. որ թշնամի է Աստուծոյ. եւ կամի կորուսանել ի դժոխս։ Եւ չորս սիրելին՝ առաջինն աշխարհս է իւր փարթամութեամբն։ Երկրորդն՝ ընտանինքն եւ ազգականքն են։ Երրորդնն՝ սատանայ։ Չորրորդն՝ Յիսուս Քրիստոս։ Իսկ մեղաւոր մարդն՝ զառաջին սիրելին որ է փարթամութիւն աշխարհիս՝ առաւել սիրէ քան զինքն։ Եւ զերկրորդն որք են ընտանիքն՝ սիրէ իբրեւ զանձն իւր։ Այլ զերրորդն որ է սատանայ՝ առաւել սիրէ քան զՔրիստոս. եւ զկամս նորա կատարէ. այլ ոչ զկամս Քրիստոսի։ Եւ առաջին սիրելին ասէ. ես բազում սիրելի ունիմ քան զքեզ. զի ամենեքեան սիրեն զիս. եւ տամ քեզ ողորմութիւն զպատանս քո. որ պատեն զքեզ եւ դնեն ի գերեզման։ Եւ երկրորդ սիրելին որ ընտանիքն են ասեն. գամք զհետ քո մինչեւ ի գերեզման. այլ ոչ մտցուք ընդ քեզ ի գերեզմանն. զի ընտանի սիրելիքն՝ գնան մինչ ի գերեզմանն, եւ շուտով դառնան. եւր զինչս նորա յափշտակեն։ Եւ երրորդն որ է սատանայ՝ պատրաստ եմ ասէ որ ձգեմ զքեզ ի չանկալն դժոխոց։ Այլ չորրորդ սիրելին որ է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ զոր պակաս սիրեմք քան զամենեսեան՝ նա վասն մեղաւորեց եկն եւ մատնեաց զիքն ի մահ վասն փրկութեան մերոյ. ապա ուրեմն պարտ է զամենայն սուտ խաբեբայ սիրելիսն թողուլ, եւ զնա միայն սիրել։ Այլ աստ զգուշացիր ով մարդ. զ ի թէ զպարիսպն երիքովի՝ այս է՝ զսէր աշխարհիս կործանեցեր ի մտաց քոց՝ մի դարձեալ շինեսցես զնա. զի Յեսու անիծեաց զկրկին շինօղն երիքովի ասէլով թէ, որ կամիցի շինել զերիքով՝ մահուամբ անդրանիկին իւրոյ հիմն արկցէ , եւ մահուամբ կրտսեր որդւոյն կատարեսցէ զնա։ Եւ այսպէս պատահեցաւ. զի ոմն Աքայաբ անուն շինեաց զնա. եւ մեռան անդրանիկ եւ վերջածին որդիքն նորա։ Այսպէս որ սուրբ մտօք մտանէ ի կարգ ինչ կամ յապաշխարհութիւն, եւ խոտան համարի զհեշտութիւն աշխարհիս, այն է որ կործանէ յիւր սրտէն զպարիսպն երիքովի. զփառս եւ զմեծութիւն աշխարհիս։ Այլ թէ դառնայ յայնմ կարգէն եւ յապաշխարութենէն ի սէր եւ ի փառս աշխարհիս, դարձեալ շինէ զպարիսպն երիքովի ի սիրտն իւր. յայնժամ մեռանի անդրանիկ որդի նորա. այինքն, հոգին՝ որ պատուական է եւ առաջին եւ մեռանի մեղօք. եւ յորժամ կատարէ զշինուածն զայն՝ յայնժամ կրտսեր որդին եւս մեռանի. այսինքն մարմինն յանկարծամահ լինի եւ պատուհասի յաշխարհի. եւ ապա հոգին եւ մարմինն իջանեն ի դժոխս. յաղագս որոյ՝ ոչ է պարտ շինել զաշտարակ մեղաց ի սիրտս մեր. զի հակառակ եւ ընդդէմ է Աստուծոյ եւ առաքելոցն եւ ամենայն սրբոց. վասն այն ասէ աւետարանն. «երթայք ի գիւղդ որ ընդդէմ ձեր կայ»։ Յորոյ փրկեսցէ փրկիչն մեր Քրիստոս Աստուած՝ յամենայն հակառակութենէ մեղաց. եւ ի սիրոյ աշխարհիս ազատեսցէ. եւ բեւեռեալ ամրացուսցէ զհոգի եւ զմարմին եւ զսիրտս մեր յերկրիւղն աստուածային եւ ի սէրն սուրբ. եւ նմա փառք եւ սրտիւ գոհութիւն եւ երկրպագութիւն, եւ անլռելի օրհնութեամբ բարեբանութիւն ընդ հօր իւրում առաքչի, եւ ամենասուրբ հոգւոյն փառակցի, այժմ եւ յանզրաւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։