Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Գիտելի է՝ Զի Յովնան օրինակ էր Քրիստոսի։ Որպէս հրամայեաց Յովնանու քարոզել Նինուէի. այսպէս եւ առաքեաց հայր Աստուած զբան իւր փրկութիւն քարոզել աշխարհի։ Եւ ննջելն Յովնանու ի նաւին՝ նշանակէր զննջելն Քրիստոսի ի վերայ խաչին։ Ընկենուլ զՅովնան ի ծովն՝ զթաղումն Քրիստոսի։ Կէտն եկուլ զՅովնան. եւ դժոխքն ընկալաւ զհոգին Քրիստոսի։ Ի փոր կիտին կենդանի անապական էր Յովնան. եւ ի գերեզման եւ ի դժոխս՝ անմահ եւ անապական էր հոգւով եւ մարմնով Քրիստոս։
       Թքանել զՅովնան ի ցամաք՝ զյարութիւնն Քրիստոսի. որ քարոզեաց բոլոր տիեզերաց զկեանս եւ զփրկութիւն։ Իսկ բանս այս «եղիցի որդի մարդոյ ի սիրտ երկրի զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս՝» զթաղումն Քրիստոսի նշանակէ. ըստ այնմ որ պատեցաւ սուրբ մարմին փրկչին. եւ եդաւ ի գերեզմանի։ Կամ սիրտ երկրի Երուսաղէմ որպէս միջին կէտ. կամ թէ ուր Աբէլ սպանաւ՝ բերան երկրի կոչեցաւ։ Այնպէս եւ ուր Քրիստոս թաղեցաւ՝ սիրտ երկրի կոչեցաւ. կամ զի ի մէջ հողոյ ծածկեցաւ՝ ի սիրտ ասի. ըստ այնմ որ սերմանիք պահին ի սիրտ երկրի. կամ թէ որ յառաքելոց սիրտն թաղեցաւ խորհրդաբար։ Բայց նախ քննելի է թէ՝ ո՞րպէս է երեք տիւ եւ երեք գիշեր։ Երկրորդ՝ թէ վասն է՞ր թաղեցաւ եւ ի դժոխս էջ։ Երրորդ՝ վասն շաբաթուց եւ նաւակատեաց։ Չորրորդ՝ թէ յորո՞ւմ ժամու յարեաւ. եւ քանի՞ ժամեկաց մեռեալ։ Հինգերորդ՝ թէ վասն է՞ր լուծանեմք յերեկոյս շաբաթու։ Եւ նախ զառաջինն թէ՝ ո՞րպէս երեք տիւ եւ երեք գիշեր է թաղմանն։ Ասեմք նախ թէ՝ ի հինգ շաբաթոջ աւուրն ի սիրտ առաքեալոցն թաղեցաւ. եւ յերեկոյ ի կիրակէն տեսին զՏէրն, յորժամ դրօքն փակելովք եմուտ առ նոսա։ Երկրորդ՝ զի յուրբաթի գիշերն ըմբռնեցին մինչեւ ցվեց ժամն. ուր խաւար եղեւ մինչեւ ցինն ժամն. եւ դարձեալ լոյս եղեւ զերեք ժամն մինչեւ ցերերկոյ ըստ մարգարէիցն։ «Մտցէ արգեակն ի միջօրէի. եւ ընդ երեկս եղիցի լոյս»։ Եւ դարձեալ՝ «ոչ տիւ իցէ եւ ոչ գիշեր. եւ եղիցի օր մի»։ Եւ զվեց ժամն անցեալ՝ եւ իւր գիշերն լինի երկու օր ուրբաթուն։ Եւ շաբաթ գիշերն եւ տիւն իւր՝ երեք տիւ եւ երեք գիշեր։ «Եւ յերեկոյի շաբաթուն՝ յորում լուսանայր միաշաբաթին՝ յարութիւն Քրիստոսի ըստ Մատթէոսի»։ Երրորդ այսպէս. ուրբաթն եւ իւր գիշերն. շաբաթն եւ իւր գիշերն. կիրակէն եւ իւր գիշերն. եւ ի վաղիւն կիւրակէ՝ է յարութիւն Քիստոսի։ Որպէս ի թագաւորի գալն՝ ոչ զժամն հարցանեն, այլ զօրն եւ պատասխանեն. այսպէս եւ յարութիւնն Քրիստոսի. թէպէտ ընդ արշալոյսն, սակայն ի կիրակէի է։ Դարձեալ՝ ասեն ոմանք թէ, ընդ տիւն եւ ընդ գիշերն Գ օր այսպէս. ուրբաթն. եւ շաբաթի գիշերն. եւ շաբաթն . եւ յերեկոյեայ յարութիւնն Քրիստոսի։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր թաղեցաւ։ Նախ՝ որպէս յերկիր էջ զի զմեզ յերկինս հանցէ. նոյնպսէ եւ ի գերեզմանն եմուտ՝ զի զգլորեալսս կանգնեսցէ. ըստ Եսայեայ. «զանկեալ եւ զկործանեալ տուն բնութեանս վերստին կանգնեաց»։ Երկրորդ՝ որպէս մահուամբ զմահ մեռոյց. նոյնպէս թաղմամբ զապականութիւն ելոյծ։ Զի մահն որ է որոշումն հոգւոյ. եւ ապականութիւնն որ է լուծումն ի տարերս մարմնոյ։ Սոքա երկոքեանս՝ էին տիրեալ ի վերայ մարդոյս բնութեան. զոր եբարձ Քրիստոսի։ Զմահ՝ մահուամբ ի վեայ խաչին. ըստ այնմ, «ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո»։ Եւ զապականութիւն՝ իջմամբն ի գերեզման անապական մարմնով. ըստ այնմ, «մարմին նորա՝ ոչ ետես զապականութիւն». եւ յարեաւ անապական մարմնով. եւ յարոյց զմեզ ի կեանս։ Երրորդ՝ անիծաւ երկիր ի գործս նախահօրն. պարտ էր զի օրհնեսցի ի գործսն Քրիստոսի։ Եւ որպէս ի ջուր թաղեցաւ զի սրբեսցէ. նոյնպէս եւ ի հող թաղեցաւ՝ զի օրհնեսցէ յառաջինն յանիծիցն։ Այսպէս եւ յետ յարութեանն քառասուն օր յօդս կալով՝ զի սրբեսցէ ի պիղծ ճենճերաց դիւական զոհիցն։ Եւ զՀոգին Սուրբ հրեղէն լեզւօք երեւեցոյց զի բոլոր տարերքս սրբեալ եւ օրհնեալ եղիցին։ Չորրորդ՝ ասաց Ադամայ՝ «հեղ էիր եւ ի հող դարձցիս». եւ այսմ պարտական է բոլոր բնութիւնս. վասն այն նոյն ինքն բանն էառ զհողեղէն բնութիւնս եւ եմուտ ի հող՝ զի զպարտս մեր վճարեսցէ. ուստի յայտ է՝ զի այլ էր մահն Ադամայ. եւ այլ Քրիստոսին. եւ այլ մահ մեր։ Մահն Ադամայ՝ եղեւ ներգործութեամբ իւրով. զի թէ ոչ էր գործեալ զմեղս՝ ոչ մեռանէր։ Եւ մահն Քրիստոսի՝ էր կամաւն իւրով. զի թէ ոչ էր կամեցեալ, ոչ էր մեռեալ։ Իսկ մահ մեր՝ է բնութեամբ. կամողաց եւ ոչ կամողաց. գործողաց եւ ոչ գործողաց զմեղս։ Ապա ուրեմն յայտ է թէ, մահն Քրիստոսի՝ ոչ վասն ինքեան, այլ վասն մեր է. որպէս ասէ Պետրոս. «Քրիստոսի չարչարիլն մարմնով վասն մեր»։ Եւ թէ ոք ասիցէ, որպէս բարձաւ մահ՝ զի ահա դեռեւ մեռանիմք եւ ապականիմք։ Ասեմք եթէ ի բազմաց ծածուկ է խորհուրդս. բայց յորժամ խնդրեցեր՝ յայտնեցից ըստ չափու։ Նախ՝ կրկին է մահ. հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ կրկին է գալուստն Քրիստոսի. եւ զի պատուական է հոգի քան զմարմին։ Առաաջին գալստեամբն՝ զհոգւոյ մահն եբարձ որ է մեղքն եւ դժոխքն։ Եւ երկրորդ գալստեամբն՝ զմարմնոյ մահն բառնայ. եւ շնորհէ հասարակաց յարութիւն եւ կեանս։ Երկրորդ՝ այժմ զմին անհատ մարմինն ընդ ինքեան միաւորելով անմահացոյց եւ յարոյց. եւ նոյն մարմնով եւ նովաւ՝ շնորհելոց է մեզ հասարակաց յարութիւն։ Արդ՝ յորժամ հասարակաց բնութիւնս՝ զլրումն առցէ, յայնժամ ամենեցուն շնորհեսցէ յարութիւն եւ անմահութիւն։ Երրորդ՝ որպէս Ադամ յորում աւուր եկեր զպտուղն՝ մեռաւ զօրութեամբ. թէպէտ ինն հարիւր եւ երեսուն ամ ապրեցաւ՝ ի ներքոյ մահու գրաւեալ էր. եւ յետոյ մեռաւ ներգործութեամբ։ Այսպէս եւ մեք զօրութեամբ՝ անմահութեան գրաւեցաք. զոր յետոյ ներգործութեամբ ստանամք։ Եւ ո՞ր է գրաւականն մեր. այսինքն է, յարութիւնն Քրիստոսի. «որ եղեւ պտուղ ննջեցելոց՝ եւ անդրանիկ մեռելոց»։ Զի որպէս նա ի մեր բնութենէս յարեաւ առանց ապականութեան. ամենեքեան նմանապէս յառնելուց եմք անմահ եւ անապական մարմնով։ Չորրորդ՝ կրկին ունիմք հայր եւ սկիզբն. այսինքն, զԱդամ մարմնոյ եւ մեղաց. եւ զՔրիստոս հոգւոյ եւ շնորհաց։ Վասն որոյ պարտ է նախ զառաջնոյն Ադամայ զպարտսն վճարել. եւ ապա երկրորդին Ադամայ շնորհացն մասնաւորիլ յարութեան եւ կենաց։ Հինգերորդ՝ անմարթ էր մեզ անմահ եւ անապական մարմնով յապականացու տեղիս բնակիլ՝ եւ դարձեալ մեղանչել. որոյ պիտոյ լինէր դարձեալ մեռանիլ Քրիստոս եւ զմեզ ազատել. վասն որոյ ամենիմաստ գիտութեամբն իւրով հնարեաց զմեռանիլն մեր, որպէս ամենայն նահապետքն եւ մարագարէքն. զի յորժամ բոլոր ամենայն արարածք յանապականութիւն փոխեցին, ընդ նոսին եւ մարմինք մեր զանմահութիւն ստասցին։ Վեցերորդ՝ մեռանելով մեք՝ կցորդիմք մահուանն Քրիստոսի. եւ ապա յարութեան նորին հաղորդիմք. զի անհնար է առանց մահու յարութեանն հաղորդիլ. որպէս եւ ինքն Տէրն նախ մեռաւ՝ եւ ապա յարեաւ. այսպէս եւ մեք։ Վասն այն այժմ տիրէ մեզ ժամանակաւոր մահս. զի յաւիտենական կենացն արժանասցուք։ Այս քան առ այս։ Դարձցուք այժմ ի բանս մեր թէ՝ վասն է՞ր հոգւովն էջ ի դժոխս։ Նախզի՝ ցուցցէ թէ, վասն որոյ մարդացաւ եւ մեռաւ՝ զի ազատեսցէ զհոգիսն։ Երկրորդ՝ զի Ադամ ի միջակ լուծն կշռոց. այսինքն, յանձն իշխանութիւնն ստեղծաւ. եւ մեղօք ծանրացեալ էջ ի ներքին կէտս դժոխոց. եւ այլ ոչ կարէր բարձրանալ. մինչ ի վերին կիտէն Բանն Աստուծոյ էջ ի ներքին կէտն. եւ ապա ել Ադամ ի վերին կէտ երկնից։ Երրրորդ՝ որպէս մարմնով լոյս ծագեաց մարմնաւորացն՝ եւ քարոզեաց զփրկութիւն. նոյնպէս եւ հոգւոցն ի դժոխս՝ լոյս ծագեաց հոգւով եւ քարոզեաց զհաւատ. որպէս ասէ Պետրոս . «երթեալ քարոզեաց հոգւոցն ապստամբելոց յորժամ ներէր նոցա Աստուծոյ երկայնմտութիւնն»։ Չորրորդ՝ որպէս անիրաւութեամբ կապեաց սատանայ զհոգիս մարդկան. արդարութեամբ ազատեաց զնոսա Քրիստոս Աստուած։ Հինգերորդ՝ զադամաստեղծ ձեռս իւր տարածեաց Տէրն ի վերայ խաչին. եւ արտաքս ընկէց զչար իշխանն. եւ կորզեաց զմարդիկ յիշխանութենէ նորա. ըստ այնմ, «այժմ իշխան աշխարհի այսորիկ՝ արտաքս ընկեսցի։ Եւ ես յորժամ բարձրացայց ի խաչ՝ զամենեսեան ձգեցից առիս»։ Յայնժամ փախուցեալ սատանայ իբրեւ ապաստամբ ծառայ, եւ մտեալ յորջն դժոխոցն, կարծէր ամրանալ ի նմա եւ ունել զհոգիսն։ Որեւ անդ ժամանեաց Տէրն. եւ կապեաց զհզօրն. եւ զկարծեցեալ ամրոցն աւերեաց. եւ կողոպտեաց ի նմանէ զհոգիս մարդկան զորս յԱդամայ հետէ ընդ բռամբ ունէր. «էառ աւար. բաշխեաց պարգեւս որդւոց մարդկան» ազատելով զհոգիսն ի դժոխոցն։ Եւ չարչարանքն Քրիստոսի՝ երկու իր ներգործեաց։ Նախզի՝ զպարտս մեղացն վճարեաց։ Երկրորդ՝ եւ զդուռն երկնից եբաց. վասն այն զնոյնս ներգործեաց ի դժոխս։ Նախ վասն վճարման պարտուցն՝ լուծան կապանք դժոխոցն. որպէս ասէ Դաւիթ. «զդրունս դժոխոց խորտակեաց. եւ զնիգս երկաթիս փշրեաց»։ Դրունք եւ նիգք յետոյ. այսինքն է, կամ սկզբնական եւ ներգործական մեղօքն կապեաց յետոյ. կամ մեղօք եւ յուսահատութեամբ յետոյ. եւ զերկոսինն խորտակեաց Տէր իջմամբ առ նոսա։ Երկրորդ՝ զի վասն բացման դրանց երկնից՝ լոյս ծագեաց ի բանդին ըստ Եսայեայ. «որք ի կապանսդ էք՝ ելէք. եւ որք ի խաւարիդ՝ լուսաւորեցարուք»։ Իսկ վասն դժոխոց՝ զանազան են բանք։ Զի դժոխք կոչի տանջանքն եւ պատիժն։ Եւ դժոխք կոչի տեղի տանջանացն. տանջանք եւ դժոխք՝ է սատանայ. որ միշտ ընդ իւր ունի զտանջանսն։ Այլեւ արտաքին՝ պատիժն որ է հուր եւ խաւար. եւ ներքին մտացն խղճի. այս է դժոխքն ըստ որում տանջանք։ Իսկ դժոխքն որ է տեղի տանջանաց՝ է ներքին կէտն երկրի. տեղիք նեղ եւ դժուար . զի դժոխք՝ զնեղն եւ զդժուարն ցուցանէ։ Եւ անդ տանէր սատանայ բռնութեամբ զամենայն մարդկրան հոգի վասն յանցանաց նախահօրն։ Իսկ վասն այսր դժոխոց՝ զանազան են կարծիք վարդապետաց։ Ոմանք ասեն թէ՝ մի է տեղի դժոխոցն՝ այլ զանազան են տանջանքն. առաւել՝ եւ նուազ՝ եւ միջակ։ Որպէս եւ մի է արքայութիւնն երկնից. այլ զանազան են փառք. երեսնաւոր՝ վաթսունաւոր՝ եւ հարիւրաւոր։ Զի ի հակակայիցն որ քան ասի մինն՝ նոյն քանաբար ասի եւ միւսն։ Եւ ոմանք ասեն չորս գոլ դժոխք։ Այս է ներքին որ է չար մեղաւորացն տեղիք։ Եւ միջին՝ որ է մանկանցն ոչ թլփատելոցն տեղիք։ Եւ վերին՝ որ է արդարոց տեղիք։ Նաեւ չորրորդ ասեն զքաւարանն։ Այլեւ ասեն թէ՝ Քրիստոս ի վերին դժոխսոն գնաց եւ աւերեաց. եւ այլք կացին։ Այլ առաջին կարծիքն՝ հասարակաց է եւ ուղիղ. եւ մեք այնմ հետեւիմք. զի մի է դժոխքն. եւ Քրիստոս աւերեաց զնոյնն։ Եւ թէ հակառակի ոք թէ՝ Դաւիթ ասէ. «փրկեցեր զանձն իմ ի դժոխոց ներքնոց». ապա գոյ եւ վերին։ Ասեմք նախ եթէ , ներքին եւ վերին դժոխք՝ են խստագոյն եւ նուազ տեաջանքն որպէս ասացաւ։ Դարձեալ ասեմք եթէ, ներքին դժոխք է տանջանք հոգւոցն. եւ վերին դժոխք է գերեզման մարմնոց. որպէս ասաց Դաւիթ առ Սողոմօն եթէ՝ «զՍիմէի արեամբ հանդերձ ի դժոխս իջո՛». այսինքն ի գերեզման։ Յայտ է՝ զի սուտ ասեն որք ասեն բազում դժոխք։ Երկրորդ՝ սուտ են որք ասեն թէ Քրիստոս ի ներքին դժոխս ոչ եմուտ որ է տեղիք մեղաւորացն։ Նախզի՝ գլուխ եւ արմատ մեղաւորաց՝ էր Ադամ. եւ նա էր ի ներքին դժոխս. ապա թէ Քրիստոս ազատեաց զԱդամ, գնաց ի ներքին դժոխս։ Երկրորդ՝ զի ասէ Դաւիթ. «լսել զհեծութիւն կապելոց. եւ արձակել զորդիս մահապարտաց». եւ մահապարտ վասն մեղաւորացն ասէ։ Երրորդ՝ զի ասէ Մովսէս ի դիմաց Տեառն. «հուր բորբոքեցաւ ի զօրութենէ իմմէ. այրեսցէ եւ իջցէ մինչ ի դժոխս ներքինս»։ Ապա ուրեմն Բանն Աստուած հրով եւ բարկութեամբ էջ ի դժոխս ներքինս։ Չորրորդ՝ զի ասէ Եսայի. «որ ի կապանս էք՝ ելէք. եւ որք ի խաւարի՝ յայտնեցարուք»։ Եւ արդարքն ոչ էին ի խաւարի. զի ունէին զլոյս շնորհացն. այլ մեղաւրքն էին ի խաւարն արտաքին եւ ներքին եւ ի կապանս, որք արձակեցան։ Հինգերորդ՝ զի ասէ Պետրոս ի կաթուղիկէին. «երթեալ քարոզեաց երբեմն ապաստամբելոցն». այլ արդարքն ոչ էին ապստամբեալք. այլ մեղաւորքն եւ չարքն. որոց քարոզեաց բանական հոգւովն եւ ազատեաց զնոսա։ Այլեւ աստ կրկին կարծիս է վարդապետաց։ Ոմանք ասեն թէ՝ որք հաւատացին, ելին. եւ անհաւատքն մնացին անդ։ Եւ այլք ասեն թէ՝ ամենեցուն հոգւոց լուծան կապանք. մինչ զի Յուդային եւս. այլ ոմանք ելին ի դժոխոցն. եւ ոմանք անդ կացին. ոչ ի տանջանս, այլ իբր ի բանդի։ Իսկ սուրբն Եպիփան ի վերայ այսր սաղմոսի. «դարձցին մեղաւորք անդրէն ի դժոխս՝» ասէ թէ, ոմանք որք ոչ հաւատացին՝ այլ ելին եւ ոչ մնացին անդ յիջանել Աստուծոյ եւ թագաւորին Քրիստոսի ի դժոխս. եւ ի կտարածի՝ դառնան ի նոյն տեղիս, եւ կամ յայլ տեղի տանջանաց. զի անդրէն դառնալն՝ զայն նշանակէ ուր յառաջն էին եւ ելին։ Եւ այսմ հետեւիմք մեք. զի յորժամ սատանայ կապեցաւ ընդ խաչափայտին, եւ դրունք դժոխոցն փշրեցան, եւ պարտ բնութեանս վճարեցաւ, յիրաւի ամենայն հոգիք ազատեցան։ Այլ ոմանք յաւիտեանական ազատեցան. եւ ոմանք ժամանակեայ. զի ի կատարածի դառնան ի դժոխս։ Այսքան վասն դժոխոցն։ Ասացեալ է եւ յայլ ուրեք վասն դժոխոցն ի բան սաղմոսին։ «Ոչ յարիցեն անպարիշտք ի դատաստան»։ Այլեւ ի հարցմունսն Գէորգայ. անդ տես եւ ի միտ առ։ Եւ զայս ի գլուխ վասն այն բաժանեցի՝ թէ յերկար թուի քեզ, դու կարճ ասա զոր եւ կամիս. եւ զոր ոչ՝ ի տեղի թող։ Եկեսցուք այժմ յերրորդ հարցումն վասն շաբաթու եւ նաւակատեաց։ Գիտելի է՝ զի շաբաթն հանգիստ լսի յեբրայեցւոցն ի մերս. ըստ այնմ, «օրհնեաց Աստուած զօրն եօթերորդ. զի ի նմա հանգեաւ»։ Նախ այն է՝ զի ի վեց օրն ստեղծեաց զարարածս. եւ յեօթն հանգեաւ. այսինքն, զի զամենայն զոր ստեղծեաց Աստուած՝ բարի են յոյժ. եւ Աստուած ի բարին հանգչի. զայն ասէ՝ հանգեաւ Աստուած ի բարի գործս իւր։ Երկրորդ՝ ի վեց օր զժամանակեայ գործս արար. եւ յեօթն օրն զհանգիստն յաւիտենից պատրաստեաց. ըստ այնմ որ ասէ. «ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն ի սկզբանէ աշխարհի»։ Երրորդ՝ Ադամ ընդ երեկս ուրբաթին ել ի դրախտէն եւ պատեաց զնա մութն գիշերոյն. ապա ի ծագիլ միւս աւուր շաբաթուն՝ զհանգիստ էառ ի տեսս զգալի լուսոյն։ Չորրորդ՝ զայս օրէնս եդ իսրայէլացւոցն՝ ի շաբաթ աւուրց, եւ ի շաբաթ շաբաթուց հանգչիլ ի մարմնական գործոց։ Հինգերորդ՝ այս օր շաբաթուս՝ նշանակէ զօրն յոր հանգեաւ Քրիստոս ի գերեզմանի, եւ հանգոյց զարարածս ի մահու. ըստ այնմ, «մահ մարդոյ հանգիստ է»։ Զի ի մարմնաւոր աշխատութեանց դադարի. եւ հանգչի հոգին ի բարի գործս իւր։ Եւ ի յարութեան կիրակէի վերջումն՝ յառնէ ընդ Քրիստոսի. եւ պսակի հոգւով եւ մարմնով ի փառս անճառս։ Յայս միտս եկեղեցի սուրբ՝ զմեծամեծ տօնս սրբոց յաւուր շաբաթու կատարէ։ Իսկ նաւակատիս՝ տօն ուրախութեան, կամ նորագումն թարգմանի։ Եւ այս է խորհուրդն որք առանց արեան կատարեմք. զի հեթանոսք զոհէին արեմբ մանկանց. եւ հրէայք արեամբ անասնոց. իսկ առաքեալքն՝ փոխեցին զնաւակատիս մեր առանց արեան՝ զի որոշիցուիք ի նոցանէ։ Եւ զի հինգ են զգայարանք մեր որով մեղանչեմք. հինգ օր է նաւակատեաց ի բոլոր տարին, ի քաւութիւն հնգից զգայութեանց։ Եւ խորհուրդ նաւատատեաց՝ ի դրախտին աւանդեցաւ. «յամենայն պտղոյ ուտել, եւ ի միոյն ոչ». այսպէս եւ մեզ աւանդեցաւ յամենայն կերակրոյ ուտել՝ եւ զմիս ոչ։ Եւ որպէս Ադամ յամենայնէն ոչ եկեր, եւ ի միոյն եկեր եւ դատապարտեցաւ. նոյնպէս եւ որ ոք յօրս յայս պահէ եւ յամենայն կերակրոյ չուտէ, կամ միս ուտէ՝ ընդ դատապարտութեամբ է։ Եւ զի երեք է օր ի բոլուր տարին. կամ ամենեւին պահք. կամ ուտիք. կամ միջակ որպէս նաւակատիք . վասն զի մարդն յերից է կայացեալ. հոգի եւ մարմին, եւ յերկուցն խառնեալ անձն։ Պահքն վասն հոգւոյն պատշաճի. եւ ուտիքն մարմոյն. իսկ նաւակատիքն՝ վասն խառնեալ անձինն։ Նմանապէս եւ զկերակուրն երեք են որոշեալ քրիստոնէինց։ Զմիս կենդանւոյ. որ կատարեալ կենդանի է՝ եւ ի կենդանւոյ յառաջ եկեալ. այն է կատարեալն՝ որ հինգ զգայարանս ունի. եւ շարժի եւ շունչ ունի. եւ է այս կերակուր ուտեաց եւ զատկի։ Եւ որ խոտ է եւ ունդ եւ պտուղ՝ է կերակուր պահոց. զի անզգայ է եւ անշարժ ի տեղւոջէ ի տեղի, անշունչ։ Իսկ նաւակատեաց կերակուրն այն է՝ որ միջակ է սոցա երկոցունց. այսինքն, կենդանւոյ եւ տնկոյ. որպէս ձուկն՝ ձու՝ եւ կաթն։ Զի ձու եւ կաթն ի կենդանւոյ են. այլ ինքեանք ոչ են կենդանիք։ Իսկ ձուկն կենդանի է կատարեալ զգայարանօք եւ շարժմամբ. այլ զաուր եւ առ շնչոյ ոչ ունի. վասն այն պակաս է։ Եւ կամ որպէս ասեն ոմանք թէ՝ յերկու աւազոյ եւ ի մին սերմանէ գոյանան մարմինքն ձկանց։ Ապա յայտ է՝ զի կերակուր նաւակատեաց ձուկն՝ կենդանի է, եւ յոչ կենդանւոյ եւ ձուն ոչ կենդանիէ, եւ ի կենդանւոյ։ Եւ տես եւ ի միտ առ. զի սոքա ի մին կարգի են եդեալ . այսինքն ձուկն՝ ձու՝ եւ կաթն. որ ոք ուտէ զմինն՝ կերիցէ եւ զմիւսն։ Եւ վայ ասեմ որովայնամոլ ազգին ֆռանկաց եւ վրաց. որք զպահս լուծանեն ի ձուկն անխտիր. «որոց Աստուած որովայն իւրեանց է. եւ փառք ամօթն ըստ առաքելոյն»։ Եւ պատճառեն զպատճառս մեղաց գործօղքն անօրէնութեանց։ Նախ այսպէս թէ՝ ի վերնատունն Քրիստոս ձուկն եկեր. պարտ է ի նմին աւուր ձուկն ուտել։ Ասեմք թէ ի վերնատունն զհինն կատրեաց մինչեւ զմարմինն բաշխեաց. եւ նոր օրէնս եդ. եւ մեք հնոյն ոչ եմք պարտական։ Ապա թէ ոչ՝ եւ գառն եկեր ի վերնատանն. կեր եւ դու ի պահոցն։ Դարձեալ պատճառեն թէ՝ յորժամ զնկանակն եւ զձուկն աճեցոյց Քրիստոս, մերձ էր զատիկն։ Ասեմք թէ այդ եւս է սուտ պատճառ. զի հրէից նախ զատիկն էր՝ եւ ապա բաղարջակեր պահքն. ահա զի ուտիք է յորում բաժանեաց զձուկն։ Եւ դարձեալ՝ ի քառասուն իւր ոչ եկեր ձուկն. եւ մեք զՔրիստոսի քառասունս պահեմք եւ ոչ զհրէիցն։ Դարձեալ՝ պատճառեն թէ, յետ յարութեանն եկեր ձուկն ընդ աշակերտսն յորում «կրակետղ կայծականց տեսին. եւ ձուկն խորովեալ եւ հաց». եւ օրն էր չորեք շաբաթի. եւ ի հինգ շաբաթի համբարձաւ։ Ասեմք թէ՝ կրկին է սուտ եւ նոր աւետարան։ Նախզի՝ զյետ յարութեանն ոչ էր պահք, այլ զատիկ «մինչ փեսայն ընդ նոսա էր». որպէս ինքն հրամայեաց։ Եւ կրկին սուտ. զի ուր զձուկն կերին՝ ի Գալիլեայ յեզր Տիբերայ ծովուն էր. չորս աւուր ճանապարհ հեռի յԵրուսաղէմէ եւ ի լեառնէն ձիթենեաց ուստի համբարձաւ Քրիստոս։ Ապա ոչ ի չորեքշաբաթի օրն եկեր զձուկն. այլ ի յանցեալ կիրակէն։ Զի հինգ անգամ ի հինգ կիրակէն երեւեացաւ Քրիստոս աշակերտացն մինչ ի համբարձումն։ Եւ հինգ անգամ ի նոյն օրն՝ յորում յարեաւ ի գերեզմանէն. որ լինի տասն անգամ։ Ապա ուրեմն սուտ ասեն թէ ի չորեք շաբաթի ձուկն եկեր։ Այսքան վասն նաւակատեաց։ Եկեսցուք ի չորրորդ հարցումն, եթէ յորո՞ւմ ժամու յարեաւ Քրիստոսի. եւ քանի՞ ժամ եկաց մեռեալ։ Ասեմք թէ՝ օր յարութեանն ի կիրակէի է ըստ աւետարանչացն որպէս ասացաւ ի վերոյ։ Իսկ թէ յորո՞ւմ ժամու յարեաւ։ Ոմանք որպէս մեծն Նեսէս՝ ի մեկնութիւն սաղմոսին որ ասէ. «եօթն անգամ յաւուրն օրհնեցից զքեզ»։ ասէ թէ՝ յերեկոյի շաբաթին է յարութիւնն Քրիստոսի, յորում լուսանայր կիրակէն. որպէս ասէ Մատթէոս. «յերեկոյի շաբաթին՝ յորում լուսանայր միաշաբաթին»։ Իսկ այլ վարդապեհք ընդ արշալոյսն առաւօտուն ասեն յարուցեալ զՔրիստոս ըստ Մարկոսի եւ այլ աւետարնչացն։ Այլք որք ուղղաձեւութեանն են աշակերտք՝ ի մէջ գիշերի ասեն զժամ յարութեանն։ Եւ վասն այն Մատթէոս զերեկոյ շաբաթուն եւ զլուսանալ միաշաբաթին յիշէ. զի սկիզբն եւ զվախփան գիշերոյն. զի երկուց մէջն որ է մէջ գիշերին՝ նշանակեսցէ զյարութիւնն։ Երկրորդ՝ ի գիշերի ծնաւ ի կուսական արգանդէ մօր. որպէս յայտ է ի հովուացն եւ ի հրեշտակացն. եւ ի նոյն ժամն ի մէջ գիշերի ծանաւ ի կոյս գերեզմանէ։ Երրորդ՝ ի մէջ գիշերի ըմբռնեցաւ եւ կապեցաւ ի մահ. եւ ի մէջ գիշերի յարեւ եւ արձակեցաւ ի մահու։ Չորրորդ՝ ի դիմաց Տեառն ասէ Դաւիթ. «ի մէջ գիշերի յառնէի խոստովան լինիլ առ քեզ վաս իրաւանց եւ արդարութեան քոյ»։ Յորում սովորութիւն է յայլ աւուրսն ընդ առաւօտն կալ յաղօթս. եւ ի կիրակէի ի մէջ գիշերի։ Հինգերորդ՝ պատճառ յարութեանն մերոյ՝ է յարութիւնն Քրիստոսի. արդ՝ յարութիւն մեր է ի վերջնումն կիրակէին ի մէջ գիշերի. ըստ այնմ, «ի մէջ գիշերի եղեւ բարբառ . ահա փեսայ գայ արիք ընդառաջ նորա». ապա ուրեմն եւ յարութիւնն քրիստոսի՝ է ի մէջ գիշերի յաւուր կիրակէի որպէս ասացաւ։ Վեցերորդ՝ ի մէջ գիշերի հրեշտակն եհար զԵգիպտոս. եւ Մովսէս եհան զորդիսն Իսրայէլի. որ օրինակ էր աւերման դժոխոցն եւ ազատութեան հոգւոյն։ Նոյնպէս եւ Քրիստոս ի մէջ գիշերի եհար զսատանայ եւ կապեաց. եւ յորում ժամու Մովսէս ել յԵգիպտոսէ եւ եհան զժողովուրդն՝ ի նոյն ժամն յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց. եւ եհան եւ ազատեաց զհոգիսն ի հրահալոց չարութենէ մեղացն եւ դժոխոցն. եւ ի բռնութենէ սատանայի որ է իմանալին փարաւօն։ Եօթներորդ՝ ի մէջ գիշերի է յարութիւն փրկչին. վասն որոյ յերեկոյին մերձ ի մուտ գիշերոյն ճրագալոյց առնեմք եւ պատարագ. որպէս ի ծննդեանն. ապա թէ ի լոյս կիրակէի էր յարութիւնն՝ պարտ էր յառաւօտին առնել պատարագ եւ ոչ յերեկոյին։
       Եւ պատշաճ էր ի մէջ գիշերի յառնել. զի ի նոյն ժամն սկսանի արեգակն բարձրանալ. եւ յառաւօտին ծագէ առ մեզ։ Այսպէս իմանալի արեգակն Քրիստոս ի նոյն ժամն յարեաւ ի գերեզմանէն . եւ ընդ արշալոյսն երեւեցաւ իւղաբերիցն եւ առաքելոցն։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ աւետարանն ընդ արշալոյսն ասէ զգալ կանանցն եւ տեսանել զՔրիստոս։ Ասեմք եթէ՝ զանազան դասք էին իւղաբեր կանանցն. եւ չորս անգամ եկին իգերեզմանն։ Ոմանք յերեկոյն. եւ այլք ի մէջ գիշերին. եւ այլք ընդ առաւօտն։ Եւ ոմանք ընդ ծագիլ լուսոյն։ Եւ զանազան տեսլեան հանդիպեցան։ Ոմանք թաւալեալ զվէմն տեսին։ Եւ այլք երիտասարդ մի։ Եւ այլք երկու հրեշտակս։ Ոմանք կալան զոտսն Յիսուս եւ համբուրեցին։ Եւ ոմանք որպէս պատիզպան։ Վասն այն շաղփաղփ երեւէին բանք նոցա առաքելոցն. զի միմեանց չէին նման։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ մարգարէն ասէ. «զարթիք փառք իմ. եւ ես զարթեայց յառաւօտուց»։ Ասեմք եթէ՝ վաղ առաւօտն՝ եւ խոր երեկոյն՝ զմէջ գիշերն նշանակեն. որպէս ասէ սուրբն Կիւրեղ՝ եթէ վաղառաւօտուն եւ խոր գիշերոյն ի մի եւ ի նոյն ընթանան ժամանակք։ Այս եթէ յորում ժամու յարեաւ։ Իսկ թէ քանի՞ ժամ եկաց մեռեալ։ Ոմանք քառասուն ժամս ասեն. եւ այլք աւելի եւ պակաս։ Այլ որք ուղղապէս հանդիպիմք՝ ասեմք եթէ, երեսուն ժամ եկաց մարմինն ի գերեզմանի. եւ հոգին երեսուն եւ երեք ժամ եւ կէս յամեաց ի դժոխս։ Զի յինն ժամն ուրբաթուն արձակեաց զոգին եւ էջ ի դժոխս. եւ ապա ընդ երեկս ի մուտն արեւու՝ մարմինն եմուտ ի գերեզմանն։ Արդ՝ շաբաթի գիշերն եւ տիւն՝ ի Դ ժամ. եւ վեց ժամ ի կիրակէի մինչ ի մէջ գիշերն. որ լինի երեսուն ժամ։ Իսկ հոգին երեք ժամ եւ կէս նախ իջեալ ի դժոխս. որ լինի երեսուն եւ երեք ժամ եւ կէս։ Եւ այն է խորհուրդն՝ զի որքան ամ մարմնով մարմնաւորացն քարոզեաց. նոյնքան ժամ հոգւով հոգւոցն քարոզեաց. այսինքն երեսուն եւ երեք ամ եւ կէս յերկրի. երեսուն եւ երեք ժամ եւ կէս ի դժոխս քարոզեաց։ Իսկ մարմինն ի յերեսուն ժամու ի գերեզմանէն յարեաւ. զի երեսուն ամեայ մկրտեցաւ մարմնով եւ ել ի ջրոյն։ Եւ Ադամ երեսուն ամեայ ստեղծաւ. եւ մեք ի հասարակ յարութեանն երեսուն ամեայ յառնելոց եմք։ Այս թէ յորում ժամու յարեաւ։ Իսկ հինգերորդ հարցումն թէ՝ վասն է՞ր յերեկոյի շաբաթու լուծանեմք։ Բայց նախ գիտելի է թէ՝ ո՞ր է սկիզբն աւուրն։ Զի ոմանք զհասարակ օրն ասեն. եւ ոմանք զերեկոյն. եւ ոմանք զմէջ գիշերն. եւ ոմանք զլոյսն։ Ըստ այսմ օրինակի՝ իմաստասէրքն սկիզբն աւուրն զկէս օրն եդին . յորում արեգակն ի կորնթարթս երկնից ելեալ թագաւորէ։ Իսկ եբրայեցիքն՝ զերեկոյն դնեն սկիզբն աւուր ըստ Մովսէսի. «եղեւ երեկոյ եւ եղեւ վաղորդայն օր մի»։ Որեւ այժմ ասորիք նոյնպէս վարին։ Իսկ եկեղեցի Սուրբ՝ կրկին ունի սկիզբն աւուր. այսինքն տօնից եւ պահոց։ Տօնից սկիզբն է ի մէջ գիշերի. յորում կանխեալ տօնեմք զտօն առաջիկայ աւուրն ամենայն սրբոց եւ մարտիրոսաց։ Եւ սկիզբն պահոց՝ է ծագումն լուսոյն. որ բաժանէ զպահս եւ զուտիս։ Մինն է հոգեւոր. եւ միւսն մարմնաւոր. հոգեւորն Զ ժամով յառաջ է քան զմարմնաւորն։ Եւ զայս ընկալաք ի յարութենէն Քրիստոսի ի մէջ գիշերի սկսանիլ զամենայն տօնիս սրբոց. ի խորհուրդ յարութեանն աւուր՝ որ ի մէջ գիշերի յառնեն առ հասարակ։ Այսպէս եւ ամենայն սրբոց տօն՝ Զ ժամու յառաջ է քան սկիզբն աւուրն։ Իսկ զտէրունական տօնս՝ յերեկոյ եայ յինն ժամէ աւուրն սկսանիմք. որ է ինն ժամաւ յառաջ քան զհասարակաց տօնն։ Եւ բոլորն ԺԵ ժամով յառաջ քան զմիւս օրն սկսեալ, նախատօնակ առնեմք. եւ զայս յամենայն ուրեք այսպէս։ Նմանապէս եւ աստ յայսմ աւուր շաբաթու՝ որ ի կիրակէի յարութեան տօնեմք, այժմ յինն ժամու ի վեր նախատօնակ առնեմք յարութեանն Քրիստոսի։ Նախզի խոստովանիմք զՔրիստոս Աստուած. եւ զտօն նորա ըստ Տէրունական տօնիցն կատարարեմք։ Եւ որք ոչ խոստովնին զՔրիստոս Աստուած՝ զտօն նորա ըստ հասարակաց մարիտրոսացն առնեն ի մէջ գիշերոյ ի վեր։ Երկրորդ՝ զի ասէ սուրբն Կիւրեղ ի գիրս պարապմանց եթէ՝ հասարակ յերեկոյս լուծանեմք զշաբաթս. իբր վաղ առաւօտու յարուցեալ Քրիստոսի։ Երրորդ վկայ՝ զի ասէ սուրբն եւ Ագրիոս. պահքն քո մեծի շաբաթուն՝ մինչեւ ցինն ժամն լիցի. տես՝ զի ի ժողովն Եփեսոսի հասարակ ամենայն ազգք այսօր նաւակատիս առնէին մինչ ի ժողովն Քաղկեդոնի. ուր փոխեցան տօնք եւ պահք եւ դաւանութիւնք։ Չորրորդ վկայ՝ լոյսն զգալի որ յինն ժամու ծագէ ի գերեզմանէն ակներեւ ամենայն մարդկան . զոր ոչ կարեն զայս ուրանալ ազգն ժխտողաց. զի տես աչացն՝ հաստատ է քան զլուր լսելեացն։ Եւ այս ի խնդրոյ սուրբ լուսաւորչին մերոյ ի պատիւ ազգիս հայոց։ Տես լուսաւորիչն կարգեաց զնաւակատիս այսր աւուրս. որ էր յաւուրս նիկիական ժողովոյն . զոր յառաջն ունէին ամենայն ազգք՝ զնոյն կարգեաց եւ մեզ։ Եւ որպէս յինն ժամու ուրբաթուն լոյս ծագեաց հոգւոյն ի դժոխս. եւ յինն ժամու շաբաթուն լոյս ծագէ զճառագայթս իւր արեգակն արդարութեան Քրիստոս. մինչ յառաւօտուն բոլորապէս տեսանի յարուցեալ ի մեռելոց։ Հինգերորդ վկայ՝ զի ի բոլոր տարին յերեկոյ շաբաթուն՝ կիրակամուտ առնեն ամենայն ազգք։ Նոյնպէս եւ մեք յամենայն շաբաթս յերեկոյի լոյս զուարթ սուրբ ասեմք. եւ զսուրբ Աստուածն որ յարեար, ի յայս շաբաթի օրս սկիզբն առեալ։ Վեցերորդ վկայ նոյն ինքն ազգն ֆռանկաց՝ որ յամենայն շաբաթի օր վիճիլ ասեն. եւ միս ոչ ուտեն ի խորհուրդ նաւակատեաց մեծի շաբաթուս. թէպէտ այսօր վասն պատրանաց մարդկան եւ փոխելոյ զտօնս ոչ ինչ ուտեն զնաւակատեաց. որ է ձուկն. որք միշտ ի քառասնորդաց պահս պղծեն ձեւամբ եւ արբեցութեամբ։ Իսկ թէ ի զատկիս առաջին կիրակէն զի՞նչ է։ Գիտելի է «զի զատիկ մեր զենաւ Քրիստոս գառն առաքելն ասէ». եւ մարմինն Քրիստոսի է պատարագ նոր եւ զատիկ նոր։ Եւ յետ այնորիկ՝ ի կիրակէի աւուրն գառն, կամ ոչխար, կամ այլ ինչ խորովեալ որ է հին զատիկն։ Զի թէ ոք ոչ կարասցէ հաղորդիլ նոր զատկին որ է ճշմարիտ մարմինն Քրիստոսի, հաղորդեսցի հնոյն եւ օրինակին. եւ մի ամենեւիմբ անմասն լիցի։ Իսկ այսօր ի շաբաթուս նախկին կիրակէի ուր ձու ներկեմք կարմիր. եւ այն է խորհուրդն՝ զի միայն ի տօնի զատկիս ներկեմք ձու։ Զի ձուն՝ օրինակ է բոլոր աշխարհի. որպէս ասեն իմաստունք թէ՝ վերին կեղեւն զերկնիցն բերէ զնմանութիւն. իսկ մզղնաձեւն՝ օդոյս. եւ սպիտակուցն ջրոյ . եւ դեղինն երկրիս որ է մէջն։ Եւ ներկն նշանակէ թէ՝ բոլոր աշխարհս Քրիստոսի արեամբ գնեցաւ. զոր մեք ի ձեռն առեալ յայտնապէս զփրկութիւն մեր քարոզեմք։ Վասն այսորիկ փրկութեան մերոյ է հաղորդելի նախկին. եւ ապա յայլ կերակուրս։
       Այսքան առ այս։