Սա
էր
յերկրէն
Գաբեղինաց
ի
գիւղաքաղաքէն
Կաղզունայ.
(յորում
ճգնեցան
սուրբքն
Վարոս,
եւ
Թաթուլ
միանձունքն։)
Յազգէն
Փօքուզեանց
որդի
առն
մեծատան
ուրումն
երեւելւոյ,
նոյն
նահանգի
Բարիլոյս
անուն.
եւ
մայրն
նորին
վայելչացեալն
առաքինութեամբ,
Նազե
անուն,
որ
էր
դուստր
գլխաւորի
նոյն
գաւառի։
Սա
այս
Զաքարիա
վարդապետի
ի
փոքր
հասակէ
իւրմէ
սիրելով
զշաւիղս
խոնարհութեան,
ոչ
տայր
երբէք
զինքն
յարհամարհանս
մանկութեան.
եւ
այսպէս
ըստ
պատշաճի
առաքինութեան
ծնողացն՝
սնանէր
եւ
զարգանայր
հասակաւն
եւ
իմաստութեամբն
ի
լաւ
անդր
միշտ
յառաջատելով։
Քանզի
յօրէ
յորմէ
հետեւեցաւ
սուրբ
գրոցն
ուսման,
ո՛չ
կենայր
բնաւ
մանկական
վարուք,
այլ
խոկայր
հանապազ
յերկիւղն
Աստուծոյ.
եւ
պարապէր
յուսումն
սուրբ
գրոց
զցայգ
եւ
զցերեկ.
եւ
զոր
ինչ
խնդրէր
յԱստուծոյ՝
առնոյր
անթերի.
ըստ
այնմ
թէ՝
որ
խնդրէ
առնու.
եւ
որ
հայցէ
գտանէ
եւ
որ
բաղխէ՝
բացցի
նմա։
Ուստի՝
ի
տիս
պատանեկութեան
իւրոյ՝
թողու
զհայր
իւր
եւ
զմայր.
եւ
զամենայն
աշխարհային
բերկրութիւնս՝
զհետ
ընթանայ
երկնաւորին.
ածեալ
զմտաւ
զպատուէրն
Տէրունի
թէ՝
Որ
ո՛չ
թողու
զհեյր
եւ
զմայր՝
ոչ
կարէ
իմ
աշակերտ
լինիլ։
Եւ
թէ՝
ամենայն
որ
եթող
զհայր
կամ
զմայր,
կամ
զքոյր
կամ
յեղբայր.
կամ
զկին,
կամ
զորդիս,
վասն
անուան
իմոյ,
հարիւրապատիկն
առցէ,
եւ
զկեանս
յաւիտենականս
ժառանգեսցէ։
Եւ
թէպէտ՝
կամէին
ծնօղքն
ի
կարգ
աշխարհի
մուծանել
զնա.
այլ
նա
ոչ
կամեցաւ
յանձն
առնուլ,
եւ
ոչ
հաճեցաւ
ընդ
այն.
եւ
մանաւանդ
հաճեցաւ
գնալ
եւ
բնակիլ
ի
Գահն
Միածնաէջ,
ասելով
թէ՝
այս
է
իմ
հանգիստ
յաւիտեանս
յաւիտենից.
ի
սմա
բնակեցայց՝
զի
հաճեցայ
ընդ
սա։
Քանզի
եւ
Աստուաց
իսկ
կամեցաւ
որոշել
զնա
յաւետարան
իւր
Որդւոյ
Միածնի.
վասնորոյ՝
կացեալ
անդ
ի
սուրբ
Աթոռն
Լուսակառոյց.
վարժեցաւ
եւ
ուսաւ
զամենայն
զբանս
Աստուածային
սուրբ
տառից.
եւ
եղեւ
ճշմարտութեան
վարդապետ,
եւ
քարոզ
ուղղափառ
հաւատոյ
հայասհանեայց
սուրբ
եկեղեցւոյ։
Եւ
զի
էր
յոյժ
ընթերցասէր,
մաքրակենցաղ՝
խոնարհ՝
եւ
հեզ,
եւ
սիրող
առանձնութեան.
այնքան՝
մինչ
զի
արժանի
եղեւ
ասպնջական
լինել
Հոգւոյն
սրբոյ
շնորհացն.
ըստ
այնմ
թէ
ես
յո՞
հանգեայց՝
եթէ
ոչ
ի
հեզս
եւ
ի
խոնարհս,
եւ
որք
դողան
ի
բանից
իմոց.
եւ
այս՝
ըստ
հոգւոյն
մասին
վայելչացեալ
ձրիւք.
իսկ
ըստ
մասանց
մարմնոյ
եւս՝
էր
զարդարեալ
հանգամանօք.
զի
հասակաւն
էր
երկայի.
դիմօքն
գեղեցիկ
եւ
ահեղակերպ
իբրեւ
զառիւծ.
լայն
երես՝
եւ
լայն
ճակատ.
աչօքն
եւ
ռընգամբքն
չափաւոր.
եւ
հերսալի
յոյժ,
եւ
հերալի
յոյժ,
եւ
շնորհալի.
եւ
միանգամայն
հիանալի
եւ
զարմանալի.
վասն
որոյ՝
կամօքն
Աստուծոյ
ձեռնադրեցաւ
վարդապետ
ի
ՌՄԴ.
թուականիս
Հայոց.
ի
Լուսարար
եղիազար
եպիսկոպոսէ.
եւ
ապա
եպիսկոպոս՝
ի
Տէր
Յակոբ
սրբազան
կաթուղիկոսէ
շամախեցւոյ.
յորմէ
եւ
կարգեալ
եղեւ
նուիրակ
յԵւդոկիայ
քաղաքի,
եւ
զկնի
աւարտման
նուիրականութեանն
յԵւդոկիոյ,
եղեւ
նուիրակ
մեծին
Կոստանդնուպօլսի
ի
Տէր
Սիմէօն
սրբազան
կաթողիկոսէ.
եւ
իբրեւ
աւարտեալ
զնուիրակական
գործն
իւր
կամէր
դառնալ
անդրէն
առ
շնորհատուն
իւր
ի
սուրբ
աթոռն
Տիրակերտ,
վերստին
եղեւ
կարգեալ
ի
նոյն
գործ
ի
նոյն
Վեհապետէ։
Ապա
մինչ
ձեռն
արկ՝
դարձեալ
ի
հաւաքումն
նուիրացն՝
հրաւիրեցաւ
յազգէն
իւրմէ
ի
գործ
Պատրիարքութեան
Պօլսոյ
Մեծի.
եւ
թէպէտ
ինքն
հրաժարէր
եւ
պատճառէր
չթողուլն
սրբազան
վեհին.
բայց
ազգն
առաւել
եւս
թախանձէր
եւ
ստիպէր
այնքան՝
մինչեւ
բոլոր
իշխանք
համայն
ազգաւն
մահսէրականս
գրեալ
յղեցին
ի
սուրբ
Գահն։
Եւ
ժտեցին
ի
սրբազանէն՝
զի
հրաման
տացէ
յազգն
առնլոյ
նմա
զՊատրիարքական
գործն.
եւ
իբրեւ
եկն
հրամանն
հաճոյական
վեհապետին
յիւրն
կողմանէ.
ապա
եւ
նա
հաճեալ
ընկալաւ,
եւ
եղեւ
Պատրիարք
ի
ՌՄԻԲ
թուականիս
մերում.
ի
յելն
նոյեմբերի
ի
տօնի
առաջին
լուսաւորչացն
մերոց,
Թադէոսի
եւ
Բարդուղիմէոսի։
Եւ
յաւուրս
արքային
օսմանցւոց
սուլթան
Մուստաֆայի։
Եւ
զկնի
այսըմ
այսպէս
լինելոյ՝
տայ
զնուիրակութիւնն
ձեռնասուն
աշակերտին
իւր
Յակօբ
վարդապետին
Թիֆլիզեցւոյ.
ըստ
ասից
թէ՝
փոխանակ
հարց՝
եղիցին
որդիք։
Եւ
ինքն
յարարթնութեամբ
եւ
արութեամբ՝
սկսանի
հովուել
զժողովուրդն
Աստուծոյ,
լինելով
միանգամայն
եւ
ախոյեան
ընդդէմ
թշնմաեաց
հայաստանեայցս
եկեղեցւոյ.
եւ
ուղղափառ
դաւանութեանս
մերոյ,
հովիւ
քաջ
ի
վերայ
բանաւոր
հօտին
իւրոյ,
եւ
կշտամբիչ
հերձուածողաց,
այնքան
մինչեւ
ի
սէր
ազգէն
իւրոյ
դնէր
զանձն.
վասն
որոյ
եւ
յաքսորս
իսկ
առաքեցաւ։
Եւ
արդ՝
քանզի
կամ
է
ինձ
ի
կարգի
ընթացից
բանիս՝
համառօտաբար
տալ
զեկուցումն
աստուածասիրացդ.
ի
ժամանակս
սորա
եղեալ
իրացն
եւ
իրակութեանցն
որք
գործեցան
ի
մեծն
Պօլիս.
եւ
թէ
յայլ
ուրեք
պատճառեալ
ի
հեստեալ
ախտարմայից,
որք
առ
ի
մէնջ
ելին
բաց
ոչ
էին
ի
մէնջ.
զի
թէ
ի
մէնջ
էին՝
ապա
առ
մեզ
մնային.
զի
թէպէտ
Կայէն՝
որդի
էր
Ադամայ՝
սակայն
եղեւ
եղբայրասպան.
եւ
թէպէտ
Յուդայ
աշակերտ
էր
Տեառն
մերոյ
Քրիստոսի.
բայց
յետոյ
մատնիչ
վարդապետին
իւրոյ.
այսպէս՝
եւ
սոքա
թէպէտ
որդիք
Լուսաւորչին
սրբոյ.
բայց
այժմ
հակառակ
ամբարձան
ընդ
դէմ
նորա.
եւ
եղեն
որդիք
ցանկապատառին
առիւծու.
այն
է
անիծելոյն
Լէօնի
եւ
նորուն
արբանեկաց.
վասնորոյ՝
իբրեւ
տեսանէ
ազգասէր
ծնօղս
մեր
այս
հոգեւոր
թէ՝
սոքա
ի
հայրատեաց
լինելոյ՝
մարտադիր
եւս
եղեն
ընդդէմ
ճշմարտութեան.
ապա
եւ
ինքն
եւս՝
ախոյեան
ընդ
դէմ
նոցա
կքրեցաւ
մարտնչեցաւ
կշտամբելով
զնոսա
բանիւ
եւ
գանիւ.
եւ
զայս՝
ոչ
թէ
ինքնակամ
յօժարութենէ.
կամ
յանձնասիրութենէ
շարժեցաւ
առնել,
այլ
ազդեցութեամբ
վերոյն,
զի
օրհնեալ
է
մարդ
որ
արասցէ
զյոյս
իւր
ի
Տէր։
եւ
թէ՝
Երանի
ազգի՝
որոյ
Տէր
Աստուած
Յակօբայ
օգնական
է
նմա.
եւ
յոյս
նորա
ի
Տէր
Աստուած
է։
Այսպէս
եւ
սա
դնելով
զյոյս
իւր
ի
Տէր,
եւ
ապաւինելով
ի
նա՝
զկնի
անցման
չորս
ամեայ
Պատրիարքութեան
իւրոյ՝
գումարէ
ժողով
մեծ
ի
սուրբ
Աստուածածին
եկեղեցին.
որ
Խումխափուն,
հանդերձ
արհիպանծ
եպիսկոպոսօք
շքեղաշուք
իշխանօք՝
եւ
բազմերամ
ժողովուրդք.
եւ
ի
ժողովի
անդ՝
զոր
ինչ
խօսեցան՝
ոչ
է
պատշաճ
տեղոյս
գրել
մի
ըստ
միոջէ.
ըստ
որում
խոստացաք
համառօտ
անցանել
բանիւ։
Եւ
այս
գումարումն
եղեւ՝
Յաւուրս
սուլթան
Համիթ
թագաւորին
օսմանեան
տէրութեան.
որում
տուեալ
արզուհալ
ազգն
մեր
վասն
հեստեալ
ախտարմայից.
որք
այնմ
ժամանակի
կարի
համարձակ
ընդ
դէմ
Պատրիարքական
իշխանութեանն
գործէին.
ուստի
եւ
բազում
արզուհան
եւս
ետուն
լի
ստութեամբ,
թէ
Պատրիարքն
Հայոց՝
առանց
իրաւանց
պահանջէ
ի
մէնջ
տուրս
անվաւերս,
եւ
յոչ
տալն
մեր
զայն՝
ներհակ
վարի
ընդ
մեզ
եւ
նեղէ.
ուրեմն
խնդրեմք
ի
Վեհ
Տէրութենէ
քումմէ.
հրամայեսցես
նմա՝
մի
իսպառ
նեղեսցէ
զմեզ.
եւ
եթէ
հնար
է՝
անջատեա
զմեզ
ի
նոցանէ,
եւ
կարգեա
մեզ
յատուկ
գլուխ
ի
մերոց
կարգաւորաց.
քանզի
կամիմք
եքանել
յիշխանութենէ
նոցա.
զի
հաւատք
նոցա
թիւրէ,
եւ
մեզ
անընդունելի.
եւ
զայլ
այսպիսի
սըտայօդ
պատճառս
յօդեցին
եւ
գրեցին.
բայց
ստութեանն
գոլով
առանց
հիման՝
ոչ
ունի
զհաստատութիւն,
զի
ի
վերայ
աւազոյ
է
հիմն
նորա.
իսկ
մերս
տուեալ
արզուհալն՝
ունէր
օրինակ
զայս։
Ծիր
աղերսանացս՝
յայտ
առնէ
գերապանծի
ինքնակալի,
եւ
իշխանութեան
տէրութեանդ
մեծի.
զի
ի
քաղաքիս
այսմիկ՝
եւ
յայլ
ուրեք
ենթարկեալ
հնազանդ
հայ
ազգ
յորջորջեալ
ծառայիցդ
միջի՝
գտանին
ոմանք
հեստեալք
ի
հաւատոցն.
որոց
յատուկ
անուն՝
կաթօլիկ
ձայնի.
որք
օր
ըստ
օրէ
զբազումս
ի
հպատակացն
մերոց
որսան.
եւ
ի
թիւր
ճանապարհս
իւրեանց
խոտորեցուցանեն.
եւ
ամենեքեան
մեծ
եւ
փոքր
գաղտաբար
եւ
ծածուկ
ել
ու
մուտ
առնեն
յեկեղեցիս
ֆռանկաց.
եւ
զփաթերայս
տարեալ
ի
տունս
իւրեանց
զկարգ
եւ
զկանոնս
ֆռանկաց
համարձակ
կատարեն.
եւ
զտունս
եկեղեցի
արարեալ՝
այլ
իմն
հաւատ
ծածկաբար
ի
մէջ
իւրեանց
արծարծեն.
եւ
բնիկ
ծնեալ
հաւատոյն
իւրեանց
յարգութիւնս
եւ
պատիւս
ոչ
ընծայեն՝
այլ
պսակին
եւ
մեռելաթաղին
կանոնաց
միայն
տան
պատիւս.
եւ
եւս՝
ներքուստ
միշտ
լարեն
զաղեղունս
եւ
որոգայթս
ազգին
մերոյ,
եւ
են
յոյժ
խռովարարք.
եւ
գայթակղեցուցիչք.
վասն
ոորյ՝
խնդրեմք
եւ
աղերսեմք
զի
քէն՝
զի
բարձու
հրամանաւ
Տէրութեանդ,
սաստելով
սաստեսցես
զայսպիսի
չարափառսն
որ
միւս
լըսօղ
րայէ
հայքն՝
ինքնակալի
Տէրութեանդ՝
մի
գայթակղեսցին
եւ
վնասեսցին.
ուստի
յայնպիսի
յայսցանէ
վնասուց
եւ
յորոգայթիցն
չարափառաց
ապահովս
կելոյ
ազատելոյ
եւ
փրկելոյ,
հրաման
իմն
սաստիկ՝
խնդրեմք
եւ
աղերսեմք
վասն
նոցա.
ողջ
լե՛ր
յար
եւ
միշտ,
սակս
տառապեալ
հայ
ազգ
մշտակայ
հնազանդ
ծառայից
Տէրութեանդ
մեծի։
Վասն
ոորյ՝
ըստ
խնդրուածոց
մերոց
եւ
ըստ
ըղձից,
ետ
թագաւորն
սուլթան
Համիտ
հրաման
սաստիկ
ի
ձեռն
ազգիս
հայոց.
եւ
զհին
հրամանագիրսն
եւս
նորոգեալ՝
ընդ
նոր
հրամանացն
առաքեցին
ի
ձեռն
սրբազան
Պատրիարքին
մերոյ.
եւ
այս
խնամք
եղեւ
ազգին
մերում
օգնականութեամբ
բարձրելոյն,
ըստ
այնմ
թէ՝
Սիրտ
թագաւորաց
ի
ձեռին
Աստուծոյ
է.
յոր
կողմն
կամի՝
հակեցուցանէ։
