Թէպէտ
եւ
կայր
ի
մտի
մերում
վերստին
սրբագրելով
զամենայն
վիպասանութիւնսն
որք
յայսմ
գրքի
բովանդակին,
ըստ
ժամանակին,
ըստ
տեղւոյն,
եւ
ըստ
այլ
հանգամանացն
մի
ըսա
միոջէ
ծանուցանել.
այս
է.
զոմանս
երկար
ասացեալսն
համառօտել.
եւ
զյոյժ
ի
կարճոյ
տողեալսն՝
սակաւ
մի
ընդլայնել
ըստ
վայելման
տեղւոյն.
եւ
եւս
բաժանել
ի
պրակս,
եւ
զայնս
դարձեալ
ի
յօդուածս,
սակայն
ի
զբաղմունս
կենցաղոյս
պատաղելով՝
ոչ
կարացաք
տնգամ
բանալ
զաչս,
եւ
ըստ
կանոնի
վիպել.
այլ
միայն
որքան
կարն
մեր
էր՝
աշխատ
եղեաք
յստութիւն
իրինդեգերել,
եւ
զայն
պարզ
բառիւ՝
եւ
բառիւ՝
եւ
բացայայտ
ոճով
արձանագրել
միայն
զհարկաւորսն
եւ
մեծամեծսն.
եւ
զորս
աչօք
մերովք
տեսաք
վկայել
զնոցանէ։
որպէս
ահա
այժմ
երկու
գլխաւոր
իրս
եւս
ունիմ
ծանուցանել
արժանի
յիշատակի
զրոյցս.
որոց
մինն
է
պատերազմն
Օսմանցւոց,
եւ
միւսն
ժողովումն
արծաթոյ.
ուրեմն
նախ
արասցուք
վասն
պատերազմին.
եւ
ապա
վասն
հաւաքման
արծաթոյն
համառօտակի։
Արդ՝
յաւուրս
թագաւորութեան
սուլթան
Համիդի՝
եւ
ի
թուականութեան
Հայոց
ՌՄԼԶ
յարեաւ
պատերազմն
Օսմանցւոց
ընդ
երկուց
տէրութեանցն՝
Մօսկովու,
եւ
նէմցէի,
յորում
ժամանակի
էր
եպարքոսն
Եուսուֆ
փաշայն,
որ
էր
այր
նախանձախնդիր
դենի
իւրեանց.
եւ
ըստ
մեծի
մասին՝
պատճառ
պատերազմին.
որ
ոչ
սկսաւ
բանիւք
յորդորեալ
զթագաւորն
գրգռեաց
յայս
գործ
մեծ.
եւ
եբարձ
զդեսպանն
ռուսաց
եւ
արգել
ի
կալան
ի
յեօթն
կլայն
ըստ
նախնի
սովորութեան
իւրեանց.
ի
վերոգրեալ
թուականին
յօգոստոսի
Ե
ին.
եւ
թէպէտ
սկսաւ
պատերազմն.
յորմէ
ի
տրտմութիւն
մեծ
պաշարեցաւ
բորոլ
աշխարհ
Օսմանցւոց.
այլ
եւ
ինքն
Եուսուֆ
փաշայն
անկաւ
ի
տագնապ
տարակուսութեան
զօրաց,
ուստի
եւ
հնարս
եգին
այսպէս.
նախ՝
առաքել
կոչեաց
զմեծամեծս
Հայոց,
եւ
խնդրեաց՝
ի
նոցանէ
զհազար
այր
հզօր
ի
պատերազմի.
յորում
յոյժ
բազում
պաղատելով՝
հազիւ
կարացին
իջուցանել
ի
հինգ
հարիւրն։
Ապա
կոչեցեալ
զՅունաց
մեծաւորսն՝
եւ
պահանջեաց
ի
նոցանէ
եւս
երկու
հազար
այր
պատերազմական՝
որք
ծառայեսցեն
ի
նաւսն
գնացօղս
ի
պատերազմ.
եւ
նոցա
եւս
աղաչեալ՝
հազիւ
իջուցին
ի
հազար
ութն
հարիւր.
եւ
այս
սահման
մարդապահանջութեան՝
մնաց
հաստտուն՝
ի
վերայ
երկուց
ազգաց՝
յունաց
ասեմ
եւ
Հայոց.
յամ
ըստ
ամէ.
ԵՃ
հայք,
հազար
ութն
հարիւր
յոյնք,
յամս
չորս
բռնութեամբ
Եուսուֆ
փաշային.
որ
յաւիտենից
ոչ
էրեղեալ
եւ
ոչ
տեսեալ
զայսպիսի
արտաքոյ
կանոնի
հարկադրութիւնս.
եւ
ոչ
ի
մի
ժամանկ
թագաւորաց,
եւ
յետ
չորից
ամաց
եւ
անդր
հատուցանեն
զվարձս
հինգ
հարիւրանոց
դրամս
հինգ
հազար
հայք.
նմանապէս
եւ
յոյնք՝
հազար
ութն
հարիւրոցն
ըստ
այնմ
հաշուի։
Արդ՝
այս
Եիւսուֆ
փաշայ
սպարապետ
զօրուն
եղեալ՝
եհան
զսանճախն
հանդերձ
օճախի
կահիւն,
ՌՄԼԷ
թուին,
ի
մարտի
Զ
մեծի
պահոց,
երկու
շաբաթի
աւուրն.
մինչ
զի՝
քաղաքն
ամենայն
դղրդեցաւ,
եւ
դիմեաց
մեծաւ
խրոխտալով
նախ՝
ի
վերայ
Նէմցէէի
իշխանութեանն.
եւ
պատերազմեալ
ընդ
նմա
զբազում
տեղիս
նոցա
այրեաց.
եւ
զբազումս
ի
նոցանէ
գերեաց.
թէպէտ
ոչ
կարաց
յինքն
գրաւել
զայն
տեղիսն.
ուստի
եւ
ի
միւսումն
ամի
ի
ներքոյ
եւս
անկան
եւ
ի
կողանէ
գանձու
յոյժ
նուազեցան։
Բայց
տմարդութեամբ
իւրեանց
բազում
նեղութիւնս
հասուցին.
եւ
վնասս
գործեցին
ի
քաղաքս
ի
գեօղս.
յանդս,
եւ
յայգիս,
անիրաւութեամբ՝
եւ
բռնութեամբ
զչար
կամս
իւրեանց
կատարեցին.
զոր
ոչ
ոք
կարէ
պատմել,
եւ
տեւեաց
այս
պատերազմ
յամս
չորս,
եւ
աապ
եղեւ
խաղաղութիւն.
ի
ՌՄԽ
թուին
Հայոց.
ըստ
պայմանադրութեան
դաշանց
զոր
մեզ
է
անգիտելի։
