Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՑՈՒՑԱՒ հասարակ բանիւ՝ թէ ամենայն ժառանգաւորի է զգեստ գօտերոյծն, եւ իշխանականն, եւ գլուխն բաց, եւ առանց հերացն պատրուակի, այսուհետեւ խնդրելի է, ուստի՞ եգիտ զայս տեսակ ձեւոյ կերպարանաց եկեղեցի, եւ կամ ՚ի յորքան տարազս կերպարանի ՚ի մէջ իւր բաժանեաց։ Արդ խուզեալ ճշմարտապէս գտանեմք զսոյն յԱստուծոյ հրամայեալ Մովսէսի. ըստ այնմ զոր առաքեալ ասէ. «Որք առակաւ եւ օրինակաւ երկնաւորացն ՚ի վրան ժամուն պաշտէին »։ Բայց դու մի՛ զայն ըննդէմ բերեր՝ թէ զստուեր հանդերձելոցս ունէին օրէնքն, եւ հինն անց. քանզի է ինչ՝ որ անց ՚ի հնոյն, եւ է՝ որ առաւել եւս հաստատեցաւ։ Եւ քանզի յերիս որոշեաց Մովսէս զվրան ժամուն, ՚ի սրբութիւն սրբոցն, եւ ՚ի խորանն սուրբ, եւ ՚ի խորանին, ՚ի սրբութիւն սրբոցն եդ զտապանակն եւ զսեղանն քաւութեան, յօրինակ աստուծութեանն, որ յերկինս երկնից ՚ի սրովբէից պաշտեցեալ. իսկ յառընթեր խորան եդ զսեղան հացիցն, եւ զսեղան խնկոցն, եւ զաշտանակն յոսկոյ կազմեալ սոցա, որ էր, երկնի օրինակ եւ անապական ՚ի նմա պաշտօնէիցն պաշտաման. իսկ ՚ի սրահն արտաքին եդ զպղնձի սեղանն ուր զոհքն եւ պատարագքն մատչէին յօրինակ երկրի. արդ զապացոյցն երկրի եւ զերկրաւոր զոհից սովորութիւն եթող եկեղեցի, հաւանեալ Աստուծոյ որ ասաց. «Ընդ զոհս անասնոց ոչ հաճեցայ ». բայց զներքին խորանսն որ երկնի եւ երկնից երկնի յարացոյցք էին, ըստ առաքելոյ առ եւ ընկալաւ, եւ զիւր սովորութիւնն այսպէս հաստատեաց, զի ըստ սրբութեանն զտաճարս, եդ ՚ի ներքոյ զսեղան քաւութեան զտէրունի մարմնոյն զոհարանն, եւ արտաքոյ զխունկսն եւ զաշտանակս լուսոյ, եւ զընծայարան սեղան տէրունի հացին, որպէս եւ ուսաւ։
       Արդ որպէս զտաճարս եւ սեղանս որ ՚ի սմա՝ ուղղեցաք ըստ երկնից օրինակի եւ նախատիպն գաղափարի, այսպէս եւ զճշմարիտ պատարագիս քահանայագործօղս պատուեալ փառաւորեցաք քահանայական նոցա զգեստուքն, զոր ընկալան ՚ի հրամանէն Աստուծոյ։ Եւ տես զհաստատութիւն օրինակին, քանզի յորժամ արտաքոյ խորանին ՚ի սրահն եւ ՚ի սեղան զոհիցն որ խափանելոց էր՝ պաշտէին, ոչ եթէ այսու զգեստուքս զարդարէին, այլ զայս զգենոյր քահանայապետն Ահարոն եւ որդիք նորա քահանայքն՝ յորժամ ՚ի խորանն խունկ արկանէին, եւ զաշտանակսն լուցանէին, եւ ՚ի սրբութիւն սրբոցն աղօթել մտանէին. քանզի ասաց, ասէ, Աստուած ցՄովսէս, «Եւ արասցես պատմուճանս Ահարոնի եղբօր քում եւ որդւոց իւրոց, որովք քահանայասցին ինձ »։ Եւ այս օրինակ սրբոց պատմուճան, եւ ՚ի վերայ այնորիկ վակաս զուսովքն եւ զլանջ օքն, եւ վտաւակս պճղնաւոր եւ օձիսն գրպանաւ. եւ զինքն բոլորակ ձեւեսցես շուրջանակի. եւ վակասն լիցի ՚ի կապուտակէ եւ յոսկոյ եւ ՚ի կարմրոյ մանելոյ եւ ՚ի բեհեզոյ նիւթելոյ գործ ոստայնի նկարակերպ երկու վակասք ընդ միմեանս յեռեալս, եւ վերջք նոցա մանուածոյս ծաղկեալս, գործ հիւսկէն ». այսպէս, ասէ, լիցի եւ տախտակն դատաստանաց ՚ի զանազան երանգոց, յոր եւ երկոտասան ակունքն ընդ վակասն յեռեալ. իսկ վտաւակն որ է ՚ի վերայ սոցա, ասէ, համակ կապուտակ լիցի, եւ ստորոտն զանգակովք եւ նռնաձեւոք զարդարեալ»։
       Այսպէս եւ ըստ այսմ օրինակի է եւ նորս քահանայից պատմուճանք. զի զգենուն ՚ի ներքոյ զպճղնաւոր պատմուճանն . զի զգենուն ՚ի ներքոյ զպճնաւոր պատմուճանն, եւ ՚ի վերայ նորին արկանեն զվակասն, որ այժմ կոչի առ մեզ ուսանոց, այնպէս ըստ որում հրամայեալ է ՚ի զանազան նիւթոց նկարակերպեալ։ Իսկ զտախտակն դատաստանի ունին միայն քահանայապետք յաջակողմ կախեալ ՚ի վերայ բարձիցն, եւ զվտաւակն պղճնաւոր ՚ի վերայ այնորիկ՝ զոր այժմ կոչեմք նափորտ։ Ուրեմն ապա աստուածադիր է օրէնս Աստուծոյ մեղանչեմք. զի թէ նոքա անբան արեանցն պաշտօնեայք այսքան զգուշութիւն ուսան. իսկ մեզ ամբիծ գառինն որդւոյն Աստուծոյ սպասաւորաց՝ քանիօ՜ն առաւել պարտ է ունել հպատակութիւն մարմնոյ եւ հոգւոյ ՚ի քահանայագործելն։
       Արդ պարտ է գիտել՝ թէ պատմուճանն պճղնաւոր ամենեցուն է ժառանգաւորաց եկեղեցւոյ զգեստ, եւ հոլանի կալն ըստ իշխանական պատուոյ եւ առանց գօտւոյ։ Իսկ սարկաւագացն պատուոյ եւ իշխանութեանն առաւելութեան նշանակ այս է , զի զվակասն միայն ՚ի վերայ ահեակ ուսին արկցէ ՚ի վերայ պճղնաւոր պատմուճանին։
       Իսկ քահանայիցն եւս քան զնոսա գերազանցութիւն, զի երկու ուսովքն զնոյնն բառնայ զքաղց տէրունական լծոյն ապացոյցն, եւ զպճղնաւոր վտաւակն. այսինքն զնափորտն ՚ի վերայ այնորիկ զգենուցու։ Բայց քահանայապետից՝ կրել ընդ վակասին եւ զտախտակն դատաստանաց, որէ ծայրագոյն պատիւն. եւ ոչ միայն զգենուլ զնափորտն վտաւակ պճղնաւոր, այլ առնուլ ՚ի վերայ նորին զպատուական եմիփորոնն խաչիւք զարդարեալ. որովք Քրիստոսի Աստուծոյ յուսոյն մերոյ պատկեր զանձն ցուցանէ. քանզի նա զխաչն փառս իւր անուանեաց. «Այժմ, ասէ, փառաւորեցաւ որդի մարդոյ, եւ Աստուած փառաւորեցաւ ՚ի նմա ». գրէ եւ աւետարանիչն. «Չեւ էր հոգի, քանզի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ»։
       Եւ ընդէ՞ր էր խաչն փառք Քրիստոսի՝ խնդրելի է այսինքն՝ զի ՚ի նմա ետ զմարմին իւր Հօր պատարագ կամաւոր վասն մեղաց մեր, եւ զձեռագիր յանցանաց մարդկան պատառեաց. եւ ազատելովն զմեզ ՚ի դատակնքէ մահուն՝ փառաւորեաց զանուն իւր ՚ի մէջ արեամբ իւր փրկեալ հօտիս, եւ վասն մեր առ ամենայն դասս հրեշտակաց։
       Արդ նորա՝ որպէս փառաւորեցաւ, նստաւ յեկեղեցւոյ մէջ յաթոռ իւր քահանայապետն փոխան ՚ի մէջ այս հօտիս. զոր Քրիստոս ոչ վայրապար՝ այլ մահուամբ ժառանգեաց. վասն այսորիկ եւ զեմիփորոնն զարդարեալ խաչիւքն զգենու, յայտ արարեալ՝ թէ ընդ թագաւորին մերոյ Քրիստոսի եւ ես որ փոխան եմ նորա՝ զհինգ զգայարանս իմ ՚ի խաչ հանի ամենայն ցանկութեանց աշխարհի. եւ կենդանի եմ ես՝ ոչ ինձէն, այլ կենդանի է յիս միայն Քրիստոս։ Եւ զայս մահս իմ որ ընդ նմա՝ ունիմ փառք ինձ, եւ առիթ պատուոյ եւ իշխան ՚ի մէջ հօտիս նորա լինելոյ. վասն այսորիկ եւ յաթոռ նորա նստիմ յաջորդ ՚ի մէջ եկեղեցւոյս. զի եւ ինձ աշխարհ ՚ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի։ Որպէս նա կամաւոր մահուամբ մարմնոյն ժառանգեաց զսա, եւ եղեւ առաջնորդ ՚ի հերկինս, այսծղս եւ ես կամաւ մեռայ ընդ նմա աշխարհիս ըստ հինգ խաչիցս ապացուցի հինգ զգայարանօքս, եւ կեամ միայն մարմնով վասն պտղոյ գործոյ եւ հօտիս առաջնորդելոյ. ապա թէ ոչ՝ կամքս եւ ցանկութիւնս բովանդակ ՚ի խաչ է ելեալ աշխարհիս։ Իսկ եպիմիստկոսն զոր կոչեմք բազպանս, որ է եւ այս քահանայապետական պատւոյն՝ վասն պատրաստ սհասաւորութեան արասցէ. իսկ տախտակն դատաստանի՝ զոր կրէ սա ՚ի վերայ բարձիցն, ըստ որում եւ ՚ի հնումն քահանայապետն ՚ի վերայ լանջացն, զայն տայ մեզ տարացոյց՝թէ որպէս նա երկոտասան ակամբք զերկոտասան նահապետացն անուանս տանէր առաջի Աստուծոյ վասն քաւութեան որդւոցն բարեխօս, այսպէս եւ ես զանուն փրկչին մերոյ Քրիստոսի՝ որ է ՚ի սորին վերայ, տանիմ առաջի Աստուծոյ միջնորդ հաշտութեան. իսկ վակասն լանջացն եւ նափորտն վտաւակն՝ երկրորդ դասուն որ յետ քատանայապետին. եւ զվակասն ուսանոց՝ իմանամք քաղցր լծոյն Քրիստոսի տարացոյց, զոր բարձին ՚ի վերայ պարանոցին իւրեանց, եւ ՚ի գործ պատուիրանին վաստակին անաշխատ. վասն այսորիկ եւ արժանացան առ ՚ի նմանէ զվերակացութիւն եւ զառաջնորդութիւն ժողովրդեան իւրոյ ժառանգել. զի մի միայն ինքեանք, այլ եւ ՚ի սեղանաւորս զարծաթ վարուց իւրեան արկաեալ բազմահատկեցուսցեն։
       Իսկ նափորտ վտաւակն զարքունական պատիւն հռչակէ. այսինքն թէ վասն զի զներքին մարդս բովանդակ ՚ի ներքոյ լծոյ օրինացն Քրիստոսի եդի, վասն այսորիկ արտաքոյ ետ ինձ իշխանութիւն ՚ի տունս իւր եւ յեկեղեցի առաջնորդ լինել ամենեցուն վերակացու, եւ նորին առ սոսա հրամանացն հրեշտակ, որպէս եւ ցուցանէ գօտելոյծ պատմուճանս՝ թէ ոչ եմ ՚ի կարգ ծառայութեան, այլ ՚ի բարեկամացն դաս եւ ՚ի խորհրդականացն Քրիստոսի. եւ ոչ եւս կոչէ զիս ծառայ, այլ բարեկամ. զի ունիմ զօրութիւն իմաստից՝ տանել զբանից նորա զօրութիւն, զոր ինձ աւանդեաց։ Բայց խոնարհ քան զսոսա սարկաւագացն աստիճան , թէպէտ եւ ունին զվտաւակ պատմուճանն եւ զիշխանական՝ այլ թէզանեօք, եւ լվակասն լանջանոց ՚ի վերայ ահեակն ուսի միայն, յայտ արարեալ՝ թէ մեք զլուծ պատուիրանին կարողացաք մի ուսով միայն բառանալ ՚ի նեքին մարդս. վասն այսորիկ եւ իշխանք կարգեցաք պաշտելոյ եւ սպասաւորելոյ, եւ ոչ թէ առաջնորդելոյ. յաղագս այսորիկ եւ թէզանեօքս զձեռս պատրաստ առ ՚ի գործ արարաք, առնուլ զնուէր ժողովրդեանդ եւ տալ Աստուծոյ, եւ զնորա պարգեւն նշանակակ խնկարկութեանն ըստ հրամանի քահանայիցն բաշխել ձեզ. նոյնպէս եւ այլ պաշտօնէիցն դասք՝ որք յետ սոցա կարգեցան, ցուցանեն թէ իշխանք են ոչ տհրապէսք, այլ գործաւորք եւ պաշտօնեայք քահանայապետին եւ քատանայիցն հրամանի. ոմն զդրունսն պահել, այլ ոմն զմոմեղէնսն եւ զջահսն կրել։
       Արդ զայս զգեստուց նիւթ ազգ քրիստոնէից ՚ի զանազան երանգս նիւթոյ փոխեցին. եւ քանզի ՚ի հմումն Աստուած կտաւիս հրամայեաց առնել զպատմուճանսն, Փռանգք անփոփոխ պահեցին զաւանդութիւնս եւ կտաւիս զգենուն. նա եւ խոյր ՚ի գլուխս դնեն, եւ յաղօթելոյ ժամն վերացուցանեն։ Իսկ Հոռոմք առ ՚ի միտս յառեցան՝ թէ յայնժամ մինչ Աստուծ մարմին ոչ էր զգեցեալ եւ ոչ մարդ ծնեալ, ՚ի դէպ էր յանծանելի նիւթոզ զնորա պաշտամանն զգեստ պատշաճել. իսկ ապա այժմ զի Քրիստոս գառն եղեւ եւ անուանեցաւ, վայելուչ է զնոյն պաշտողացս՝ նորին ստեւովն առանց պաճուճանաց զարդարիլ. իսկ վակասն ուսանոց եմիփորոնն եւ այլն ամենայն մի եւ նոյն է հասարակաց ամենեցուն. այսինքն ՚ի զանազան որակութեանց թելոց կատարեալ, ըստ որում եւ զմերս է տեսանել. նոյնպէս եւ զգեստուցն ձեւ եւ կերպարան։
       Արդ որոշի այժմ յեկեղեցի Աստուծոյ քրիստոնէից ժողովուրդ յերիս դասս, ՚ի ժողովուրդն, ՚ի պաշտօնեայսն, եւ ՚ի քահանայսն. եւ նոքին դարձեալ յիւրաքաչիւր դաս զանազանին յերիս աստիճանս. քահանայիցն կարգ՝ յեպիսկոպոսապետս, յեպիսկոպոս եւ քահանայս. քանզի սոքա պատուով մի են , եւ միայն անուամբ եւ աստիճանաւ զանազնին։
       Երկրորդ դաս սարկաւագացն որոշի յերիս աստիճանս, ՚ի սարկաւագս, ՚ի կէս սարկաւագս եւ ՚ի դպիրս։
       Երրորդ դաս ժողովրդեանն՝ ոչ ըստ աստիճանի, այլ միայն հաւատով զանազանին, ՚ի կրօնաւորս, ՚ի սուրբ ժողովուրդս եւ ՚ի հաւատացեալ երախայքն։
       Եւ տեղ կայանի է քահանայական դասուն շուրջ զԱստուծով կալ ՚ի խորանն սուրբ, որպէս զաթոռսն, զսերովբէսն, զքերովբէսն, անընդմիջելի հպաւորութեամբ։ Իսկ սարկաւագացն ընդ մէջ նոցա եւ ՚ի խորանն համարձակ եւ հաղորդել. այսինքն մտանել ՚ի խորանն համարձակ եւ հաղորդել քահանայական խորհրդոցն եւ բերել զնոյն արտաքս եւ մատակարարել ժողովրդեանն ոմն զքարոզութիւնն, ոմն զընթերցումն, ոմն զսաղմոսերգութիւնն։ Իսկ ժողովուրդ լինին առընթեր սոցա եւ ուսանին զասացեալն զանազանաբար հպաւորութեամբ քանզի ՚ի կրօնաւորացն իջանէ ՚ի սուրբսն, եւ ՚ի սրբոցն յերախայսն, եւ առ նոսա նահանջի, որպէս երկնային գիտութիւն առհրեշտակս։ Այսոցիկ երիս դասու ՚ի վերայ կարգելով զգլուխն առաքելոց, Քրիստոս, զՊետրոս՝ յանձն արար զսոսին նմին արածել ըստ զանազան սիրոյն զօրութեանց «Սիմոն, ասէ, սիրե՞ս զիս ». եւ յորժամ խոստովանեցաւ, ապա ասաց՝ թէ «Արածեա զգառինս իմ », այսինքն զհասարակ ժողովուրդնն։ Իսկ երկրորդ պահանջել զհաստատութիւն սիրոյն յաւել, թէ «Արածեա զոչխարս իմ », այսինքն քահանայական պատուովն իշխել գառանցն եւ ընդ նոսին պաշտօնէիցն եւ ժողովրդոց։ Եւ զի՞նչ այլ յայսմանէ ուսուցանէ մեզ աղբիւրն իմաստութեան՝ քան զայս, եթէ ոչ է բաւական այլ իրք պատուիրանի զոք ՚ի մարդկանէ յարածելոյ զհօտն Քրիստոսի յաստիճան հանել, բայց միայն առ նա սիրոյն հաղորդութիւնն։ Քանզի մինչչեւ զայս ճաշակս առեալ է ձեռնադրութեամբ իշխանութեան , դիւրաւ ունի զնա դրժել հակառակամարտն, իսկ ՚ի սմանէ հաղորդեալ՝ զօրանայ ՚ի վերայ մարտին՝ օգնականութեամբն Աստուծոյ։
       Եւ այս ո՞ր սէր է. այն՝ զոր Պօղոս տայ տարացոյց. «Եթէ ունիցիմ, ասէ, զխորհուրդս եւ զգիտութիւնս, եւ ջամբիցեմ զինչս իմ աղքատաց, եւ մատնիցեմ զմարմինս իմ յայրումն, եւ սէր ոչ ունիցիմ, ոչ ինչ օգտիմ»։
       Զսմանէ եւ Յովհաննէս գրէ. «Երկիւղ ոչ գոյ ՚ի սէրն. այլ սէրն կատարեալ ՚ի բաց մերժէ զերկիւղն »։ Յորժամ յայս սիրոյս սահման ժամանեմք աշակերտքս, ապա տէր մեր առեալ զնոյն գրաւական՝ զգառինս իւր տայ մեզ յարածել, եւ կացուցանէ յաստիճանս սարկաւագութեան եւ յիշխանութիւն եկեղեցւոյ իւրոյ։ Իսկ զի սիրոյ սահման եւ չափ ոչ է, այլ օր ըստ օրէ առ բաղձալին զաճելն է բնաւորեալ, յորժամ յայնմ աստիճանէ եւս աճեցուցանէ զսէրն, եւ ազատի առաւելապէս ՚ի մարմնական վայրաքարշութենէ, ապա առեալ տեառնն զաճումն առաւելութեան սիրոյն՝ տայ նմա զպատիւ քահանայութեան, իշխել եւ ոչխարացն պաշտօնօից, եւ առաջնորդել նոքօք հանդերձ գառանցն ժողովրդոց. որոյ յառաջադէնմ նկրտեալ սիրովն՝ որպէս եւ Պետրոսն, եւ ըստ երկուց աստիճանացն անսայթաք ընթացեալ եւ ըստ երկուց աստիճանացն անսայթաք ընթացեալ առ տէրն իւր բաղձանօքն, եւ ՚ի նա ապաստանեալ զգիտութիւն առաւելութեան սիրոյն, լինի արժանի ՚ի ծայրագոյնն ելանել յաստիճան քահանայապետութեան, եւ արածել զխոյսն՝ զդասս քահանայիցն, եւ զոչխարսն՝ զկարգս պաշտօնէիցն, եւ զգառինս՝ զխումբս ժողովրդոցն։ Յետ որոյ լինի համարձակ լսել ՚ի Քրիստոսէ, թէ եկ զկնի իմ ՚ի հայրենի փառսն, եւ ՚ի խոստացեալ աթոռսն։
       Այսպէս ընթացք եւ զանազանութիւն են սիրոյ, եւ այսպէս ըստ իւրաքանչիւրոցն չափոյ որոշեցան ՚ի Քրիստոսէ աստիճանք հովութեան. զորովք ոչ է պարտ զանց առնել, այլ վիճակելոցն՝ ճանաչել եւ առ կամս օրինացն տեառն իւրոյ զգուշաբար բերիլ. քանզի դատաստան կայ ամենայնիս եւ հատուցմունք արդար իրաւամբք։ Եւ կարի անմտութիւն է՝ ՚ի պէտս մարմնոյ հեշտութեան՝ յԱստուած մեղանչե, առ ո՞վ աղօթեսցեն ընդ նորա »։ Ամենայն յանցանք մեղք է, եւ մարմնոյ տկարութիւն առաջի Աստուծոյ եւ ներելի ՚ի նմանէ վասն հարկաւորապէս լինելոյն բնութեանս ախտակիր. իսկ այս ոչ մեղք միայն, այլ եւ զզուանք եւ անիրաւութիւն Աստուծոյ՝ զիւր պատիւն յափշտակել ՚ի նմանէ առանց իւրոյ կամաց, եւ առնուլ զնոյն ոչ ՚ի պէտս փառաց իւրոց, այլ ՚ի մեր. որք կաէաք եւ առանց այնր զհարկաւոր կեանս կատարել. եւ այս յանդըգնութիւն ծնանի յարհամարհութիւն նորա։
       Ո՜վ թշուառութեանս, եւ եբարձ յուշոյ մտաց մերոց բանսարկուն զԻսրայելի ապացոյցն լինել զանազանապէս. որպէս եւ գրէ առաքեալ, «Այն օրինակաւ լինէր առ նոսա, եւ գրեցաւ ՚ի մեր վարդապետութիւն »։ Զի ո՞ այլ տուաւ բերանոյ երկրի նոր սքանչելեօք կերակուր, եթէ ոչ ինքնայօժար կամօք խնդրողքն զպատիւ եւ զիշխանութիւն եւ զաստիճան քահանայութեան, զտունն Կորխայ ասեմ, զԴադարանայ եւ զԱբրիոնի. որոց եւ բուրվառքն պահեցան յիշատակ չարեացն ՚ի մէջ Իսրայելի։
       Ո՞ այլ զտապանակն Աստուծոյ արար գերի այլազգեացն, թէ ոչ քահանայիցն առ ՚ի միս կաթսայի արհամարութիւն. քանիօ՞ն մերս առաւել՝ առ Հոգւոյն սրբոյ շնորհս վայրապար ծախումն։ Ո՞ւմ այլ ումեք մեղք էր, որ ոչ քաւեցաւ զոհիւք եւ պատարագօք, բայց թէ քահանայիցն. «մեղք տանն Հեղեայ , ասաց Աստուած, ոչ քաւեսցի զոհիւք եւ պատարագօք, բայց թէ քահանայիցն. «Մեղք տանն Հեղեայ։ Ապա, եղբարք, զտեառն առ մեզ զերկայնամտութիւնն փրկութիւն համարեսցուք, եւ ճողոպրել միշտ յանաչառ ատենէն զգուշասցուք։