Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԱՍԷՐ երբեմն երանելին Յոբ՝ տագնապեալ ՚ի վշտացն ցաւեցուցանելոյ եւ ՚ի բարեկամացն զիւրն իրաւունս արդարութեան զընկենլոյ. «Նստարուք, եղբարք, եւ մի՛ ինչ լիցի անիրաւութիւն. դատաստան արդար դատեցարուք ՚ի միջի ձերում ». կոչեմ եւ ես հաւասար նմին զեղբարս իմ դատաստանաւ ուղղել զիրաւունս Աստուծոյ մերոյ, մինչչեւ եմք մատնեալ ՚ի նորին ատեանն անաչառ։ Դատեսցուք դատեսցուք, դատաւորք օրինացն, արդար դատաստան. նստցուք խոնարհութեամբ յ խնդրել զվրէժն Աստուծոյ, եւ մի՛ ինչ լիցի ՚ի մէջ ձեր անիրաւութիւն։ Ունի՞ իշխանութիւն ծառայ թագաւորին եւ պաշտօնեայ՝ փոխանակ հօրն ՚ի գործն արքունի յետ մահու զոք յիշխանական պատիւն իւր հանել. է՞ կարելի նմա զքաղաքն արքունի ՚ի ժառանգութիւն որդւոցն գրել. համարձակելի՞ է առանց փորձելոյ արքային զեղբայր իւր ՚ի տէրունական աթոռն կարգել. ո՞չ ապաքէն զայս գործելով յինքն սեպհականէ զհաւատացեալ գործն. եւ է այնուհետեւ ոչ ծառայ արքային եւ պաշտպան , այլ հակառակամարտ նմին ինքն իշխան. հարկ է այնուհետեւ թագաւորին մարտակից նմին ելանել որպէս թշնամւոյ. թշնամի ոչ վայրապար, այլ չար առաւել, զի ՚ի տանէ բուսաւ եւ ոչ յարտաքնոցն. զերախտիսն զլացեալ՝ զտէրն անգոսնեաց, եւ զտէրունական պատիւն յինքն գրաւեաց։ Բաւական է ընթացք օրինակիս ցուցակ խորհրդոյս. ընդէ՞ր ոչ յարմարէք զյարացոյցս ընդ ճշմարտութեանն։ Ծառայք եմք Քրիստոսի եւ պաշտօնեայք նորոց կտակարանացս, հազարապետք տէրունի խորհրդոցն եւ զօրացն, եւ ոչ տեարք. ո՞յր աղագաւ համարձակիմք յաջորդել զոք փոխանակ մեր առանց հրամանի նորին ընտրութեանն։ Եւ նա որո՞վք ընտրէ, ասիցես. այնոքիւք որք վեհագոյն քո պատիւ ընկալան. քեզ բնաւ ոչ տուաւ այդ իշխանութիւն, զտէրունիսդ որպէս զանձին քո ունել. այլ զի՞նչ. հարիւրապետ կարգէ հազարապետն, եւ հազարապետ դուքսն, իսկ դուքս արքայն։ Տուք տեղի ճշմարտութեանն՝ հաւանական յարացուցիւս. եղիցի գոնէ օրէնք մեր որպէս զմարմնաւորացն, որք յեւս բարձր եւ անօսր գործ վերացաք. ժառանգեցուսցէ զքահանայ ժողովրդեանն փոխանակ քո՝ զոր եպիսկոպոսն ընտրէ եւ մի՛ զոր դու։
       Չէ քո՝ Քրիստոսի արեամբ գնեալ ժողովուրդդ. մի՛ տար որդւոցն յետ մահու. ապա թէ ոչ, առ դատաւորն գնացեալ ամաչես, որպէս արծեմ. իսկ զեպիսկոպութիւնն եպիսկոպոսապետն . եւ մի՛ երագեր զօծումն ընտանւոյն. Քրիստոսի է աթոռն ՚ի պաշտօն քեզ հաւատացեալ, եւ ոչ հայրենիս տուեալ. եւ զարքեպիսկոպոսութիւնն Քրիստոս եւ նորին ընտրութիւնն, եւ ոչ մարդկային ակնառութիւնն։ Զի կարասցուք այսպիսի ընտրութեամբ զօրավարացս՝ մարտիկքս օրինօք մարտնչել, որպէս հրաման ընկալաք. զի կարասցուք զանձինս սուրբ պահել յօտարացն մեղաց, միմեանց վահանակիցք լիցուք սպառազէնքս եւ մի՛ կործանիչք. միմեանց մարտակիցք եւ մի՛ ընթադրիչք. չէ այդ օրէն ճակատեալ զօրացն զիւր զինակիցն սպանանել, այլ ճակատամարտին ախոյեան յառնել։ Ոչ է այդ օրէն քրիստոնէից, զեղբայրն կործանել, այլ ընդ սատանայի զօրսն համագումար մարտնչել. զի՞նչ այլ այսպիսի չար եւ ողորմելի կործանումն, զի ստիպիմ կործանիլ ոչ յիմ մեղացն՝ այլ յօտարացն. ոչ յիմ ախտէն թշուառացեալ, այլ յեղբօրն։ Այս ո՞րպէս. Պօղոս նախահոգակ հոգւովն մեզ ուսուցանէ. «Ձեռս վաղվաղակի յուրուք վերայ մի՛ դնիցես, եւ մի՛ կցորդ լինիցիս մեղացն օտարաց »։ Տեսանե՞ս, զի որ ստիպես զիս ՚ի վաղվաղել ձեռնադրութիւնս, ձգես ՚ի գուբ օտար մեղաց եւ ոչ յիմ. զիա՞րդ. քանզի ոչ փորձ ուսեալ զեղբայրն, օրինացն տեղեկութեան եւ անձին մաքրութեան, այլ տամ շուտափոյթ կամօք նմին զպատիւն, կցորդիմ առ ՚ի նմանէ մեղացն գործելոց. զի յինէն առ զիշխանութիւն պատարագելոյ, զմեղս թողլոյ, մկրտելոյ, հովուելոյ . թէ առ այսոսիկ անարժանութեամբ եւ հեղգութեամբ գնայ, ո՞չ ապաքէն ես կցորդ եմ մեղացն որ հաւատացի անփորձ անձին զգործն Աստուծոյ. իբրեւ զչար մատակարար արքունի գանձուցն դատապարտիմ։ Եւ ո՞ է որ զայս ստիպէ մեզ առնել. օրէնք ժառանգաւորութեանն, ունել զվիճակս հոգեւորական պատուոյ. զի յայսմ մոլորութենէ զզուի ճշմարտութիւնն. հայրենիսն իմ է, ասէ, աթոռն եւ եկեղեցին, զի մի՛ օտարաց լիցի ՚ի կերակուր։ Ո՜վ անմտութեանս. եւ դու կամ այն օտարն կարծէք վայրապար զայդ ուտել կերակուր . ո՞չ գիտէք թէ դատաւոր ունիմք որ դատելոց է խոյ առ խոյ եւ ոչխար առ ոչխար, ըստ որում ասէր առ քահանայս Իսրայելի Ամովս, ոյք ուտէին եւ ոչ փոյթ առնէին բեկման ժողովրդեանն եւ հոգային։ Նոյն արդար իրաւունքն կայ մնայ եւ մեզ. «Որում շատ տուաւ, ասէ, շատ խնդրեսցի ՚ի նմանէ ». եւ այսմ ոչ հաւատաս վասն սնոտի կենացս յուսոյ, անձամբ զանձն ՚ի յաւիտենական պատիժն ձգես։
       Պարտ է հաւատալ թէ կայ Աստուած, կայ եւ նորա արդար իրաւունք դատաստանի, եւ ոչ այսպէս անձնիշխան կամօք արտաքոյ օրինացն յանհոգս արշաւել, այլ տալ զԱստուծոյն Աստուծոյ, եւ ոչ զնորայն իբր զմեր սեպհական ունելովն պանծալ։
       Զի՞նչ կամ ո՞ր բան բերէ զմեր կործանմունքս որ յայսմ մասնէ յանցանացս գտաւ, կամ զիա՞րդ թուի, կամ ո՞րպէս ՚ի ճշմարտութիւն բանիցս քանակէ, կամ ե՞րբ կարօղ է տանել ականջ լսողի, կամ զիա՞րդ ժպրհիմ պատմութեամբս զխիղճ մտաց տկարաց զայրացուցանել։ Լաւ էր ինձ զլուռ լինելն համարիլ իմաստութիւն, քան այսպէս զվտանգ ժամանակիս ծննդոցս խայտառակել. է՞ր վասն. քանզի օգտի եւ ոչ ոք, ունկնդիր բանիցս ոչ բնաւ, ապաշաւ զղջման ոչ ումեք. ծանրացուցաք առ հասարակ զսիրտս՝ զնանրութիւն խնդրել. ոչ բնաւ կամեցաք զսքանչելի սրբոցն Աստուծոյ ճանաչել զշաւիղս, յանդիմանելով զմիմեանս որպէս զանմիտ՝ զատելութիւն յաւելումք։ Բայց մի՛ դանդաղեսցի բանս. որ սերմանէրն ոչ միայն յերկիրն բարի, այլ եւ ՚ի վերայ փշոցն ուսոյց զմեզ սերմանել. իբրեւ փշովք արդարեւ աշխարհական հոգովք եւ պատրանօք մեծութեան զառեալ շնորհս ՚ի Հոգւոյն հեղձուցեալ՝ արարաք անպտուղ. գնելոյ եւ վաճառելոյ եղեւ եկեղեցիս կրպակ՝ ձրի շնորհաց սուրբ Հոգւոյն. չիք ուսումն ՚ի սա եւ ոչ վարդապետութիւն, որպէս լսեմք թէ առնէին առաջինքն, եւ ոչ բնաւ գիտեն զայս գործ ինքեանց առաջնորդք հարկաւոր։ Ոչ ոք գայ յառաջ ՚ի պատիւ վասն Քրիստոսի, եւ ոչ պատուի յումեքէ իբր զնորին պաշտօնեայ. կորեաք ՚ի խորխորատն պատրանաց, ընկղմեցաք, ալիք մոլորութեան ՚ի վեր քան զգլուխ ղեկավարաց եկեղեցւոյ նաւի բարձրացաւ. որպէս ՚ի խաւարէ ՚ի լոյս այնպէս յառնեմք ՚ի մեր անհարթութենէս յայլ ազգաց քրիստոնէից բարեկարգութիւնս։ Յամենայն տեղիս նոցա եկեղեցիք վիճակաւ տուեալ եպիսկոպոսաց ժառանգութեամբ, պաշտօնեայլ ընդ ձեռամբ նորին, ժողովուրդքն ընդ նոքօք, եւ այսպէս որչափ կարող են ՚ի վերջինս ժամանակ զանունն Քրիստոսի մեծացուցանեն. եւ մեզ բնաւ եւ ոչ ուրեք եպիսկոպոսարան կամ աթոռ, եւ հասք ժողովրդոց կապէնք պոռնկութեան հովուացն ՚ի ձեռս եհթանոսացն տւեալ։ Ասեմ յանուանէ, զի մի՛ թուեցայց վայրապար շաղակրատել. ՚ի Բաբելոն Նեստորի աղանդովն քրիստոնեայքն, ՚ի Սմրղանդ Հոռոմոց հաւատովն, յԵգիպտոս, յԱրաբիա, ՚ի Դամասկոս հռչակաւոր եկեղեցիք եւ բազմութիւն ժողովրդոցն ընդ ձեռամբ անօրինացն ազատութեամբ պաշտեն զհոգեւորն պաշտօն. եւ մեք ՚ի ձեռն անմիտ առաջնորդաց օր ըստ օրէ ՚ի ստրկութիւն հարկացս սուզիմք, եւ զղջումն ոչ բնաւ, կամ հնարք ելից, եւ չարաց փառամոլացն կարճումն։ Ո՞ր յիմար է որ ոչ նախանձի, ո՞ր արբեալ է որ ոչ զչարի, ո՞ր խելագար է որ ՚ի վերայ թշուառութեանս վտակօքարտասուաց տաղտապի. ընդ միով ձեռամբ մի քրիստոնէից եկեղեցի, մին ազատ եւ միւսն ծառայ. նա ՚ի խաղաղութեան եւ սա ՚ի խռովութեան . նա յեկեղեցին նստեալ զժողովուրդն հովուէ, եւ սա յաշխարհն շրջեալ՝ զշնորհսն վաճառէ եւ հարկս գանձուց իշխանաց ժողովէ. Հոռոմք առաջին քան զմեզ եւ ազատ, եւ Ասորիք յետին եւ ազատ. եւ ստրուկ սեպհական Քրիստոսի ՚ի ձեռն մեր միայն։ Ուստի՞ այս չարիք. ո՞ անիրաւութեանս արմատ՝ եթէ ոչ մերն տմարդութիւն, զի ոչ անաչառ իրաւամբք, այլ աչառանօք կաշառացն ընտրեմք զհովիւսն, որք լինին վրէժխնդիրք իւրեանց զրկանաց եւ ոչ Քրիստոսի օրինացն. տան զանձինս հարկաց, զի ոչ զգործն Աստուծոյ , այլ զիւր զախտսն մեծարէ. Քրիստոս ասաց, բարեկամս արարէք ՚ի մամոնայէ վասն երկնաւորացն, մեք երկնային շնորհացն ընտանենամք վասն մամոնային. եղբարք, յորժամ այն նուազի՝ զի՞նչ լինիցիմք. ո՞ր յարկ ընկալեալ հանգուցանեն զմեր աշխատութիւնն յետ մահու. վա՜յ ինձ. որպէս թուի ՚ի կարծիս ձգեցաք զհանդերձեալ կենացն յոյս, վասն այնորիկ անխտիր աստէն մեղանչեմք. «Կերիցուք արբցուք, քանզի վաղիւ մեռանիմք »։ Մի՛ խաբիք, աղաղակէ առաքեալ, ապականեն զբարս քաղցունս բանք չարք։ Զոր սերմանէ ոք՝ զնոյն եւ հնձեսցէ. եթէ ՚ի մարմին՝ զապականութիւն, եւ թէ ՚ի հոգի՝ զկեանս յաւիտենից ». ապա ընդէ՞ր սերմանեմք ՚ի մարմին այսքան նախահոգութեամբս դաստիարակեալք, եւ սերմն չար քան զմարմնոյ հեշտութիւն։ «Որ պոռնկի, ասէ, յիւր մարմինն մեղանչէ ». կարօղ է դարձեալ զոր յիւր մարմինն մեղաւ՝ իւրոյ մարմնոյն ճգնութեամբն վերստին բժշկել. ըստ որում արարկորնթացի պոռնկեալն, վասն որոյ գրեաց զայս Պօղոս. իսկ որ յԱստուած մեղանչէ եւ յօրէնս նորա, ո՞վ է որ աղօթեսցէ վասն նորա. «Մեղք տանն Հեղեայ, ասէ, ոչ քաւեսցի զոհիւք եւ պատարագօք ». այսինքն զի զօրէնսն խրամատեցին ինքնիշխանութեամբ առնլով միս ՚ի կաթսայէն. բայց մեղքն Դաւթի սպանութիւնն եւ պոռնկութիւն՝ վաղվաղակի քաւեցաւ. եւ թէ ո՛րպէս՝ ասելի է. որ շնայ կամ զրկէ՝ զմարմինն հեշտացոյց արտաքոյ օրինացն եւ զեղբայրն տրտմեցոյց. նա որ շնացաւ՝ յորժամ զղջանայ եւ տառապեցուցանէ առաջի Աստուծոյ զայն մարմինն որ հեշտացաւ, մարդասիրութիւնն Աստուծոյ ներէ նմա եւ թողու. եւ այն որ զրկեաց՝ յորժամ զԶաքէոսին զմտաւ ածէ, եւ դարձուցանէ ՚ի վերայ զրկելոյն զինչս իւր՝ խնդրեալ ներումն, ընդ նորա ներելն եւ Աստուած ներէ յանցանացն. եւ արարին սոքա այսպէս պտուղ արժանի ապաշխարութեան։ Բայց որ զցանգ օրինացն Աստուծոյ՝ զոր արկին առաջին սուրբքն պարիսպ շուրջ զսուրբ զեկեղեցեաւ՝ վասն իւրոյ ախտին քակէ, ոչ իւր միայն եբաց զճանապարհ յանցանացն, այլ եւ բազմաց որ գան զկնի նորա, որոց համարձակելի արար զմուտ մեղացն իւր առաջնորդութեամբն, զիա՞րդ քաւի մեղք այնպիսւոյն զոհիւք եւ պատարագօք. բայց թէ զնոյն ցանգ զոր պատառեաց եւ կոխեաց՝ վերստին կալեալ պարսպէ . որպէս եւ պոռնիկն որ ճգնեցաւ, եւ զրկողն որ ողորմեցաւ, ըստ մեղացն արարեալ զապաշխարութիւն , այսպէս եւ սմա ըստ յանցանացն պիտոյ է ապաշխարութիւն, զպատառեալ օրէնսն դարձեալ կարկատել եւ կնքել։ Արդ մեղաք մեք եւ հարքն մեր ոչ ՚ի մարմինս մեր՝ որ զղջմամբն քաւի, այլ յօրէնս Աստուծոյ, որպէս եւ տունն Հեղեայ, յանցանք՝ որ ոչ զոհիւք եւ պատարագօք քաւի. վասն այնորիկ հաճեցաւ Աստուած որպէս առ նոքօք զտապանակն, եւ առ մեզ յեկեղեցիս մեր մատնել յայլազգիս եւ ՚ի տունն Դագոնայ. սակայն մերս չարիք այսու գերազանցեաց քան զնոցայն, զի նոքա յետ մեծամեծ կործանմանն վաղվաղակի զղջացան եւ աղաղակեցին առ Աստուած, սակս որոյ եւ յաջորդեաց զառաջնորդութիւնն վրէժխնդիրն Աստուծոյ Սամուէլ. իսկ մեզ զղջումն յայսքան ընդերկարութիւն ժամանակացս եւ ամացս ոչ բնաւ, այլ օր ըստ օրէ ՚ի չարն նկրտիմք։ Չար ասեմ ոչ զմարմնոյս մեղս որ ներելի է, այլ զքակտումն օրինացն՝ որ առանց ներողութեան ցուցաւ, եւ բարձաւ ամենեւին քննութիւն կամ բարւոյն առաջարկութիւն, այլ միայն այլոց ազգաց նստիմք դատաւորք։ Վրէժխնդիր հաւատոյս եւ ազգիս նա անուանի ՚ի մէջ մեր եւ գովի յամենեցունց, որ զՀոռոմոց ազգն եւ զՓրանգացն նախատէ. իսկ որ զմերս՝ իբրեւ զթերահաւատ համարին եւ առ ոտն հարեալ այպանեն։ Ո՜վ անմտութեանն. եւ ոչ զուղիղն քննելոյ եւ ըստ այսմ մասին տան տեղի։ Եղբարք, ընդէ՞ր խցեալ զականջս ոչ լսել զձայն թովչի, եւ ոչ առնուլ դեղ ՚ի դեղատուէ իմաստնոյ։ Վասն այսր խորհրդոյ զձեզ հարցից, տուք ինձ պատասխանի. ո՞ր ըստ ճշմարիտ գթոյ անւոանի որդեսէր հայր, այն որ միշտ զիւր որդին ընդ երեսն գովէ, թէ այն որ զբարեօքն որ ՚ի նմա կայ զանց արարեալ, զմասունս չարին ՚ի մէջ բերէ եւ խրատէ ուղիղ զայլս ՚ի մանկանց օրինակ առնլով. եւ թէպէտ եւ դժուարի մանուկն, ոչ քննէ հայրն, զօգուտ նմին խորհելով։ Ո՞չ ապաքէն յորժամ գովէ հայրն զորդին, բարի եւ ուղիղ անուանելով զնա՝ երկուս չարիս մեծամեծս ՚ի նմա բուսուցանէ. առաջին զհպարտութիւն, եւ յետ այնր զի ոչ հանէ զչարն զոր ունի, հօրն բանի հաւանեալ որ բարի նմին վկայեաց լինել. իսկ որ յանդիմանէ՝ հաւանի ասացելոցն. «Յանդիմանելով յանդիմանեսցես զեղբայր քո, եւ ոչ առցես վասն նորա մեղս »։ Արդ ո՞չ ապաքէն անմտութիւն է ամենեւին հօր եւ առաջնորդի հոգւոց՝ զիւր ազգն գովել եւ զօտարն յանդիմանել։ Նախ՝ զի ոչ կարգեաց զիս Աստուած նմին վերակացու եւ ուսուցիչ, եւ ես յորժամ ըստ իմ չափն ելանեմ անմտութիւն է. երկրորդ՝ զի թշնամութեան ախտս ՚ի մէջ ածէ , յորժամ ես զՀոռոմն բամբասեմ, թէ եւ ուղիղ ասեմ. թշնամութեամբ ախտին տայ զխրատն, եւ ընդունի եւ տայ բանիցն ՚ի յանձն տեղի, եւ լինի ՚ի նանիր իմ աշխատութիւնն եւ խրատն գայթակղութիւն. պարտ էր նախ առաջին զթշնամութիւնն բժշկել, եւ ապա սիրով եւ աղեկիզութեամբ խրատել, եւ թէ այնուհետեւ տայր բանիցն տեղի։ Երրորդ՝ զի յորժամ խրատեմ, զիս եւ զիմս ազգ, ասէ, նախ ուղղել, եւ ապա առ ինքն ձեռն ձգել. ապա ուրեմն սնոտի եւ ունայն է զայլ ազգ խրատել մեզ. զի որովհետեւ հակառակութիւնս ՚ի մէջ է, թշնամութեանն տան եւ ոչ սիրոյ, բամբասանք համարին եւ ոչ խրատ։
       Մանաւանդ զի եւ որք խօսեալ են առ նոսա այսպիսի օրինակաւ՝ տեսանեմք զգրութիւնս. ո՞չ ապաքէն յորժամ խրատեմ զայլ ազգս, ասէ ցիս տէրն իմ. կեղծաւոր , նախ ՚ի քում ականէդ՝ այսինքն ՚ի ժողովրդենէդ հա՛ն զգերանդ. յայտ է ամենայն իրօք թէ անօգուտ եւ աւելորդ է մեզ խրատել կամ ջանալ ուղղել զայլ ազգ եւ կամ ՚ի պէտս այսորիկ գրութիւնս առնել. մանաւանդ զի եւ բամբասանք ելանէ յանդիմանութիւնն, եւ ասողին ՚ի դատապարտութիւն. իսկ յորժամ առ մեզ պահեմք զխրատս եւ զսաստս, ՚ի ներքոյ օրինացն նահանջիմք որ ասէ. «Դէտ կացուցի զքեզ որդի մարդոյ զգուշացուցանել զնա յինէն ». եւ դարձեալ, «Վա՜յ է ինձ թէ ոչ աւետարանեմ. եթէ կամաւ զայն առնեմ՝ վարձք են ինձ , եւ եթէ ակամայ՝ տնտեսութիւն յանձն է ինձ »։ Իսկ զաւետարանութիւնս եւ զգուշութիւնս գովութեան ազգիս առնել եւ ոչ պարսաւանք եւ յանդիմանութիւն ո՞ր մարգարէ կամ առաքեալ խրատէ զմեզ առ այս։ Եսայի՞, որ զիշխանս ազգին իւրոյ իշխանք Սոդոմացւոց կոչեաց, եւ զժողովուրդն Գոմորացիք. թէ Դաւիթ՝ որ ազգ չար եւ դառնացող զնոսա անուանեաց. թէ Մովսէս՝ որ խորհրդակորոյս եւ թիւր. թէ Եզեկիէլ՝ որ զՍոդոմ արդարացուցեալ ասէր Իսրայելի. «Առ չարեօք քո, ասէ, արդարացաւ քոյրն քո Սոդոմ ». նա եւ բոլոր գունդ մարգարէիցն այսպէս գնացին։ Երկնչիմ եւ ՚ի սուտ մարգարէից շաւղացն որք զխաղաղութիւն մարգարէանային Իսրայելի, եւ ոչ գոյր խաղաղութիւն. եւ յեղջերացն Սեդեկիայ որով հարկանէր ընդ այլազգեացն եւ զջատագովն ճշմարտութեան զՄիքիաս։ Տէր մեր թէ գովող էր լեալ Իսրայելի՝ ե՞րբ էր խաչեալ. եւ նա ո՞չ զբարի ասողսն մարդկան սուտ մարգարէից հարցն համեմատեաց. եւ ամենեւին օտար է ՚ի ճշմարտութեանն շաւղաց՝ առաջնորդի գովել զազգ իւր եւ զժողովուրդ. իսկ զօտարսն ՚ի պէտս նոցա իրաւացի , որպէս զի ՚ի նախանձ բարւոյ զսոսա շարժեսցէ, որպէս եւ արար զայս Քրիստոս, զՏիւրոս եւ զՍիդոն առ ՚ի կշտամբանս քաղաքացն՝ զորս ոչ կարաց մեծամեծ գործովքն ուղղել։
       Ապա մի՛ ոք հարկեցուսցէ զմեզ զարտուղի ՚ի հայրենի շաւղացն գնալ, որպէս երբեմն ժողովուրդն Իսրայելի զմարգարէսն՝ խաղաղութիւն ասեն մեզ մարգարէացիք։ Այսպէս ասեն եւ այժմ բազումք. զքո ազգս գովեա եւ զօտարն բամբասեա. եթէ բամբասող եմ, եւ զօտարն եւ զիմս բամբասելովս մեղանչեմ. ապա թէ յանդիմանութեամբս ջան իմ ուղղութեան է, յորժամ զիմս տիրապէս ուղղեմ՝ ապա հարկաւոր է ինձ նոցին քարոզ լինել. իսկ ձերդ խնդիրք այնպէս է՝ զոր օրինակ թէ ասէ մանուկ ցհայրն, միշտ գովեա զիս, եւ զայսլ յանդիմանեա եւ խրատեա. իսկ նա անմտութեան մանկանն համարի զխնդիրսն , որպէս եւ ցուցանէ կանխաւ օրինակն։
       Արդ յորժամ գովեմ զազգս որպէս հրամայէք, ճշմարիտ լինել սոցին վկայեմ. իսկ յորժամ աշակերտքն ՚ի վարդապետէն ՚ի թիւրն վկայութիւն առնուն, ե՞րբ բնաւ զուղղելն ախորժեն. մանաւանդ եւ հպարտանան։ Այլ, ասեն, մի՛ զմեզ յանդիմանելովս՝ զայլ ազգս գովեր. եւ ապա ո՞րպէս լինի յանդիմանութիւնս հաւանական, թէ ոչ ակներեւ օրինակօքն կսկծեցուցուք. բայց ՚ի նոսա այլ բազմապատիկ չարիք ասեն գոյ, յորմէ մեք սուրբ եմք. բարւոք թէ ես։ Եւ ես ե՞րբ զչարիսն ՚ի մէջ առեալ՝ այնմ ասեմ նմանիլ, կամ ե՞րբ կարգեցայ նոցին չարեացն քննիչ. զբարիսն զորս ունին դնեմ առաջի, զայս ընկալեալ գովեսցուք եւ օգտեսցուք. զմեղս նոցա թէ զօր հանապազ բամբասեմք, զի՞նչ մեզ առաւելութիւն կամ նոցին օգուտ . իսկ ՚ի մերս բամբասելոյ եւ յանդիմանելոյ բազում օգուտ. նախ զի անաչառ լիցուք ՚ի յուսուցանելս եւ մի՛ մարդահաճոյ դատիցիմք յԱստուծոյ. երկրորդ՝ զի որ իմաստութեան են վիճակեալ, ոչ համարի զիս յանդիմանելովս եւ յուղղութիւն ջանալովս՝ իմում ազգիս թշնամի, այլ բժիշկ վիրացն, քննիչ եւ յառողջութիւնն փութացող. զի թէ յոգնապատիւ էաք ըստ մարմնոյ եւ ոհգւոյ քան զամենայն ազգս, հաւանաբար գիտէ իմաստունն թէ իմ կամ էր զի եւ ես ընդ նոսա լինէի։ Երրորդ՝ զի թէ գովեմ, ապա ոչ եմ դէտ եւ զգուշացուցիչ , այլ գովող եւ պատուիչ. եւ յետ այնորիկ ո՞րպէս կարելի զգուշանալ՝ յորժամ ոչ ազդի սոցա։ Չորրորդ՝ զի զիմ ազգս գովելով եւ զայլս բամբասելով՝ անձնահաճութեան տամ կարծիս եւ ամբարտաւանութեան. ոչ բնաւ խոնարհին օգտիլ յորոց առ նոսա բարեպաշտուեթանց։ Հինգերորդ՝ զի զսոսա բամբասելով եւ նախատելով, յանդիմանիչ անուանիմ եւ ուսուցիչ. իսկ զնոսա՝ դատարկաբան եւ բամբասող, ընդ որոց համարս պահանջիմ տալ առաջի դատաւորին Քրիստոսի։ Վեցերորդ՝ զի թէ զոր առ նոսա բարին յաչաղեմ, եւ զմերս չար պատրուակեմ, Եսայի բարբառով վային հարկանէ զդէմս իմ. «Վա՜յ որ ասէ զչարն բարի եւ զբարին չար, որ դնէ զխաւարն լոյս եւ զլոյսն խաւար »։ Եօթներորդ՝ զի թէ յանդիմանութիւնս թիւր է մեզ, կամ ՚ի նոսա զչարն եմ գովել զոր ունին եւ ոչ զբարին , որպէս զվաճառական որ խառնէ զջուրն ընդ գինին դատիմ. ապա թէ մեր յանդիմանութիւնս ուղիղ է, եւ զնոցա ուղղութիւնն ցուցեալ եմ ոչ վայրապար, այլ մեզ առ բարին զարթուցիչ, որ զմեզ առ ՚ի սոյն մեղադրէ՝ յայտ է թէ զազատութիւնս զոր ունիմք ՚ի Քրիստոս՝ ծառայ ջանայ առնել ախտին իւրոյ. որում ոչ բնաւ անսամք եւ ոչ ժամանակ մի, ունելով առ ՚ի սոյն զերջանիկն Պօղոս ապացոյց. այլ ասացաք զօրէնս Աստուծոյ, հաստատեցաք եւ վկայութեամբ այլոց ազգաց, որք ունին զնոյն այսօր եւ կատարեն առաջի մեր. ունիմք վկայ մեր ՚ի սոյն յանցանացն զխիղճ մտաց իւրաքանչիւրոցս. թէ անգոսնի այս ՚ի մէնջ եւ յառաջնորդաց մերոց, յերկուց եւ յերից վկայից հաստատեալ դատապարտիմք. այսինքն յօտարացն եւ ՚ի մերայնոցն վկայ լինելոցս եւ ՚ի խղճէ մտաց իւրաքանչիւրոցս. եւ այնուհետեւ չիք պատճառ վասն մեղացս մերոց, որպէս ասաց ուրեմն Քրիստոս։
       Ապա եղբարք, զարթիցուք զգաստասցուք մինչ դեռ ունիմք զժամանակս ընդունելի եւ զօրս փրկութեան, եւ մի՛ զկեանս յայլոց դատելն ծախելով անօգուտ՝ զմեր դատաստանն չափով նորին անաչառն թողցուք յատենի չափել. «Որով չափով, ասէ, չափէք, չափեսցի ձեզ »։ Այլ դատեսցուք զանձինս՝ որք ոչ կարգեցաք այլոց դատաւոր կամ ուսուցիչ. իսկ որք յայս վերացան աստիճան, յետ զանձն դատելոյ ձգտեցուսցուք զքննութիւնս ՚ի տոհմս մեր եւ յազգս, եւ մի՛ յօտարս. այլ ՚ի սոսա զորս եւ դատելովն օգտեցուցանել կարեմք. եւ քննեալ ծանիցուք զայսքան բիւրապատիկ արհամարհութիւն օրինացս, զորս գտաք եւ գտանեմք, եւ երբէք յուղղիլն ոչ ջանամք . է՞ր վասն. զի միշտ զմեզ գովեմք առանց զգործսն կշռելոյ, անխրատ մնացեալ յառաքելոյ որ ասէ. «Զգործս իւր կշռեսցէ իւրաքանչիւր ոք ». եւ ապա զի՞նչ. «անձին իւրում տացէ պարծանս եւ մի՛ առ ընկերաւն »։ Ո՜րքան գտանիմք աղետից արժանի, որք առանց զգործս կշռելոյ պարծիմք ՚ի վերայ ընկերացն. եւ թէ կշռեցաք, ե՞րբ տեսաք զմերն քան զնոցայն գերազանց. որք զօրէնս կոխեցաք՝ զորս նոքա պահեն այսօր հաստատուն. որք ըստ մեղաց մերոց տարագրեցաք ՚ի հայրենի աշխարհէն՝ յորս նոքա վայելեն . որք նախ զհայրապետութիւնն եւ ապա զամենայն եկեղեցիս գրաւեցաք ընդ ժառանգութեամբ, յորս նոքա վիճակաւ ըատրութեանն կարգին. որք բարձաք զայցելութիւնն եպիսկոպոսաց ՚ի ժողովրդոց, որոց նոքա արդ եւս հովուեն. որք ստերիւրեալ զսէրն Աստուծոյ ընդ երկիւղիւ գրաւեալ յեկեղեցւոյ սրբոյ արտաքս ելաք, ՚ի յորս նոքա աղօթեն. որք փակեցաք զգիտութիւնն յուսոյ եւ սիրոյն Աստուծոյ ժողովրդոց, զորս նոքա փեռեկեն. որք բարձաք զորոշմունս աստիճանաց յեկեղեցւոյ, որովք նոքա միշտ պարեն. որք լուծաք զսքեմ օրհնութեանն կրօնաւորութեանս կարգի, որով նոքա միշտ կնքեն. որք բաժանեցաք ՚ի հաւասարութենէն տօնից, որովք նոքա կցորդին. որք արհամարհեցաք զբարեձեւութիւնն եկեղեցական զգեստուց, որովք նոքա ՚ի փառս Աստուծոյ զարդարին. որք խտրեցաք զարարածս Աստուծոյ հրէաբար, զորս նոքա աղօթիւքն սրբեն։
       Այս ամենայն առ օրէնս Աստուծոյ է մեղանչականութիւն, եւ ոչ ՚ի մարմինս մեր կամ յանձինս. հասարակաց ազգիս մեղք, եւ ումեմն վասն տկար հեշտութեան հաճելի, եւ ումեմն վասն պարկեշտութեան խոտելի։ Զայսոսիկ յորժամ կշռեալ ոք յիւրմէ կողմանէն պակաս գտանէ, զիա՞րդ ՚ի վերայ լի եւ անթերի ունողին պարծել ժպրհի, որ ոչ եւ յունելն հրաման էառ պարծիլ, այլ միայն անձին տալ պարծանս եւ ոչ առ ընկերաւն։ Ապա բամբասողական նետք մեր զմեզ խոցոտեսցեն, որպէս զի վիրօքն բժշկեսցուք յետ տրտմութեանն։ «Խրատ, ասէ, առ ժամանակն տրտմութիւն է, բայց յետոյ պտուղ խաղաղութեան նովաւ կրթելոցն հատուցանի յարդարութիւն »։ Նա եւ քննութիւն մեր աստէն առ մեզ ճարակեսցի, հաւատոյ ինձ գտանէ կերակուր որով բորբոքի, թերեւս եւ ուտել զնոյն զօրեսցէ. բայց այժմ ոչ մնամ այսմ լինել, քանզի զատակն գտաք հոլովեալքս կանխաւ զկորստեանն։ Աստուծոյ ամենայն ինչ հնարաւոր է, որ գիտէ զձեռն իւր բարձրացուցանել, յորժամ մարդկային հնարք վերջանայ առ ՚ի փրկութիւնն։ Զորոյ զդրունս աղօթիւք բախեալ զողորմութեանն, աստանօք կնքեմք զընթացս բանիս ՚ի փառս անուան նորա սրբոյ. յորս ապաւինեալ բուռն հարաք, եւ նովաւ զօրացեալ կատարեցաք Քրիստոսիւ Յիսուսիւ տերամբ մերով եւ Հոգւովն նորա սրբով, որում յերկնաւորացն վեհից եւ յամենայն ազգաց քրիստոնէից եւ ՚ի մէնջ հայասեռիցս, համբուրիւ սիրոյս եւ միութեամբ հոգւոյս, անարժանիս բերանով փառք պատիւ եւ իշխանութիւն, այժմ եւ յեկեղեցին անդրանկաց յաւիտեանս յաւիտենից . ամէն։