Ի
սկիզբն
եւ
'ի
մէջն
գտանեմք
քաջութիւն
միացեալ
ընդ
բարեբարոյութեան։
Ի
վերջն
աղմուկ
շփոթի
առ
'ի
յափշտակել
զտէրութիւն։
Ի
նախագրելոցս
մինչեւ
ցաստ՝
յայտ
է
թէ
յարշաւանաց
շրջակայ
բռնաւորաց
ստիպեցաւ
քաջն
Արամ
զօրաժողով
լինել՝
տիրել
եւ
իշխել.
եւ
յայնժամ
ահա
երեւի
վերջանալ
նախնի
տանուտիրական
կառավարութեան,
եւ
սկիզբն
առնուլ
նոր
իմն
եղանակ
գրեթէ
միապետական,
այլ
ընդ
գերագոյն
տէրութեամբ
ասորեստանեայց,
եւ
առանց
անուան
թագաւորի
մինչեւ
ցՊարոյր
նահապետ՝
որ
կարող
եղեւ
զբռամբ
ածել
տիրապէս
զթագաւորութիւն,
եւ
զազգ
մեր
անցոյց
'ի
կարգս
այլոց
թագաւորութեանց։
Զի
Վարբակէս
Մար
կամ
մեդացի
կամելով
զթագաւորութիւնն
'ի
Սարդանաբաղայ
յինքն
գրաւել,
եւ
տիրել
Նինուէի
եւ
ասորեստանի,
յինքն
յանկոյց
զքաջ
նահապետն
մեր
զՊարոյր
'ի
թիկունս
օգնականութեան՝
խոստանալով
նմա
թագաւորութիւն
'ի
վերայ
Հայոց.
վասն
որոյ
թագաւորութիւն
մերոյ
աշխարհիս
ընդ
թագաւորութեան
Մարաց
միանգամայն
սկիզբն
էառ։
Խորենացին
ա.
22.
'ի
ցուցանել
թէ
յաւուրս
Վարբակայ
որ
էառ
զԲաբիլոն՝
գոյր
եւ
մեր
թագաւորութիւն,
'ի
վկայութենէ
Երեմիայ
մարգարէի
ցուցանէ,
որ
ծա.
27.
'ի
դիմաց
Աստուծոյ
հրաւիրէ
զզանազան
ազգս
կործանել
զԲաբիլոն,
ուր
'ի
հրաւիրելն
նաեւ
զՀայս՝
անուանէ
թագաւորութի.
«Պատուէր
տուք
յինէն
Այրարատեան
թագաւորութեանն,
եւ
Ասքանազեան
գնդին
»։
Եւ
քանզի
նորոգ
թագաւորութեամբն
Պարոյրայ
նոր
շուք
եւ
շինութիւն
եղեւ
աշխարհիս,
նորին
աղագաւ
Խորենացին
առանձին
իմն
խնդութիւն
ցուցանէ
յայնմ
համառօտագիծ
պատմութեան
իւրում,
ասելով
ա.
21.
«Այժմ
ահա
զուարճացայց
ոչ
փոքր
ինչ
կրելով
խնդութիւն,
հասանելով
'ի
տեղիս
մերում
իսկ
բնիկ
նախնւոյն՝
յորում
սերունդք
թագաւորութեան
հասանեն
յաստիճան»։
Յայս
միջոց
ժամանակի՝
յառաջ
եւ
զկնի
գրաւելոյ
մերոցն
զանուն
թագաւորութեան,
թէ
որպիսի
ազնուական
բարք,
եւ
բարեկարգ
եւ
արդար
տեսչութիւն
փայլէր
'ի
մերս՝
յայտ
առնէ
այս
բան
Խորենացւոյն
ա.
22.
«Ինձ
այսոքիկ
արք
'ի
մերոյ
թագաւորէն
սիրելիք,
որպէս
բնիկք
եւ
իմոյ
արեան
առուք
եւ
հաւաստի
հարազատք։
Եւ
սիրելի
էր
ինձ
յայնժամ
գալ
Փրկչին
եւ
զիս
դնել.
եւ
առ
նոքօք
յաշխարհ
զմուտն
իմ
լինել,
եւ
նոցա
տեսութեամբն
խրախճանալ,
եւ
յարդեացս
վտանգից
ապրիլ
»։
Յորս
սքանչելի
իմն
օրինակաւ
հանդիսացաւ
մեծն
Տիգրան.
զի
եղեւ
ոչ
անուամբ
եւեթ
թագաւոր՝
այլ
յինքն
բերելով
զամենայն
ձնրս
թագաւորի,
զբարելաւութիւն
'ի
գնացս,
զքաջ
ութիւն
'ի
պատերազմի,
զշինութիւն
աշխարհի
եւ
զբարեկարգութիւն։
Բայց
յետ
նորա
մի
միայն
զՎահագն
գտանեմք
քաջութեամբ
եւեթ
փայլեալ.
վերջինն
'ի
նոսա
Վահէ
անուն՝
ապստամբեալ
'ի
մեծէն
Աղէքսանդրէ
մեռանի.
եւ
այնուհետեւ,
ասէ
Յոհաննէս
կաթողիկոս,
«Սամարտիկոս
շփոթութեամբ
զմիմեամբք
ելեալ
եւ
այր
ընդ
առն
'ի
կռիւ
կաքաւեալ,
մինչեւ
դիւրամուտ
զօտարածինն
'ի
բնակութիւնս
իւրեանց
առնէին
(այսինքն
զպարթեւն
Վաղարշակ
),
եւ
անյայտ
զիւրեանցն
զրոյցս
»։
Եւ
այսպէս
զայս
թագաւոր
ութիւն
բնիկ
Հայկազանց՝
երկպառակութեամբ
իւրեանց
վերջացուցին,
այր
զարամբ
ելեալ
առ
'ի
տիրել
աշխարհիս,
որպէս
գրէ
եւ
Խորենացին
ա.
31։
