ԵՐՈԴՈՏՈՍ,
որպէս
յիշեցաք
'ի
վերոյ,
յօթներորդ
գիրսն,
սկսեալ
'ի
61.
գլխոյ
յիշէ
զամենայն
գունդս
Քսերքսի
ժողովեալ
'ի
զանազան
ազգաց
եւ
'ի
ժողովրդոց.
եւ
'ի
նշանագրելն
զտարազ
զինուորական
զգեստուց
նոցա
եւ
գլխարկաց,
վասն
գնդին
Հայոց
միայն
այսչափ
ինչ
յիշէ
'ի
գլուխ
73.
«Հայք
ըստ
տարազու
փռիւգացւոց
էին
զինեալք,
գոլով
արդարեւ
նոցին
գաղթականք
»։
Առ
կատարեալ
տեղեկ
ութիւն
իրացս
կամիմ
սուղ
ինչ
ծանօթս
տալ
զընդհանուր
ոճոյ
Երոդոտոսի
որ
վասն
աշխարհիս
մերոյ,
որչափ
ինչ
ծանօթ
ութիւն
ընկալայ
յընթեռնուլն
զբանս
նորա.
քանզի
նա
զմեծ
մասն
աշխարհին
մեծին
Հայոց
յանուն
մերձակայ
ազգաց
անուանէ
բազում
ուրեք.
զոր
օրինակ
են
Մարք,
Ատրպատականք,
Պարսք
եւ
այլք.
կոչէ
նաեւ
յանուն
գաւառաց
ինչ
հայաստանեայց,
որք
յայտ
է ,
թէ
անուանիք
էին
այն
գաւառքն
'ի
ժամանակին,
եւ
ընդարձակ
ձգեալք,
յորոց
զոմանս
յիշեցաք
յառաջագոյն.
որպէս
է
Սպեր,
զոր
նա
Սաբիր
կոչէ։
Իսկ
Հայք
եւ
Հայաստան
զարեւմտեան
մասն
ինչ
մեծին
Հայոց
եւեթ
անուանէ,
եւ
յաւէտ
զմասն
ինչ
փոքուն
Հայոց.
վասն
որոյ
ոչ
'ի
գործ
ածի
'ի
գիրս
նորա
անունս
Փոքր
Հայք,
որոյ
բնակիչք
խառն
էին
'ի
Յունաց։
Զայս
այսպէս
եդեալ,
համարիմք
թէ
'ի
բազմապատիւ
գունդս
Քսերքսի՝
նախ
ընդ
այլով
անուամբ
յիշէ
զգունդն
բնիկ
մեծին
Հայոց,
որպէս
յիշատակեալ
գունդն
ընդ
անուամբ
Հայոց՝
էր
գունդն
փոքուն
Հայոց,
խառնեալ
գուցէ
նաեւ
'ի
Յունաց
անդանօր
բնակելոց.
որով
մարթի
ստուգիլ
ասելն
նորա՝
թէ
էին
գաղթականք
փռիւդացւոց.
զի
մասն
ինչ
Յունաց՝
'ի
փոքր
Հայս
բնակելոց՝
գուցէ
եկեալ
էին
'ի
փռիւդացւոց։
Այսչափ
ինչ
ծանօթս
տուեալ
զբանիցն
Երոդոտոսի,
յիշեսցուք
զզինուորական
զգեստս
որք
յիշատակին
'ի
գիրս
մեր։
ԶՐԱՀՔ
Այս
եւ
այլ
երկաթի
զգեստ
յիշատակին
յայս
բան
Յոհաննու
կաթողիկոսի,
զորս
ետ
թագաւորն
եգերացւոց
Աշոտոյ
արքայի
յօգն
ութիւն
նմա.
«Զօր
բազում
գումարեալ
գրեթէ
իբրեւ
օդապարիկ
իմն
երիվարօք,
եւ
երկաթակուռ
Զրահիւք,
եւ
զարհուրեցուցիչ
սաղաւարտօք,
եւ
լանջապանակ
երկաթագամ
տախտակօք
կրծից,
վահանօք
ամրօք,
'ի
զէնս
եւ
'ի
զարդս
եւ
'ի
տէգս
նիզակաց
վառեցելօք,
տայ
զայն
ամենայն
'ի
ձեռս
նորա,
զի
նոքոք
հանդերձ
վրէժս
'ի
թշնամեաց
առցէ»։
ՊԱՏԵՆԱԶԷՆՔ
Մի
'ի
գինուց
յիշատակելոց
'ի
թուղթն
Դաշանց,
զոր
ետ
մեծն
Կոստանդիանոս
զօրացն
մերոց
որք
ընդ
Տրդատայ
գնացեալ
էին
'ի
Հռոմ.
«Եւ
զէնս
եւ
զարդս
պատերազմականս
արի
արանց…
եւ
սրահանք
Պատենազէնք
անգծելի
երկաթոյ
»։
Յիշատակի
եւ
առ
Բուզանդայ
գ.
20.
յասելն
վասն
զօրաց
բ.
Արշակայ.
«Համակ
հեծելազօրք
գրահաւոր
Պատենազէնք,
սաղաւարտաւորք,
դրօշաւորք,
կազմ
նշանաւորք
բազմաձայն
փողարօքն»։
ՍԱՂԱՒԱՐՏՔ
Երկաթի
կամ
պղնձի
սաղաւարտս
վարել
մերոցն
յայտ
է,
զի
յիշատակի
փայլիլ
սաղաւարտաց.
իսկ
զձեւոյն
գտանեմք
յիշատակ
ութիւն
առ
Վարդանայ,
յասելն
վասն
Վախտանգայ
հին
թագաւորի
Վրաց.
«Որ
եւ
Գուրդասլան
(կամ
Գուրդասար
)
կոչեցաւ,
որ
է
Գայլառիւծ
(կամ
Գայլագլուխ)
'ի
Պարսից
բառն .
զի
ունէր
'ի
վերայ
սաղաւարտին
պատկեր
գայլոյ
յառաջիկոյսն,
եւ
յետիկոյսն
առիւծու
»։
Որ
գուցէ
գոյր
եւ
'ի
մերսն։
Եւ
վասն
Բաբկայ
սիւնոյ
յորժամ
ել
մենամարտիլ
ընդ
Հոնանդուր
հսկային՝
գրէ
Ստեփաննոս
օրպէլեան
ժ.
թէ
դնէ
'ի
գլուխ
զՎագրակերպեան
սաղաւարտ
Շապհոյ
Պարսից
արքայի։
Վասն
վիշապաձեւ
սաղաւարտացն
թուի
ասել
եւ
Խորենացւոյն
գ.
37
'ի
գրելն
վասն
զօրաց
Յունաց՝
զորս
Թէոդոս
կայսրն
առաքեալ
էր
յօգնութիւն
Պապայ
արքայի
'ի
մեծի
պատերազմին
որ
'ի
Ձիւրաւ
դաշտի.
«Բայց
զվիշապացն
մանուածս
ահագին
բերանաբաց
ութեամբ
ուռուցեալ
'ի
փչմանէ
օդոյն,
ոչինչ
ուրեք
կարեմ
նմանեցուցանել,
այլ
միայն
իբրեւ
զլեառն
ինչ
ադամանդեայ
խոնարհիլ
'ի
ծով՝
զբովանդակ
ճակատն
Յունաց
'ի
պարսպական
զօրսն
»։
Անդ
յիշէ
եւ
զզինուորաւան
զգեստս
նոցա
ասելով.
«Զօրքն
Յունաց
վառեալ
էին
'ի
զէնս
ոսկւոյ
եւ
արծաթոյ,
եւ
երիվարք
նոցա
նոյնպէս
զարդու,
եւ
էր
տեսանել
իբրեւ
զպարիսպ
ինչ,
յորոց
յոլովք
'ի
ջղեայ
եւ
'ի
կաշեայ
պահպանակաց
Զգեստուն
զկարծր
ութեան
վիմաց
բերէին
երեւոյթս,
եւ
'ի
վերայ
նոցա
անխալամ
գէսք
նշանք
արձակեալք
իբր
զսաղարթ
ինչ
հովանաւոր
ծառոց
»։
Իսկ
Թոմա
Արծրունի
գ.
2.
յիշէ
զանազան
զգեստես
պատերազմականս
զօրացն
Բուղայի,
'ի
խաղալն
նոցա
'ի
վերայ
Արծրունեաց,
այսպէս
ասելով.
«Որք
մերձ
առ
պարսպօքն
զճակատն
վառէին
եւ
զմարտն
գրգռէին,
զըզգեստն
ինքեանց
յասուէից
կազմեաց,
զոր
'ի
զօրութիւն
թիկանց
ուժոյ
բազկաց
ճնշեալ
եւ
մածուցեալ
ընդ
միմեանս՝
զնրբութիւն
մազոյն
թաղ
կոչեցին,
զոր
'ի
ջուր
եդեալ
ծծէ
իբրեւ
զսպունգ.
զայն
զինեալ
'ի
վերայ
անձանց
սաստկացուցանեն
զպատերազմն
աներկիւղ
մնալով
'ի
հրոյն
տոչորմանէ.
եւ
զերիվարսն
եւ
զհեծեալս
նոցա
զինեալ
սպառազինուք,
շռնջապահս
ձիոցն
եւ
տաշտս
գաւակացն
եւ
զանգապանս
'ի
չորս
կողմանս
ձգեալ,
եւ
լանջացն
զէն,
եւ
բարձրավիզ
խրոխտանացն
զրահս,
եւ
ոտնատրոփ
փռանկկալոյն
մանեակս
զանգակեալս,
եւ
մահիկս
լուսնաձեւս
'ի
մէջ
ճակատուն
կապեալ,
եւ
զնիւս
երիվարացն
երկաթապատ
պնդեալ.
այլ
եւ
աստի
եւ
անտի
երիվարի
փորոյն
տախտակագործ
գոգեալ
ըստ
փորոյն
չափու՝
մածուցեալ
'ի
ձեւ
վահանի՝
զգործ
արուեստի
զինուն
ցուցանեն։
Եւ
ինքեանք
արկեալ
Զրահ
զանձամբ,
եւ
Սաղաւարտ
'ի
գլուխ
եդեալ,
Բազպանս
'ի
ձեռս
արկեալ,
Զանգապանս
'ի
վերայ
բարձիցն
պնդեալ,
Օդ
ոտիցն
կոշկաձեւ
արուեստաւորեալ,
Վահան
'ի
թիկունս
եդեալ,
Սուսեր
ընդ
մէջ
ածեալ,
Նիզակ
'ի
ձեռին
ունելով,
եւ
Աղեղունս
պատրաստականս
զառաջեաւ
'ի
նիւսն
ունելով,
եւ
Զարդս
ոսկեզարդս
եւ
արծաթագործս,
եւ
Կամարս
ընդ
մէջ
ածեալ,
դրօշ
եւ
վերջաւորս
փողփողեալս՝
սաւառնաձայն
հնչմամբ
զլեառն
դնդեցուցանէին.
նշանս
կանգնեալ,
եւ
փողք
եւ
քնարք
հնչէին,
եւ
թմբուըղկքն
դափէին
»։
Ոչինչ
յերկուանամք,
թէ
նաեւ
մերքն
բազում
անգամ
'ի
ճակատելն՝
այսպէս
կամ
նման
սմին
զգեստուք
զինեալ
լինէին։
ՄԻԱԳՈՅՆ
ԶԳԵՍՏ
Այսպէս
ագանիլ
զօրաց
յիշատակի
առ
Ասողկայ
գ.
28.
«Եւ
մանուկն
Աբաս
թագաւորն
Կարուց՝
Կարմրազգեստ
զգունդն
իւր
ունելով»։
