Պատմութիւն Տարաւնոյ

[Զ ] ԳԼՈՒԽ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՊԱՐՍԻՑ. ԳԱԼՈՅՆ ՄԻՀՐԱՆԱՅ Ի ՏԱՐԱՒՆ ՏԱՍՆ ՀԱԶԱՐԱՒ ԵՒ ԿՈՏՈՐԵԼՆ ԶՆՈՍԱ ԳԱՅԼՈՒՆ ՎԱՀԱՆԱՅ ՅԱՒՁ ՔԱՂԱՔԻ 9
       1  Յառաջին ամին թագաւորութեանն Փոկասայ , յորում մեռաւ Մուրիկ դաւով ի ծառայէ իւրմէ , յիշեաց Խոսրով զուխտն Մաւրկայ, որ ի մէջ նորա եւ իւր , եւ եկն անց ի Յոյնս տասն եւ չորս բիւրաւք առ աւար եւ գերութիւն ։ 2  Եւ բրեաց բազում աւանս եւ գաւառս եւ դարձաւ ։ 3  Իսկ զՄիհրան՝ քեռորդին իւր, առաքեաց տաս հազարաւ ի Տարաւն ։
       * իբրեւ եկն ի գաւառն Հաշտենից, կալեալ զոմն առաջնորդ իւրեանց եւ անցեալ եկին մինչեւ յԱրձանն քարեայ ։ 5  Իբրեւ ընթերցան , խորտակեցին զնա . եւ ութ հազար այր անցին ի Մեղտի եւ յԱստղաւնս ամրոցն ։ 6  Իսկ Բ հազար դեռ յԱրձան անդր կային՝ դիտելով զփախստականսն ։
       7  Իբրեւ գիտացին արքն եաւթ , որք խոտաճարակքն էին, եկին ի վանսն, եւ զամենեսեան փախուցին զկրաւնաւորսն։ 8  Ոմանք փախեան , եւ ոմանք մնացին, բայց Պաւղիկարպոս զամենեսեան յուղարկեաց յամուրն Ողկան եւ ի տեղին միայն եթող զհայր վանացն Թոդիկ եւ զսպասաւորսն եկեղեցւոյն ։ 9  Եւ հրամայեաց կազմել զանձինս։
       * մատուցին զպատարագն եւթանեքին խոտաճարակքն, եւ հրամայեցին նշանագրի միում, որ եկեալ էր ի Յունաց, գրել զառ յինքենէ ասացեալսն , եւ ինքեանք տարածեալ զձեռս իւրեանց առաջի սրբոյ սեղանոյն եւ ասեն այսպէս .
       11  «Տէ՛ր Աստուած զաւրութեանց եւ արարի՛չ յաւիտենից, որ ստեղծեր զմարդն ի պատկեր քո պատկերի բարերարութեանդ եւ կացուցեր զնա իշխան ի վերայ երկրի եւ ետուր նմա զփառս եւ զպատիւ յաւիտենական ։ 12  Ուստի նախանձեալ բանսարկուին՝ մտին մեղք յաշխարհս եւ ի մեղաց անտի՝ մոռացումն, եւ ի մոռացմանէն՝ կորուստ յաւիտենական։ 13  Ուստի զորդեգրութիւնն, որ ընդ Աստուծոյ ունէաք , ջնջեցաք մեղացն ապականութեամբ , ուստի փրկութեան ճանապարհն բարձեալ էր, եւ մահ թագաւորեալ ։
       14  Այլ դո՛ւ, Տէ՛ր ողորմած, որ գթաս ի ստեղծուածս քո , առաքեցեր զմիածին Որդիդ քո ի փրկութիւն աշխարհի, որ եկն եւ եղեւ մարդ ի կնոջէ ։ 15  Եւ էառ զմեր պատժապարտութիւնս, դատապարտեաց զմեղս մարմնով իւրով , ելոյծ զանէծս նախաստեղծին Ադամայ , եբարձ զապականութիւն մարմնովն ի գերեզմանի , եւ իշխան գոլով ի վերայ մահու՝ զմահ գերեաց եւ զդժոխս աւերեաց, զարգելեալսն ազատեաց եւ ճանապարհս յերկինս ուղղեաց՝ առաջնորդելով ամենեցուն յառաջին յանմահական տեղիսն ։
       16  Զայս ամենայն արարեալ՝ զմարմինն իւր ետ հաւատացելոց ի կերակուր եւ զարիւն իւր՝ ըմպելի , եւ զմահ նորա պատմել ամենայն հաւատացելոց ։ 17  Եւ վասն անուան նորա զմահ առ ոչինչ համարելով՝ զանձինս իւրեանց մատնեցին տանջանաց եւ մահու՝ փոխարինի ակն ունելով ի միածնէ Որդւոյ քո՝ փառաւորելով յամենեցունց Հայր Սուրբ ։ 18  Այսաւր եւ մեք զանձինս մեր ի մահ մատնեմք եւ չարչարանաց եւ վշտի, այլ եւ վասն անսուտ խոստմանդ, թէ՝ «Որ զիս ճանաչեն՝ ի հալածանս կայցեն», զի «Ուր ես եմ, ասէ, անդ եւ պաշտաւնեայն իմ եղիցի»։ 19  Եւ գիտեմք, Տէ՛ր, զի ո՛չ անտես առնես զաղաչանս մեր եւ ո՛չ ընդ վայր հարկանես զանձինս ծառայից քոց։
       20  Տո՛ւր, Տէ՛ր, փառս անուանդ քո վասն սքանչելեաց քոց, զոր ցուցանես առ փառաւորիչս անուանդ քո յազգաց եւ յաւիտեանց ։ 21  Մի՛ տար աւտարոտից զբնակութիւն սիրելեաց քոց անհաւատիցն ժառանգել , եւ մի՛ մեծաբանեսցեն հեթանոսք, թէ կործանեցաւ տեղի փրկութեան նոցա, եւ ոչ ոք է, որ աւգնէ նոցա, եւ ո՞ւր է Տէր Աստուած նոցա, յոր յուսացեալն էին ։ 22  Յիշեա՛ , Տէ՛ր, զգինս արեան քո եւ փրկեա՛ ի ձեռաց նեղչաց զհաւատացեալս անուանդ քո։ 23  Զի ծանիցեն ազգք հեռաւորք զմեծութիւն քո , եւ յուսասցին յանուն քո ամենեքեան , որք երկիւղիւ ծառայեսցեն մեծութեան քո ։ 24  Ամրացո՛ , Տէ՛ր, զժողովուրդս քո, հովուեա՛ եւ բարձրացո՛ մինչեւ յաւիտեան։ 25  Պարսպեա՛, Տէ՛ր, խնամատար աջովդ քո , զոր փրկեցեր պատուական խաչիւդ քո՝ տալով աւգնական ի նեղութեանս ի դէպ ժամանակի։ 26  Ձգեա՛, Տէ՛ր, զձեռն քո ի վերայ բանաւոր փարախիս այսորիկ եւ մի՛ տար ի բնակութիւն քո անհաւատիցն մտանել ։ 27  Եղիցի՛ ձեռն քո ի զաւրացուցանել զհաւատացեալս եւ որք դաւանեն եւ խոստովանեն զանուն քո առաջի ազգաց անաւրինաց ։ 28  Տո՛ւր, Տէ՛ր, մասն ժառանգութեան անձանց մերոց ի վերինն Երուսաղէմ, զի վասն քո մեռանիմք զաւր հանապազ , եւ զանձինս մեր վասն քո անբաւ եւ անչափ մարդասիրութեանդ ի մահ մատնեմք։ 29  Զայլ ինչ ո՛չ ունիմք պարտուց վճարումն, բայց յաշխարհի աստ զնեղութիւն կրել ունիմք ։
       30  Լո՛ւր, Տէ՛ր, ձայնից մերոց եւ խոնարհեցո՛ զունկն * քո ի մաղթանս ծառայիցս՝ բարեխաւսութեամբ քո Կարապետիս եւ Մկրտչիս , եւ սորին ճգնութեամբս պահեա՛ զեկեղեցիս հաւատացելոց անսասանելի եւ անդրդուելի ։ 31  Զի հաստատուն կացցէ հիմն հաւատոյս մերոյ ի վերայ հիման առաքելական եւ մարգարէական խոստովանութեանն , մինչեւ երեւեսցի արդար դատաստանն համաւրէն աշխարհի։ 32  Երեւեսցի՛ փառք քո, Տէ՛ր, ի տաճարս յայս , զոր ընտրեցեր հիմնարկութեամբ սրբոյն Գրիգորի եւ բնակութեամբ սրբոյ Կարապետիս։ 33  Եւ կացցէ՛ մնասցէ՛ փառք Սուրբ Երրորդութեանդ ի տեղոջ աստ։ 34  Քանզի սա էր դուռն դժոխոց եւ կապանք մահու, իսկ այժմ ի սմանէ մահ սարսուցեալ՝ երկնչի մերձենալ չարութեամբ առ հաւատացեալս։ 35  Ի սմանէ եւ դեւք պատկառեցան , եւ մի՛ դժրեսցեն զսպասաւորք սորա։ 36  Եւ որք գայցեն ի սմա զբազմութիւն դիւացն, կապեսցե՛ս ի տեղւոջս յայսմիկ, զի խթեսցեն զծուլացեալսն յաստուածպաշտութեան ։ 37  Բայց մի՛ տացես նոցա իշխանութիւն ըստ իւրեանց լրբութեանն յարձակիլ ի վերայ հաւատացելոց։
       * եւ, որք հաւատովք յիշեսցեն զանուն սուրբ եկեղեցւոյս ի նեղութեան իւրեանց կամ ի վիշտս, կամ ի ցանկութիւն չարեաց կամ ի լլկումն , կամ ի գետավէժութիւն կամ ի գազանաց բեկումն կամ ի վիհս անհնարինս որոգայթից, դո՛ւ, Տէ՛ր Աստուած մեր, լուիցե՛ս նոցա եւ զերծուսցե՛ս զնոսա յարժանահաս չարեաց անտի , քանզի քո արարածք են եւ գինք արեան ։ 39  Մի՛ վասն մեղաց նոցա դատեսցես զնոսա եւ վասն անաւրինութեանց նոցա պատժապարտեսցես զնոսա , այլ գթութեամբ քով խրատեա՛ , որ անոխակալդ ես եւ ամենեցուն մատակարար ըստ իւրաքանչիւր պիտոյից։ 40  Յիշեա՛, զորս արեամբ քո գնեցեր եւ մահուամբդ քո որդեգիրս արարեր։
       41  Մի՛ եղիցի իշխան ի վերայ հաւտի քո եւ ապաստանիչ ժառանգութեան վերին Սիոնի ։ 42  Տո՛ւր, Տէ՛ր , շնորհս բնակչաց սորա, որք պանդխտութեամբ կենաւք գնան ի կեանս յայսոսիկ, եւ ո՛չ ըստ մարմնոյ գրգանաց, եւ զմիտս իւրեանց յերկիւղ քո ունիցին ։ 43  Թո՛ղ զմեղս նոցա, ջնջեա՛ զյանցանս նոցա բարեխաւսութեամբ սրբոյ Կարապետիս եւ հեղմամբ արեան սորա , գրեա՛ * զնոսա ի դպրութիւնն կենաց, ի վիճակս արդարոց քոց։ 44  Այո՛ , աղաչե՛մք, եթէ մեղք մեծամեծք իցեն , ի կալ առաջի սրբոյ եկեղեցւոյս եւ ունելով բարեխաւս զհեղումն արեան սրբոյ Կարապետիս , եւ զմեր նահատակութիւն տառապանացս՝ հաշտեա՛ց ընդ նոսա մարդասիրութեամբդ քով ։ 45  Եւ մի՛ անտես առներ զաղաչանս մեր, զի դու վասն մեղաւորաց իջեր յերկնից, որպէս ասացեր. «Ո՛չ եկի կոչել զարդարս, այլ՝ զմեղաւորս». արդ՝ վասն մեղաւորաց աղաչեմք, եւ ո՛չ վասն արդարոց ։ 46  Զմեղաւորաց թո՛ղ զմեղս, զհիւանդաց առողջացո՛ զվէրս։ 47  Եւ որք ապաւինեցան ի կենդանութեան իւրեանց եւ գործեցին զբարիս ի սուրբ եկեղեցիս, եւ որք սատարեցին Սրբոյ Կարապետիս եւ կրաւնաւորացս, եւ բազում մեղս գործեալ իցեն, եւ առատաձեռնին ի մեղաւոր ընչից իւրեանց Սրբոյ Կարապետիս (նոյն ինքս Կարապետս լիցի՛ փոխատու * փոխանակ ապականացու ողորմութեանն ), հատո՛ նոցա զպարտիս իւրեանց, մատակարարեա՛ նոցա առատապէս զթողութիւն մեղաց ։
       48  Մնասցէ՛ զաւրութիւն աջոյ քո ի վերայ վիմիս այսորիկ։ 49  Եւ որպէս յառաջ հիմնարկեցաւ քո զաւրութեամբդ, նոյնպէս կացցէ՛, մինչեւ գաս նորոգել զերկիր։ 50  Յայնմ աւուր գտցե՛ս զսա նորոգ եւ անապական , որպէս զխորանն ի հնումն, զի դու կարող ես յամենայնի։ 51  Եւ զմեր մահս ընկա՛լ , եւ յամենայն արարածոց քեզ փա՜ռք յաւիտեանս. ամէ՜ն »։
       52  Եւ յասել զԱմէնն , եկն ձայն յերկնից , որ ասէր. «Եղիցի՛ ձեզ՝ որպէս եւ կամիք ։ 53  Եւ որ ոք վասն անուան իմոյ եւ Կարապետիդ պանդխտեսցի , հատուցից նոցա ի գալստեան իմում ։ 54  Եւ դուք եկայք ի տեղիսն լուսեղէնս , զոր պատրաստեցէք ճգնութեամբ ձերով »։ 55  Եւ լուեալ սրբոցն՝ երկիր պագին առաջի սրբոյ սեղանոյն։ 56  Եւ ելեալ արտաքս եւ գնաց Պաւղիկարպոս առաջի սրբոյ խաչին եւ անդ սկսաւ աղաչել զԱստուած՝ վասն խաղաղութեան ամենայն աշխարհի, եւ զեկեալ թշնամին խորտակելոյ եւ աղքատաց մնալ ի տեղիս իւրեանց։
       * յանկարծակի հասին զաւրքն Պարսից. եւ իբրեւ եկին ի դուռն Պաւղիկարպոսի , վաղվաղակի հատին զպարանոց նորա եւ ձգեցին առաջի խաչին։ 58  Եւ ինքեանք եկին մինչեւ ի դուռն եկեղեցւոյն եւ տեսին զկրաւնաւորսն յարտասուս եւ յաղաւթս պարապեալ ։ 59  Եւ յարձակեալ ի վերայ՝ զեւթանեքեանն կոտորեցին . եւ էին այսոքիկ . Թէովնաս , Պաւղիկարպոս, Սիմէովն , Յովհան , Եպիփան, Դիմառիոս, Ենարկիոս ։ 60  Սոքա կոտորեցան ի զաւրացն Միհրանայ յամսեանն Քաղոց, որ աւր երրորդ էր, յաւուր հինգշաբաթի, յիններորդ ժամու ։
       61  Եւ ինքեանք մնացին ի տեղին մինչեւ ցառաւաւտն։ 62  Բայց զդուռն եկեղեցւոյն ոչ կարացին գտանել , զի փակեաց Տէր ի նոցանէ։ 63  Եւ սկսան մրճաւք հարկանել եւ ոչ գտին ։ 64  Եւ զարհուրեալք ի դիւաց՝ փախեան ի տեղոջէն գիշերով ։ 65  Եւ մարմինք սրբոցն անկեալ կային ի տեղւոջն զերիս աւուրս անթաղ , զի ամենեքեան փախեան ։
       66  Եւ յետ երից աւուրց եկին սպասաւորք սուրբ եկեղեցոյն եւ հայրն Թոդիկ, եւ տեսեալ զնոսա, զի վախճանեալ էին, եւ յարտասուս եղեալ՝ տրտմեցան յոյժ։ 67  Եւ առեալ իջուցին նոցա ի մէջ դրախտին՝ ի կողմն հարաւոյ ։ 68  Անդ փորեցին զերկիր եւ իջուցին զնոսա ի գերեզման առ Անտոն եւ Կրաւնիդէս, որ եկեալ էին զկնի սրբոյն Գրիգորի ի Կեսարիայէ ։ 69  Եւ կանգնեալ նշան տէրունական ի վերայ նոցա՝ բազմաց բժշկութիւնս առնէին ։
       70  Իսկ ոմանք հասեալ ի Մուշեղայ իշխանէն՝ տեղեկանալ վասն զաւրացն, իբրեւ տեսին զնոսա կոտորեալս, հիացան եւ փութանակի երթեալ պատմեցին զիրսն իշխանին Մուշեղայ։ 71  Եւ նորա լուեալ՝ զաւուրս երիս իբրեւ զմեռեալս դնիւր անխաւս ։ 72  Իսկ զաւրքն մատուցեալ թուղթ քրիստոնէական աւրինաւք եւ մխիթարութեամբ , ասելով . 73  «Ո՜վ ճշմարիտ շառաւեղ երանելի յուսոյն , երջանիկ սպարապե՛տ , մի՛ երկմտիր վասն նոցա, զի աղաւթիւք իւրեանց ամուր աշտարակ եղեն աշխարհի , բարեխաւսք եւ աւգնականք առ Աստուած։ 74  Բայց դու առաւել գոհութիւն մատո՛ Աստուծոյ , որ ի քում ժամանակի յայնքան աստիճան հանգստեան փոխեցան յաշխատութենէ անտի խիստ վարուցն։ 75  Զնոսա յԱստուած թո՛ղ եւ տե՛ս զեկեալսդ ի վերայ մեր զՄիհրան, թէ որպէ՞ս յաղթեսցես »։
       76  Իսկ նորա որպէս ի քնոյ զարթուցեալ՝ հրամայեաց կոչել առ ինքն զՎահան, զոր իշխան էր արարեալ Տարաւնոյ, մինչ ինքն Հայոց մարզպան եղեւ ։ 77  Եւ ասէ ցնա. «Որդեա՛կ Վահան, դու գիտես զաւուրս կենաց իմոց, որ այս ՃԻ ամ է, որ ես պատերազմ եմ մղեալ եւ սլաքով եմ սրբեալ զարիւնն ի ճակատէս փոխանակ քրտան ։ 78  Ութսուն եւ երեք ռազմ անձամբ իմով եմ կարգեալ եւ յաղթեալ ։ 79  Եւ արդ ծեր եմ եւ դողդոջոտ , եւ աւգնական իմ Աստուած է եւ դու, եւ ո՛չ այլ ոք , զի որդին իմ մեռաւ երկոտասանամեայ ։
       * արդ, որդեա՛կ , դի՛ր զայս ի մտի քում, զի եթէ ի վերայ քրիստոնէից մեռանիս եւ եկեղեցւոյ՝ մարտիրոս ես, եւ եթէ ի վերայ մարմնաւոր իրաց՝ այն քեզ անուն քաջութեան է ։ 81  Զի ես այլ ժառանգ ոչ ունիմ՝ եւ երկիրս քեզ եղիցի եւ զաւակի քում յետ քո ։ 82  Արդ՝ արի գնա՛ եւ իմաստութեամբ արա՛ զիրսդ , եւ սուրբ Կարապետն լիցի՛ քեզ աւգնական եւ պարիսպ եւ աղաւթք սուրբ կրաւնաւորացն՝ յաջմէ եւ յահեկէ »։
       83  Իսկ Վահան յանձին կալեալ զիրսն՝ սկսաւ դեսպանս կազմել եւ առ նա յուղարկել, զի հաշտեսցի եւ գնասցէ ։ 84  Իսկ նա ասէ. «Մինչեւ զիշխանն Մուշեղ ոչ կալեալ տանիմ ի Պարսիկս առ արքայն, ո՛չ գնամ աստի »։ 85  Իսկ Վահան արձակեալ՝ ասէ . «Եթէ զերկիրս ինձ տացես տէրութեամբ եւ իշխանութեամբ, ես տաց զՄուշեղ ի ձեռս քո, եւ ես ինքս առ քեզ գամ ապստամբութեամբ ի նմանէ եւ հատանեմ զերկիւղ ի պատեհութեան ». եւ նորա կոչեալ , քանզի յաւժարէր իրացն։ 86  Եւ ինքն իջեալ ի Մուշն աւանի , եւ Մուշեղն՝ յամուրն Ողկան։
       * այն զաւրքն , որ զկրաւնաւորսն կոտորեցին, անցեալ գնացին յԱստղաւն ամրոցն . կացին աւուրս երկու եւ ոչ ինչ կարացին առնել։ 88  Ապա գնացին առ Միհրան եւ ծանուցին զամենայն ձեւ ամրոցին։ 89  Իսկ իբրեւ եկն Վահան առ Միհրան, խնդրեաց ի նմանէ զԱստղաւնս ։ 90  Եւ Վահան ասէ . «Ո՛չ այդպէս, տէ՛ր . այլ տո՛ւր ի ձեռս իմ չորս հազար այր, որ գնամ ի վերայ ամուր բերդիցն, ուր մտերիմք նորա եւ գանձքն , գուցէ բռնացեալ ոչ տայցեն ի ձեռս իմ՝ ապստամբ զիս կարծելով ։ 91  Այլ այժմ երթիցուք նախ յԱւձ քաղաք եւ ապա յայլ ուրեք»։
       92  Իսկ Միհրան տուեալ ի ձեռս նորա չորս հազար ընտիր առն եւ ձիոյ ։ 93  Եւ նորա առեալ տանէր մինչեւ ի դուռն Աւձ քաղաքին , ի ներքս նենգութեամբ դարան մահու գործեալ՝ ի ձեռս գալ զաւրացն։ 94  Եւ առ վաղիւն բանս արարեալ քաղաքին՝ ի ներքս առնուլ զզաւրսն Պարսից ։ 95  Եւ քանզի նուրբ էր մուտ քաղաքին՝ սակաւք սակաւք կարէին մտանել ի ներքս ։ 96  Եւ որք ընդ դուռն յայնկոյս անցանէին, զայն ի տունս արկեալ՝ կողոպտէին զսգեստն եւ զգլուխսն կտրէին եւ արտաքոյ պարսպին յաներեւան տեղիսն ի խորսն լնուին ։
       97  Եւ ի չորս հազարէն յիսուն այր էր թողեալ ի Խարձ կոչեցեալ գեւղն ։ 98  Եւ նշան տուեալ էր, թէ՝ «Յորժամ զոք ի ձեզ յուղարկեմ , ի Միհրան գնացէ՛ք եւ այլ զաւրս ածէ՛ք»։ 99  Եւ այնպէս արարեալ՝ եւ յղեաց, թէ՝ «Այլ զաւրս տո՛ւր »։ 100  Եւ նոքա դարձան առ Միհրան եւ առին ի նմանէ երկու հազար այր ընտիր եւ եկին առ Վահան ։ 101  Եւ նա այնպիսի գործ հնարեաց, զոր ոչ կարացին գիտել Պարսիկքն ։
       102  Արդ՝ յորժամ եկին ի դուռն մաւրացն , Վահան զՊարսից զաւրացն զերիվարսն եւ զհանդերձսն տուեալ էր քաղաքացեացն, ի դուռն կոչեաց զնոսա եւ ետ խրատ , թէ՝ «Յորժամ նոքա ի ձեզ հային, դուք միաբան ի քաղաքն դարձէ՛ք , եւ ի ներս մտեալ՝ զյաղթութեան փողն հնչեցուցէ՛ք , եւ զդուռն քաղաքին ի բաց թողէ՛ք, զի նոքա կարծիցեն, թէ առին զքաղաքն »։ 103  Եւ արարին այնպէս։ 104  Արդ՝ իբրեւ տեսին Պարսիկքն , զի դիմեցին նոքա միաբան ի քաղաքն , խնդացին յոյժ։ 105  Դիմեցին եւ նոքա ի քաղաքն եւ սկսան մտանել ։ 106  Իսկ Վահան փութով ընդ առաջ եկեալ զաւրացն՝ աւետիս տայր եւ քսան այր ի Պարսից զաւրացն աւետաւոր առաքէր առ Միհրան, թէ՝ «Առաք զքաղաքն »։ 107  Եւ իբրեւ դարձան աւետաւորքն , եւ ինքն դարձաւ զհետ Պարսից զաւրացն։
       * իբրեւ բազումք մտին ի քաղաքն, եւ այլքն դեռ մտանէին, սկսան կասկած առնուլ զիրացն եւ կամէին յետս դառնալ։ 109  Իսկ Վահան զհետ մտեալ՝ սկսաւ կոտորել եւ ի մաւրսն լնուլ։ 110  Եւ ինքն աստի եւ քաղաքացիքն անտի՝ քառասուն այր մաւրահեղձ արարին ։ 111  Եւ զայլսն ի քաղաքն արգելեալ՝ կտրել տայր զգլուխսն, եւ ի պարիսպն հանէին ։ 112  Եւ արարեալ համար յաւուր յայնմիկ՝ գտին զգլուխս ԶՌ՝ պակաս երկու ։ 113  Եւ հրամայեաց զամենեցուն զքիթսն կտրել եւ զթլփատսն , եւ արկանել ի մախաղ ։
       114  Եւ ինքն առեալ զզաւրս իւր՝ արս եւթն հարիւր՝ եկն ի Մուշն աւան ։ 115  Չորս հարիւր այր թողեալ յանցս Մեղեայ եւ երկու հարիւր այր աշտենաւորս ի Սարասանայ ցեղէն թողոյր ի Ծծմակն , եւ ինքն հարիւր այր առեալ ընդ իւր՝ եկն առ Միհրան։ 116  Եւ մտեալ ի սենեակն՝ խաւսեցաւ ընդ նմա այսպէս եւ ասէ . «Ես փախստական եկի ի քո զաւրացն , զի ո՛չ ի քաղաքն թողին զիս , եւ ո՛չ աւարամասն ետուն մեզ։ 117  Այլեւ զիմ զաւրսն ի քաղաքն արգելին , եւ ես փախստական գամ »։ 118  Իսկ Միհրան խորհեցաւ Ռ այր արձակել ի վերայ նոցա ։ 119  Եւ Վահան ասէ. «Նաեւ ի քէն ապստամբեալ իսկ են, եւ զզաւրս քաղաքին եւ զկապուտն առնուլ կամին , ի Յոյնս անցանել »։
       120  Իսկ Միհրանայ առաւել բարկացեալ՝ հրամայեաց երկու հազար այր արձակել ի վերայ նոցա ։ 121  Եւ Վահան խրատ տայր զաւրացն՝ ի գիշերի մի՛ անցանել ընդ գետն Մեղ , այլ իջեւանս առնել եւ վաղիւն ապա գնալ ։ 122  «Գուցէ ոք թշնամի , ասէ , յարձակիցի , եւ դուք չէք ընդել վայրուցն»։ 123  Եւ ասէ ցնոսա. «Հազար այր գնացէ՛ք ընդ Ծծմակն , եւ հազար՝ ընդ դաշտն»։ 124  Եւ տուեալ նոցա առաջնորդ , եւ ինքն ել, ի Միհրանայ գնաց՝ յուղարկել զնոսա։
       * գնացին յայն տեղին , ուր բաժանել հրամայեաց , առաքեաց հարիւր այր զհետ նոցա , որ ընդ Ծծմակն գնացին ։ 126  Եւ ինքն հարիւր այր առեալ՝ գնաց զկնի նոցա։ 127  Եւ իբրեւ անցին յայնկոյս գետոյն Մեղայ , իջոյց զնոսա ի քուն առնել։ 128  Եւ ինքն ի պատրաստի արարեալ զդարանակալսն՝ հրամայեաց ծառայիցն զերիվարսն կտրել յարաւտի պատճառանաւք եւ զնոսա յանհոգս առնել ։ 129  Եւ յանկարծակի հնչեցուցին զփողսն յետոյ եւ յառաջոյ եւ ի մէջ առին զնոսա։ 130  Եւ ի սակաւ ժամու բարձին զգլուխս նոցա եւ ի գետ անդ ընկեցին, եւ ո՛չ ոք ի նոցանէ զերծեալ եւ ոչ մի ։ 131  Եւ զերիվարսն առաջի եդեալ՝ ի Ծծմակն անցուցին ։
       * մինչ նոքա զայն պատերազմն անցուցին եւ վճարեցին, եւ յառաջսն եկին այսոց ։ 133  Եւ նոքա դեռ չէին եկեալ ի Ծծմակն . եւ մնացին , մինչեւ եկին նոքա , եւ յանհոգս եղեալ՝ իջին , զի զայն խրատ տուեալ էր Վահան ։ 134  Եւ իբրեւ յանհոգս եղեն , ապա կալեալ զխելս կամրջին եւ ձայն սաստիկ հնչեցուցին զնոքաւք ։ 135  Եւ սկսան յանխնայ կոտորել զնոսա ։
       136  Եւ մի ի նոցանէ ի մաւրն թագուցեալ , հեծեալ յերիվարն՝ փախեաւ ի Մուշ։ 137  Զորոյ զհետ մտեալ երկուց արանց եւ յայնկոյս գետոյն ջախեցին զգլուխ նորա։ 138  Եւ ուղեղն ընդ քիթսն իջանէր , եւ մի ընկերն առեալ աւազ՝ մատուցանէր եւ ասէր . «Պարսից խորտկարա՛ր , ա՛ռ զաղս »։ 139  Եւ կոչեցաւ անուն տեղոյն այնորիկ Առաղս մինչեւ ցայսաւր, զոր եւ աւան իսկ շինեաց ։
       * Վահանայ ի մաւրին տուեալ զնոսա՝ ոմանք այլ ոչ կարացին ելանել, եւ ոմանք ի ջուրն արգելեալ՝ խեղդեցան ։ 141  Եւ զորս ի ցամաքն սպանին՝ զքիթս եւ զթլփատսն կտրէին եւ պահէին. եւ զգլուխսն ի մաւրն անդր եւ ի դաշտն ընկենուին ։ 142  Եւ ժողովեալ զերկու հազար երիվարսն՝ ետ տանել յԵղանց բերդ , զոր դեռ Եղնուտն կոչեն ։
       * ի վաղիւն դարձեալ եկին առ Նիխոր ։ 144  Եւ հրամայեաց ծառայից իւրոց ճաշ առնել եւ զՄիհրան կոչել ։ 145  Իսկ նա վասն խաւթութեան պատճառանաց ի սենեակն մտեալ եւ զՎահան միայն թողոյր առ իւր ։ 146  Իսկ Վահան դռնապան եղեալ եւ զիշխանսն, որք գային , դարձուցանէր՝ ասելով. «Հայոց մարզպանն չկարաց գալ ի ճաշն , եւ զիս չի թողուր »։ 147  Իսկ նոցա ժողովեալ ի տաճար մի՝ ընդ գինի մտին ։
       148  Եւ Վահանայ առեալ զմախաղն, ուր քիթքն եւ թլփատքն կային, ետ բերել ծառայի մի առաջի նորա ։ 149  Իսկ նորա զարհուրեալ՝ ասէ . «Զի՞նչ է այդ, պատմեա՛ ինձ»։ 150  Եւ նա կարգաւ պատմեաց նմա , զոր ինչ արարեալ էր ։ 151  Իսկ նորա բարկացեալ, առեալ զտէգն ի ձեռանէ ծառային՝ կամէր հարկանել զՎահան։ 152  Եւ նորա ձգեալ զձեռն իւր ի սուրն, որ առաջի կայր , կտրեաց զթլփատն նորա եւ եդ ի բերան նորա , եւ ասէ . «Դո՞ւ ես, որ թշնամանէիր զԱստուած եւ զկրաւնաւորսն իմ սպանանել ետուր՝ զսիւնսն աշխարհի »։ 153  Եւ զքիթսն ետ տեսանել աչացն , եւ պատառեալ զփորն՝ ետ ծառային հանել զլեարդն եւ դնել ի բերանն։ 154  Եւ հարեալ զդանակն ի փողսն՝ ետ թողուլ ի ցից։ 155  Եւ մինչ լոկ որ զթլփատն կտրեաց, ասէ. «Տո՛ւր բանից նիշ եւ պատուէր ի Պարսիկն , որ յԱպահունիս , եւ ես ապրեցուցանեմ զքեզ»։ 156  Եւ նա տուեալ բանս բազումս եւ պատուէր երդմամբ ասացեալ, զոր նա եւ նա միայն գիտէին։ 157  Եւ իբրեւ ասաց զիրսն, առեալ զդանակն՝ եհար ի սիրտն, եւ անդէն մեռաւ ։
       * ծառային առեալ զարիւնոտ զսգեստն՝ պահեաց ։ 159  Եւ զարիւնն մաքրեալ եւ կողմնեցուցեալ ի մահիճսն , որպէս թէ ի քուն է , եւ ինքն կոչեաց զպարսիկ դպիրն Միհրանայ ի սենեակն։ 160  Եւ ետ գրել ողջոյն եւ նշանաբան եւ թէ՝ «Յետ երից աւուրց ե՛կ ի բլուրդ, որ ի վերայ Կոթ ձորոյ , զի տեսցուք զիրեարս, հազար արամբք միայն »։ 161  Եւ դպիրն գրեաց որպէս ասաց նմա Վահան, եւ եդ զմատանին Միհրանայ ի վերայ։ 162  Եւ կոչեաց ի ծառայիցն Միհրանայ տասն այր հաւատարիմ եւ ետ տանել զթուղթն առ Վաշիր , որ զհազար արսն ունէր ընդ ինքեան եւ յԱպահունիս էր . եւ առեալ գնացին։
       163  Իսկ Վահան կոչեաց զնուիրակն եւ ասէ. «Կոչեա՛ զայս անուն իշխան». եւ կոչեաց։ 164  Եւ իբրեւ գայր իշխանն եւ մտանէր ընդ փողոցն խաւարչտին միայն , վեց այր աստի եւ անտի կային, եւ մինչդեռ կամէր մտանել ի սենեակն , աճապարեալ ունէին զփողոցն , զի մի՛ ձայն բարձեալ ճչիցէ , եւ հարեալ դանակ ի սիրտն՝ ի միւս այլ սենեակն ձգէին զդին ։ 165  Եւ զնուիրակն եւ զդպիրն վասն պատճառոյ իրաց արկանել ետ ի բանտ , եւ ինքն սկսաւ կոչել զիշխանսն խաբէութեամբ ի խորհուրդ, եւ նենգով այնպէս առնէր։ 166  Եւ սպան յաւուր յայնմիկ իշխանս ութսունվեց։
       * իբրեւ զիշխանսն վճարեաց եւ գնաց ի տաճարն, ուր զաւրքն էին Պարսից , եւ ժողովեաց զնոսա ի ներս եւ զիւրն եւ զայլ գաւառին ծառայսն արտաքս եհան ։ 168  Եւ ինքն սկսաւ զնոսա վտանգել բանիւք , թէ՝ «Արժա՞ն էր ձեզ զմարգարտեայ պսակն մարզպանին գողանալ։ 169  Արդ՝ հրամայեալ է զձեզ զամենեսեան մերկ առնել , մինչեւ ցուցանէք»։ 170  Եւ հանեալ զամենեցունց հանդերձսն՝ հրամայեաց արկանել զնոսա ի տաճարն՝ անձինս հազար ինն հարիւր եւ ութսուն . եւ ի միւս տաճարին՝ այլ արս ՌՋԳ ։ 171  Եւ փակեալ զդրունս տաճարացն, բերեալ զգլուխն Միհրանայ՝ կախեաց ընդ երդն ։ 172  Ցուցանէր նոցա՝ ասելով . «Այս այն գլուխն է, որ կամէր զՍուրբ Կարապետն հիմն ի վեր առնել եւ զկրաւնաւորսն այրել »։
       173  Եւ հրամայեաց վառել զերկոսին տաճարսն եւ ասէ ցնոսա . «Դուք ինձ վնաս էք առնել , որ զտաճարքս այլ յայրել էք ի տալ ։ 174  Բայց թէ կամի Աստուած եւ սուրբ Կարապետն, ես զայս փայտս յապաշաւել եմ թողել , սակայն ընդ ձեր եւ ընդ ձեր թագաւորին կառափն հանեմ, զի ես աշխատեալ եմ ի շինելն ։ 175  Եւ դուք մերկք էք եւ ցրտացեալք . բայց վասն իմ մեղացն թողութեան եւ վասն իմ հարանցն ջեռարո՛ւք, ասէ , եւ մի՛ ամաչէք։ 176  Եւ տունքդ այդ գերեզմանք ձեզ եղիցի՛ն , շնորհաւ Պարսից արքային »։ 177  Եւ բոցն բորբոքեալ ելանէր եւ հոտ ճենճերացն, մինչ գրեթէ ամենայն քաղաքն արբեալ լինէր ի հոտոյն ։ 178  Եւ ինքն ժողովեալ զկապուտս նոցա եւ զգանձս՝ ետ տանել յամուրն Ողկան։ 179  Եւ զիշխանսն Մուշեղայ ածել ետ ։
       180  Եւ ինքն առեալ հազար այր՝ գնաց ընդ առաջ Վաշրայ ։ 181  Եւ երթեալ ի վերայ լերինն՝ ընդ երիս կոյս դարան գործեաց։ 182  Եւ առաքեալ զնուիրակն եւ զդպիրն կոչել զՎաշիր անդ , եւ նոքա երթեալ՝ կոչեցին զնա , զի իջեալ էր յեզր ծովուն ։ 183  Բայց նուիրակն եւ դպիրն ոչ ինչ գիտէին զիրսն . զի զհանդերձս Պարսիցն իւրոց իշխանացն տուեալ էր, կարծէին, թէ ինքեանք են ։ 184  Բայց Վահան ոչ ետ մաւտել ի նոսա , այլ առանձին յետոյ գային ։
       * գնացին , զՎահանայ ասացեալսն պատմեցին որպէս յերեսաց Միհրանայ, եւ առեալ Վաշրայ երեք հազար եւ վեց հարիւր այր՝ եկն ի վերայ լերինն։ 186  Եւ իբրեւ մաւտեցան ի տեղին, յիսուն այր ի բացեայ եթող վասն այլ թշնամեաց ։ 187  Եւ ինքն եկն եմուտ առ Վահան ի վրանն , կարծելով թէ Միհրան է։ 188  Իսկ Վահան, ասէ. «Վաշի՛ր, զի՞նչ եդիք ի մտի. ի Պարսիկ հաւա՞տ կամէիք դարձուցանել զերկիրս Հայոց»։ 189  Եւ հրամայեաց դռնապանացն արգելուլ զզաւրսն ի հեռուստ։ 190  Եւ զՎաշիր գանեաց , մինչեւ առ բանից նշան զզաւրսն կոչելոյ. եւ նա առ հարկին ետ նշան եւ բանից նիշ ի զաւրապետն եւ առ իշխանսն՝ գալ ի տեղին փութով։ 191  Եւ ետ գրել թուղթ պարսիկ դպրին՝ կաշառեալ , զի այնպէս գրեսցէ, որ գայցեն զաւրքն վաղիւն, զի Յոյնք են ի գալ ի վերայ մեր ։ 192  Եւ տուեալ զմատանին Վաշրայ եւ թուղթ յայն զաւրսն, որ ի հեռին կային ։ 193  Եւ դարձուցին կոչնականս զաւրացն, այլոց եւ զիշխանսն մի մի կոչել տայր եւ զգլուխսն կտրէր . եւ ոչ իմացան այլ զաւրքն , մինչեւ մի ոմն յիշխանացն փախեաւ եւ անկաւ ի բանակն իւր։
       * իբրեւ գիտաց Վահան, եթէ յայտնի եղեւ իրքն, ազդ արարեալ այնոցիկ, որ ի դարանսն կային , եւ յարուցեալ նոցա ի յետին կողմանէ , փախստական արարեալ զնոսա ի բերդն կոյս , ի ձոր անդր ։ 195  Եւ որ բուն յետին դարանքն էին , չյարեան , իսկ արք բերդին քարամբք եւ գլաւք յանխնայ կոտորեցին ։ 196  Եւ փախստականք եղեն արք հարիւր յԱպահունիս , զոր տեսեալ դարանակալացն՝ կալան զնոսա։
       * ապա վաղիւն սկսան զաւրքն գալ ի վերայ բլերն՝ ի նոյն տեղին ։ 198  Իսկ Վահանայ ընդ առաջ գնացեալ նոցա՝ իջոյց զնոսա եւ ասէ . «Թողէ՛ք զերիվարսդ, զի արածեսցին մինչեւ ցերեկոյ , եւ յերեկոյն իջանեմք ի դաշտն , ի վերայ Յունացն »։ 199  Եւ նոքա հաւանեալ՝ արարին այնպէս։ 200  Եւ դարանակալքն յանկարծակի դիմեալք՝ կտրեցին զերիվարսն ի զաւրացն, եւ փախստական արարեալ անցուցին ընդ Արածանի , եւ հանին ի Քարքեայ ։ 201  Իսկ զաւրացն Պարսից տեսեալ՝ աղաղակեցին միաբան եւ ասեն . «Վա՜յ մեզ, կորեաք »։ 202  Եւ կոչեցաւ անուն տեղւոյն այնորիկ Կորի ։
       203  Իսկ Վահանայ առեալ զզաւրսն՝ իջուցանէր զնոսա ի ձորն բուն։ 204  Յարեան դարանակալքն աստի եւ անդի , եւ առեալ զնոսա ի մէջ՝ սատակեցին՝ ոչ ողորմելով ումեք ։ 205  Եւ հրամայեաց արս քառասունս թողուլ՝ զրուցատարս Պարսից արքային ։ 206  Եւ ետ տանել եւ զգլուխն Միհրանայ առ թագաւորն՝ ասելով . «Այս մարզպանս Հայոց յորժամ եկն յերկիրս մեր, եւ զաւրս հակառակեալ ընդ իրեարս՝ գունդ խնդրեցին եւ ոչ կարացին գտանել ։ 207  Եւ Յոյնք ձեր թշնամիք էին, ի նոսա ոչ իշխեցաք գնալ։ 208  Եւ ձեզ ընդ ակամբ էաք, եւ ձեր զաւրացն գունդ ոչ կայր. ապա կտրեցաք զգլուխդ զայդ եւ խաղացաք։ 209  Արդ՝ լուաք , եթէ ի Շահաստանէ ելեալ էք ի Բոստր քաղաք՝ յերկիր տափարակ եւ դաշտաձեւ , եւ գիտեմ , որ գնդի խաղայք. առէ՛ք զգլուխ քեռորդոյդ ձերոյ, եւ եղիցի՛ դա ձեր գունդ ազգաց յազգս »։
       * իբրեւ գնացին արքն քառասուն եւ տարան զգլուխն Միհրանայ առ արքայն Խոսրով , խռովեցաւ , պղտորեցաւ , ամաչեաց զամաւթն յաւիտենից ։ 211  Եւ ի միւսում ամին խրոխտացեալ՝ այլ զաւրս առաքեաց։
       212  Ի նոյն ամի Սուրբ Կարապետն, որ յԻննակնեան տեղիսն էր, փլաւ , զի շարժ խստագոյն եղեւ։ 213 Եւ տունք ի ներքոյ նորա ի շարժէ անտի փլան։ 214  Իսկ եկեղեցին, քանզի հիմն ի վերայ նոցա էր, շարժեցաւ եւ պատառեցաւ ։ 215  Զոր Մուշեղ Մամիկոնենից ետ գանձս, զի շինեսցեն քարակոփս , բայց ոչ ժամանեցին շինել որպէս արժանն էր, զի զաւրք Պարսից նեղէին զնոսա ։ 216  Ի սոյն ամի շինեաց Մուշեղ զԿարապետն եւ վախճանեցաւ ։ 217  Եւ կայ ի թաղման առ Արծրունեաց իշխանին , ի կողմ արեւելից ճակատուն ։
       * յետ վախճանելոյն Մուշեղայ՝ նստաւ յաթոռ իշխանութեան նորա Վահան . զոր եւ բազում քահանայիւք եւ քսան եպիսկոպոսաւք տաւն ցնծութեան կատարեցին փրկութեան տեղեացն, ուր զհաւատսն ունէին եւ ի դուռն սրբոյ Կարապետին եւ ի վանս Գլակայ եպիսկոպոսին ։ 219  Եւ տասն եւ ութ գիւղս ազատեաց եւ ետ եկեղեցւոյն , ջնջեաց զանուանս նոցա յարքունի դիւանէն։
       * նոյն ամին վախճանեցաւ երանելին Թոդիկ՝ հայր վանացն Գլակայ . եւ կայ թաղեալ ի նոյն տեղւոջն, զոր Հայրաբլուր կոչեն , որ է ընդ աջմէ եկեղեցւոյն , ի հիւսիսոյ ընդ արեւելս ։ 221  Եւ նստաւ յաթոռ նորա մանկիկն Ստեփաննոս՝ որդի իշխանին Արծրունեաց, որոյ մայրն հերձաւ . եւ կան ի թաղման ծնաւղք նորա ի նոյն վանսն ։ 222  Եւ բազում ուղղութիւնս գործեաց ի գաւառն Տարաւնոյ, զի վերագոյն ունէին զնա, քան զեպիսկոպոսն , զի հայր էր վանացն եւ ընդ ձեռամբ իւրով ունէր երեք հարիւր իննսուն եւ ութ կրաւնաւորս ։ 223  Զի այնչափ առաքինի էր, որ ամենեքեան իբրեւ զՅովհաննէս ունէին զնա։
       224  Սա խնդրեաց ի Կարապետէն կապել զբերանս գազանացն, որք բեկանէին զլուսաբերս եկեղեցւոյն . եւ եղեւ այնպէս։ 225  Եւ բազում պարկեշտ վարուք իւրովք յանդիմանէր զիշխանն Հարքայ, որ ունէր զկին եղբաւր իւրոյ։ 226  Եւ ածեալ ի հաւան կտրել ի կնոջէն եւ արարեալ կրաւնաւոր՝ ետ նմա շինել զեկեղեցին , որ ի Թիլն աւանի յԵկեղեաց գաւառի ։